تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی عوامل درون دانشگاهی ارتقاء دانشگاهها در رتبهبندیهای ملی و بین‌المللی
الموضوعات : جنرال لواءمحمد خان عزیزی 1 , علی‌اکبر امین‌بیدختی 2 , عبدالرحیم نوه ابراهیم 3 , مقصود فراستخواه 4
1 - مدیریت آموزشی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
2 - دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
3 - دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
4 - گروه برنامه ریزی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر باهدف طراحی الگوی عوامل درونی ارتقاء دانشگاهها در رتبهبندیهای ملی و بین‌المللی از طریق روش آمیخته اکتشافی انجام گرفت. جامعه آماری در بخش کیفی شامل سیاست‌گذاران و خبرگان آموزش عالی و مدیران و اعضای هیئت‌علمی دانشگاهها بودند که به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و با تعداد 17 نفر مصاحبه صورت گرفت. همچنین در بخش کمی جامعه آماری شامل 600 نفر از مدیران دانشگاههای دولتی شهر تهران بود که از این تعداد با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی سهمی طبقه‌ای 302 نفر به‌عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. دادهها در بخش کیفی از طریق اجرای مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی از طریق اجرای پرسشنامه محقق ساخته بر روی نمونه آماری استخراج و با استفاده از نرم‌افزار spss و smart-pls تجزیه‌وتحلیل گردید. روایی پرسشنامه پژوهش با نظر متخصصان و نیز انجام آزمون روایی واگرا و همگرا تأیید گردید. همچنین پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی توسط نرم‌افزارهای مذکور محاسبه و مورد تأیید قرار گرفت. مطابق یافتههای به‌دست‌آمده، عوامل درون دانشگاهی مؤثر بر رتبه دانشگاهها را میتوان به ترتیب در هشت عامل شامل: حکمرانی خوب، نظام تضمین کیفیت، بهره‌وری منابع انسانی، سلامت اداری، توسعه منطقهای، استقلال دانشگاهی، زیرساخت فناوری اطلاعات و امکانات آموزشی طبقه‌بندی نمود.
1با توجه به تحولات روزافزون علمی و فناوری، انتظارات از آموزش عالی نسبت به گذشته دچار دگرگونی و تغییر شده و از نظام آموزش عالی انتظار می‌رود در راستای نیل به اهداف توسعه کشور نقش مؤثرتری را ایفاء نماید (زارع بناد کوکی و وحدت آزاد، 1394). رقابت برای دستیابی به چنین وضعیتی منجر به ایجاد نظامی از ارزیابی گردیده که با توسل به معیارها و ملاک‌های معینی بتوان عملکرد دانشگاهها را مقایسه و تحلیل نمود. این نظام در سطح بین‌المللی به‌عنوان نظام رتبهبندی دانشگاهها، عملکرد دانشگاههای سراسر دنیا را ارزیابی و بر اساس نتایج به‌دست‌آمده رتبهبندی می‌نماید. در صورت تحقق این امر، دانشگاهها می‌توانند درزمینهٔ دستیابی به ملاک‌های موردنظر2 برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داده و سطح عملکرد خود را به وضعیت مطلوب نزدیک نمایند.
برونداد یک نظام ایدهآل رتبهبندی دانشگاهها می‌تواند برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران آموزش عالی را در مسیر اتخاذ تدابیر و تصمیم‌گیری‌های مختلف یاری نماید. (باستدو و بومن3، 2011 و هازلکرن4، 2008). رتبهبندی نه‌تنها به‌اندازه گیری کیفیت کمک می‌کند بلکه به‌طور فزاینده‌ای به دانشگاهها کمک می‌کند تا در لیگ جهانی خود را موردبررسی قرار داده و تثبیت نمایند. به‌طور طبیعی، مؤسسات دارای رتبه‌های بالا می‌کوشند تا موقعیت خود را تثبیت نمایند و در لیگ جهانی کمتر دچار نوسان می‌شوند (کیم5 ، 2014).
بنابراین دانشگاهها باید در پی آن باشند تا فارغ از نقاط مثبت و منفی موضوع رتبهبندی، برنامه‌ریزی‌های مناسبی برای دستیابی به جایگاه‌های بالاتر و افزایش سطح کیفی فعالیت‌های خود طرح‌ریزی نمایند. رشد و تعالی کیفی دانشگاهها از منظر شاخص‌های ملی و بین‌المللی باعث ارتقاء جایگاه و پویایی نظام دانشگاه و جلوگیری از رخوت و سکون خواهد شد.
موضوع بهبود و ارتقاء کیفیت عملکرد دانشگاهها با مسائل متعددی از قبیل منابع و اعتبارات آموزش عالی، پاسخگویی در قبال ذینفعان (جامعه، دانشجویان، بازار کسب‌وکار، صنایع تولیدی و خدماتی و ...)، برنامه‌ریزی‌های توسعه اقتصادی اجتماعی، ارزیابی درونی و بیرونی و غیره در ارتباط است (بلوچی، 1387).
ازجمله مؤلفه‌های مهمی که با بحث مقاله حاضر در ارتباط است موضوع ارزیابی درونی دانشگاهها می‌باشد. در دنیای امروز با افزایش استقلال و قدرت دانشگاهها، انتظار می‌رود آن‌ها در قبال کارکردها و اعمالشان پاسخگو بوده و مسئولیت بیشتری را تقبل نمایند. مقوله‌هایی از قبیل؛ برنامه‌های درسی، پیشرفت تحصیلی دانشجویان، منابع انسانی، نظام تضمین کیفیت و ... مجموعه‌ای متعامل و پیچیده را تشکیل می‌دهند که میتوان آن‌ها را در قالب عوامل درون دانشگاهی مطرح نمود (تاجدین6، 2000، به نقل از احمدی و همکاران، 1389). منظور از عوامل درون دانشگاهی، عناصر و مؤلفه‌هایی است که در درون تشکیلات و ساختار روابط و سلسله‌مراتب رسمی و غیررسمی دانشگاه قرار دارند. این دسته از عوامل عمدتاً وظایف ذاتی و فعالیت‌های اصلی دانشگاه مشتمل بر فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، ارزشیابی آموزشی، فرآیندها و روش‌ها، محتوای آموزشی، برنامهریزی درسی، سیاست‌گذاری و تدوین آیین‌نامه‌ها و قوانین داخلی و تخصیص بودجه و اعتبارات مالی را در برمی‌گیرد.
درنتیجه، ارتقاء سطح عملکرد و کیفیت برونداد سیستم دانشگاه و مقایسه آن با استانداردها و معیارهای مورد انتظار در سطح ملی و جهانی می‌تواند منجر به افزایش کارایی درونی و بیرونی و ارتقاء کیفی جایگاه دانشگاهها و اعتبار آن‌ها در داخل و خارج از کشور شود (بازرگان، 1394). همچنان که یافتههای مطالعه آشر و ساوینو7 (2007) که بر روی 14 سیستم رتبهبندی ملی و 3 سیستم رتبهبندی جهانی صورت گرفت حاکی از آن بود که مقایسه‌ها در سطح ملی و بین‌المللی عمدتاً مبتنی بر تفاوت‌های کیفی (و نه بر اساس معیارهای کمی) شاخص‌های رتبهبندی است (محمدی و مجتهد زاده، 1387).
بنا به عقیده سالمی8 (2013)، مؤلفه‌های درون دانشگاهی مؤثر بر رتبهبندی دانشگاهها عبارت‌اند از:
ü توجه به استعدادهای برتر شامل اساتید و دانشجویان
ü ایجاد منابع مالی متعدد برای تقویت محیط یادگیری و انجام پژوهش‌های پیشرفته: این منابع عمدتاً شامل بودجه ملی، هدایا، شهریه‌ها و اعتبارات پژوهشی است.
ü حکمرانی مطلوب: بینش استراتژیک، نوآوری و انعطاف‌پذیری را تقویت می‌کند و اجازه می‌دهد که مؤسسات بدون حاکمیت قوانین بوروکراتیک، در مورد منابع خود تصمیم‌گیری و مدیریت نمایند.
تحلیل ابعاد و میزان اهمیت و نقش هر یک از عوامل یادشده می‌تواند به دانشگاهها کمک نماید تا با صرف هزینه و زمان کمتری جایگاه خود را در رتبه‌بندی‌ها و رده‌بندی‌های ملی و بین‌المللی بهبود بخشند. بنابراین هدف اصلی پژوهش، تحلیل عوامل درون دانشگاهی مؤثر بر رتبهبندیهای دانشگاهها بوده که بر این اساس، سؤال‌های پژوهش عبارت‌اند از:
سؤال اول: عوامل درون دانشگاهی مؤثر بر رتبهبندی دانشگاهها در سطح ملی و بین‌المللی کدامند؟
سؤال دوم: میزان تأثیر (ترتیب اهمیت) هر یک از عوامل درون دانشگاهی در رتبهبندی دانشگاهها چگونه است؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
عملکرد دانشگاهها همواره در معرض قضاوت‌ها، نقطه نظرات و دیدگاه‌های گروه‌ها و اقشار مختلف جامعه (متخصصان، مدیران، ذینفعان، متقاضیان و مردم) است که درواقع برونداد، موفقیت‌ها و نارسایی‌های نظام آموزش عالی را رصد نموده و میزان توفیق آن‌ها را ارزشیابی می‌نمایند. معمولاً ارزشیابی دانشگاهها در پنج بعد صورت می‌گیرد: آموزش و یادگیری، پژوهش (تولید دانش)، انتقال دانش، جهت‌گیری‌های بین‌المللی و پیوند با جامعه. در این راستا هدف رتبهبندی نیز کمک به ارزشیابی عملکرد دانشگاهها و بهبود و ارتقای کیفیت آن‌ها در ابعاد تشکیل‌دهنده یک موسسه آموزش عالی است (آهنچیان، 1394، ناصر جبنون9، 2009).
