تحلیل پیوند میان حیاط مدارس و اندیشه اسلامی جهت ارتقای رشد معنوی دانش آموزان دبستانی

ملخص المقالة :

مدارس از دیرباز جزء مهم‌ترین محل های آموزش علوم و پرورش معنوی کودکان بوده و تأثیر محیط آن در شکل‌گیری شخصیت فرد در بزرگسالی غیر قابل انکار است. هدف از این تحقیق اثبات رابطه بین حیاط و فضای سبز مدرسه در جهت‌ ارتقای تربیت معنوی کودکان دبستانی است. بنابرین چگونگی تحلیل پیوند میان فضای سبز مدارس و اندیشه اسلامی جهت ارتقای رشد معنوی برای دانش‌آموزان دبستانی سوال این تحقیق است؟ پژوهش با یک فرضیه اصلی آغاز و بر مبنای پژوهش‌های بنیادی پیشین شکل گرفت. این پژوهش به دنبال بررسی چگونگی ارتباط بین کالبد و عناصر معماری باغ ایرانی استفاده شده در حیاط مدارس و آشنایی دانش‌آموزان با مبناء و منشأ خلقت جهت ارتقاء تربیت معنوی در کالبد فضای آموزشی دبستان ها می‌باشد. این پژوهش کاربردی در فرآیند دستیابی به پاسخ سؤالات پژوهش از رویکرد کیفی و کمّی استفاده کرده است. با توجه به رویکرد این پژوهش، در مرحله اول (کیفی)، سعی شده تا معیارها و اصول معماری ساختمان‌های آموزشی طراحی‌ شده با تلفیق حیاط مدارس قدیم استخراج شود. در مرحله دیگر با استفاده از روش تحلیلی، معیارهای به ‌دست ‌آمده در مدارس ایران بررسی، و ارزش‌ها و راهکارهای طراحی حیاط مدارس ارزیابی و تحلیل شده است. مطالعه مشاهده‌ای و در عین حال تحلیلی درباره تعدادی از مدارس نمونه انجام شد که به نتیجه‌گیری نهایی تبیین الگو کمک کرد. یافته‌ها نشان می‌دهد وجود حیاط در مدارس با شیوه باغ ایرانی و هندسه باغچه ‌ها به همراه حوض در آن می‌تواند کودکان را به سمت تربیت معنوی و ارتقاع و رشد متعالی سوق دهد.

المصادر:

1- قرآن کریم
2- آقاجان، مهسا؛ و امامی کوپائی، سمانه(1403). شناسایی مؤلفه های اثرگذار معماری بر تربیت کودک، مبتنی بر رویکرد اسلامی: فضاهای آموزشی پیشدبستان، فصلنامه علمی علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 12(25)، 171-139.
doi:10.30497/esi.2024.244960.1651
3- ابراهيمي، حميدرضا؛ سعيدي رضواني، نوید؛ و معاني منجيلي، آرزو(1390). تدوين اصول طراحي فضاهاي بازي كودكان با تأكيد برگروه سني5 تا 12 سال مطالعه موردي : رشت، فصلنامه علمی-پژوهشی مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، 19(8).
4- ادریسی، سارا ؛ و تربیت جو، محمد علی(1395). راهکارهای پیشنهادی طراحی فضاهای درمانی با رویکرد طبیعت درمانی و کاهش استرس، اولین همایش ملی فناوری در مهندسی کاربردی باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران.
5- اسدپور، مریم؛ و نقره کار، سلمان(1394). معمار در معماری قرآن (جستجویی درباره ویژگی ها و وظایف معمار از منظر قران کریم)، اولین کنفرانس تخصصی معماری و شهرسازی ایران، شیراز.
6- اعتصامی، محمدمهدی؛ و راصد، سعید(1390). مبانی و روش تدريس تعليم و تربيت دينی در دورۀ ابتدايی، سال انتشار و نوبت چاپ، تهران.
