ارائه نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه نمونه موردی: دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام
الموضوعات :محمدحسین گودرزی 1 , مسعود موحدی 2 , علی محمد احمدوند 3
1 - دانشگاه جامع امام حسین (ع)
2 - دانشگاه جامع امام حسین (ع)
3 - دانشگاه جامع امام حسین (ع)
الکلمات المفتاحية: مدیریت دانش, نقشه راه, نقشه راه مدیریت دانش, مدیریت دانش در دانشگاه,
ملخص المقالة :
یکی از اهداف اصلی دانشگاه‌ها، شناخت نیازهای دانشی فعلی و آتی صنعت کشور و آموزش دانشجویان در راستای این نیازهاست. از جمله ابزارهای موثر در جهت رسیدن به این مهم، به‌کارگیری سیستم مدیریت دانش در دانشگاه‌ها و مراکز صنعتی کشور، و ارتباط هر دو سیستم آن‌ها با یکدیگر است. اما حجم انبوه و پراکنده مباحث مدیریت دانش باعث سردرگمی و روی گرداندن آن‌ها، از پیاده سازی مدیریت دانش شده است. لذا هدف این تحقیق، بررسی مهم‌ترین نقشه راه‌ها‌ی پیاده سازی مدیریت دانش و ارائه نقشه راهی برای پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه جامع امام حسین (ع) است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شامل 80 نفر کارشناس اجرایی مدیریت دانش و آشنا به محیط‌های دانشگاهی است که از طریق فرمول کوکران، 45 نفر به روش نمونه گیری هدف دار انتخاب شدند. نقشه راه بدست آمده از ادبیات موضوع، به وسیله پرسشنامه‌ای با طیف 5 گزینهای لیکرتی، که روایی آن توسط فرمول لاشه و پایایی آن توسط آلفای کرونباخ (91/.) احراز گردید، مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت تایید مدل از آزمون‌های فرض و جهت تحلیل داده‌ها، از توزیع دوجمله‌ای استفاده شد. در نهایت نقشه راهی کاربردی، شامل 11 فاز اصلی و 30 فعالیت کلیدی به همراه جزئیات و نحوه ارتباطات آن‌ها، به منظور پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه بدست آمد.
1. اخگر، بابک؛ جهانیان، خشایار، قطب نمای مدیریت دانش، چاپ دوم، نگاه دانش، تهران،1389.
2. اسلامی، وحید؛ شاهلو، کرم، گامهای پیاده سازی مدیریت دانش و موانع استقرار آن، مجموعه مقالات دومین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1388.
3. افرازه، عباس، مدیریت دانش (مفاهیم، مدل‌ها، اندازه گیری و پیاده سازی) ، چاپ دوم، مولف، تهران، 1386
4. اقبال سرابي، مهدي؛ اسماعيلي، حسن، مديريت دانش تجربه اي جديد در شركت آب و فاضلاب خراسان رضوي، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1388
5. توکلی مقدم، رضا؛ کریمی، بینامین، ارائه یک نقشه راه برای پیاده سازی مدیریت دانش در سازمانها، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1386
6. شفيعا، محمدعلي؛ متوليان، عليرضا؛ رهنمافرد، محسن، مدل پيشنهادي در برنامه ريزي جامع توسعه مديريت دانش در سازمان، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1386
7. مهرعلی زاده، یداله ، نظریه‌ها‌ی نوین مدیریت : مباحث نظری و عملی، چاپ اول، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، 1388
8. مهرعلی زاده. یداله؛ عبدی، محمد رضا ، نظام مدیریت دانش: تجربه ی سازمان امور مالیاتی کشور، چاپ اول، دانشگاه شهید چمران اهواز، 1388
9. APQC, American Productivity and Quality Center: "KM Consortium Benchmarking Study". Final Report.Houston 1996
10. APQC’s Road map to Knowledge Management Result: Stages of Implementation TM", 2001; Available from: http://www.apqc.org/km/roadmap/, last view 2012/1/6
11. Calabrese, F.A. and C.Y. Orlando, "Knowledge organisations in the twenty-first century: deriving a 12- step process to create and implement a comprehensive knowledge management system". Journal of Information and Knowledge Management Systems, vol. 36, pp 238 - 254. , 2006
12. Castellanos, A., Rodriguez, J and Ranguelov S.Y.," University R&D&T Capital: What Type of Knowledge Drive It?" Jurnal of Intellectual Capital Vol.5, No.3, pp.478-499, 2004
13. Dataware Technologies, Inc. "Seven Steps to Implementing Knowledge Management in Your Organization".1999, Available from: www.dataware.com, last view 2011/5/3
14. ]EKMF[, European KM Forum Report D2.2. "KM Assessment Model and Tool" EKMF_D22_Vol5, 2003_02_07_IAT.doc, Available from:
15. http://www.prorad.org/roadmap/roadmap/roadmap.htm, last view 2012/1/10
16. Jafari M, Akhavan P, Mortezaei A," A review on knowledge management discipline", Journal of Knowledge Management Practice, Vol. 10, No. 1, March 2009
17. Lee, Hawan -Jang; Young – Gul Kim,"A Stage Model of Organizational Knowledge Management: A Latent content Analysis". Expert Systems with Applications Journal, Vol. 20, No.3, pp.299 – 311, 2001
18. Lin, X., Bransford, J., "Instructional Design and Development of Learning Communities: An Invitation to a Dialogue, In: Constructivist Learning Environments: Case Studies in Instructional Design", ed. B. Wilson (Educational Technology, Englewood Cliffs, NJ) pp. ٢٠٣-٢٢٠.2006
19. Piccoli, G., Rami, A., Blake, I., "Knowledge Management in Academia: A Proposed Framework, Jurnal of Information Technology and Management", Vol.2, NO. 1, pp.٢٢٩-٢۴۵, ٢٠٠٠.
20. Road+map Available from:: http://www.thefreedictionary.com/road+map, last view 2012/1/6
21. TAC’s Education and Human Resources Development Council," Knowledge Management Framework", Available from: www.tac-atc.ca, last view 2011/10/14
22. Tiwana A , "The Knowledge Management Toolkit, Practical techniques for building a Knowledge Management System", Pearson Education, 2000
23. U.S. Navy Human Performance Center, Leveraging Knowledge Capital," Designing and Developing a Knowledge Management Program", Available from: http://km.gov, last view 2011/9/21.
ارائه نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش در
دانشگاه نمونه موردی: دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام
محمدحسین گودرزی* مسعود موحدی ** علی محمد احمدوند***
*دانشجوی کارشناسی ارشد سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی، دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه جامع امام حسین (ع)
**دانشیار، دانشگاه جامع امام حسین (ع)
***استادیار، دانشگاه جامع امام حسین (ع)
تاريخ دريافت: 15/03/89 تاريخ پذيرش: 15/6/89
چكيده: یکی از اهداف اصلی دانشگاه‌ها، شناخت نیازهای دانشی فعلی و آتی صنعت کشور و آموزش دانشجویان در راستای این نیازهاست. از جمله ابزارهای موثر در جهت رسیدن به این مهم، به‌کارگیری سیستم مدیریت دانش در دانشگاه‌ها و مراکز صنعتی کشور، و ارتباط هر دو سیستم آن‌ها با یکدیگر است. اما حجم انبوه و پراکنده مباحث مدیریت دانش باعث سردرگمی و روی گرداندن آن‌ها، از پیاده سازی مدیریت دانش شده است. لذا هدف این تحقیق، بررسی مهم‌ترین نقشه راه‌ها‌ی پیاده سازی مدیریت دانش و ارائه نقشه راهی برای پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه جامع امام حسین (ع) است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شامل 80 نفر کارشناس اجرایی مدیریت دانش و آشنا به محیط‌های دانشگاهی است که از طریق فرمول کوکران، 45 نفر به روش نمونه گیری هدف دار انتخاب شدند. نقشه راه بدست آمده از ادبیات موضوع، به وسیله پرسشنامه‌ای با طیف 5 گزینهای لیکرتی، که روایی آن توسط فرمول لاشه و پایایی آن توسط آلفای کرونباخ (91/.) احراز گردید، مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت تایید مدل از آزمون‌های فرض و جهت تحلیل داده‌ها، از توزیع دوجمله‌ای استفاده شد. در نهایت نقشه راهی کاربردی، شامل 11 فاز اصلی و 30 فعالیت کلیدی به همراه جزئیات و نحوه ارتباطات آن‌ها، به منظور پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه بدست آمد. کلید واژه: مدیریت دانش، نقشه راه، نقشه راه مدیریت دانش، مدیریت دانش در دانشگاه. |
مقدمه
ظهور و بروز فناوري اطلاعات و ارتباطات و نفوذ آن به تمامي ابعاد زندگي بشر، باعث تغييرات و تحولات زيادي به خصوص در سازمانها شده است. دانش و به تبع آن صنعت کشورها، پیوسته در حال تغییر و به روز شدن است و سازمانها به منظور كسب مزيت رقابتي و مقابله با شرايط متغير محيطي، مجبور به مدیریت کردن دانش‌های خود و رصد دانش رقیبانشان شده‌اند. پیاده سازی سیستم مديريت دانش در سازمانها به عنوان يكي از این مباحث جدید، مطرح شده و در همين راستا به كمك سازمانها آمده است [7]. در کشور ما با توجه به اینکه منابع نفتی و گازی، روزی تمام خواهند شد، بایستی به فکر جایگزینی ارزشمند برای صادرات و کسب درآمد باشیم، که این امر مستلزم توجه به مقوله دانش و مدیریت آن و حرکت دادن سیستم‌های اقتصادي کشور به سمت اقتصاد دانش محور است.