بررسی علل و عوامل ارتقاء دانشگاهها در رتبهبندیهای بین‌المللی باعث می‌گردد تا مدیران و مسئولان دانشگاهها توجه بیشتری نسبت به انجام برنامه‌ریزی‌های دقیق و ارزشیابی‌های مستمر داشته باشند. ارزیابی آموزش عالی معمولاً در دو سطح کلان و خرد انجام می‌گیرد. در سطح ارزیابی کلان، وضع موجود آموزش عالی کشور در مقیاس ملی ارزیابی می‌شود و وضعیت هر یک از زیر نظام‌های آموزش عالی به‌صورت کلی و فراتر از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور در هر یک از حوزه‌های اصلی: زیرساخت‌های آموزشی، پژوهشی، دانشجویی، فرهنگی و بودجه و اعتبار معین و موقعیت نسبی آن‌ها در عرصه بین‌المللی مشخص می‌گردد. در سطح ارزیابی خرد، وضعیت دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی در مقایسه با یکدیگر ارزیابی می‌شود. ارزیابی خرد درنهایت به دسته‌بندی و رتبهبندی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی منجر می‌گردد (واعظ زاده، 1384).
بر اساس مطالعه ثمری و همکاران (1392) عوامل اصلی در توسعه دانشگاههای دولتی را میتوان در 5 مقوله و عامل اصلی طبقه‌بندی نمود: عوامل درون دانشگاهی، عوامل محیطی سطح محلی- منطقهای، عوامل زمینه‌ای و زیرساختی، عوامل محیطی سطح ملی یا کلان و عوامل محیط بین‌المللی.
ریدر سیمون10 (2006) اهدافی مانند « آزادی آکادمیک»، اهداف اجتماعی، سیاسی و اخلاقی را ازجمله اهداف مهم دانشگاههای امروزی معرفی می‌نماید. گراو11 (2009)، عوامل مؤثر در توسعه ظرفیت سازمانی را شامل منابع انسانی، منابع مالی، منابع فیزیکی، زیرساخت‌ها و مدیریت و رهبری دانسته است. کلارک12 (1995) راز موفقیت دانشگاههای برتر را در باور و اقدامات پیگیرانه برای دستیابی به تغییر و تحول عنوان کرده است.
اسدی (1395) نقش عوامل استقلال دانشگاهی در رتبهبندی دانشگاههای اروپایی را موردبررسی قرار داده است. در این پژوهش، رابطه ابعاد استقلال دانشگاهی مشتمل بر استقلال سازمانی، استقلال مالی، استقلال تأمین نیرو و استقلال علمی با رتبهبندی بهترین دانشگاههای اروپایی در نظام تایمز در سال 2017 موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود که صرفاً بین استقلال تأمین نیرو و بهترین دانشگاههای اروپایی در رتبهبندی تایمز رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد.
موسوی (1382) در پژوهشی امکان ارتقاء ایران به 10 کشور اول تولیدکننده علم در جهان را بررسی نموده است. در این مطالعه، عوامل اثرگذار برای جهش علمی کشور در پنج مؤلفه: نیروی انسانی (پژوهشگران)، مراکز پژوهشی، انجمن‌های علمی، مجلات علمی و همایش‌های علمی موردبررسی قرار گرفتند. یافته‌ها حاکی از آن بود که چنانچه نیمی از اعضای هیئت‌علمی سالانه حداقل یک مقاله در مجلات ISI چاپ کنند میتوان به جایگاه 10 کشور اول تولیدکننده علم رسید.
شوریابی (1389) به مطالعه راهکارهای ارتقاء رتبه دانشگاه پیام نور در رتبهبندیهای داخلی و خارجی پرداخته است. نتایج حاصل نشان داد که راهکارهای مؤثر در رتبه‌بندی‌ها عبارت‌اند از: ارتقاء اعضای هیئت‌علمی، ارتقاء پژوهش، ارتقاء مقالات، ارتقاء وجهه دانشگاه، ارتقاء ارتباطات ملی و بین‌المللی دانشگاه، ارتقاء اختراعات، ارتقاء ظرفیت‌های فیزیکی و تجهیزات.
در مطالعه آرکالی اولکای و بولا13 (2016) که به بررسی دانشگاههای ترکیه در نظام‌های پیشرو رتبهبندی: تایمز، کیو اس، شانگهای و urap طی سال‌های 2011 تا 2015 پرداخته‌شده وجوه تشابه و تفاوت رتبهبندیهای مذکور و عوامل و شاخص‌های مهم و مؤثر در این رتبه‌بندی‌ها موردمطالعه قرارگرفته است. یافته‌ها نشان داد که عواملی نظیر اندازه دانشگاه، زیرساخت‌های دانشگاه، وجود رشته‌های پزشکی و شهرت و اعتبار دانشگاه نقش مهمی در قرار گرفتن دانشگاههای ترکیه در نیل به شاخص‌های بین‌المللی دارد.
الزلبانی14 (2014) در پژوهشی با عنوان « رتبهبندی و کیفیت علمی: رویکردی برای رتبهبندی دانشگاهها و دانشکدهها در کشور عربستان» به این نتیجه دست‌یافته که عملکرد تحصیلی و تدریس و یادگیری که ازجمله مهم‌ترین معیارهای عملکرد تحصیلی است در سه بعد و از طریق نرخ پیشرفت تحصیلی، معدل و نرخ اشتغال اندازه‌گیری می‌شود. سه معیار مفروض در مدل اندازه‌گیری شامل کیفیت هیئت‌علمی، موفقیت علمی دانشجویان و منابع علمی موسسه به‌عنوان هنجارهای پذیرفته‌شده سنجش کیفیت در سطح بین‌المللی مورد تأیید قرار گرفتند.
در پژوهشی دیگر، پاپ، پوپسکیو و دراگومیر15 (2015) به مطالعه این موضوع پرداختند که آیا بین عملکرد دانشگاههای منتخب با توجه به نمرات به‌دست‌آمده از نظام رتبهبندی شانگهای و شاخص‌های موردنظر اتحادیه اروپا برای دستیابی به مدل نوسازی آموزش عالی رابطه معنی‌داری وجود دارد. یافته‌ها حاکی از آن بود که بین هزینه‌ها و مخارج عمومی دولت، ثبت اختراع، شاخص‌های یادگیری طولانی‌مدت و نمرات کسب‌شده توسط کشورهای اروپایی در نظام رتبهبندی شانگهای رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
بررسی پیشینه پژوهش بیانگر آن بود که در تحقیقات انجام‌شده غالباً به پیامدها و معلول‌ها پرداخته‌شده است، درحالی‌که در پژوهش حاضر، هدف اصلی کشف عوامل و مؤلفه‌های درون دانشگاهی است که می‌تواند باعث ارتقاء دانشگاههای داخلی در عرصه رقابت‌های ملی و بین‌المللی گردد. قابل‌ذکر است به دلیل حجم و گستردگی مقولات موردبررسی، در فرصتی دیگر به بررسی عوامل برون دانشگاهی مؤثر بر رتبه‌بندی‌ها خواهیم پرداخت. ارتقاء جایگاه دانشگاهها در داخل و در سطح بین‌المللی می‌تواند با توجه به مسئله کاهش تعداد متقاضیان تحصیلات دانشگاهی (در سطح داخلی)، فرآیند جذب دانشجویان را ازنظر تعداد (کمیت) و توانایی‌ها (کیفیت) بهبود بخشیده و تسهیل نماید. بنابراین ازجمله نکات و وجوه قابل‌تمایز طرح حاضر پرداختن به مؤلفه‌ها و مقوله‌هایی است که هرکدام می‌توانند در جای خود باعث بهبود نسبی کیفیت خدمات و ارتقاء آثار علمی و پژوهشی اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دانشگاهها گردد.
بررسی و مرور ادبیات پژوهش (داخلی و خارجی) نشان می‌دهد عوامل و مؤلفه‌های متعددی در ارتقاء کیفی دانشگاهها و بهبود رتبه آن‌ها تأثیرگذار هستند. عواملی نظیر ویژگی‌های منابع انسانی، وضعیت منابع مالی دانشگاه، نوع حکمرانی و رهبری دانشگاه، کیفیت فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، کمیت و کیفیت امکانات آموزشی و زیرساخت‌های فناوری و ... هرکدام می‌تواند باعث بهبود یا تنزل عملکرد و درنتیجه رتبه دانشگاه گردد.
