بررسی تطبیقی مراحل سلوک عرفانی از منظر ابن عربی و ترزا آویلایی
الموضوعات :زهرا عابدینی 1 , بخشعلی قنبری 2 , عبدالحسین طریقی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه فلسفه و ادیان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه فلسفه و ادیان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه فلسفه و ادیان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: سلوک عرفانی, عزلت , خلوت, ابن عربی, ترزا آویلایی.,
ملخص المقالة :
سیر و سلوک آداب و رسوم و کیفیت مقامات و احوال، و چگونگی در طریقت است و ترقی زندگی روحی را به سیر و سفر تشیبه کرده‌اند. سالک در سیر و سلوک از همان لحظه‌ای که به راه می‌افتد و در پی تکمیل خود برمی‌آید، در راه وصول به منظور و مقصود خود از منازل و مراحل گوناگونی می‌گذرد. سیر و سلوک طی کردن مراحل جهت تهذیب و تصفیه نفس است؛ و سالک را اهل سلوک و نیز اهل طریقت هم می‌نامند از آنجایی که در مورد سلوک عرفانی نظرات و انتقادات فراوانی وجود دارد، نویسنده کوشیده است تا دیدگاه ابن عربی و ترزا در مورد سلوک عرفانی را در اثر حاضر بررسی کند. این تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روشاسنادی و کتابخانه ای گردآوری و تجزیه و تحلیل شده است. و در نتیجه نهایی تحقیق میتوان گفت ترزا در بیان مراحل، شرایط، روش و نتایج سلوک عرفانی منظم تر و روشمندتر بوده اما شیوه پردازش ترزا کاملاً علمی نیست بلکه بیشتر توصیه‌‌هایی ناظر به رفتار و تجربه سالکان است. اما ابنعربی شیو‌های کاملاً علمی دارد. او فردی است که اهل شهود و مکاشفه است و در دریافت شهود مقام دارد و حال نیست. او در تعبیر و تفسیر شهودها (چه خود و چه دیگران) ید طولانی دارد. ابنعربی حفظ سلامتی جسم در تمام مراحل سلوک را از ضروریات می‌‌داند و معتقد است در ریاضت نباید زیاده‌‌روی کرد اما ترزا به ریاضت شاقه نیز توجه دارد. هر دو عارف به کسب فضایل اخلاقی توجه داشته که ابنعربی اهم آن را توکل اما ترزا بیشترین تأکید بر تواضع و فرونی دارد. از دیدگاه ابنعربی غایت سلوک روحانی است. سالک الی الله در ابتدای سلوک معرفت به خویش و به تبع آن معرفت به خدا ندارد و در نهایت سلوک و معرفت به نفس می‌‌یابد و پی می‌‌برد که خود چیزی جز خدا نیست، که نتیجه سیر و سلوک را خودشناسی و درک وحدت وجود می‌‌داند. و ترزا مراحل سلوک را در "کاخ درون" هفت مرحله برشمرده و در نهایت به وحدت شهود رسیده‌است.
قرآن کریم.
کتاب مقدس ، ترجمه دکتر بروس، لندن، ایلام 1904.
ابنعربی، محي‌الدين. (1293ق). الفتوحات المکیه. بیروت: دار صادر.
ابن‌عربي، محي‌الدين. (1367). رسائل ابن‌عربي، رساله‌‌ی اسرار الخلوه، مقدمه و تصحيح نجيب مايل هروي، تهران: انتشارات مولي.
ابن عربی، محی الدین،( 1367). ده رساله، ترجمه محمد خواجوی، تهران ، مولی
ابن عربی، محی الدین،( 1386). فصوص الحکم ، ترجمه محمد خواجوی، تهران، مولی.
آسین پالاسیوس ،میگوئل (1385)،، زندگی و مکتب ابن عربی ، ترجمه حمید رضا شیخی انتشارات اساتید.
افتخاری، مهدی؛ زمانی، مهدی (1390). شرايط و نتايج مراقبه و عزلت نزد محي‌الدين ابن‌عربي و علاءالدوله سمناني. فصلنامه انديشه ديني دانشگاه شيراز. 38، 95 -116.
آل‌عصفور، خلیل بن احمد، محسن، سامرائی، و مخزومی، مهدی. (۱۴۰۹ق). العین. قم، ایران: موسسه دار الهجره.
آویلایی، ترزا. (1392)، ریاضت و عشق حقیقی، ترجمه بخشعلی قنبری، اطلاعات حکمت و معرفت، 8، 10: 45 - 47
آویلایی، ترزا، (1396)، طریقت کمال، مترجم، بخشعلی، قنبری، قم، دانشگاه ادیان ، انتشارات دانشگاه، 1، 4: 1-380.