تعاريف گوناگوني در خصوص مديريت دانش1 ارائه گرديده كه هر يك، ابعادي از اين موضوع را نمايش مي‌دهند. یکی از کامل‌ترین این تعاریف به صورت زیر است:
مديريت دانش، فرايند كشف، كسب، توسعه و ايجاد، نگهداري، ارزيابي و به‌کارگیری دانش مناسب در زمان و مکان مناسب توسط فرد مناسب در سازمان است كه از طريق ايجاد پيوند ميان منابع انساني، فناوري اطلاعات و ارتباطات و ايجاد ساختاري مناسب براي دستيابي به اهداف سازماني صورت میپذيرد [3].
با توجه به تحریم‌های مکرر کشور ما از جانب بیگانگان و فرمایشات مقام معظم رهبری در مورد اقتصاد مقاومتی، یکی از مسئولیت‌های اصلی در این امر متوجه دانشگاه‌هاست که بایستی با به‌کارگیری سیستم مدیریت دانش در محیط داخلی و خارجی خود، نیازهای دانشی لازم در چرخه‌ها‌ی تولید و صنعت کشور را کشف و به منظور برآورده کردن آن‌ها و خودکفایی در دانش، دانشجویان را در آن راستا، تربیت و هدایت کنند، به گونه‌ای که تلاش‌های دانشجویان و استادان و مسئولان بتوانند وابستگی‌ها‌ی دانشی موجود در چرخه تولید و صنعت را برطرف کنند. بدین وسیله صنایع مختلف کشور ما از واردات کالاهای مختلفشان که در واقع به دلیل عدم دانش ساخت یا تکنولوژی آن کالا است، بی نیاز می‌شوند. لازمه این امر پیاده سازی سیستم مدیریت دانش هم در صنعت و هم در دانشگاه‌هاست. تا بتوان به راحتی نیازهای دانشی صنعت را شناسایی، کشف، ثبت، به‌کارگیری و توسعه داد.
دانشگاه‌ها‌ی زیادی اقدام به پیاده سازی مدیریت دانش در سازمان‌هایشان را کرده‌اند. با توجه به تجربیات دانشگاه‌هایی از قبیل آموزش عالی هند و دانشگاه چک، طراحی و اجراي موثر مدیریت دانش مزایا و دستاوردهای بسیاري برای این دانشگاه‌ها داشته است [18]. از آن جمله، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. دسترسي راحت و آسان محققين و ساير كاربران به اطلاعات و دانش به كمك سيستم الكترونيكي اسناد.
2. ايجاد مزيت رقابتي در سازمان و انجام كار موثر از طريق مشاركت و استفاده مجدد از دانش
3. كمك به انتشار دانش در سازمان و سرعت گردش دانش در سازمان‌های تحقيق و توسعه
4. تبديل دانش ضمني محققين به دانش صريح به منظور ثبت دانش حاصله از تحقيقات
5. ارتقاء عملکرد تجاري دانشگاه و صنعت و افزایش توان رقابتی کشور
6. افزایش ارتباط با صنعت از طرق مختلف و قابلیت درك محیط
7. افزایش کیفیت آموزشی و ابتکارات و طراحی مجدد فرایندها
8. وجود معیارهاي اندازه گیري براي عملکرد سازمان و افراد
9. ارتقاء علمی و پژوهشی اعضاي هیئت علمی و دانشجویان
10. جذب دانشجویان و اساتید بهتر و افزایش تعداد آن‌ها
11. بهبود فرهنگ کاري و ارتباطی کارکنان و دانشجویان
12. کنترل یادگیري فردي در جهت یادگیري سازمانی
13. هم سویی راهبردی در تمام دانشکده‌ها
14. بهبود کیفیت فرایند یادگیري و آموزش
15. ايجاد استراتژي دانشي براي تحقيقات
16. افزایش مسئولیت اجتماعی دانشگاه
17. افزایش بهره‌وری و درآمد پژوهشی
در این میان یکی از مسائل اصلی که دانشگاه‌ها با آن روبه رو هستند، مسئله نحوه پیاده سازی مدیریت دانش است. زیرا اغلب حجم انبوه موضوعات و مباحث مدیریت دانش، منجر به سردرگمی، تعلل و گاهاً روی گرداندن و یا شکست در پیاده سازی مدیریت دانش می‌شود [1]. بدین منظور، در این تحقیق که مستخرج از پایان نامهای با همین عنوان است، سعی شده است نقشه راهی در سطح کلان، برای پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه‌ها، خاصه دانشگاه جامع امام حسین (ع) طراحی گردد.
1. مدیریت دانش در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی
با توجه به نقش مهمی که دانشگاه‌ها در پرورش و ارتقاء سطح علمی دانشجویان و به دنبال آن توسعه بخش صنعت و نظام جمهوری اسلامی ایران ايفا می‌کند، نیاز به مدیریت دانش در دانشگاه‌ها‌ی کشور به عنوان یکی از بخش‌های دانش بنیان کشور، حیاتی به نظر می‌رسد. از نظر بعضی محققان سرمایه فکری یک دانشگاه عبارت است از : حجمی از دانش که توسط آن دانشگاه حفظ می‌شود و برای جامعه ارزش ایجاد می‌کند. این ارزش گذاری به شدت وابسته به انتقال آن دانش به نهادهای اجتماعی است [12].
در دهه‌ها‌ي اخیر، سازمان‌های خدماتی از جمله دانشگاه‌ها نیز مانند سازمان‌های تولیدي با افزایش رقابت مواجه شده‌اند. اغلب دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در جهان، متهم شده‌اند که در آماده سازي دانشجویان جهت تفکر عمیق، استدلال‌های کمی و مهارت‌های پژوهشی موفق نبوده‌اند. متأسفانه آشکار گردیده که چنین محیط‌های آموزشی نتوانسته‌اند متناسب با انتظاراتی که از این محیط‌ها است دانشجویانی منعطف، به روز و متناسب با نیازهای اصلی جامعه و صنعت، تربیت و آن‌ها را مدیریت کنند [17].
امروزه سازمانها به کارکنانی نیاز دارند که بتوانند به سرعت در روشهای جدید مشارکت داشته باشند، به طور موثر ارتباط برقرار کنند و همکاري نمایند، مستقل اطلاعات را جستجو و ارزیابی کنند و با رغبت دانش خود را به شیوه اي که قابل درك و آماده براي به‌کارگیری است با همکاران خود به اشتراك بگذارند. این مسئولیت سازمان‌های آموزشی ویژه دانشگاه‌هاست تا فارغ‌التحصیلان را با چنین توانائی‌هایی آماده سازند [18]. همچنین یکی از ابزارهای توانا جهت رسیدن به چشم انداز بیست ساله کشور، مدیریت کردن دانش‌های موجود و کسب دانش‌های مورد نیاز کشور است. بنابراین پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور بایستی جزء الویت طرح‌های پیاده سازی مدیریت دانش قرار گیرد.