7- بابایی، سعید؛ و خاک زند، مهدی(1397). زمین هگرایی در آثار معماران غیرایرانی در دورۀ پهلوی اول- مدرسه البرز و ایرانشهر، دو فصلنامه معماری ایرانی، 14(1).
doi:10.22052/1.14.171
8- بردی حق نیا، حلیم؛ و بردی حق نیا، رحیم(1395). راهکارهای بهینه سازی فضاهای آموزشی مدارس کشور، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی،2(2)، 11-15.
9- بلالی اسکویی، آزیتا؛ نظرزاده عنصرودی، فرناز؛ و نظرزاده عنصرودی، الناز(1398). تجلی مفهوم آب از باغ بهشتی قرآن در باغ ایرانی، فصلنامه علمی پژوهش های معماری اسلامی، 3(1).
10- بمانیان، محمدرضا؛ تقوایی، علی اکبر؛ و شهیدی، محمدشریف (1386). بررسی بنیادهای فرهنگی- محیطی در عناصر کالبدی باغ های ایرانی قبل و بعد از اسلام ، نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 10(1).
11- پورآذر، منیره(2017). مطالعه تطبیقی نماد درخت در ايران باستان با اسلام و نمود آن در آثار هنری، دومین همایش بین المللی شرق شناسی، مطالعات ایرانی و بیدل پژوهشی.
12- پورجعفر، محمدرضا؛ رستمی، ثریا؛ پورجعفر، علی؛ و رستمی، محسن(1392). تجلي مفاهيم قرآنی در باغ ایرانی با تاکید بر سوره انسان: باغ دولت آباد، دوفصلنامه تخصصی پژوهشهای میان رشته ای قرآن کریم، 4(1) ، 7-22.
13- تركمان، مژگان؛ جلاليا، سارا؛ و دژدار، اميد(1395). نقش معماري و عوامل كالبدي محيط آموزشي بر تسهيل يادگيري كودكان، ماهنامه شباک، 11(2).
14- جهاد دانشگاهي(1377)، انتخاب رنگ مناسب براي فضاي آموزشي، سازمان نوسازى، توسعه و تجهيز مدارس كشور شهرستان اصفهان.
15- حاجی بابایی، حمید رضا؛ و مخبر دزفولی، محمدرضا(1390). سند تحول بنيادين آموزش و پرورش، شورای انقلاب فرهنگی.
16- حیاتی، حامد؛ و بهداروند، مهسا(1401). مقاله پژوهشی تأثیر سیاستهای آموزشی بر کالبد معماری مدارس دورة اسلامی نمونه موردی: مدارس دورة تیموری و صفوی، نشریه علمی معماری اقلیم گرم و خشک، 10(1).
doi:10.22034/ahdc.2022.2669
17- حسینی، الناز سادات؛ رشیدکلویر، حجت الله؛ مرادچله، عبدالباقی؛ و عطادخت، اکبر(1401). نقش کارکردهای فضای سبز مدارس بینی عملکرد تحصیلی و اختالالت در پیش رفتاری دانش آموزان مقطع ابتدایی، فصلنامه تعلیم وتربیت، 2(1).
doi:20.1001.1.10174133.1401.38.2.5.5
18- حسيني خواه، علي(1397). واکاوی و تبيين تربيت معنوی و نگاهي اجمالي به عناصر برنامه ی درسي در آن ساحت، فصلنامه علمی پژوهشی تدریس پژوهی، 3(8)، 211.
19- حسنوند، محمد؛ پیر محمدی، محمد؛ و فرخی، هانیه(1396). تبیین شاخصه های طرح باغ مدرسه مبتنی بر بهره وری فضاهای آموزشی، چهارمین کنفرانس بین المللی فناوری های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران.
20- حقیقت بین، مهدی؛ انصاری، مجتبی؛ بمانیان، محمدرضا؛ و بستانی، سیما(1393). بررسی زمینه های مؤثر در شکل گیری باغ شهرهای صفوی با تأکید بر آموزه های حکمی مذهب شیعه، نشریه هویت شهر.
