از خیال تا زیست: تحلیل بسترهای تغییر معنای مادری در مادران تک‌فرزند لاهیجان
الموضوعات : Research on Iranian social issuesیاسمن رمضانی سادات محله 1 , محمود مشفق 2 , مهشید طالبی صومعه سرایی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه علوم اجتماعی و جامعه¬شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: تغییر معنای مادری, زیست مادری, نقشهای جنسیتی, مادران تک فرزند و لاهیجان.,
ملخص المقالة :
معنای مادری در جهان امروز، تجربه‌ای پویا، ناهمگون و گاه متناقض است و به همین دلیل، بسیاری از زنان جوان به بازاندیشی در مفهوم مادری پرداخته‌اند. هدف این پژوهش، تحلیل بسترهای تغییر معنای مادری در میان مادران تک‌فرزند 20 تا 35 ساله است. این مطالعه با رویکرد کیفی و بهره‌گیری از روش نظریۀ داده‌بنیاد در نمونه‌ای 24 نفره از مادران تک‌فرزند 20 تا 35 ساله شهر لاهیجان انجام شد. این مادران با روش نمونه‌گیری نظری و گلوله برفی انتخاب شدند و تکنیک جمع‌آوری اطلاعات، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته بود. پدیدۀ محوری این پژوهش، «بی‌کرانگی مادری: تجربه‌ای چندوجهی، برگشت‌ناپذیر و سیال میان رنج‌ها و لذت‌ها» شناسایی شد. شرایط علّی شامل احساس کامل‌بودگی زنان، وابستگی افراطی مادر- کودک، مادری به‌مثابۀ مسئول تمام‌عیار فرزند و ایجاد فاصله از همسر است. یافته‌ها نشان می‌دهد که معنای مادری، ترکیبی پیچیده از احساسات، نقش‌ها و انتظارات است؛ تجربه‌ای که در بستر تعاملات اجتماعی شکل می‌گیرد و سیال است. نهادهای دولتی باید به بهبود کیفیت تجربه مادری، توجه لازم داشته باشند، زیرا در غیر این صورت اجرای هرگونه سیاست‌های جمعیتی در نهایت با مقاومت‌های معنادار مادران مواجه خواهد شد.
اخوان ارمکی، معصومه و احمد دراهکی (1403) «نگرش به هویت مادری و نیات فرزندآوری: مطالعه‌ای در بین زنان دارای حداقل یک فرزند در مناطق شهری شهرستان کاشان»، فصلنامه زنان در توسعه و سیاست، سال بیست¬ودوم، شماره 1، صص 245-270.
انتظاری، علی و مرضیه افضلی (1399) «مادری: سنخ‌ها، معانی و انگیزه‌ها»، مطالعات جنسیت و خانواده، سال هشتم، شماره 1، صص 41-70.
ثبت احوال گیلان، ایران (1403).
جعفری سیریزی، فائزه و عباس عسکری ندوشن و علی روحانی (۱۴۰۲) «مادری در قلمرو اجتماعی- فرهنگی: یک مطالعه کیفی انتقادی»، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال بیست¬ویکم، شماره ۲، صص ۱۷9-۲۱۷.
دانایی‌فرد، حسن و بهرام صمدنیا و فاطمه ترابی و سیدحسین کاظمی و رسول صادقی و حسین مروتی (۱۴۰۱) «مطالعه تغییر سیاست جمعیت در ایران: کاربست چارچوب ائتلاف مدافع»، مطالعات جمعیتی، سال هشتم، شماره 1، صص 317-347.
صادقی، رسول و زهرا شهابی (1396) «مطالعه کیفی موانع و چالش‌های مادری زنان شاغل در تهران»، مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، سال ششم، شماره 4، صص 715-734.
عسکری ندوشن، عباس و حجیه بی‌بی رازقی نصرآبادی (1402) «تجربۀ مادری و چالش‌های فرزندآوری زنان شاغل: مطالعۀ کیفی در شهر تهران»، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، سال دوازدهم، شماره 3، صص 99-122.
