تحلیل و واکاوی نمودهای کنش اجتماعی در سلوک عملی عرفان فارسی (مورد‌کاوی: مرصادالعباد نجم‌الدّین رازی و کشف المحجوب جلّابی هجویری)
الموضوعات :علیرضا قره ویسی 1 , رضا حیدری نوری 2 , منیژه فلاحی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
الکلمات المفتاحية: جامعه‌شناسی. عرفان اجتماعی. متون نثر عرفانی. مرصادالعباد. کشف‌المحجوب.,
ملخص المقالة :
شناخت ساختار و درک ماهیّت کنش‌های اجتماعی یکی از بنیادی‌ترین و اصلی‌ترین بخش زندگی افراد در تمامی جوامع از دیرباز تاکنون بوده است. با وجود آنکه طی چندین دهۀ گذشته مباحث بسیار زیادی پیرامون جنبه‌های گوناگون عرفان و تصوّف اسلامی صورت گرفته اما هنوز جای خالی بسیاری از تحقیقات علمی پیرامون ابعاد اجتماعی عرفان خالی است و به نظر می‌رسد می‌توان در این باره بحث‌های بسیاری را مطرح نمود. عرفان فارسی با تأثیرپذیری از جامعه هم مولّد رفتارهایی است و هم متقابلاً بر آن تأثیر گذار است و عارف به‌عنوان یک کنشگر اجتماعی می‌تواند بسیاری از مشکلات نابه‌هنجاری‌ها و رفتارهای موجود در عرصۀ اجتماع را از نگاه تیزبین و وقّاد خویش بگذراند و به واکاوی مسائل جامعه و توصیه‌های اخلاقی جهت رفع عیوب و نواقص بپردازد. در این پژوهش که به‌شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و سندکاوی در دو اثر ارزندۀ عرفانی یعنی مرصادالعباد و کشف‌المحجوب صورت گرفته است، برآنیم تا نمود کنش‌های اجتماعی نجم‌الدّین رازی و جلّابی هجویری را به‌عنوان دو عارف آگاه با ساختار رفتار اجتماعی بررسی و تحلیل نماییم. یافته‌ها و نتایج پژوهش حاکی از آن است که شیخ نجم‌الدّین رازی با جهت‌گیری‌های مستقیم سیاسی ـ اجتماعی و مخاطب قرار دادن طبقات دهقانان، پیشه‌وران و... بسیاری از دغدغه‌ها و مسائل کلی جامعه را نقد و ارزیابی کرده است و هجویری با جهت‌گیری نسبتاً ملایم‌تر و ملاحظه‌گرانه علیه ریا و طغیان در خصوص مظاهر فساد به‌ویژه در میان عابدان و زاهدان و صوفی‌نمایان، گفتمان ریاکاری غالب در جامعه را مورد نقد اجتماعی قرار داده است.
قرآن کریم. ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای.
قیصری. داوود (1384). رسائل قیصری. چاپ دوم. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
کلابادی. ابوبکر (1371). التعّرف لمذهب التصوّف. به کوشش محمد جواد شریعت. تهران: اساطیر.
نجم‌الدّین رازی. عبدالله بن محمد (1401). مرصادالعباد. به اهتمام محمد امین ریاحی. چاپ شانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
هجویری. ابوالحسن علی بن عثمان (1389). کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی. چاپ پنجم. تهران: سروش.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 210 - 193
تحلیل و واکاوی نمودهای کنش اجتماعی در سلوک عملی عرفان فارسی (مورد‌کاوی: مرصادالعباد نجم‌الدّین رازی و کشف المحجوب جلّابی هجویری)
علیرضا قره ویسی 1
رضا حیدری نوری 2
منیژه فلاحی 3
|
شناخت ساختار و درک ماهیّت کنش‌های اجتماعی یکی از بنیادی‌ترین و اصلی‌ترین بخش زندگی افراد در تمامی جوامع از دیرباز تاکنون بوده است. با وجود آنکه طی چندین دهۀ گذشته مباحث بسیار زیادی پیرامون جنبه‌های گوناگون عرفان و تصوّف اسلامی صورت گرفته اما هنوز جای خالی بسیاری از تحقیقات علمی پیرامون ابعاد اجتماعی عرفان خالی است و به نظر می‌رسد می‌توان در این باره بحث‌های بسیاری را مطرح نمود. عرفان فارسی با تأثیرپذیری از جامعه هم مولّد رفتارهایی است و هم متقابلاً بر آن تأثیر گذار است و عارف به‌عنوان یک کنشگر اجتماعی می‌تواند بسیاری از مشکلات نابه‌هنجاری‌ها و رفتارهای موجود در عرصۀ اجتماع را از نگاه تیزبین و وقّاد خویش بگذراند و به واکاوی مسائل جامعه و توصیه‌های اخلاقی جهت رفع عیوب و نواقص بپردازد. در این پژوهش که به‌شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و سندکاوی در دو اثر ارزندۀ عرفانی یعنی مرصادالعباد و کشف‌المحجوب صورت گرفته است، برآنیم تا نمود کنش‌های اجتماعی نجم‌الدّین رازی و جلّابی هجویری را به‌عنوان دو عارف آگاه با ساختار رفتار اجتماعی بررسی و تحلیل نماییم. یافته‌ها و نتایج پژوهش حاکی از آن است که شیخ نجم‌الدّین رازی با جهت‌گیری‌های مستقیم سیاسی ـ اجتماعی و مخاطب قرار دادن طبقات دهقانان، پیشه‌وران و... بسیاری از دغدغه‌ها و مسائل کلی جامعه را نقد و ارزیابی کرده است و هجویری با جهت‌گیری نسبتاً ملایم‌تر و ملاحظه‌گرانه علیه ریا و طغیان در خصوص مظاهر فساد به‌ویژه در میان عابدان و زاهدان و صوفی‌نمایان، گفتمان ریاکاری غالب در جامعه را مورد نقد اجتماعی قرار داده است.
واژگان کلیدی
جامعه‌شناسی. عرفان اجتماعی. متون نثر عرفانی. مرصادالعباد. کشف‌المحجوب.
[1] . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
Email: alirezagharehvisi@yahoo.com
[2] . استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: R.heydarinoori@yahoo.com
[3] . استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
Email: m.fallahi304@yahoo.com
تاریخ دریافت: 20/1/1403 پذیرش نهایی: 6/4/1403