21- حیدرنتاج، وحید؛ و مقصودی، میترا(1398). مقایسۀ تطبیقی مضامین مشترک گیاهان مقدس در نق شمایه های گیاهی معماری پیش از اسلام ایران و آرایه های معماری دوران اسلامی )با تأکید بر دورۀ امویان و عباسیان(، مجله باغ نظر، 16(17).
22- حیدری، علی اکبر؛ تقیپور، ملیحه؛ و نریمانی، فرزانه(1402). بررسی نقش حیاط در ارتقاء کارایی عملکردی مدارس ایران (موردکاوی: مدرسه مروی، البرز، کمال و سلمان)، فصلنامه مطالعات شهرایرانی اسلامی، 119-140.
23- خسروجردی، نرجس(1400). حیاط مدرسه خاطره انگیزترین فضای آموزشی سیزدهمین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران ومحیط زیست، خراسان شمالی، شیروان.
24- دانشجو، خسرو؛ متولی حقیقی، هادی؛ و طالبی، مریم(۱۳۹۸). فضاهای جمعی و حیاط مدرسه: کتاب سه‌بعدی آموزش مفاهیم توسعه پایدار. مجله منظر، ۱۱(۴۹)، ۳۸–۴۷.
25- رجبی، مجید؛ ناروئی نصرتی، رحیم؛ و جهانگیرزاده، محمدرضا(۱۳۹۹). چیستی، گستره و کارکردها در روان‌شناسی و مقایسه آن با رویکرد اسلامی. اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، ۶(۲)، ۷۹–۱۰۲.
26- زمانی، احسان؛ محمدرضا، لیلیان؛ امیرخانی، آرین؛ و اخوت، هانیه(۱۳۸۸). بازشناسی و تحلیل جایگاه عناصر موجود در باغ ایرانی با تأکید بر اصول دینی–آیینی. نشریه علمی باغ نظر، ۶(۱۱).
27- سجادی، سید ابراهیم(۱۳۸۸). قرآن و بازتاب تربیتی روابط چهارگانه انسان. نشریه پژوهش‌های قرآنی، ۱۵(۵۹–۶۰).
28- سعیدی‌کیا، ندا(۱۳۹۷). سیر تحول معماری مدارس ایران در گذر زمان. مجله معماری‌شناسی، ۱(۱).
29- شاطری وایقان، امید(۱۳۹۹). بررسی ساختار باغ‌های ایرانی. فصلنامه علمی تخصصی معماری سبز، ۶(۱).
30- شفاهی، مینو؛ و مدنی، رامین(۱۳۸۸). اصول طراحی فضاهای آموزشی کودکان بر اساس مدل خلاقیت. نشریه علمی–پژوهشی فناوری آموزش، ۴(1).
31- شکری نصرت‌آباد، احترام؛ و خدیوی، اسدالله(۱۳۹۸). آشنایی با شاخصه‌ها و ویژگی‌های تعلیم و تربیت اسلامی و بهره‌گیری از آن‌ها برای آموزش کودکان دبستانی. مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، ۱(1).
32- شمس‌دولت‌آبادی‌حسنی‌السادات، نیلوفرمل؛ مظفر، فرهنگ؛ و صالح‌صدق‌پور، بهرام(۱۳۹۹). اصول طراحی فضاهای باز کودکان در دوره دوم دبستان با تأثیرپذیری از هوش هیجانی و فرایند یادگیری از نگاه مربیان و دست‌اندرکاران. علوم و تکنولوژی محیط زیست، ۲۲(۵).
33- صادقی، عزت‌الله؛ صادقی، یاور؛ و خدیوی، هاجر(۱۴۰۲). تأثیر طراحی محیط مدارس با رویکرد معماری طبیعت‌محور بر یادگیری دانش‌آموزان در شهر ایذه. مطالعات مدیریت توسعه سبز (دوفصلنامه)، ۲(۱)، ۱۲۹–۱۳۸.