مرکز آمار ایران (1403).
منظری توکلی، سیما و سوده مقصودی (1402) «حمایت اجتماعی در سلامت زنان در دوران پس از زایمان (مطالعه موردی: شهرستان فاریاب)»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره هفدهم، شماره 1، بهار، صص 119-143.
Arendell, T. (2000) Conceiving and Investigating Motherhood: The Decade’s Scholarship. Journal of Marriage and Family, 62(4), 1192–1207. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2000.01192.x.
Berger, P. L., & Luckmann, T. (1966) The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. Anchor Books. pp. 72-90.
Blumer, H. (1969) Symbolic interactionism: Perspective and method. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=375764.
Blumer, H. (1969) Symbolic Interactionism: Perspective and Method. University of California Press. pp. 2-5.
Bosco, A. M. (2019) Applying Merleau-Ponty’s phenomenology of perception to maternal well-being. Journal of Phenomenological Psychology, 50(1), 33–56.
Fonseca, A., Gorayeb, R., & Canavarro, M. C. (2015) Women’s help-seeking behaviours for depressive symptoms during the perinatal period: Socio-demographic and clinical correlates and perceived barriers to seeking professional help. Midwifery, 31(12), 1177–1185. https://doi.org/10.1016/j.midw.2015.09.002.
Gillespie, R. (2003) Childfree and feminine: Understanding the gender identity of voluntarily childless women. Gender & Society, 17(1), 122–136.
Hays, S. (1996) The Cultural Contradictions of Motherhood. Yale University Press.
Hwang, W. Y., Kim, H. S., Kim, H. R. (2022) Concept analysis of transition to motherhood: A methodological study. Korean Journal of Women Health Nursing, 28(1) 11-12, https://doi.org/10.4069/kjwhn.2022.03.17.
Lymer, S. (2015) The phenomenology of gravidity: Experiencing pregnancy. London: Bloomsbury Publishing.2-15.
Oakley, A. (1976) «The woman`s work: the housewife, past and present». Random House Inc.
Merleau-Ponty, M. (1962) Phenomenology of Perception. (C. Smith, Trans.). London: Routledge.
Nomaguchi, K., & Milkie, M. A. (2020) Parenthood and Well-Being: A Decade in Review. Journal of Marriage and Family, 82(1), 198–223https://doi.org/10.1111/jomf.12618.
Phoenix, A., & Woollett, A. (1991) Motherhood: Social construction, politics and psychology. In A. Phoenix, A. Woollett, & E. Lloyd (Eds.), Motherhood: Meanings, practices and ideologies (pp. 13–27). London: Sage.https://archive.org/details/motherhoodmeanin00annp.
Qi W, Liu Y, Lv H, Ge J, Meng Y, Zhao N, Zhao F, Guo Q, Hu J. Effects of family relationship and social support on the mental health of Chinese postpartum women. BMC Pregnancy Childbirth. 2022;22(1):65.
Ribbens McCarthy, J., Edwards, R., & Gillies, V. (2000). Moral tales of the child and the adult: Narratives of contemporary motherhood. Sociology, 34(4), 785–803. https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/S003803850000047X.
Rich, A. (1976) Of Woman Born: Motherhood as Experience and Institution. W.W. Norton. https://www.amazon.com/Woman-Born-Motherhood-Experience-Institution/dp/0393312844.
Schutz, A. (1967) The Phenomenology of the Social World. Evanston: Northwestern University Press.
Strauss, A., & Cotbin, J. (2015) Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (4th ed., pp. 66–134). Thousand Oaks, CA: Sage.
World Bank (2024) Population growth (annual %) – Iran, Islamic Rep. FRED, Federal Reserve Bank of St Louis. https://fred.stlouisfed.org/series/Sppopgrowirn.