بر اساس مطالعات و تحقیقات انجام شده در حوزهی مدیریت دانش، الگویی توسط مهر علی زاده در بررسی زمینه‌ها‌ی کاربست مدیریت دانش در مؤسسات آموزش عالی طبق شکل (1) ارائه شده است [8].
همان گونه که الگو نشان می‌دهد، اهداف و رسالت‌های مراکز آموزش عالی در سه زمینه‌ی آموزش، پژوهش و خدمات جهت گیری شده است. بر اساس این الگو، سه گروه عمده : الف- اعضای هیات علمی، ب – دانشجویان، ج- کارکنان محیط پیرامون (ارتباط دانشگاه با صنعت و بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ...) در دانشگاه نقش آفرینی می‌کنند.
در حوزهی ارتباطات بیرونی و تأثیر محیط پیرامون، می‌توان به مسئله‌ی نیازها و چگونگی ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت، و میزان وابستگی این دو به همدیگر اشاره داشت. چنانچه این ارتباط به صورت پاسخگویی و تأمین نیازهای متقابل تعریف شده باشد، می‌تواند در انگیزش دانشگاه برای توسعه‌ی نهادهای علمی و گسترش نظام مدیریت دانش، تأثیر داشته باشد.
مراکز دانشگاه پژوهشی، به عنوان رابط بین کنش گران آموزش عالی یعنی ذینفعان داخلی (دانشجویان، اساتید، کارکنان، مدیریت) و بیرونی (جامعه و صنعت) و بستر فنی
اجتماعی موسسه هستند و نقش تأمین کننده و تسهیل گر جریان اطلاعات و تصمیم سازی‌های موسسه را بر عهده دارند.
2. انواع مدل‌های مدیریت دانش:
در متون علمی مدیریت دانش، مدل‌های زیادی با رویکردها و طرز فكرهای متفاوتی ارائه شده‌اند. این چهارچوب‌ها روی جوانب مختلف مدیریت دانش تمرکز داشته و اهداف متفاوتی دارند. مک آدام و مک کریدی (1999) دسته‌ها‌ی وسیعی از مدل‌های مدیریت دانش را با نامهای مدل‌های دسته‌ی دانش، مدل‌های دارایی فکری، و مدل‌های با ساختار اجتماعی، شناسایی کرده‌اند. این مدل‌ها، در تقویت درک ما از اساس فعالیت‌های مدیریت دانش مهم هستند؛ هر چند که هنوز نمای یکپارچه‌ای برای کاربرد مدیریت دانش ارائه نکرده‌اند. به عنوان مثال، برخی از مدل‌ها و چهارچوب‌های مانند نیومن و کونارد، بوی سوت، نوناکا، استیو‌ها‌لز، هیکز، مارک ال روی، کاسوی، و لیه بوویتز که ارائه شده‌اند، بر روی فرآيند دانش در سازمانها تمرکز کرده‌اند نه بر روی فرآیند پیاده سازی مدیریت دانش [15].
تعداد کمی از مدل‌ها بر روی فرآیند پیاده سازی مدیریت دانش تمرکز کرده‌اند. برخی از آن‌ها قسمتی از فرآیندهای پیاده سازی مدیریت دانش در سازمانی خاص را بیان می‌کنند و برخی دیگر فرآیند پیاده سازی مدیریت دانش را در به صورت عمومی بیان داشته‌اند [8]. در اغلب موارد از آن به عنوان نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش یاد شده است که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد
[1] Knowledge Management
شکل 1. الگوی مدیریت دانش در آموزش عالی [7]
3. مفهوم نقشه راه برای پیاده سازی مدیریت دانش
نقشه راه1 و فرآيند ترسيم آن2، تكنيكي قوي و انعطاف پذير براي پشتيباني از برنامه ريزي و تصميم گيري و آينده نگري است. در يك تعريف ساده، می‌توان گفت نقشه راه عبارتست از مجموعه‌ای از خطوط راهنما، دستورالعمل‌ها یا طرح‌ها، برای رسیدن به عملی خاص [19]. در ادبیات مربوط به مدیریت دانش از واژه نقشه راه نیز برای پیاده سازی مدیریت دانش استفاده شده است. نقشه راه مدیریت دانش، چهارچوبی است که در آن مراحل اجرای جزء به جزء گامهای اصلی برای رسیدن به پیاده سازی صحیح مدیریت دانش بیان می‌شود [21]. در تعریفی دیگر از نقشه راه مدیریت دانش به عنوان، گامهای پیاده سازی مدیریت دانش، به طوری که سازمان به وسیله آن جایگاه خود را در مسیر مدیریت دانش درک خواهد کرد و از اقدامات لازم برای حرکت در این مسیر مطلع خواهد شد، بیان می‌شود [9].
4. اهمیت و ضرورت داشتن نقشه راه برای پیاده سازی مدیریت دانش در دانشگاه‌ها
مسئله اولی که دانشگاه‌ها پس از آشنایی با مفهوم مدیریت دانش، با آن روبه رو می‌شوند طریقه پیاده سازی آن در دانشگاه است. علیرغم وجود الگوهاي مختلف براي جزئیات مدیریت دانش، هنوز نحوه ادغام تکنولوژی‌ها، فعالیت‌های مدیریت دانش، قابلیت‌های IT، منابع انسانی و فرهنگ سازمانی، در جهت به‌کارگیری تجربیات مدیریت دانش در دانشگاه‌ها چندان شناخته شده نیست و متدلوژي واحدي براي طراحی سیستم‌های مدیریت دانش در این محیط‌ها وجود ندارد. ابهام و چندگانگی موجود در ذات دانش و مدیریت دانش باعث درماندگی مدیران، محققان و مشاوران مدیریت دانش شده است. زیرا اتصال بین تئوری و عمل در مدیریت دانش به دلیل حجم زیاد موضوعات درگیر در آن، بسیار سخت است [1]. متأسفانه نقشه راه‌ها‌ی ارائه شده برای پیاده سازی مدیریت دانش بسیار اندک هستند و هر یک برای سازمان خاصی طراحی شده‌اند و از جامعیت لازم برخوردار نیستند. ضمناً سازمان‌هایی هم که موفق به پیاده سازی مدیریت دانش شده‌اند و یا مجری پیاده سازی مدیریت دانش در دیگر سازمانها هستند، تمایلی به در اختیار قرار دادن روش‌ها و فرآیندهای مدیریت دانش خود، برای دیگر سازمانها ندارند، زیرا آن را به عنوان برگه برنده خود، می‌دانند.
لذا وجود نقشه راهي کلان، برای پیاده سازی مدیریت دانش در سازمانها به خصوص دانشگاه‌ها، ضروری به نظر می‌رسد. تا بدین وسیله مسیر حرکت به منظور پیاده سازی مدیریت دانش روشن شود و سازمان بتواند برای هر مرحله آن، برنامه ریزی کند و از کارهای پراکنده و بیهوده و افزایش هزینه در این راه جلوگیری نماید.
5. پیشینه تحقیق
از جمله اولین تحقیقات صورت گرفته در زمینه نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش در کشور در سال 1385، توسط اقبال سرابي و اسماعيلي به منظور پیاده سازی مدیریت دانش در شركت آب و فاضلاب استان خراسان رضوي در 8 مرحله ارائه گشت [4]. در سال 1386 محمدعلي شفيعا و همکاران برای برنامه ريزي جامع مديريت دانش در سازمان، مدلی در 4 فاز ارائه کردند [6]. در همان سال توکلی و کریمی بر اساس مطالعات تجربیات موفق در سایر سازمانها در پیاده سازی مدیریت دانش نقشه راهی در 6 فاز پیشنهاد دادند [5]. مهر علی زاده نیز در همین سال نقشه راهی برای پیاده سازی مدیریت دانش تحت عنوان" طرح پیشنهادی برنامه ریزی استراتژیک مدیریت دانش در شرکت فولاد خوزستان " ارائه کرد. هدف این طرح، طراحی استراتژی، اجرا و ارزیابی مدیریت دانش در شرکت فولاد خوزستان بود. همچنین این طرح یا نقشه راه، تقریباً با همان شکل کلی، برای سازمان امور مالیاتی کشور طراحی و به اجرا درآمد [8]. اسلامی و شاهلو در سال 1388، نقشه راهی در 6 گام به همراه نتایج هر مرحله ارائه کردند [2].