34- صالحی، اکبر؛ مرادی، امیر؛ و فیروزی، اسماعیل(۱۳۹۳). نگاهی جامع به تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه شهید مرتضی مطهری با تأکید بر اصول، اهداف و روش‌های تربیتی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ۲۲(۲۵).
35- صحت، پریا؛ و خورسندی، سارا(۱۳۹۴). بازیابی حکمت کاشت درختان در باغ‌های تاریخی شیراز. دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، استانبول.
36- طاهرسیما، سارا؛ ایرانی‌بهبهانی، هما؛ و بذرافکن، کاوه(۱۳۹۴). تبیین نقش آموزشی فضای باز در مدارس ایران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر (نمونه‌های موردی: مدرسه‌های چهارباغ، دارالفنون و البرز). فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، ۳(۶).
37- طیاح، ساویز؛ مهدیزاده سراج، فاطمه؛ و محمودی زرندی، مهناز(۱۴۰۰). تبیین مدل خالق طراحی معماری برای نون‌آموزان، مبتنی بر یادگیری از طبیعت. نشریه علمی باغ نظر، ۱۸(۱۰۰)، ۹۱–۱۰۸.
38- عباسی، رعنا؛ شهروز تهرانی، ایرج؛ و کبودرآهنگی، مینا(۱۳۹۶). تلفیق باغ با فضاهای آموزشی و تأثیر آن بر یادگیری دانش‌بنیان معماری. نخستین کنفرانس ملی به سوی شهرسازی و معماری دانش‌بنیان، ۳ اردیبهشت، تهران.
39- عباسیان، الناز؛ فیضی، محسن؛ و مرادی، اصغر(۱۳۹۹). مؤلفه‌های معماری تأثیرگذار منظر شهری بر کاهش افسردگی بانوان از منظر متخصصین. نشریه علمی باغ نظر، آبان.
40- عباسعلی‌زاده، ساناز؛ کالئی، رضا؛ طباطبائیان، مریم؛ و فیاض، ریما(۱۳۹۴). تحلیلی بر تأثیر محیط‌های ساخته‌شده بر خلاقیت کودک (بررسی ویژگی‌های محیطی مؤثر بر خلاقیت کودک در مراکز کودک تهران). باغ نظر، ۱۳(۴۳).
41- عظمتی، حمیدرضا؛ امینی‌فر، زینت؛ و باقرپور، سمیه(۱۳۹۵). الگوی چیدمان فضایی مدارس نوین مبتنی بر اصول مدارس اسلامی در راستای ارتقاء یادگیری افراد. نقش جهان، ۶(۲)، تابستان، ۱۶–۲۳.
42- فرجی، یوسف؛ یوسفی، جعفرصادق؛ و حسین‌زاده، نارنج(۱۳۹۷). راه‌های افزایش آرامش در قرآن و سبک زندگی اسلامی و تأثیر آن بر تربیت فرزندان. فصلنامه مطالعات قرآنی، ۱۲(۴۶).
43- فرزند وحی، جمال؛ و حیدرنژاد، طاهره(۱۳۹۲). مراحل تربیت از دیدگاه قرآن، سنت و علم روان‌شناسی. فصلنامه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث، ۵(۱۷).
44- فرشچیان، امیرحسین؛ و شجاری، مرتضی(۱۳۹۶). بررسی و نقد دیدگاه دکتر نصر در باب معماری اسلامی و ویژگی‌های آن. دوفصلنامه علمی–پژوهشی، ۸(۳).
45- فرمهینی‌فراهانی، محسن؛ حسینائی، فاطمه؛ و احمدآبادی‌آرایی، نجمه(۱۳۹۷). بررسی جایگاه حیات طیبه در سند تحول بنیادین و تبیین راهکارهای تحقق آن در آموزش‌وپرورش. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ۲۷(۴۲).
46- فعلی، شیما؛ و سلطان‌زاده، حسین(۱۳۹۵). کاربست مفهوم انعطاف‌پذیری در مدارس دوره اسلامی (مطالعه موردی: مدارس شهر قزوین). فصلنامه علمی–پژوهشی، ۷(۲۵).