روش‌شناسی پژوهش
در این پژوهش از روش آمیخته اکتشافی16 استفاده‌شده است. جامعه آماری پژوهش در بخش کیفی شامل سیاست‌گذاران و خبرگان آموزش عالی و مدیران و اعضای هیئت‌علمی دانشگاهها و در بخش کمی شامل تعداد600 نفر اعم از هیئت‌رئیسه دانشگاهها (شامل؛رییس، معاونان و مدیران متولی امور اداری، منابع انسانی و بودجه) و مدیران (روسا، معاونان و مدیران گروه) دانشکده‌های دانشگاههای دولتی منتخب (به‌غیراز دانشگاههای علوم پزشکی) شهر تهران در سال تحصیلی 97-1396 است که در رتبهبندیهای معتبر اخیر در سطح ملی و بین‌المللی حائز رتبه برتر یا رتبه‌های پایین‌تر به تفکیک دانشگاههای جامع، صنعتی و جدید التاسیس17 گردیده‌اند (جدول 1). دلیل انتخاب افراد مزبور (مدیران دانشگاهی) به‌عنوان جامعه آماری این است که آن‌ها در مورد موضوع پژوهش دارای اطلاعات و آگاهی بیشتری بوده‌اند. همچنین دلیل انتخاب دانشگاههای جامع، صنعتی و جدید التاسیس به تفکیک رتبه‌های برتر و پایین‌تر از آن نیز این است که اولاً پوشش آماری جامعه و نمونه پژوهش متضمن انواع دانشگاههای تهران برحسب مأموریت‌ها و کارکردهای متفاوت باشد. ثانیاً امکان مشارکت دانشگاههای دارای رتبه‌های متفاوت اعم از بالا و پایین در پژوهش فراهم گردد. ثالثاً دانشگاههای جامع و صنعتی در نظام رتبهبندی ISC به‌صورت جداگانه رتبهبندی شدهاند.
نمونه آماری و روش نمونه‌گیری: نمونه آماری در بخش کیفی مشتمل بر تعداد 17 نفر از سیاست‌گذاران و خبرگان کیفیت آموزش عالی و مدیران و اعضای هیئت‌علمی دانشگاهها بود. در بخش کمی ابتدا با توجه به حجم جامعه آماری و فرمول تعیین حجم نمونه (سرایی،1372)، تعداد افراد موردنیاز برای انجام پژوهش مشخص گردید. با توجه به نامعلوم بودن واریانس جامعه آماری، مطالعه مقدماتی با مشارکت 50 نفر صورت گرفت و با در نظر گرفتن واریانس برآورد شده جامعه آماری (
)، دقت احتمالی مطلوب (
)، ضریب اطمینان 95 درصد و حجم جامعه آماری، حجم نمونه بر اساس فرمول زیر، معادل 302 نفر (50 درصد حجم جامعه آماری) به دست آمد. چگونگی محاسبه حجم نمونه پژوهش به شرح ذیل می‌باشد:
سپس با توجه به روش نمونه‌گیری پژوهش ( تصادفی سهمی یا طبقه‌ای)، تعداد و سهم دانشگاهها در نمونه پژوهش محاسبه گردید (جدول 1).
[1] . این پژوهش حاصل یافتههای پایاننامه تحصیلی دوره دکتری و با حمایت مالی موسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی صورت گرفته است
[2] برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد معیارها و نتایج رتبهبندی دانشگاههای ایران و جهان در سطح ملی و بین‌المللی به پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (به نشانی: www.ISC.gov.ir) مراجعه شود.
[3] Bastedo & Bowman
[4] Hazelkorn
[5] Kehm
[6] Tadjudin
[7] Usher & Savino
[8] Salmi
[9] Naceur Jabnoun
[10] Ridder-Symon
[11] Grouwe
[12] Clark
[13] Arkali Olcay & Bulu
[14] Alzalabani
[15] Pop, Popescu & Dragomir
[16] exploratory mixed method
[17] منظور از دانشگاههای جدیدالتاسیس (از قبیل دانشگاه پیام نور و شاهد) دانشگاههایی است که بفراخور ماموریتهای جدید و نیاز جامعه پس از انقلاب اسلامی تاسیس شدهاند.
جدول1: توزیع فراوانی جامعه و نمونه آماری به تفکیک دانشگاهها | |||||||
ردیف |
دانشگاه | جامعه آماری | نمونه آماری | ||||
هیئت‌رئیسه دانشگاه | رییس و معاونان دانشکدهها | مدیران گروه | جمع | فراوانی | درصد | ||
1 | دانشگاه شهید بهشتی | 7 | 68 | 70 | 145 | 73 | 24 |
2 | دانشگاه خوارزمی | 9 | 48 | 62 | 119 | 60 | 20 |
3 | دانشگاه صنعتی شریف | 8 | 57 | 50 | 115 | 57 | 19 |
4 | دانشگاه صنعتی امیرکبیر | 9 | 41 | 45 | 95 | 48 | 16 |
5 | دانشگاه پیام نور | 7 | - | 50 | 57 | 28 | 9 |
6 | دانشگاه شاهد | 8 | 23 | 38 | 69 | 36 | 12 |
جمع کل | 48 | 237 | 315 | 600 | 302 | 100 | |
مقیاس اندازه‌گیری: با استفاده از نتایج حاصل از پیشینه و ادبیات موضوع پژوهش و همچنین مصاحبه‌های عمیق (روش نیمه ساختاریافته) با افراد نمونه آماری در بخش کیفی، عوامل و مؤلفه‌های ارتقاء دانشگاهها در رتبهبندیهای ملی و بین‌المللی مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته و با توجه به نظر اساتید محترم راهنما و مشاور، پرسشنامه محقق ساخته در چارچوب طیف لیکرت و مشتمل بر شش گزینه از کاملاً مخالفم (1)، مخالفم (2)، تا حدی مخالفم (3)، تا حدی موافقم (4)، موافقم (5) و کاملاً موافقم (6) طراحی گردید. پرسشنامه پژوهش مشتمل بر اطلاعات جمعیت شناختی (جنس، سمت مدیریتی، سابقه خدمت، حوزه تخصصی و مرتبه علمی) و نشانگرها و گویه‌های مؤثر در ارتقاء دانشگاهها در رتبهبندیهای ملی و بین‌المللی شامل 8 عامل اصلی و 34 گویه بوده است. روایی مقیاس اندازه‌گیری از طریق نظر متخصصان موضوع و تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی بررسی و تأیید گردید (جداول 4 و 6). پایایی مقیاس نیز از طریق آزمون آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی توسط نرم‌افزار spss و pls محاسبه گردید (جدول 7)، که درنتیجه ابزار گردآوری دادهها از روایی و پایایی لازم برخوردار بوده‌اند.
برای تجزیه‌وتحلیل دادهها در سطح آمار توصیفی از شاخص‌های فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و در سطح آمار استنباطی از آزمون t تک متغیره، و کاربست نرم‌افزار spss و smart-pls متضمن انجام تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده‌شده است.
یافتههای پژوهش
بررسی مشخصات جمعیتی پاسخگویان بیانگر آن بود که ازنظر جنسیت؛ 68 درصد، مرد و 32 درصد زن، ازنظر سمت مدیریتی؛ 57 درصد مدیر گروه آموزشی، 19 درصد رییس و معاون دانشکده و 24 درصد هیئت‌رئیسه، ازنظر سابقه خدمت؛ 39 درصد کمتر از 10 سال، 35 درصد بین 10 تا 20 سال و 26 درصد بالاتر از 20 سال، ازنظر حوزه تخصصی؛ 51 درصد علوم انسانی، 11 درصد علوم پایه و 38 درصد علوم فنی و مهندسی و ازنظر مرتبه علمی؛ 76 درصد مربی و استادیار، 20 درصد دانشیار و 4 درصد استاد بوده‌اند.
تحلیل عاملی اکتشافی
اجرای تحلیل عاملی مستلزم مفروضات و مراحل خاصی به شرح ذیل می‌باشد:
ابتدا فرض نرمال بودن متغیرها موردبررسی قرار گرفت. دامنه قابل‌قبول برای پذیرفتن فرض نرمال بودن در مورد مقادیر استاندارد چولگی و کشیدگی 2+ تا 2- است. مقادیر به‌دست‌آمده برحسب شاخص کشیدگی از حداقل 02/0 تا حداکثر 94/0- و بر اساس شاخص چولگی از حداقل 02/0- تا حداکثر 47/0- در نوسان بوده که با توجه به‌قرار گرفتن مقادیر به‌دست‌آمده در بازه 2- تا 2+ میتوان گفت دادهها توزیع نرمال دارند.
آزمون کفایت حجم نمونه (kmo) و آزمون کرویت بارتلت مشخص می‌کنند که آیا تحلیل عاملی بر روی‌داده‌های جمع‌آوری‌شده قابل‌اجرا می‌باشد. مقدار شاخص kmo در دامنه صفر تا یک قرار دارد و اکثریت متخصصان حداقل مقدار قابل‌قبول را 6/0 در نظر گرفته‌اند. با توجه به نتایج جدول 2 در خصوص مقادیر kmo و سطح معنی‌داری آزمون بارتلت میتوان گفت که انجام تحلیل عاملی بر روی‌داده‌های پژوهش قابل انجام می‌باشد.