در پژوهش‌های بین‌المللی، یکی از اولین نقشه راه‌ها‌ی مدیریت دانش را شرکت فن آوری انبار داده3، پیشرو در ارائه دهنده نرم افزار مدیریت دانش سازمانی، تحت عنوان "هفت مرحله برای پیاده سازی مدیریت دانش در سازمانتان" در سال 1999 برای پیاده سازی مدیریت دانش ارائه کرد [13]. پس از آن در سال 2000 میلادی تیوانا4 در کتاب خود با عنوان «ابزارهای مدیریت دانش» نقشه راهی در 10 مرحله و 4 فاز: 1-ارزیابی زیرساخت‌ها 2- تجزیه و تحلیل سیستم مدیریت دانش، طراحی و توسعه 3- گسترش یا پیاده سازی 4- ارزیابی عملکرد، ارائه کرد [21]. در سال 2001 میلادی لي و كيم5 نقشه راهی برای پیاده سازی مدیریت دانش پيشنهاد دادند، در این نقشه چنين فرض شده كه مديريت دانش و توانايي سازماني از طریق عبور از چهار مرحله، آغاز – انتشار – يكپارچه سازي – شبكه اي شدن، به صورت منحنی s شكلي، رشد می‌کند[16]. بعد از آن مركز كيفيت و بهره‌وری آمريكا6 با مطالعه سازمان‌های موفق و بررسي تجربيات آن‌ها در طي چند سال، نهايتاً در سال 2001 ميلادي، براي پياده سازي مديريت دانش يك نقشه راه پنج مرحله‌ای پيشنهاد كرد[10]. در اروپا نیز پروژه مدیریت دانش با نام پروراید7 با هدف اجرا و پیاده سازی مدیریت دانش در بنگاه‌ها‌ی تولیدی از سال 1998 تا سال 2001 میلادی انجام گرفت که مراحل این پروژه در گزارش سازمان EKMF8، آورده شده است[14]. در سال 2005 میلادی مرکز منابع انسانی نیروی دریایی ایالات متحده9 در پژوهشی تحت عنوان "اهرم سرمایه دانشی"، نقشه راهی برای مدیریت دانش و ارتباطات آن با مدیریت منابع انسانی تحت عنوان "طراحی و توسعه برنامه مدیریت دانش" پیشنهاد داد[22]. در سال 2006 میلادی، کالبرس10 و اورلاندو11 یک رویکرد ترکیبی 12 گامی بر اساس چهار ستون اصلی رهبری ، سازماندهی، تکنولوژی و یادگیری ، برای پیاده سازی مدیریت دانش بدست آوردند[11]. در سال 2010 میلادی موسسه تحقیقاتی تک اتک12 ، در مقاله‌ای تحت عنوان "چهارچوب مدیریت دانش" فرآیند مدیریت دانشی در 6 مرحله ارائه کرد[20]. جدول 1 مراحل اصلی این نقشه راه‌ها را نشان می‌دهد.
روش پژوهش
هدف از این تحقیق، ارائه نقشه راه برای پیاده سازی مدیریت دانش است. برای این منظور سؤالات زیر مد نظر می‌باشد:
1- چه فازهای اصلی به منظور پیاده سازی مدیریت دانش وجود دارد؟
2- در هر فاز اصلی، چه گامهای اصلی را باید طی کرد؟
بدین منظور از روش ترکیبی توصیفی- پیمایشی استفاده گردید. به طوری که در ابتدا بر اساس ادبیات تحقیق نقشه راهی مقدماتی، استخراج گردید. سپس این نقشه، با نظرات حدود 10 تن خبره مدیریت دانش، بازنگری و اصلاح گشت. آنگاه نقشه اصلاح شده (شکل 2 و 3) به منظور تایید، به وسیله مطالعات میدانی و اکتشافی (از طریق ابزار پرسشنامه و مصاحبه) تحت نظر 41 نفر خبره قرار گرفت.
از آنجایی که نقشه راه ارائه شده در دو سطح کلان بیان گردیده است و وارد جزئیات مربوط به یک دانشگاه خاص نمی‌شود بنابراین تصمیم بر آن گرفته شد که جامعهی آماری این تحقیق را کلیه متخصصان و خبرگان مدیریت دانش که دارای سوابق اجرایی مدیریت دانش می‌باشند و در مراکز آموزش عالی (در شهر تهران) مشغول به کار هستند و یا آشنایی کافی با این مراکز را دارند، تشکیل دهند. این جامعه با نظر خبرگان مدیریت دانش در حدود 80 نفر در دانشگاه‌ها‌ی شهر تهران و مؤسسات ارائه کننده خدمات مدیریت دانش، تخمین زده شد. که تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران (فرمولی برای تعیین حجم نمونه در آمار) 44 نفر تعیین گشت. تعداد 50 پرسشنامه بین اعضاء جامعه به صورت هدفمند (افراد با خبرگی بیشتر انتخاب گشتند) توزیع گردید که 41 پرسشنامه صحیح با مشخصات جمعیت شناختی جدول (2) دریافت گردید.
پرسشنامه شامل 50 سؤال است که به سه گروه سؤال تقسیم شد.1. سؤالات مربوط به سطح یک مدل (14 سؤال) 2. سؤالات مربوط به سطح دو مدل (33 سؤال) 3. سؤالات مربوط به کلیات مدل (3 سؤال). (جدول 3)
فرد خبره، میزان موافقت خود با هر سؤال را، در طیف 5 گزینهای لیکرتی (1:بسیار کم اهمیت، 2: کم اهمیت، 3: اهمیت متوسط، 4: با اهمیت، 5: بسیار با اهمیت) بیان می‌دارد. همچنین در پرسشنامه فرد خبره می‌تواند پیشنهادات خود در مورد اصلاح مدل را نیز بیان کند.
به منظور اینکه پرسشنامه‌ها از روایی لازم برخوردار باشند، پس از طراحی، بین 15 نفر از متخصصان و اساتید دانشگاهیِ در دسترس در حوزه تخصصی مدیریت دانش توزیع و نظرات بر اساس فرمول لاشه13 و نقطه برش 0.6 مورد بررسی و اصلاحات لازم انجام شد. سپس پرسشنامه اصلاحی برای نمونه‌ها ارسال گشت.
پایایی پرسشنامه‌ها از روش «آلفای کرونباخ» و با استفاده از نرم افزار spss16.0 برای کل پرسشنامه برابر با 0.91 بدست آمد که به دلیل اینکه مقدار آن از 0.7 بیشتر است، ابزار سنجش از پایایی مناسب و بالایی برخوردار است.