47- فیضی، محسن؛ و رزاقی‌اصل، سینا(۱۳۸۸). مروری بر نظریات و گرایشات معماری منظر حیاط باز مدارس. نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، ۲(۲)، ۵۹–۶۶.
48- فیضی، محسن؛ رزاقی‌اصل، سینا؛ طاهری، سمیه؛ برنجی، شینا؛ همت‌جو، علی؛ اصحابی، رویا؛ و براتی، شادی(۱۳۸۹). تدوین ضوابط و معیارهای طراحی منظر محوطه باز مدارس ابتدایی: مبانی نظری و مطالعات پایه (گزارش مرحله اول). سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، دفتر فنی و تحقیقات، شهریور.
49- قاسم‌پور، عرفانه؛ ملکی‌پور، احمد؛ و زارع‌صفت، صادق(۱۳۹۵). تبیین مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی با نگاهی به دیدگاه نادینگز. فصلنامه پژوهش‌های کیفی در برنامه‌ریزی درسی، ۱(۳)، ۲۷–۵۱.
50- کامل‌نیا، حامد؛ و حقیر، سعید(۱۳۸۸). الگوهای طراحی فضای سبز در «شهر دوستدار کودک» (نمونه موردی: شهر دوستدار کودک بم). نشریه علمی باغ نظر، ۶(۱۲)، پاییز و زمستان، ۷۷–۸۸.
51- کریمی‌آذری، امیررضا؛ و طالب‌صفا، مهسا(۱۳۹۶). اصول طراحی مدارس دوستدار کودک در مقطع ابتدایی با رویکرد ارتقاء رشد شناختی دانش‌آموزان در ایران (نمونه موردی: مدارس ابتدایی شهر رشت). کنفرانس بین‌المللی مطالعات نوین در عمران، معماری و شهرسازی با رویکرد ایران اسلامی.
52- کریمی‌آذری، امیررضا؛ حسینی، سیدباقر؛ صالح‌صدق‌پور، بهرام؛ و حسینی‌دهشیری، افضل‌السادات(۱۳۹۵). اصول طراحی فضای مسکونی با رویکرد ارتقاء خلاقیت کودکان ۷–۳ ساله در ایران (نمونه موردی: شهر تهران – منطقه ۴). نشریه علمی باغ نظر، ۱۳(۴۱)، ۱۹–۳۴.
53- کیانمهر، قباد؛ تقوی‌نژاد، بهاره؛ و میرصالحیان، صدیقه(۱۳۹۸). مطالعه سیر تحول نقوش قواره‌بری در مجموعه کاخ‌های گلستان. فصلنامه علمی نگره، ۵۴.
doi:10.22070/negareh.2020.1242
54- کیانی، معصومه؛ مهرمحمدی، محمود؛ صادق‌زاده‌قمصری، علیرضا؛ نوذری، محمود؛ و باقری، خسرو(۱۳۹۴). مفهوم‌شناسی معنویت از دیدگاه اندیشمندان تربیتی غربی و مسلمان. اسلام و پژوهش‌های تربیتی، ۷(۲).
55- کیانی، معصومه؛ مهرمحمدی، محمود؛ صادق‌زاده‌قمصری، علیرضا؛ و نوذری، محمود(۱۳۹۴). تبیین رویکردهای موجود درباره تربیت معنوی کودکان و نقد آن‌ها با تأکید بر آموزه‌های اسلامی. فصلنامه تعلیم و تربیت، ۶۲.
56- کیانی، معصومه؛ نوذری، محمود(۱۳۹۶). تبیین و نقد رویکردهای معاصر درباره تربیت معنوی کودکان با تأکید بر الگوی اسلامی–ایرانی پیشرفت. نشر الگوی پیشرفت، وابسته به مرکز الگوی اسلامی–ایرانی پیشرفت، چاپ اول.