پارسا، خواجه محمد، (1366)، شرح فصوص الحکم، تصحیح دکتر جلیل مسگر نژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
راغب اصفهاني، حسين بن محمد، (1392)، مفردات الفاظ القرآن. مترجم: حسین خداپرست، قم: نوید اسلام.
رحیم‌پور، فروغ السادات؛ یاوری، سوده. (1388). مقایسه دیدگاه علامه طباطبایی و محیی‌الدین ابنعربی در مسئله رؤیت و مشاهده. متافیزیک (دانشگاه اصفهان)، 3 و 4.
طباطبائی، سیدمحمدحسین، (1378). تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی‌همدانی، مرکز نشر فرهنگی رجاء، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی، موسسه انتشارات امیرکبیر.
فاریاب، محمدحسین، (1387)، رهبانیت در آیین مسیحیت، معرفت، 133.
فانینگ، استیون، (1384)، عارفان مسیحی. ترجمه فرید‌الدین رادمهر. تهران: انتشارات نیلوفر.
قنبری، بخشعلی، (1392)، اصناف نیایش از نگاه ترزاى آویلى. هفت آسمان. 8، 31: 159-182.
قنبری، بخشعلی، (1388 الف)، اخلاق عرفانی سلبی به روایت ترزا آویلایی و مولوی. پژوهشنامۀ ادیان، 3، 6: 88 –
Cabrol, Marilyn. (1994). The Emergence of Monasticism: From the Desert Fathers to the Early Middle Ages, USA, Blackwell.
Peers ,Allison. (1946). Introdution ,“Way of perfection ,newyork ,Image Book.
397 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 424 - 397
بررسی تطبیقی مراحل سلوک عرفانی
از منظر ابن عربی و ترزا آویلایی
زهرا عابدینی1
بخشعلی قنبری2
عبدالحسین طریقی3
چکیده
سیر و سلوک آداب و رسوم و کیفیت مقامات و احوال، و چگونگی در طریقت است و ترقی زندگی روحی را به سیر و سفر تشیبه کرده‌اند. سالک در سیر و سلوک از همان لحظه‌ای که به راه می‌افتد و در پی تکمیل خود برمی‌آید، در راه وصول به منظور و مقصود خود از منازل و مراحل گوناگونی می‌گذرد. سیر و سلوک طی کردن مراحل جهت تهذیب و تصفیه نفس است؛ و سالک را اهل سلوک و نیز اهل طریقت هم می‌نامند از آنجایی که در مورد سلوک عرفانی نظرات و انتقادات فراوانی وجود دارد، نویسنده کوشیده است تا دیدگاه ابن عربی و ترزا در مورد سلوک عرفانی را در اثر حاضر بررسی کند. این تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روشاسنادی و کتابخانه ای گردآوری و تجزیه و تحلیل شده است. و در نتیجه نهایی تحقیق میتوان گفت ترزا در بیان مراحل، شرایط، روش و نتایج سلوک عرفانی منظم تر و روشمندتر بوده اما شیوه پردازش ترزا کاملاً علمی نیست بلکه بیشتر توصیه‌‌هایی ناظر به رفتار و تجربه سالکان است. اما ابنعربی شیو‌های کاملاً علمی دارد. او فردی است که اهل شهود و مکاشفه است و در دریافت شهود مقام دارد و حال نیست. او در تعبیر و تفسیر شهودها (چه خود و چه دیگران) ید طولانی دارد. ابنعربی حفظ سلامتی جسم در تمام مراحل سلوک را از ضروریات می‌‌داند و معتقد است در ریاضت نباید زیاده‌‌روی کرد اما ترزا به ریاضت شاقه نیز توجه دارد. هر دو عارف به کسب فضایل اخلاقی توجه داشته که ابنعربی اهم آن را توکل اما ترزا بیشترین تأکید بر تواضع و فرونی دارد. از دیدگاه ابنعربی غایت سلوک روحانی است. سالک الی الله در ابتدای سلوک معرفت به خویش و به تبع آن معرفت به خدا ندارد و در نهایت سلوک و معرفت به نفس می‌‌یابد و پی می‌‌برد که خود چیزی جز خدا نیست، که نتیجه سیر و سلوک را خودشناسی و درک وحدت وجود می‌‌داند. و ترزا مراحل سلوک را در "کاخ درون" هفت مرحله برشمرده و در نهایت به وحدت شهود رسیده‌است.
واژگان كليدي
[1] . دانشجوی دکتری، گروه فلسفه و ادیان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: z.ra_abedini@yahoo.com
[2] . گروه فلسفه و ادیان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: bak.qanbari@iauctb.ac.ir
[3] . استادیار، گروه فلسفه و ادیان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: a.tarighi@iauctb.ac.ir
تاریخ دریافت: 11/4/1403 پذیرش نهایی: 1/7/1403