[1] Roadmap
[2] Roadmapping
[3] Dataware
[4] Tiwana
[5] Lee & kim
[6] APQC (American Productivity and Quality Center)
[7] PRORAD(Professional Rapid Product Concept Development Tool)
[8] European Knowledge Management Forum
[9] U.S. Navy Human Performance Center
[10] Calabrese
[11] Orlando
[12] tac-atc
[13] Lawshe
جدول 1. نقشه راه‌ها‌ی پیاده سازی مدیریت دانش بر اساس پژوهش‌های داخلی [2،4،5،6،8،10،11،13،14،16،20،21]
افراد یا موسسات | مراحل نقشه راه‌ها‌ی پیاده سازی مدیریت دانش | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1. محمدعلي شفيعا و همکاران | نیاز سنجی و ارزیابی (سازمان، کارکنان، فناوری) | تدوین استراتژی دانشی سازمان | معماری دانش (کارکنان، فرایندها، فناوری) | تدوین برنامه‌ها‌ی عملیاتی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. توکلی و کریمی | فرهنگ‌سازی | تدوین چشم انداز کلان و خواسته‌ها‌ی کلی از مدیریت دانش بر اساس مأموریت و استراتژی‌های سازمان | ارزیابی وضعیت موجود مدیریت دانش بر اساس عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش | طراحی چارچوب اجرایی جهت اجرای فعالیت‌های مدیریت دانش در پروژه آزمایشی | توسعه سیستم طراحی شده و ایجاد مکانیزم‌های نگهداری و پشتیبانی از سیستم | اندازه گیری و بهبود مستمر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. اسلامی و شاهلو | آموزش مفاهیم و جلب نظر مدیران | ارزیابی سطح دانش در سازمان | تشکیل تیم دانش | تدوین چشم انداز دانش سازمانی | اجرای طرح پایلوت | ادامه مستقل واحد مدیریت و دانش | تبدیل شدن به سازمان دانش محور | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4. شركت آب و فاضلاب خراسان رضوي | تشكيل كميته علمي مديريت دانش | عضوگيري براي كميته از متخصصان و خبرگان شركت | آموزش مفاهيم و جلب نظر اعضا | تعيين چشم انداز براي مديريت دانش در شركت | تهيه مستندات و روشهای تحصيل، ارزيابي، تسهيم و توسعه دانش | اجراي بخشي از روشهای مصوب بند قبل و ارائه تجربيات و مقالات) به منظور طرح پايلوت) | ارزيابي نتايج پايلوت | شكل گيري واحد مديريت دانش به عنوان بخشي مستقل | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5. شرکت فولاد و سازمان امور مالیاتی کشور | شروع پروژه، بررسی مبانی نظری، تحلیلی – تطبیقی مدیریت دانش در سازمانها بر اساس تغییرات جهانی شدن و با تأکید بر سازمان | تدوین نقشه دانش، مدل مفهومی و برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی مدیریت دانش در سازمان | مرحله فرهنگ سازی، آماده سازی و فعالیت‌های توجیهی و آگاه سازی مدیران سازمان | اجرای مدل مفهومی و برنامه ریزی استراتژیک مدیریت دانش در سازمان | ارزیابی نقشه‌ی راه، مدل مفهومی و برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی مدیریت دانش سازمان | بازنگری نقشه‌ی راه، مدل مفهومی و برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی مدیریت دانش شرکت برای سال دوم. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6. مركز كيفيت و بهره‌وری آمريكا | شروع: فرهنگ سازي و ايجاد جايگاه مديريت دانش در سازمان. | توسعه استراتژي مديريت دانش متناسب با استراتژي سازمان | طراحي و اجراي مديريت دانش در پروژه آزمايشي و اندازه گيري عملكرد آن | بسط سيستم به ساير بخش‌های سازمان و پشتيباني از آن | رسمي كردن و به رسميت شناختن مديريت دانش | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7. تیوانا در 4 فاز | تجزیه و تحلیل زیرساخت‌های موجود | همسو کردن مدیریت دانش و استراتژی کسب و کار | طراحی معماری مدیریت دانش و یکپارچه سازی زیرساخت‌های موجود | حسابرسی و تجزیه و تحلیل دانش موجود | طراحی تیم مدیریت دانش | ایجاد طرح (برنامه کار) مدیریت دانش | توسعه سیستم مدیریت دانش | گسترش دادن یا استقرار | تغییر مدیریت، فرهنگ، طراحی ساختار پاداش، انتخاب مدیر ارشد دانش | اندازه گیری نتایج مدیریت دانش و ارزیابی عملکرد سیستم | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
8. پروژه پروراید | افزایش سطح آگاهی تمامی ذینفعان از مدیریت دانش | ارزیابی | طرح ریزی و برنامه ریزی | پیاده سازی و اعتبار دهی به راه حل مدیریت دانش | بهبود مستمر | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9. موسسه تحقیقاتی تک. اتک | ارزیابی فاصله: انجام تجزیه و تحلیل شکاف سیستم مدیریت دانش در درون سازمان | ارزیابی تأثیر: ارزیابی تأثیر کمبود در هر یک از عناصر چارچوب مدیریت دانش و تأثیر آن بر سازمان | نهادینه کردن ارزیابی: ایجاد سیستم اندازه گیری برای فعالیت‌های مدیریت دانش | اهمیت مدیریت دانش: بررسی اثرات کلی شکاف و تعیین اهمیت ارتقاء برنامه مدیریت دانش | اولویت دادن به نیازهای مدیریت دانش | برنامه و طرح عمل مدیریت دانش | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10.کالبرس و اورلاندو | شناسایی دانش حیاتی برای کسب و کار | تجزیه و تحلیل رفتار (تولید) کار محور | فروش برنامه عمل سطح بالا به مدیریت ارشد | درگیر کردن ذینفعان کلیدی | توسعه مدل فرایندی | شناسایی شکاف‌های دانش بحرانی، ریسک‌ها و فرصت‌ها | تاسیس و الویت بندی اهداف | توسعه نیازمندی‌ها و سنجش برنامه | برنامه رویکرد استراتژی سطح بالا | پیاده سازی استراتژی، ساخت و گسترش | نظارت، اندازه گیری و معیارهای گزارش | یادگیری از نتایج | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
11. منابع انسانی نیروی دریایی ایالات متحده | شناخت نیازها و نتایج | ارزیابی اقلیم کار و ساختار | تعیین استراتژی مدیریت دانش | طراحی سیستم مدیریت دانش | توسعه سیستم مدیریت دانش | اجرای سیستم مدیریت دانش
| اندازه گیری / ارزیابی تأثیر | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
12. .شرکت فناوری انبار داده | شناسایی مشکلات کسب و کار | آماده سازی برای تغییر | ایجاد تیم مدیریت دانش | انجام ممیزی دانش و تجزیه و تحلیل | تعریف ویژگی‌های کلیدی مورد نیاز سازمان از پیاده سازی مدیریت دانش | پیاده سازی مدیریت دانش | ارتباط دادن دانش به افراد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جدول 2. مشخصات جمعیت شناختی نمونه آماری تحقیق
شغل | تعداد | سابقه کاری در زمینه مدیریت دانش | تعداد | سطح تحصیلات | تعداد |
کارشناس اجرایی مدیریت دانش | 12 | کمتر از 3 سال | 6 | لیسانس | 7 |
استاد دانشگاه مسلط به بحث مدیریت دانش | 10 | بین 3 تا 5 سال | 15 | فوق لیسانس | 21 |
دانشجوی دکترا و ارشد مسلط به مدیریت دانش | 8 | بین 5 تا 7 سال | 14 | دکترا | 13 |
کارکنان دانشگاه مسلط به بحث مدیریت دانش | 11 | بیشتر از 7 سال | 6 |
|
|
جدول 3. سؤالات پرسشنامه تحقیق به همراه کد آن‌ها به منظور تجزیه و تحلیل در نرم افزار
گروه سؤال | شرح سؤال | تعداد | |||
سؤالات مربوط به سطح یک مدل | اهمیت فاز i در پیاده سازی مدیریت دانش چقدر است؟ (i=1….11) | 11 | |||
آیا فازهای مطرح شده در مدل کافی هستند؟ (کفایت فعالیت‌ها) | 1 | ||||
درستی ارتباطات فازها با یکدیگر چقدر است؟ | 1 | ||||
آیا فازها از نظر فرایندی درست ترسیم شده‌اند؟ | 1 | ||||
سؤالات مربوط به سطح دو مدل | اهمیت فعالیت i-j در پیاده سازی مدیریت دانش و در سطح دو چقدر است؟ (i= 1….11, j=1….7) | 30 | |||
آیا فعالیت‌های مطرح شده در مدل کافی هستند؟ (کفایت فازها) | 1 | ||||
درستی ارتباطات فعالیت‌ها با یکدیگر چقدر است؟ | 1 | ||||
آیا فعالیت‌ها از نظر فرایندی درست ترسیم شده‌اند؟ | 1 | ||||
سؤالات کلی در مورد مدل | آیا مدل از نظر مفهومی نسبت به مدل‌های پیشین توسعه داشته است؟ | 1 | |||
آیا مدل موجود برای پیاده سازی در سازمان مورد مطالعه مناسب است؟ | 1 | ||||
آیا ارائه مدل در دو سطح کافی است؟ | 1 | ||||
مجموع | 50 | ||||
یافته‌ها‌ی پژوهش:
به منظور بدست آوردن نقشه راهی که تمامی ویژگی‌های نقشه راه‌ها‌ی پیشین را در بر بگیرد و کامل‌تر و دارای انسجام بیشتری باشد، کلیه نقشه راه‌ها با در نظر گرفتن جزئیات آن‌ها (به دلیل محدودیت صفحات، در این تحقیق آورده نشده است) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و به وسیله آن‌ها و نظرات خبرگان مدیریت دانش، فازها و فعالیت‌های اصلی به منظور پیاده سازی مدیریت دانش مطابق استخراج گشت. بدین ترتیب نقشه راهی توسط محقق به صورت شکل (2) و شکل (3)، در دو سطح کلان، به منظور پیاده سازی مدیریت دانش بدست آمد. در این نقشه سعی شده است که کلیه مباحث کلیدی که نقشه راه‌ها‌ی مختلف، به آن اشاره کرده‌اند، در قالب فازها و فعالیت‌هایی، آورده شود. بدین ترتیب مسیر پیاده سازی مدیریت دانش برای سازمان مشخص می‌شود، به طوری که سازمان می‌تواند برای هر فاز یا فعالیت، برنامه ریزی لازم را انجام دهد. نقشه راه ارائه شده شامل 11 فاز اصلی و 30 فعالیت کلیدی می‌باشد، که در ادامه به توضیحات آن‌ها اشاره شده است:
فاز 1: پیدایش (آغاز) : هدف این فاز آشنایی افراد سازمان با موضوع مدیریت دانش به منظور شروع بحث‌های مدیریت دانش است. به منظور آغاز رسمی طرح مدیریت دانش حمایت و تعهد رسمی مدیران ارشد دانشگاه لازم است. پس از آن، تشکیل تیم راهبردی به منظور برنامه ریزی و سیاست گذاری و اجرای طرح مدیریت دانش ضروری می‌باشد.