جدول 2: آماره kmo و نتایج آزمون کرویت بارتلت | ||
Kaiser-meyer-olkin measure of sampling adequacy | 86/0 | |
Bartlett’s test of spherisity (آزمون کرویت بارتلت) | Approx..chi-square | 13/9291 |
درجه آزادی (df) | 351 | |
سطح معنی‌داری (sig) | 001/0 | |
بررسی میزان اشتراک اولیه1 و بعد از استخراج عامل‌ها نشانگر آن بود که اشتراک اولیه تمامی آن‌ها برابر یک هستند. میزان اشتراکات بعد از استخراج عامل‌ها برای همه متغیرها بالاتر از 50 درصد (از حداقل 540/0 تا حداکثر 882/0) و بیانگر توانایی آن‌ها در تبیین واریانس متغیرهای موردمطالعه است.
جدول 3 عوامل دارای مقادیر ویژه بالاتر از یک را نشان می‌دهد. مقدار ویژه2 هر عامل، نسبتی از واریانس کل متغیرهاست که توسط آن عامل تبیین می‌شود. درمجموع 8 عامل دارای مقادیر ویژه بالاتر از یک بودند که 03/72 درصد از کل واریانس متغیرهای اصلی پژوهش را تبیین می‌نماید.
سنجش بارهای عاملی
پایایی هر یک از گویهها به مقدار بارهای عاملی3 هر یک از متغیرهای مشاهده‌شده اشاره دارد و برای مشخص کردن این‌که شاخص‌های اندازه‌گیری (متغیرهای مشاهده‌شده) تا چه اندازه برای سنجش متغیرهای پنهان قابل‌قبول هستند مورداستفاده قرارگرفته و حداقل مقدار قابل‌قبول آن 3/0 می‌باشد (کلاین، ترجمه صدرالسادات و مینایی، 1393).
در پژوهش حاضر برای چرخش عاملی از روش پروماکس4 استفاده‌شده است. «در برخی موقعیت‌ها مطلوب است تحلیل عاملی با پاسخ مایل انجام داد، به این معنی که عوامل حاصل با یکدیگر همبستگی داشته باشند. (نقل در گال، بورگ و گال، 1996، ترجمه نصر اصفهانی و همکاران، 1383).
اعداد مندرج در ستون ضرایب بار عاملی جدول 4 نشان می‌دهد تمام سؤال‌ها از حداقل بار عاملی لازم (مقدار 3/0) برخوردار بوده و به عبارتی همبستگی مناسبی بین سؤال‌ها و عوامل متناظر با آن‌ها وجود دارد.
[1] Initial communality
[2] Eigenvalue
[3] Factor loading
[4] Promax
جدول3: عوامل استخراج‌شده همراه با مقدار ویژه، درصد واریانس و درصد واریانس تجمعی | |||||
مقدار ویژه بعد از چرخش1 | درصد تجمعی واریانس2 | درصد واریانس مقدار ویژه3 | مقدار ویژه | عامل‌ها | ردیف |
52/12 | 94/39 | 94/39 | 77/14 | اول | 1 |
92/9 | 46/47 | 52/7 | 78/2 | دوم | 2 |
63/5 | 74/53 | 28/6 | 32/2 | سوم | 3 |
57/4 | 07/59 | 32/5 | 97/1 | چهارم | 4 |
83/6 | 77/62 | 69/3 | 36/1 | پنجم | 5 |
51/7 | 21/66 | 44/3 | 27/1 | ششم | 6 |
20/7 | 28/69 | 06/3 | 13/1 | هفتم | 7 |
22/6 | 03/72 | 75/2 | 01/1 | هشتم | 8 |
جدول 4: یافتههای حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی دوران یافته (روش پروماکس) | ||||
بار عاملی | سؤال (گویه) | علامت اختصاری | مؤلفه (عامل) | ترتیب عوامل |
81/0 | تجهیز دانشگاه به فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی | i70 | زیرساخت فناوری اطلاعات (it.infras) | 1 |
86/0 | تجهیز دانشگاه به امکانات سخت‌افزاری پیشرفته فناوری اطلاعات | i71 | ||
86/0 | تجهیز دانشگاه به امکانات نرم‌افزاری پیشرفته فناوری اطلاعات | i72 | ||
56/0 | قابلیت دسترسی به شبکه‌های ارتباطی با پهنای باند بالا در دانشگاه | i73 | ||
77/0 | فعالیت مؤثر نهاد تضمین کیفیت در دانشگاه | q37 | استقرار نظام تضمین کیفیت دانشگاهی (qua.assur) | 2 |
75/0 | تشکیل شورای اعتبارسنجی آموزش دانشگاه زیر نظر هیئتی از اساتید و مدیران دانشگاهی، انجمن‌های حرفه‌ای و اتحادیه‌های دانشجویی | q38 | ||
58/0 | ابلاغ استانداردهای به رسمیت شناخته‌شده ملی درزمینهٔ ارزشیابی | q39 | ||
82/0 | تأکید بر کیفیت فرآیندهای یاددهی- یادگیری در ارزشیابی برنامه‌های آموزشی دانشگاه | q40 | ||
78/0 | انجام ارزیابی درونی و بیرونی در گروه‌های آموزشی دانشگاه | q41 | ||
68/0 | ارسال گزارش ارزشیابی بیرونی برای ذینفعان داخلی و خارجی دانشگاه | q42 | ||
76/0 | تناسب امکانات فیزیکی با اهداف آموزشی و برنامه درسی | e5 | امکانات کالبدی و تجهیزات آموزشی و پژوهشی(edu.fac) | 3 |
83/0 | تأمین امکانات موردنیاز برای فعالیت‌های پژوهشی | e6 | ||
82/0 | رعایت سرانه امکانات و تجهیزات آموزشی برای دانشجویان | e7 | ||
41/0 | توفیق دانشگاه در جذب و حفظ نخبگان علمی | h43 | بهره‌وری منابع انسانی (hum.prod) | 4 |
43/0 | فراهم نمودن تمهیدات مناسب برای رشد خلاقیت و طرح ایده‌های نو | h44 | ||
32/0 | مطلوبیت وضعیت رفاهی و معیشتی اعضای هیئت‌علمی و کارکنان | h45 | ||
63/0 | ارزیابی عملکرد مدیران و کارکنان اداری بر اساس ملاک‌های علمی | h46 | ||
33/0 | تدوین سیاست‌های توسعه منطقهای دانشگاه با مشارکت ذینفعان محلی | r11 | توسعه منطقهای (reg.dev) | 5 |
47/0 | برگزاری گردهماییها و کنفرانسهای آموزشی با حضور مدیران دانشگاه و مسئولان محلی | r12 | ||
45/0 | کمک دانشگاه به حل مسائل محلی و استانی از طریق تحقیقات و پایان‌نامه‌ها | r13 | ||
82/0 | اختیارات مدیران دانشگاه درزمینهٔ تعیین اهداف و برنامه‌های توسعه دانشگاه | u14 | استقلال دانشگاهی و آزادی علمی (univ.auto) | 6 |
80/0 | انجام سیاست‌گذاری‌های آموزشی و پژوهشی توسط مدیران دانشگاه | u15 | ||
83/0 | اختیار مدیران و مسئولان دانشگاه درزمینهٔ نحوه تخصیص بودجه و اعتبارات مصوب برنامه‌ها و طرح‌ها | u16 | ||
67/0 | اختیارات هیئت‌رئیسه دانشگاه درزمینهٔ نصب و عزل روسا و مدیران دانشگاه | u17 | ||
49/0 | اختیارات مدیران و مسئولان دانشگاه درزمینهٔ تعیین میزان حقوق و دستمزد کارکنان | u18 | ||
40/0 | برخورداری پژوهشگران دانشگاه از آزادی‌های لازم در نگارش و ارائه آثار علمی | u19 | ||
75/0 | هماهنگی بین تصمیمات متخذه مسئولان دانشگاه در رده‌های مختلف | g52 | حکمرانی خوب (good.gov) |
7 |
67/0 | استفاده از نظرات دانشجویان در تصمیم‌گیری‌های دانشگاه | g53 | ||
77/0 | تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه در ابعاد مختلف (آموزشی، پژوهشی، نیروی انسانی و ...) با مشارکت ذینفعان داخلی و خارجی | g54 | ||
81/0 | استفاده از رویکردهای مدیریت نوین (ساختار منعطف، رقابتی، همکاری با بخش خصوصی و ...) در اداره امور دانشگاه | g55 | ||
84/0 | تعیین سیاست‌ها و اهداف کلی و جزئی توسعه پایدار توسط دانشگاه | g56 | ||
40/0 | شفافیت عملکرد اداری دانشگاه | a21 | سلامت اداری (admin.hel) | 8 |
40/0 | رعایت نظام شایسته‌سالاری در انتصاب افراد به پست‌های سازمانی | a22 | ||
36/0 | رفتار عادلانه در پاسخگویی به درخواست خدمات مراجعین | a23 | ||
[1] Promax Rotate Eigenvalue
[2] Cumulative variance percentage
[3] Eigenvalue variance percentage
تحلیل عاملی تأییدی
روش تأییدی1 بعد از مشخص کردن عامل‌های پیش تجربی، از طریق تعیین برازندگی مدل عاملی از پیش تعیین‌شده، تطابق بهینه ساختارهای عاملی مشاهده‌شده و نظری را برای مجموعه دادهها آزمون می‌کند. ازاین‌رو، تحلیل عاملی تأییدی، مورد ویژه‌ای از مدل‌یابی معادلات ساختاری است. در این بخش، بر اساس نتایج کیفی و کمی به‌دست‌آمده، پاسخ سؤال‌های پژوهش ارائه گردیده است.