57- مردمی، کریم؛ و دلشاد، مهسا(۱۳۸۹). محیط یادگیری انعطاف‌پذیر. نشریه علمی–پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، پاییز.
doi:10.30475/isau.2010.61930
58- مظفر، فرهنگ؛ و میرمرادی، سیده‌سمیه(۱۳۹۳). بررسی الگوهای رایج چیدمانی مدارس ایرانی با توجه به اصول ارتباط میان کلاس درس و فضاهای بیرونی. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، ۱۳، پاییز و زمستان، ۹۳–۱۰۵.
59- مهدوی‌هزاوه، منصوره؛ ملکی، حسن؛ مهرمحمدی، محمود؛ و عباس‌پور، عباس(۱۳۹۵). حیات طیبه، چشم‌اندازی برای تربیت کودکان: ارائه چارچوب مفهومی برای تبیین ویژگی‌های معلم دوره ابتدایی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ۲۴(۳۰).
dor:20.1001.1.22516972.1395.24.30.6.1
60- مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ ضرغامی، اسماعیل؛ و سادات، سیده‌اشرف(۱۳۹۴). رابطه انسان و طبیعت در باغ ایرانی از منظر معماری اسلامی. فصلنامه علمی–پژوهشی نقش جهان، ۱.
dor:20.1001.1.23224991.1394.5.1.3.4
61- یاری، فهیمه؛ و هورشناس، راضیه(1396). معماری ایرانی و نگرش به رمزاندیشی در طراحی باغ‌های ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»، 11نشریه مهندسی ساختمان و علوم مسکن، (4)، 55-49.
62- A.F. Bakr et al., Virtual reality as a tool for children’s participation in kindergarten design process, Alexandria Eng. J. (2018), doi:10.1016/j.aej.2018.10.003
63- Bakr, A. F., Elshaer, A., Kamel, M., & Elzafarany, A. (2018). Virtual reality as a tool for children’s participation in kindergarten design process. Alexandria Engineering Journal. doi:10.1016/j.aej.2018.10.003
64- Povian, C.-M., & Dumitrescu, C. (2014). Architectural guidelines for building a special learning environment for children in need. 5th World Conference on Learning, Teaching and Educational Leadership (WCLTA 2014).
65- Georgiev, G. V., & Georgiev, D. D. (2018). Enhancing user creativity: Semantic measures for idea generation. Knowledge-Based Systems, 151, 1–15. doi:10.1016/j.knosys.2018.03.007
66- Brand, G., Maher, M. L., Do, E. Y.-L., & Kim, M. J. (2015). Mining the gap! Fostering creativity and innovative thinking. The International Design Technology Conference, DesTech2015, 29 June – 1 July, Geelong, Australia. doi:10.1016/j.protcy.2015.07.014
67- Shawket, I. M. (2016). Educational methods instruct outdoor design principles: Contributing to a better environment. Procedia Environmental Sciences, 34, 431–438. doi:10.1016/j.proenv.2016.04.021
68- Siu, K. W. M., Wong, Y. L., & Lam, M. S. (2015). Gender differences in children’s use of colors in designing safety signs. 6th International Conference on Applied Human Factors and Ergonomics (AHFE 2015).
69- Nafisi, N., Abbas, M. Y., & Nafisi, S. (2015). The role of belief and religion in creation of Persian garden. Journal of Architectural Engineering Technology, 4(152). doi:10.4172/2168-9717.1000153
70- Ramezani Khosro, S., Azizi, Y., & Ghanbari, B. (2014). Examining the relationship between parenting styles of parents and children's creativity. World Journal of Environmental Biosciences, 3(4), 71–76.
71- Janků, Š., & Petříková, R. (2015). The using of innovation and creativity is inexhaustible. Procedia Economics and Finance, 34, 443–450.
72- Khan, S. (2015). Evolving consciousness in the developing world: Analysis of national curriculum framework 2005 for enrichment of quality of life in school learning environments. ASEAN-Turkey ASLI Conference on Quality of Life 2014 (AQoL2014), 26–28 December, Istanbul, Turkey. doi:10.1016/j.sbspro.2015.08.220