فاز 2: شناخت دانشگاه و محیط آن: هدف این فاز آشنایی با محیط درونی و بیرونی دانشگاه به منظور ترسیم نقشه دانشی آن است. در این نقشه کلیه حوزه‌ها‌ی دانشی سازمان و ارتباطات آن‌ها ترسیم و نقاط ضعف و قوت دانشی سازمان، بدست خواهد آمد.
فاز 3: اندازه گیری و ارزیابی دانشگاه از نظر مدیریت دانش: هدف این فاز شناخت وضعیت کنونی دانشگاه از منظر مدیریت دانش و در سه حوزه کلیدی فرهنگ سازمانی و منابع انسانی، ساختار سازمانی و فناوری اطلاعات و ارتباطات است. بدین منظور بایستی پرسشنامه‌ها‌ی شناخت در هر سه حوزه تدوین و در سطح دانشگاه به منظور ارزیابی توزیع گردد.
فاز 4: تدوین استراتژی مدیریت دانش دانشگاه: در این فاز بر اساس اطلاعات بدست آمده از فاز دو و سه، تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدید1 برای دانشگاه صورت می‌گیرد و بر اساس آن استراتژی مناسب مدیریت دانش همسو و در جهت رسیدن به اهداف راهبردی دانشگاه تدوین می‌گردد.
فاز 5: تحلیل و طراحی چارچوب یکپارچه مدیریت دانش: در این فاز سیستم مدیریت دانش دانشگاه طراحی می‌گردد. بدین منظور در ابتدا بایستی بر اساس استراتژی مدیریت دانش تدوین شده، چرخه دانشی و فرآیندهای دانشی مناسب طراحی گردد. سپس به منظور پشتیبانی از این چرخه و فرایندهای آن، سیستم‌های پشتیبان زیر به صورت موازی با یکدیگر و در ارتباط با یکدیگر طراحی گردند:
1. سیستم نرم افزاری و سخت افزاری لازم به منظور آسان‌تر شدن فرایند مدیریت دانش و تسریع در سرعت چرخه مدیریت دانش
2. تکنیک‌های لازم برای جاری سازی چرخه مدیریت دانش در بین کارکنان مانند: مرور بعد از عملیات، تیم‌های تحقیقاتی و ...
3. طراحی سیستم اندازه گیری مدیریت دانش به منظور اندازه گیری 1. دارایی‌های دانشی دانشگاه 2. دانش اشخاص و کارکنان 3. چرخه سیستم مدیریت دانش در دوره‌ها‌ی متوالی
4. طراحی و اصلاح مجدد ساختار سازمانی دانشگاه به منظور تطابق هرچه بهتر با فرایند مدیریت دانش دانشگاه و تسریع چرخه مدیریت دانش و ارتباطات افراد
5. انواع سیستم‌های پاداش دهی و ارتقاء درجه افراد به منظور ترغیب افراد به مشارکت در سیستم مدیریت دانش و عوض کردن جو فرهنگی دانشگاه لازم و ضروری است که بایستی حتی در سیستم نرم افزاری و اندازه گیری مدیریت دانش نیز دیده شود.
فاز 6: برنامه ریزی پروژه مدیریت دانش: پس از طراحی‌های لازم برای سیستم مدیریت دانش به منظور پیاده سازی آن، مانند هر پروژه دیگری، ابتدا بایستی یک برنامه ریزی زمانی و منابعی برای آن صورت گیرد. در این فاز ابتدا کلیه فعالیت‌های لازم به همراه منابع آن‌ها، با توجه به طراحی‌های انجام شده، شناسایی می‌گردند و سپس برنامه ریزی زمانی برای آن‌ها صورت می‌گیرد.
فاز 7: پیاده سازی سیستم مدیریت دانش : به منظور کشف نواقص و مشکلات سیستم مدیریت دانش طراحی شده، لازم است در ابتدا به صورت آزمایشی اجرا گردد، در ابتدا بایستی بخش‌ها و یا حوزه‌ها‌ی مختلف دانشگاه، بر اساس میزان تأثیرشان بر اهداف راهبردی دانشگاه و وضعیت موجود مدیریت دانش در آن‌ها، الویت بندی و مهم‌ترین آن‌ها به عنوان پروژه آزمایشی انتخاب گردد. سپس زیرساخت‌ها و آمادگی‌های لازم در این پروژه آزمایشی فراهم می‌گردد. آنگاه پروژه مدیریت دانش طبق برنامه ریزی انجام شده اجرا می‌گردد.
فاز 8: اندازه گیری، ارزیابی، اصلاح: پس از پیاده سازی سیستم مدیریت دانش لازم است که طبق سیستم اندازه گیری مدیریت دانش که در فاز 5 طراحی شده است، اندازه گیری‌هایی به منظور میزان تطابق طراحی‌های انجام شده با آنچه در عمل پیاده سازی شده است، انجام گیرد و در صورت اختلاف، اصلاحات لازم در اجرا و یا در طراحی‌ها انجام شود.
فاز 9: یکپارچه سازی: پس از اطمینان از عملیاتی شدن سیستم مدیریت دانش طراحی شده در پروژه آزمایشی و انجام ارزیابی و اصلاحات لازم، این سیستم در دیگر بخش‌های سازمان گسترش می‌یابد و در این فاز لازم است که بین آن‌ها هماهنگی و یکپارچگی به منظور پیشبرد اهداف کل سازمان انجام گیرد.
فاز 10: افزایش بلوغ مدیریت دانش در دانشگاه: در این فاز سیستم مدیریت دانش اجرا شده در کل دانشگاه به منظور پیشبرد هرچه بیشتر اهداف دانشگاه و نیازهای ذینفعان، بهبود و توسعه داده می‌شود. همچنین بایستی ذینفعان سیستم مدیریت دانش از قبیل کارکنان دانشگاه، اساتید، دانشجویان و صنایع نیز به وسیله سیستم مدیریت دانش ارتقاء داده شوند.