سؤال اول: عوامل درون دانشگاهی مؤثر بر رتبهبندی دانشگاهها در سطح ملی و بین‌المللی کدامند؟
یافتههای حاصل از مطالعه مبانی نظری و ادبیات موضوع و نتایج به‌دست‌آمده از انجام مصاحبه (نتایج کدگذاری باز و محوری مفاهیم و مقوله‌ها) که با مشارکت 17 نفر از سیاست‌گذاران آموزش عالی، مدیران دانشگاهی، اعضای هیئت‌علمی و خبرگان متخصص کیفیت آموزش عالی انجام شد بیانگر آن بود که ازنظر صاحب‌نظران، 4 عامل اصلی و 12 عامل فرعی در بهبود رتبه دانشگاهها تأثیرگذار می‌باشند (جدول 5).
بر اساس یافتههای حاصل از مطالعه کیفی (مصاحبه با خبرگان و ادبیات موضوع)، مقوله‌ها و مفاهیم مستخرج در قالب مولفه‌ها و گویه‌های پرسشنامه طراحی و مورد آزمون قرار گرفت. در بخش کمی ضمن انجام تحلیل عاملی اکتشافی و شناسایی ساختار متغیرها، و با استفاده از یافتههای حاصل از تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم، عوامل درون دانشگاهی احصاء و وضعیت موجود عوامل و نشانگرها در دانشگاههای منتخب مورد تحلیل قرارگرفت.
برای ارزیابی میزان دقت مدل اندازه‌گیری می‌بایست در وهله نخست مقادیر بار عاملی و آماره t متغیرهای مشاهده‌پذیر را با متغیرهای مکنون متناظر با آن بررسی نمود. با توجه به نتایج خروجی نرم‌افزار PLS (نمودار1)، در خصوص مدل اندازه‌گیری عوامل درون دانشگاهی ارتقاء دانشگاهها در رتبه‌بندی‌ها میتوان نتیجه گرفت چون مقادیر قدر مطلق بار عاملی متغیرهای مشاهده‌پذیر و متغیر مکنون متناظر با آن دارای مقادیر مناسبی (عمدتاً بالاتر از 7/0) می‌باشند، همبستگی و روایی بالایی بین سؤال ها و سازه‌های پژوهش وجود دارد (جدول 6 ).
[1] Confirmatory factor analysis
جدول 5: نتایج تحلیل مصاحبه، کدگذاری باز، مقوله‌های اصلی و فرعی (عوامل درون دانشگاهی) | ||
مقوله اصلی | مقوله فرعی | مفاهیم |
آموزش و یادگیری | رشد و بالندگی حرفه‌ای | فقدان روحیه خودباوری و انگیزه پیشرفت سازمانی - ضرورت گزینش علمی و شفاف اساتید و ... |
کیفیت آموزشی | غالب بودن تفکر کمی گرایی بر کیفی گرایی در بین دانشگاهیان - لزوم توجه به سطوح و ابعاد کیفیت آموزشی و ... | |
امکانات آموزشی | کمبود امکانات آزمایشگاهی- عدم تناسب کافی امکانات و تسهیلات با اهداف آموزشی، پژوهشی و خدمات تخصصی و ... | |
پژوهش | فرهنگ پژوهش | ضرورت نگرش حرفه‌ای به فعالیت‌های پژوهشی- اهمیت تعهد سازمانی پژوهشگران و ... |
مسائل پژوهشی | لزوم ایجاد سازوکارهای توسعه اختراعات و نوآوریها – عدم توجه جدی به مراکز تحقیقاتی، مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری و ... | |
ساختار اداری و منابع انسانی | ساختار اداری | بازسازی ساختار دانشگاه با توجه به تحولات حاکم برجهان - ارزیابی بازدهی دانشگاه با توجه به‌اندازه آن و ... |
سلامت اداری | بوروکراسی اداری- وجود دیوانسالاری مفرط- فقدان آزادی کافی در ارائه آثار علمی و ... | |
نظام منابع انسانی | توجه به حفظ نخبگان و استعدادهای برتر - سیطره بوروکراسی برجذب اساتید و ... | |
منابع مالی | فقدان تنوع در تأمین منابع مالی دانشگاه- وابستگی مالی دانشگاه به دولت - ضرورت توجه به بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد و ... | |
نظام تصمیم‌گیری درون دانشگاهی | حکمرانی | ضرورت هماهنگ نمودن کلیه عناصر در ساختار تصمیم‌گیری- لزوم تفکر برنامهریزی راهبردی و ... |
استقلال دانشگاه | لزوم استقلال علمی و آزادی بیان – ضرورت استقلال همه‌جانبه در کلیه امور دانشگاه- تمرکز قدرت در مرکز (اختیارات کم دانشگاهها) و ... | |
توسعه منطقهای و همکاری بین‌المللی | ضرورت تشکیل کنسرسیومهای مشترک بین دانشگاهی- اهمیت برگزاری گردهمایی مدیران و مسئولان دانشگاه در سطح منطقهای و ملی و ... | |
جدول 6: مقادیر بار عاملی برای نشانگرهای هر سازه در قالب مدل اندازه‌گیری عوامل درون دانشگاهی | ||||||
سازه | گویهها | بار عاملی | آماره t | سطح معنی‌داری | نتیجه | |
سلامت اداری admin.hel | a21 | 860/0 | 71/25 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
a22 | 860/0 | 33/30 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
a23 | 904/0 | 45/63 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
امکانات آموزشی edu.fac | e5 | 885/0 | 68/24 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
e6 | 908/0 | 48/43 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
e7 | 875/0 | 19/23 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
حکمرانی خوب good.gov | g52 | 805/0 | 99/15 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
g53 | 785/0 | 06/16 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
g54 | 870/0 | 49/25 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
g55 | 873/0 | 67/36 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
g56 | 895/0 | 29/39 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
بهره‌وری منابع انسانی hum.prod | h43 | 846/0 | 15/27 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
h44 | 901/0 | 28/51 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
h45 | 559/0 | 00/5 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
h46 | 839/0 | 67/24 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
زیرساخت فناوری اطلاعات it.infras | i70 | 874/0 | 90/25 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
i71 | 919/0 | 99/52 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
i72 | 942/0 | 58/76 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
i73 | 755/0 | 07/14 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
تضمین کیفیت qua.assur | q37 | 848/0 | 97/25 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
q38 | 781/0 | 60/17 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
q39 | 752/0 | 66/12 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
q40 | 885/0 | 30/38 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
q41 | 846/0 | 54/25 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
q42 | 799/0 | 47/18 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
توسعه منطقهای reg.dev | r11 | 865/0 | 79/29 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
r12 | 808/0 | 67/17 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
r13 | 827/0 | 70/20 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
استقلال دانشگاهی univ.auto | u14 | 851/0 | 80/23 | 001/0 | تأیید نشانگر | |
u15 | 860/0 | 34/26 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
u16 | 826/0 | 65/23 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
u17 | 704/0 | 76/10 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
u18 | 489/0 | 68/4 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
u19 | 573/0 | 90/6 | 001/0 | تأیید نشانگر | ||
بررسی یافتههای حاصل از اجرای آزمون t و سطح معنی‌داری آن نیز بیانگر آن است که با توجه به مقادیر t مندرج در جدول که تمامی آن‌ها بالاتر از 58/2 (در سطح خطای 01/0) می‌باشند میتوان استنباط نمود نشانگرهای عوامل درون دانشگاهی از دقت لازم برای اندازه‌گیری سازه یا صفت مکنون برخوردار هستند (جدول 6).
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از آزمون مدل اندازه‌گیری عوامل درون دانشگاهی (خروجی نرم‌افزار pls مندرج در جدول 7 و نمودار 1) میتوان گفت که متغیرهای: سلامت اداری، امکانات آموزشی، حکمرانی خوب، بهره‌وری منابع انسانی، زیرساخت فناوری اطلاعات، تضمین کیفیت، استقلال دانشگاهی و توسعه منطقهای می‌توانند به‌عنوان نشانگرهای عوامل درون دانشگاهی عمل کنند.
نتایج بررسی وضعیت موجود عوامل درون دانشگاهی در دانشگاههای منتخب: با توجه به این‌که در این پژوهش از مقیاس 6 درجه‌ای لیکرت استفاده‌شده است، عدد 5/3 به‌عنوان میانگین استاندارد برای انجام آزمون t در نظر گرفته‌شده است. نتایج حاصل از اجرای آزمون t بیانگر آن بود که در سطح (05/0p<) و درجه آزادی 301، مقدار t مشاهده‌شده معنی‌دار می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر با توجه به نتایج به‌دست‌آمده میتوان نتیجه گرفت تفاوت میانگین‌ها از عدد 5/3 واقعی و ازنظر آماری معنی‌دار است. بنابراین ازنظر مشارکت‌کنندگان در پژوهش، به‌جز عامل استقلال دانشگاهی که در سطح بالاتر از میانگین فرضی (مقدار 5/3) مورد ارزیابی قرارگرفته و بیانگر استقلال نسبی دانشگاهها در اداره امور مربوطه می‌باشد، بقیه عوامل در سطح پایین‌تر از میانگین (مقدار 5/3) قرار داشته و ازنظر پاسخگویان نشانگر آن است که در دانشگاهها، وضعیت مناسبی ازنظر متغیرهای: سلامت اداری، امکانات آموزشی، حکمرانی خوب، بهره‌وری منابع انسانی، زیرساخت فناوری اطلاعات، تضمین کیفیت و توسعه منطقهای وجود ندارد.