فاز 11: مدیریت تغییر: سازمانها براي به‌کارگیری مديريت دانش، نيازمند مديريت تغيير هستند. مدیریت تغییر از ابتدای فرایند پیاده سازی مدیریت دانش تا انتهای آن و بعد از آن همواره وجود دارد و شامل کلیه فعالیت‌هایی لازم برای تغییر محیط سازمان به یک سازمان دانش محور می‌شود. از اهم این فعالیت‌ها در وهله اول حمایت و تعهد مدیران ارشد دانشگاه از پروژه مدیریت دانش از ابتدا تا انتهای کار است. آموزش و فرهنگ سازی کارکنان در فازهای مختلف لازمه همکاری،
[1] swot
هماهنگی و انجام آن فاز است. در کل مراحل پیاده سازی مدیریت دانش کنترل و نظارت و سازماندهی فعالیت‌ها و افراد لازم و ضروری است. به منظور همکاری و تشویق بهتر افراد در پروژه مدیریت دانش بایستی به وسیله ابزارهای مختلف از قبیل انواع پاداش‌ها و یا تشویقات در افراد ایجاد انگیزه کرد تا در فرایند و چرخه مدیریت دانش شرکت کنند.
شکل 3. فعالیت‌های سطح دوم نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش (به همراه سطح یک)
جدول 4- نتایج تجزیه و تحلیل سطح یک مدل
[
روشهای مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده‌ها:
به منظور تایید مدل، از آزمون‌های فرض برای هر یک از سؤالات پرسشنامه استفاده گردید. فرض صفر و فرض مقابل آن به صورت زیر تعریف شدند:
فرض صفر: عدم تایید پرسش مورد نظر (عدم تایید بخش مورد نظر از مدل)
فرض مقابل: تایید پرسش مورد نظر (تایید بخش مورد نظر از مدل)
جهت تجزيه و تحلیل استنباطي فرض‌های پژوهش، ابتدا بر روی داده‌ها‌ی بدست آمده، آزمون کولموگروف اسمیرنوف به منظور بررسی پارامتریک بودن یا نبودن آن‌ها، انجام گرفت و از آنجا که تمام توزیع‌ها طبق این آزمون، ناپارامتریک بودند از توزیع دوجمله‌اي به منظور تحلیل آزمون‌های فرض استفاده شد.
نحوه تحلیل داده‌ها:
کلیه سؤالاتی که در جدول (4-15) کد شده‌اند، توسط نرم افزار SPSS16 تجزیه و تحلیل و در جداول زیر آورده شده است. ستون‌های این جداول از سمت چپ به ترتیب شامل گروهها، نحوه تعریف گروهها، تعداد داده‌ها‌ی هر گروه، نسبت مشاهده شده، نسبت آزمون و SIG (معنی دار بودن) است. در صورتی که مقدار sig کمتر از 0.05 باشد، فرض 
رد شده و فرض 
پذیرفته می‌شود. در صورتی که برای هر مورد، فرض (پذیرش بیش از حد متوسط سؤال مربوطه) پذیرفته شود، باید نسبت موفقیت (نسبت موفقیت در آزمون دوجمله‌ای برابر با انتخاب گزینه 5 و 4 و 3 می‌باشد بنابراین نسبت موفقیت در این آزمون برابر با 5/3 یا 0.6 است) را با نسبت مشاهده شده گروه اول بررسی کرد. در صورتی که نسبت مشاهده شده برای گروه اول از 0.6 کمتر باشد خبرگان در مجموع موافقت بیش از حد متوسط نسبت به سؤال مورد نظر داشته‌اند و در صورتی که مقدار آن از 0.6 بیشتر باشد خبرگان در مجموع موافقت کمتر از حد متوسط (مخالف بودن) نسبت به سؤال مورد نظر داشته‌اند.
|
|
نتایج تجزیه و تحلیل سطح یک مدل:
جدول (4) نتایج تجزیه و تحلیل سطح یک مدل را نشان می‌دهد. در این سطح به دلیل اینکه مقدار SIG کلیه متغیرها (سؤالات) کمتر از 0.05 است، لذا فرض رد و فرض پذیرفته می‌شود و از آنجا که نسبت مشاهده شده برای گروه اول در کلیه سؤالات، از 0.6 کمتر است، بنابراین میزان موافقت خبرگان با سطح یک مدل بیش از حد متوسط بوده و بنابراین سطح یک مدل تایید می‌گردد.
نتایج تجزیه و تحلیل سطح دوم مدل:
جدول (5) نتایج تجزیه و تحلیل سطح دوم مدل را نشان می‌دهد. در این سطح به دلیل اینکه مقدار SIG کلیه متغیرها (سؤالات) کمتر از 0.05 است، لذا فرض رد و فرض پذیرفته می‌شود و از آنجا که نسبت مشاهده شده برای گروه اول در کلیه سؤالات، از 0.6 کمتر است، بنابراین میزان موافقت خبرگان با سطح دوم مدل بیش از حد متوسط بوده و بنابراین سطح دوم مدل نیز تایید می‌گردد.
نتایج تجزیه و تحلیل کل مدل
جدول (6) نتایج تجزیه و تحلیل کل مدل را نشان می‌دهد. مقدار SIG متغیرها (سؤالات) اول و دوم کمتر از 0.05 است، لذا در این سؤالات، فرض رد و فرض پذیرفته می‌شود، و از آنجا که نسبت مشاهده شده گروه اول برای این سؤالات، از 0.6 کمتر است، بنابراین میزان موافقت خبرگان با سؤال؛ "توسعه این مدل نسبت به مدل‌های قبلی" و همچنین سؤال؛ "کاربردی بودن مدل برای دانشگاه امام حسین (ع) "، بیش از حد متوسط بوده و آن‌ها را تایید کرده‌اند.
در مورد سؤال سوم یعنی "کافی بودن دو سطح برای نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش"، مقدار SIG بیشتر از 0.05 است، لذا در این سؤال، فرض پذیرفته می‌شود. بنابراین با توجه به این پرسش مشخص می‌شود که تدوین نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش، در دو سطح کافی نمی‌باشد و به منظور دقیق‌تر شدن نحوه پیاده سازی مدیریت دانش، مدل نقشه راه، بایستی در سطوح ریزتر نیز خرد شود.
بحث و نتيجه‌گيري:
با توجه به رويكردهاي اخير سازمان‌های پيشروي دنيا به استفاده از مديريت دانش، در ضرورت توجه به مدیریت دانش،
شكي باقي نيست. دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به عنوان قطب‌های علمی کشور، در الویت طرح‌های مدیریت دانش قرار خواهند گرفت. آنچه که در مرحله اول، مدیران ارشد سازمانها با آن روبه رو هستند، طریقه پیاده سازی مدیریت دانش است.
بدین منظور این تحقیق با هدف ارائه یک نقشه راه به منظور پیاده سازی مدیریت دانش انجام شد. به منظور دستیابی به هدف مورد نظر، نقشه راهی با 11 فاز اصلی و 30 فعالیت کلیدی، از ادبیات موضوع بدست آمد و مورد تایید خبرگان مدیریت دانش قرار گرفت. این نقشه راه با توجه نتایج بدست آمده از پرسشنامه و همچنین جدول (7)، نسبت به نقشه راه‌ها‌ی دیگر، جامع‌تر و دارای انسجام بیشتری است و کلیه فازها یا فعالیت‌های کلیدی نقشه راه‌ها‌ی مطالعات پیشین را در بر می‌گیرد. این نقشه راه می‌تواند به عنوان پایه مقدماتی برای شروع پیاده سازی مدیریت دانش در بخشی از دانشگاه قرار گیرد و با اجرای آن در هر قسمت، تجربیات جدید در نقشه اضافه و نقشه راه کامل‌تری برای دیگر بخش‌های دانشگاه بدست آید؛ به طوری که با استفاده از آن، زمان و هزینه، در هر مرحله پیاده سازی کاهش خواهد یافت. آنچه از نتایج بدست آمد بیان می‌دارد که؛ ارائه نقشه راه در همین دو سطح کافی نمی‌باشد و باید به سطوح ریزتر خرد شود که لازم است در تحقیقات آتی به آن توجه شود. همچنین پیشنهاد می‌شود که به منظور انسجام بیشتر مباحث مدیریت دانش، کلیه مباحث مطرح در مدیریت دانش (از قبیل انواع استراتژی‌های مدیریت دانش، انواع ابزارهای مدیریت دانش و ...) در جایگاه خود در نقشه راه قرار گیرد، تا سازمان بداند در چه زمانی مبحث خاصی، مطرح می‌شود و برنامه ریزی و طراحی‌های لازم را برای آن انجام دهد.