مقایسه نظرات پاسخگویان برحسب متغیرهای جمعیتی بیانگر آن بود که با توجه به مقادیر آزمون t و f محاسبه‌شده (در سطح خطای 5 درصد) میتوان نتیجه گرفت از میان متغیرهای موردمطالعه یعنی متغیرهای: جنس، سمت مدیریتی، سابقه خدمت، حوزه تخصصی، مرتبه علمی و نوع دانشگاه، متغیرهای مرتبه علمی و نوع دانشگاه بیش از سایر متغیرها باعث تفاوت در نظرات پاسخگویان برحسب هر یک از مؤلفه‌های موردبررسی شده است.
سؤال دوم: میزان تأثیر (ترتیب اهمیت) هر یک از عوامل درون دانشگاهی در رتبهبندی دانشگاهها چگونه است؟
همان‌طور که جدول 7، نشان می‌دهند مقادیر بار عاملی در سطح 01/0 معنی‌دار هستند. به‌عبارتی‌دیگر، مقادیر t متناظر با هر بار عاملی بیشتر از مقدار بحرانی آن (58/2) می‌باشد. شاخص مهم دیگر، ضریب تعیین (R2) است که ارتباط بین واریانس تبیین شده یک متغیر مکنون را با مقدار کل واریانس آن سنجش می‌نماید. مقدار این ضریب بین صفر تا یک است که مقادیر بزرگ‌تر، مطلوب‌تر است. مقادیر 19/0، 33/0 و 67/0 به ترتیب ضعیف، متوسط و قابل‌توجه توصیف‌شده است (محسنین و اسفیدانی، 1393). با توجه به یافتههای جدول 7، در مورد بیشتر متغیرها مقادیر R2 قابل‌توجه تلقی می‌گردد.
جدول 7: معیارهای اصلی کیفیت مدل اندازه‌گیری عوامل درون دانشگاهی | |||||||
سازه | بار عاملی | آماره t | سطح معنی‌داری | R2 (SA) | AVE1 | پایایی کرونباخ2 | پایایی ترکیبی3 |
حکمرانی خوب good.gov | 885/0 | 16/42 | 001/0 | 782/0 | 765/0 | 901/0 | 927/0 |
تضمین کیفیت qua.assur | 862/0 | 47/31 | 001/0 | 740/0 | 791/0 | 902/0 | 925/0 |
بهره‌وری منابع انسانی hum.prod | 855/0 | 41/25 | 001/0 | 729/0 | 717/0 | 806/0 | 868/0 |
سلامت اداری admin.hel | 834/0 | 05/28 | 001/0 | 692/0 | 574/0 | 847/0 | 907/0 |
توسعه منطقهای reg.dev | 778/0 | 37/18 | 001/0 | 602/0 | 766/0 | 780/0 | 872/0 |
استقلال دانشگاهی univ.auto | 718/0 | 90/13 | 001/0 | 510/0 | 672/0 | 818/0 | 869/0 |
زیرساخت فناوری اطلاعات it.infras | 694/0 | 45/11 | 001/0 | 476/0 | 695/0 | 895/0 | 929/0 |
امکانات آموزشی edu.fac | 560/0 | 48/5 | 001/0 | 307/0 | 535/0 | 868/0 | 919/0 |
[1] Average Variance Extracted
[2] Cronbach’s Alpha
[3] Composite Reliability
در پاسخ به سؤال پژوهش در خصوص این‌که کدام‌یک از عوامل درون دانشگاهی دارای اهمیت و نقش بالاتری در رتبهبندیهای ملی و بین‌المللی هستند، با توجه به یافتههای جدول 7 و مقادیر مرتب‌شده برحسب ضرایب بار عاملی، آماره تی، سطح معنی‌داری و ضریب تعیین که همگی مؤید یکدیگر می‌باشند میتوان گفت سازه حکمرانی خوب دارای بالاترین اهمیت بوده و سازه‌های دیگر به ترتیب نقش و اهمیت شامل: استقرار نظام تضمین کیفیت، بهره‌وری منابع انسانی، سلامت اداری، توسعه منطقهای، استقلال دانشگاهی، زیرساخت فناوری اطلاعات و امکانات آموزشی می‌باشند.
ارزیابی مدل اندازه‌گیری عوامل درون دانشگاهی
الف) روایی همگرا
برای سنجش روایی همگرا، از معیار میانگین واریانس استخراج‌شده (AVE) استفاده می‌گردد که توسط آن، میزان همبستگی هر سازه با سؤال‌های (شاخص‌ها) خود بررسی می‌شود. معیار AVE، نشانگر میانگین واریانس به اشتراک گذاشته‌شده بین هر سازه با شاخص‌های خود است و مقدار حداقل 5/0 به بالای آن، کافی محسوب می‌شود (فورنل و لارکر، 1981). با توجه به یافتههای مندرج در جدول 7، شاخص AVE در مورد همه متغیرها از میزان 5/0 بیشتر است که حاکی از روایی همگرای مناسب مدل اندازه‌گیری عوامل درون دانشگاهی می‌باشد.
ب) روایی واگرا (تشخیصی)
روایی واگرا که با نام شاخص فورنل لارکر1 شهرت یافته مبتنی بر رویکرد بارهای عاملی متقابل2 می‌باشد. در روایی واگرا، میزان همبستگی یک شاخص با سازه مربوط به خود باید بیشتر از میزان همبستگی آن شاخص با سازه دیگری باشد. به‌عبارتی‌دیگر، طبق این شاخص، جذر میانگین واریانس استخراج‌شده (
) هر متغیر پنهان باید بیشتر از حداکثر همبستگی آن متغیر پنهان با متغیرهای پنهان دیگر باشد. همان‌گونه که داده‌های جدول 8، نشان می‌دهد جذر میانگین واریانس استخراج‌شده (که در خانه‌های موجود در قطر اصلی ماتریس قرار دارند) هر متغیر پنهان بیشتر از حداکثر همبستگی آن متغیر پنهان با متغیرهای پنهان دیگر می‌باشد که بیانگر روایی مناسب مدل اندازه‌گیری موردبررسی است.
[1] Fornell & Larcker
[2] Cross- Loadings
جدول 8: نتایج آزمون روایی تشخیصی مدل اندازه‌گیری عوامل درون دانشگاهی | ||||||||
عوامل | سلامت اداری admin.hel | امکانات آموزشی edu.fac | حکمرانی خوب good.gov | بهره‌وری منابع انسانی hum.prod | زیرساخت فناوری it.infras | تضمین کیفیت qua.assur | توسعه منطقهای reg.dev | استقلال دانشگاهی univ.auto |
سلامت اداری admin.hel | 867/0 |
|
|
|
|
|
|
|
امکانات آموزشی edu.fac | 356/0 | 882/0 |
|
|
|
|
|
|
حکمرانی خوب good.gov | 713/0 | 320/0 | 842/0 |
|
|
|
|
|
بهره‌وری منابع انسانی hum.prod | 670/0 | 482/0 | 734/0 | 763/0 |
|
|
|
|
زیرساخت فناوری اطلاعات it.infras | 503/0 | 330/0 | 582/0 | 590/0 | 881/0 |
|
|
|
تضمین کیفیت qua.assur | 642/0 | 329/0 | 741/0 | 739/0 | 575/0 | 812/0 |
|
|
توسعه منطقهای reg.dev | 659/0 | 433/0 | 601/0 | 684/0 | 448/0 | 523/0 | 836/0 |
|
استقلال دانشگاهی univ.auto | 605/0 | 306/0 | 570 | 487/0 | 289/0 | 477/0 | 615/0 | 726/0 |
ج) آزمون پایایی
همچنان که پیش‌تر گفته شد برای سنجش پایایی و ارزیابی پایداری درونی سازه‌ها در نرم‌افزار pls از معیار سنتی آلفای کرونباخ و معیار مدرن‌تر پایایی ترکیبی استفاده می‌شود. پایداری درونی نشانگر میزان همبستگی یک سازه و شاخص‌های مربوط به آن است. مقادیر پایایی قابل‌قبول برای هر دو ملاک (آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی) بنا بر نظر اکثر صاحب‌نظران بالاتر از 7/0 می‌باشد که با توجه به یافتههای جدول 7، میتوان گفت سازه‌های مدل اندازه‌گیری دارای پایایی مناسب و قابل قبولی هستند.
د) آزمون نیکویی برازش
تننهاوس و همکاران (2005) شاخصی به نام نیکویی برازش (GOF)1 برای سنجش کل مدل ارائه داده‌اند. این شاخص هر دو مدل اندازه‌گیری و ساختاری را مدنظر قرار می‌دهد و به‌عنوان معیاری برای سنجش عملکرد کلی مدل به کار می‌رود. این شاخص به‌صورت حاصل‌ضرب میانگین R2 و متوسط مقادیر اشتراکی به‌صورت دستی با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود. ازآنجاکه این مقدار به دو شاخص مذکور وابسته است، حدود این شاخص بین صفر و یک می‌باشد. وتزلز و همکاران (2009)، سه مقدار 01/، 25/0 و 36/0 را به ترتیب به‌عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF تعریف نموده‌اند (به نقل از محسنین و اسفیدانی، 1393).
[1] Goodness of fit
GOF=
بنابراین با توجه به آنچه گفته شد شاخص نیکویی برازش مدل به شکل زیر محاسبه می‌گردد:
COMMUNALITY=
R2=
=
GOF=
همان‌طور که مشخص است مقدار GOF برابر با 53/0 به‌دست‌آمده است که این میزان از 36/0 بیشتر بوده و درنتیجه عملکرد کلی مدل پژوهش، در حد قوی ارزیابی می‌شود.
بحث و نتیجه‌گیری
دانشگاه به‌عنوان یک سازمان پیچیده در بطن تغییر و تحولات ملی و جهانی قرار داشته و همچنان که بر عوامل و عناصر محیطی تأثیر می‌گذارد بالطبع از آن‌ها نیز تأثیر می‌پذیرد. درواقع لازمه پویایی و بالندگی حیات نظام‌هایی مانند دانشگاه ایجاد و ارتقاء فضای رقابتی سالم، بهبود کیفیت و اتخاذ تدابیر و سیاست‌هایی است که بتواند عملکرد دانشگاهها را در دستیابی به استانداردها و معیارهای مورد انتظار در سطح ملی و بین‌المللی ارتقاء بخشد. این پژوهش باهدف طراحی الگوی عوامل درون دانشگاهی مؤثر بر ارتقاء دانشگاهها در رتبهبندی ملی و بین‌المللی با روش آمیخته اکتشافی صورت گرفت. به‌منظور شناخت عوامل و مؤلفه‌های درون دانشگاهی مؤثر بر رتبهبندی ملی و بین‌المللی ضمن انجام مصاحبه با خبرگان (17 نفر)، پرسشنامه محقق ساخته بر روی نمونه‌ای مرکب از 302 نفر اجرا و دادهها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و SMART-PLS تجزیه‌وتحلیل گردید.
بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش (بررسی سؤال‌های پژوهش) که بر مبنای مصاحبه‌های صورت گرفته با خبرگان و مدیران دانشگاهی و همچنین نتایج انجام تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی انجام‌شده است میتوان نتیجه گرفت که عوامل درونی ارتقاء دانشگاهها در رتبهبندیهای ملی و بین‌المللی مشتمل بر مؤلفه‌های: حکمرانی خوب، تضمین کیفیت، بهره‌وری منابع انسانی، سلامت اداری، توسعه منطقهای، استقلال دانشگاهی، زیرساخت فناوری اطلاعات و امکانات آموزشی می‌باشد. در پژوهش‌های انجام‌شده (اسدی ،1395؛ موسوی،1382 و کلارک، 1995) بر عوامل خاصی نظیر: نقش عوامل استقلال دانشگاهی، انتشار مقالات پژوهشی و تغییر و تحول بنیادین در نظام آموزشی برای ارتقاء دانشگاهها تأکید گردیده است.
یافتههای حاصل از بررسی وضعیت موجود متغیرهای عوامل درون دانشگاهی بیانگر آن بود که ازنظر مشارکت‌کنندگان در پژوهش، به‌جز عامل استقلال دانشگاهی که در سطح بالاتر از میانگین فرضی (مقدار 5/3) مورد ارزیابی قرارگرفته و بیانگر استقلال نسبی دانشگاهها در اداره امور مربوطه می‌باشد، بقیه عوامل در سطح پایین‌تر از میانگین (مقدار 5/3) قرار داشته و ازنظر پاسخگویان نشانگر آن است که در دانشگاهها، وضعیت مناسبی ازنظر متغیرهای: سلامت اداری، امکانات آموزشی، حکمرانی خوب، بهره‌وری منابع انسانی، زیرساخت فناوری اطلاعات، تضمین کیفیت و توسعه منطقهای وجود ندارد.
نتایج حاصل از بررسی میزان اهمیت و نقش عوامل به‌دست‌آمده (سؤال دوم پژوهش) بیانگر آن بود که سازه حکمرانی خوب دارای بالاترین اهمیت و سازه‌های دیگر به ترتیب نقش و اهمیت شامل: استقرار نظام تضمین کیفیت، بهره‌وری منابع انسانی، سلامت اداری، توسعه منطقهای، استقلال دانشگاهی، زیرساخت فناوری اطلاعات و امکانات آموزشی می‌باشند. نتایج پژوهش‌های انجام‌شده بیانگر آن بود که عوامل مؤثر در توسعه و ارتقاء دانشگاهها شامل: اندازه دانشگاه، زیرساخت‌های دانشگاه، عوامل محیطی سطح محلی- منطقهای، عوامل محیطی سطح ملی یا کلان منابع انسانی، منابع مالی، منابع فیزیکی و مدیریت و رهبری می‌باشد (گراو، 2009، ثمری و همکاران ،1392، آرکالی اولکای و بولا، 2016).
بر اساس یافتههای حاصل از تحلیل توصیفی و استنباطی پرسشنامه پژوهش میتوان گفت سه عامل کلیدی: حکمرانی خوب، نظام تضمین کیفیت دانشگاه و میزان قابلیت و بهره‌وری منابع انسانی بیش از سایر عوامل با ارتقاء جایگاه دانشگاهها در ارتباط می‌باشند. در مطالعات صورت گرفته نیز بر این مؤلفه‌ها تأکید شده است.
عامل حکمرانی خوب متضمن توصیف ساختارها، فرآیندها و فعالیت‌های دخیل در برنامهریزی و هدایت مؤسسات و افراد فعال در آن می‌باشد و به موضوعاتی همچون مسئول اصلی هدایت موسسه، ساختارهای تصمیم‌گیری و حدود و اختیارات آن‌ها و اشخاص دارای مسئولیت و منابع مشروعیت تصمیم‌گیری آن‌ها اشاره دارد. در این زمینه با توجه به نظرات مشارکت‌کنندگان اقداماتی از قبیل طراحی برنامه‌های استراتژیک، استفاده از رویکردهای مدیریت مشارکتی و ساختار سازمانی منعطف و جلب مشارکت تمامی عوامل و ذینفعان داخلی و خارجی دانشگاه و هماهنگی در تصمیم‌گیری‌های رده‌های مختلف مدیریت آموزش عالی و دانشگاهها می‌تواند مؤثر و کارساز باشد.
ازجمله مقوله‌های بسیار مهم و اساسی که از سوی مشارکت‌کنندگان در پژوهش نیز مورد تأکید قرارگرفته، استقرار نظام تضمین کیفیت دانشگاهها می‌باشد. مفهوم کیفیت آموزشی دانشگاهها به‌عنوان استانداردهای آموزشی دانشگاهها است که به‌طور فزاینده‌ای بر برون سازی آموزشی دانشگاهها و ارتقای ارزش‌افزوده آموزشی دانشگاهها تمرکز می‌کند. در این خصوص توجه به مواردی نظیر ارزیابی درونی و بیرونی در گروه‌های آموزشی دانشگاه، استانداردهای کیفیت فرایند یاددهی-یادگیری و تشکیل شورای اعتبارسنجی می‌تواند باعث استقرار و بهبود کیفیت آموزشی دانشگاهها گردد.
منابع انسانی کارآمد و وجود استادان، دانشجویان توانمند و نخبگان علمی ازجمله عواملی است که از سوی مشارکت‌کنندگان به‌عنوان عوامل مؤثر بر رتبه دانشگاهها مطرح گردیده است. در این زمینه دانشگاهها باید تمهیدات لازم را برای جذب استعدادهای برتر، حفظ و نگهداری اساتید و دانشجویان ممتاز و بهبود وضعیت رفاهی آنان بکار گیرند. یافتههای مربوط به پژوهش " عوامل مؤثر بر بهره‌وری دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ایران " نشان می‌دهد که از بین 13 عامل شناسایی‌شده مؤثر بر بهره‌وری دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، عامل مربوط به عملکرد اعضای هیئت‌علمی به‌تنهایی 30 درصد از واریانس عوامل مؤثر بر بهره‌وری را تبیین می‌کند (خورشیدی و سلیمانی1، 2008).
سایر عوامل تأثیرگذار به ترتیب شامل؛ سلامت اداری، توسعه منطقهای، استقلال دانشگاهی، زیرساخت فناوری اطلاعات و امکانات آموزشی می‌باشد که از طرف مشارکت‌کنندگان به‌عنوان عوامل مهم و تأثیرگذار درون دانشگاهی در رتبه دانشگاهها مطرح گردیده است.