جدول 6ـ نتایج تجزیه و تحلیل کل مدل
| گروهها | دسته‌ها | تعداد داده‌ها‌ی هر گروه | نسبت مشاهده شده | نسبت آزمون | سطح معنی داری |
توسعه مدل از نظر مفهومی نسبت به مدل‌های پیشین | گروه 1 | <= 3 | 9 | 0.2 | 0.6 | .000a,b |
گروه 2 | > 3 | 32 | 0.8 |
|
| |
کل |
| 41 | 1 |
|
| |
مناسب بودن مدل برای پیاده سازی در دانشگاه | گروه 1 | <= 3 | 10 | 0.2 | 0.6 | .000a,b |
گروه 2 | > 3 | 31 | 0.8 |
|
| |
کل |
| 41 | 1 |
|
| |
کافی بودن ارائه مدل در دو سطح | گروه 1 | <= 3 | 22 | 0.5 | 0.6 | .250a,b |
گروه 2 | > 3 | 19 | 0.5 |
|
| |
کل |
| 41 | 1 |
|
|
جدول 7. بررسی و مقایسه نقشه راه پیاده سازی مدیریت دانش پیشنهادی با سایر نقشه راه‌ها
پژوهش‌های بین‌المللی | پژوهش‌های داخلی | شماره نقشه راه موجود در جدول 1 گام‌ها
| فازها | ||||||||||
12 | 11 | 10 | 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | ||
|
| |
| |
| | | | | |
| آگاهی | پیدایش(آغاز) |
|
| |
| |
| | | |
|
|
| جلب نظر، حمایت و تعهد مدیران ارشد | |
|
|
|
|
| | |
| |
|
|
| تشکیل کمیته راهبردی | |
| | | | | |
| |
|
|
| | شناخت محیط درونی و بیرونی سازمان | شناخت |
| | |
|
| |
| |
|
|
| | ترسیم نقشه دانش | |
| | | | | | | |
| | |
| اندازه گیری و ارزیابی سازمان از نظر مدیریت دانش | اندازه گیری و ارزیابی سازمان از نظر مدیریت دانش |
|
| | |
| |
|
|
|
|
|
| تجزیه و تحلیل swot دانشی | تدوین استراتژی |
| | | |
| | | | | | | | تعیین استراتژی مدیریت دانش همسو با استراتژی سازمان | |
| | | | | | | | |
| | | طراحی سیستم مدیریت دانش (چرخه دانش، سیستم نرم افزاری و سخت افزاری، سیستم | تحلیل و طراحی چارچوب یکپارچه مدیریت دانش |
| | | | | | | |
| |
| | برنامه ریزی پروژه مدیریت دانش | برنامه ریزی پروژه مدیریت دانش |
|
| |
|
|
| |
| |
| |
| انتخاب پایلوت | پیاده سازی سیستم مدیریت دانش |
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
| بستر سازی و آمادگی اجرای مدیریت دانش در پایلوت | |
| | |
| | | | | | | | | پیاده سازی سیستم مدیریت دانش در پایلوت | |
| | |
| | | | | |
| |
| کنترل/اندازه گیری / | اندازه گیری یا ارزیابی و اصلاح |
| | |
|
|
|
| |
|
|
|
| ارزیابی تأثیر /اصلاح | |
|
| |
|
| | |
| | | |
| تکثیر سیستم مدیریت دانش | تکثیر و یکپارچه سازی |
|
| |
|
| | | |
| |
|
| هماهنگی و یکپارچه سازی مدیریت دانش | |
|
|
|
| | | | |
|
| |
| بهبود و توسعه سیستم مدیریت دانش | افزایش بلوغ مدیریت دانش |
|
|
|
| |
|
|
|
| |
|
| افزایش بلوغ دانشی ذینفعان | |
|
|
|
|
| | | |
|
| |
| (فرهنگ سازی، آموزش، حمایت و تعهد مدیریت ارشد، نظارت و کنترل، اعتماد سازی ...) | مدیریت تغییر |
منابع
1. اخگر، بابک؛ جهانیان، خشایار، قطب نمای مدیریت دانش، چاپ دوم، نگاه دانش، تهران،1389.
2. اسلامی، وحید؛ شاهلو، کرم، گامهای پیاده سازی مدیریت دانش و موانع استقرار آن، مجموعه مقالات دومین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1388.
3. افرازه، عباس، مدیریت دانش (مفاهیم، مدل‌ها، اندازه گیری و پیاده سازی) ، چاپ دوم، مولف، تهران، 1386
4. اقبال سرابي، مهدي؛ اسماعيلي، حسن، مديريت دانش تجربه اي جديد در شركت آب و فاضلاب خراسان رضوي، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1388
5. توکلی مقدم، رضا؛ کریمی، بینامین، ارائه یک نقشه راه برای پیاده سازی مدیریت دانش در سازمانها، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1386
6. شفيعا، محمدعلي؛ متوليان، عليرضا؛ رهنمافرد، محسن، مدل پيشنهادي در برنامه ريزي جامع توسعه مديريت دانش در سازمان، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مدیریت دانش، مرکز همایشهای بین المللی رازی، تهران، 1386
7. مهرعلی زاده، یداله ، نظریه‌ها‌ی نوین مدیریت : مباحث نظری و عملی، چاپ اول، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، 1388
8. مهرعلی زاده. یداله؛ عبدی، محمد رضا ، نظام مدیریت دانش: تجربه ی سازمان امور مالیاتی کشور، چاپ اول، دانشگاه شهید چمران اهواز، 1388
9. APQC, American Productivity and Quality Center: "KM Consortium Benchmarking Study". Final Report.Houston 1996
10. APQC’s Road map to Knowledge Management Result: Stages of Implementation TM", 2001; Available from: http://www.apqc.org/km/roadmap/, last view 2012/1/6
11. Calabrese, F.A. and C.Y. Orlando, "Knowledge organisations in the twenty-first century: deriving a 12- step process to create and implement a comprehensive knowledge management system". Journal of Information and Knowledge Management Systems, vol. 36, pp 238 - 254. , 2006
12. Castellanos, A., Rodriguez, J and Ranguelov S.Y.," University R&D&T Capital: What Type of Knowledge Drive It?" Jurnal of Intellectual Capital Vol.5, No.3, pp.478-499, 2004
13. Dataware Technologies, Inc. "Seven Steps to Implementing Knowledge Management in Your Organization".1999, Available from: www.dataware.com, last view 2011/5/3
14. ]EKMF[, European KM Forum Report D2.2. "KM Assessment Model and Tool" EKMF_D22_Vol5, 2003_02_07_IAT.doc, Available from:
15. http://www.prorad.org/roadmap/roadmap/roadmap.htm, last view 2012/1/10
16. Jafari M, Akhavan P, Mortezaei A," A review on knowledge management discipline", Journal of Knowledge Management Practice, Vol. 10, No. 1, March 2009
17. Lee, Hawan -Jang; Young – Gul Kim,"A Stage Model of Organizational Knowledge Management: A Latent content Analysis". Expert Systems with Applications Journal, Vol. 20, No.3, pp.299 – 311, 2001
18. Lin, X., Bransford, J., "Instructional Design and Development of Learning Communities: An Invitation to a Dialogue, In: Constructivist Learning Environments: Case Studies in Instructional Design", ed. B. Wilson (Educational Technology, Englewood Cliffs, NJ) pp. ٢٠٣-٢٢٠.2006
19. Piccoli, G., Rami, A., Blake, I., "Knowledge Management in Academia: A Proposed Framework, Jurnal of Information Technology and Management", Vol.2, NO. 1, pp.٢٢٩-٢۴۵, ٢٠٠٠.
20. Road+map Available from:: http://www.thefreedictionary.com/road+map, last view 2012/1/6
21. TAC’s Education and Human Resources Development Council," Knowledge Management Framework", Available from: www.tac-atc.ca, last view 2011/10/14
22. Tiwana A , "The Knowledge Management Toolkit, Practical techniques for building a Knowledge Management System", Pearson Education, 2000
23. U.S. Navy Human Performance Center, Leveraging Knowledge Capital," Designing and Developing a Knowledge Management Program", Available from: http://km.gov, last view 2011/9/21.