با توجه به نظرات ابرازشده در خصوص وضعیت موجود مؤلفه سلامت اداری (که در سطح پایین‌تر از متوسط ارزیابی‌شده) پیشنهاد می‌شود حتی‌الامکان به‌جای تأکید بر بوروکراسی (کاغذبازی)، امور اداری با سرعت و کیفیت مناسب‌تری انجام گیرد. در این زمینه توجه به معیار شفافیت عملکرد اداری و رعایت نظام شایسته‌سالاری در انتصاب افراد اهمیت زیادی دارد. رفتار عادلانه در پاسخگویی به درخواست خدمات مراجعین نیز ازجمله مسائلی است که می‌بایست موردتوجه مدیران و اولیای امور قرار گیرد.
ازنظر مشارکت‌کنندگان در پژوهش، مؤلفه توسعه منطقهای از عوامل مهم ارتقاء جایگاه دانشگاهها در رتبهبندیهای ملی و بین‌المللی می‌باشد. در این خصوص پیشنهاد می‌شود سیاست‌های توسعه منطقهای دانشگاه با مشارکت ذینفعان محلی تدوین و گردهماییها و کنفرانسهای آموزشی با حضور مدیران دانشگاه و مسئولان محلی برگزار گردد. همچنین پیشنهاد می‌شود تحقیقات و پایان‌نامه‌های دانشگاهی در راستای حل مسائل محلی و استانی انجام گیرد.
مؤلفه استقلال دانشگاهی ازجمله مسائلی است که در چند سال اخیر موردتوجه قرارگرفته و اقداماتی نیز در این زمینه انجام‌شده است. ازنظر مشارکت‌کنندگان در پژوهش نیز مؤلفه مذکور تنها مؤلفه‌ای است که از طرف آن‌ها بالاتر از سطح متوسط ارزیابی‌شده است. در این خصوص با توجه به نظرات مشارکت‌کنندگان پیشنهاد می‌شود اختیارات مدیران دانشگاه درزمینهٔ تعیین اهداف و برنامه‌های توسعه دانشگاه افزایش یابد. سیاست‌گذاری‌های آموزشی و پژوهشی و نحوه تخصیص بودجه و اعتبارات مصوب برنامه‌ها و طرح‌ها جزو اختیار مدیران و مسئولان دانشگاه به‌حساب آید. هیئت‌رئیسه دانشگاه فارغ از نفوذ جریانات و فشارهای سیاسی، روسا و مدیران دانشگاه را عزل و نصب نمایند. با توجه به مشکلات معیشتی کارکنان و اعضای هیئت‌علمی، اختیارات لازم درزمینهٔ تعیین میزان حقوق و دستمزد کارکنان به دانشگاهها واگذار شود. مسئله مهم دیگر، لزوم برخورداری پژوهشگران دانشگاه از آزادی‌های لازم در نگارش و ارائه آثار علمی می‌باشد. در این رابطه چنانچه پژوهشگران دانشگاهی از آزادی‌های کافی برخوردار باشند می‌توانند یافتههای علمی را فارغ از مرزهای ملی با پژوهشگران سایر کشورها به اشتراک گذاشته و ضمن توسعه حرفه‌ای، رتبه دانشگاه را نیز ارتقاء بخشند.
درزمینهٔ مؤلفه زیرساخت فناوری اطلاعات، با توجه به اهمیت و نقش آمار و اطلاعات در انجام پروژه‌ها و مطالعات دانشگاهی پیشنهاد می‌شود بخشی از بودجه دانشگاه صرف توسعه فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی، امکانات سخت‌افزاری پیشرفته فناوری اطلاعات و امکانات نرم‌افزاری پیشرفته فناوری اطلاعات گردد. همچنین با توجه به پیشرفت‌ها درزمینهٔ توسعه شبکه‌های فناوری اطلاعات، قابلیت دسترسی به شبکه‌های ارتباطی با پهنای باند بالا در دانشگاه امکان‌پذیر گردد.
توسعه کمی و کیفی امکانات آموزشی موضوعی است که ارتباط نزدیکی با بهبود عملکرد دانشگاهها دارد. در این زمینه با توجه به نظر مشارکت‌کنندگان که امکانات آموزشی را کمتر از سطح متوسط ارزیابی نموده‌اند، پیشنهاد می‌شود به‌تناسب فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی امکانات فیزیکی لازم تدارک دیده شود. در این خصوص رعایت سرانه امکانات و تناسب تجهیزات آموزشی با اهداف آموزشی و برنامه درسی ضروری به نظر می‌رسد.
[1] Khorshidi & Soleimani
فهرست منابع
آهنچیان، محمدرضا (1394). دسته‌بندی و رتبهبندی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی دولتی. طرح مطالعاتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
احمدی ده قطب الدینی، محمد؛ عبدلی، محمدعلی؛ فرزاد، ولی اله و کیامنش، علیرضا (1389). ارزیابی درونی کیفیت گروه آموزشی مهندسی محیط‌زیست دانشگاه تهران، فصلنامه نامه آموزش عالی، 3 (11)، 9-37.
اسدی، محمد (1395). نقش عوامل استقلال دانشگاهی در رتبهبندی دانشگاههای اروپایی، فصلنامه نامه آموزش عالی، 9 (36)، 31- 49.
بازرگان، عباس (1394). استانداردهای آموزش عالی: از آرمان تا واقعیت، فصلنامه نامه آموزش عالی، 8 (30)، 11- 23.
بلوچی، آزاده (1387). رتبهبندی دانشگاه پیام نور، پایاننامه منتشرنشده کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
ثمری، عیسی؛ یمنی، محمد؛ صالحی عمران، ابراهیم و گرایی نژاد، غلامرضا (1392). بررسی و شناسایی عوامل مؤثر در فرآیند توسعه دانشگاهی در دانشگاههای دولتی ایران، دو فصلنامه مطالعات برنامهریزی آموزشی، 2 (7)، 67- 100.
زارع بناد کوکی، محمدرضا و وحدت زاد، محمدعلی (1394). بررسی نظام‌های رتبهبندی دانشگاهها: یک رویکرد انتقادی، فصلنامه آموزش مهندسی ایران، 17 (65)، 95- 131.
سرایی، حسن (1372). مقدمه‌ای بر نمونه‌گیری در تحقیق. تهران: سمت.
شوریابی، اشرف (1389). مطالعه راهکارهای ارتقاء رتبه دانشگاه پیام نور در رتبهبندیهای داخلی و خارجی، پایاننامه منتشرنشده کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
کلاین، پل (1994). راهنمای آسان تحلیل عاملی. ترجمه سید جلال صدرالسادات و اصغر مینایی (1393). تهران: سمت.
گال، مردیت؛ بورگ، والتر و گال، جویس (1996). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی (ویرایش ششم). (ترجمه احمدرضا نصر اصفهانی و همکاران، 1383). تهران: سمت و دانشگاه شهید بهشتی.
محسنین، شهریار و اسفیدانی، محمدرحیم (1393). معادلات ساختاری مبتنی بر رویکرد حداقل مربعات جزئی به کمک نرم‌افزار smart-pls. تهران: کتاب مهربان.
محمدی، آیین و مجتهد زاده، ریتا (1387). ارزیابی مقایسه‌ای و رتبهبندی مراکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاههای علوم پزشکی کشور. تهران: مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی.
موسوی، میر فضل‌الله (1382). بررسی امکان ارتقاء ایران به ده کشور اول تولیدکننده علم در جهان، فصلنامه رهیافت، (30)، 79- 89.
واعظ زاده، صادق (1384). شاخص‌های ارزشیابی آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران. هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی.
Alzalabani, A. (2014). Academic quality and ranking: A methodical approach for departmental ranking of colleges and universities in Saudi Arabia, beykent university journal of social sciences, 7 (1), 32-55.
Arkali Olcay, G., Bulu, M. (2016). Rankings of turkish universities in international university ranking indexes, journal of higher education, 6 (2), 95-103.
Bastedo, M.N., & Bowman, N.A. (2011). College ranking as an interorganizational dependency: establishing the foundation for strategic and institutional accounts. Research in higher education, 52 (1), 3-23.
Clark, B.R. (1995). Leadership and innovation in universities: from theory to practice, Tertiary education and management, 1 (1), 7-11.
Fornell, C., & Larcker, D.F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error, journal of marketing research, 18 (3), 39-50.
Grouwe, A.D. (2009). Without capacity, there is no development. IIEP.
Hazelkorn, E. (2008). Learning to live with league tables and ranking: the experience of institutional leaders, Higher education policy, 21, 193-215.
Kehm, B., M. (2014). Global university rankings-impacs and unintended side effects, European journal of education, 49 (1), 102-112.
Khorshidi, A., M., & Soleimani, A. (2008). Effective factors and indicators of productivity of university and centers of higher education. Quarterly journal of research in educational system, (5).
Naceur, J. (2009). Economic and cultural factors affecting university excellence, Quality assurance in education, 17 (4), 416- 429.
Pop, O., Popescu, S. & Dragomir, M. (2015). Empirical study of the factors which have an impact on university performancein EU countries, reflected by the shanghai ranking, international engineering and technology education conference, 1-4 november, Romania, sibiu.
Ridder-Symons, H.P. (2006). The university as European cultural heritage: a historical approach, Higher education in europe, 31 (4).
Salmi, J. (2013). A strategy for developing world-class universities in chlie, pontificia Universidad catolicade chile, 50 (1), 130-146.
Usher, A., & Savino, M. (2007). A global survey of university league tables, Higher education in europe, 32 (1), 5-15.
