نقش بینش عرفانی و آموزه‌های قرآنی در جبران خسارات و بحران‌ها: مطالعه تطبیقی تمدن اسلامی و جهانی
الموضوعات :زهرا شاه مردی 1 , محسن جلالی شهری 2 , محسن ولایتی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامي، تربت حیدریه، ايران
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامي، تربت حیدریه، ايران
3 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامي، سبزوار، ايران
الکلمات المفتاحية: تمدن اسلامی, جبران خسارت, سایر تمدن‌ها.,
ملخص المقالة :
این مقاله به بررسی تطبیقی جبران خسارات ناشی از آسیب‌های زیرساختی مانند شبکه برق در تمدن اسلامی و دیگر تمدن‌ها می‌پردازد. هدف آن فهم اصول معنوی و اخلاقی نهفته در فرآیند جبران خسارت‌ها در تمدن‌های مختلف است و پیشنهاد راهکارهایی بر اساس آموزه‌های قرآنی و عرفانی برای بهبود این فرآیند در دنیای معاصر دارد. تحقیق به روش کیفی انجام شده و داده‌ها از منابع فقهی، حقوقی و تاریخی با نگاهی عرفانی و معنوی گردآوری شده‌اند. در تمدن اسلامی، جبران خسارات نه تنها بر اساس قوانین حقوقی بلکه بر اصول اخلاقی قرآن و سلوک عرفانی استوار است. این اصول، از جمله عدالت، انصاف و مسئولیت اجتماعی، به‌ویژه در حوزه جبران خسارت‌ها، علاوه بر حقوق مادی، به ابعاد معنوی و روحانی نیز توجه دارند. مقایسه تطبیقی نشان می‌دهد که تمدن اسلامی تأکید بیشتری بر بُعد معنوی و احسان نسبت به سایر تمدن‌ها دارد. یکی از یافته‌های مهم تحقیق، نقش بنیادین دولت اسلامی در جبران خسارات ناشی از آسیب‌های زیرساختی است که از آموزه‌های قرآنی و عرفانی سرچشمه می‌گیرد. دولت اسلامی با الهام از اصل «ولایت» و مفاهیم عرفانی همچون محبت و خدمت به خلق، مسئولیت عمیق و معنوی در این زمینه دارد. در سایر تمدن‌ها، هرچند دولت‌ها مسئول جبران خسارت‌های زیرساختی هستند، اما رویکرد عمیق و الهی کمتر به چشم می‌آید. این تحقیق نشان می‌دهد که مبانی قرآنی و عرفانی تمدن اسلامی در جبران خسارات، به‌ویژه در زمینه آسیب‌های زیرساختی، چارچوب جامع و الهی ارائه می‌دهد که می‌تواند الگویی برای دیگر تمدن‌ها باشد و در بهبود فرآیند جبران خسارت‌ها در جهان امروز مؤثر واقع شود.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، (بی تا)، النهاية في غريب الحديث و الأثر، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، قم، چاپ اول.
ابن بابویه، محمد بن علی بن حسین. (1413ق) من لا یحضره الفقیه،دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ دوم.
ابن فارس، احمد.( 1404ق) معجم مقائیس اللغه، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، قم، چاپ اول.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق) لسان العرب، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع، بیروت، چاپ سوم.
آخوند خراسانی، ملا محمد کاظم. (1406 ق) حاشية المكاسب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران، چاپ اول.
آخوند خراسانی، ملا محمد کاظم. (1409ق) کفآیه الاصول، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، چاپ اول.
آخوندی، محمود. (1385ش). آیین دادرسی کیفری، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.
اصفهانی، فتح الله. (1410ق). قاعدة لا ضرر (لشيخ الشريعة)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ اول.
امامی، سید حسن، بی تا، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ اول.
امیران بخشایش، عیسی، و باریکلو، علیرضا. (1393). مفهوم اصل جبران خسارت در حقوق بیمه. مجلس و راهبرد، 21(80)، 169-193.
انصاری، مرتضی بن محمد امین. (1415ق). کتاب المکاسب. كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، قم، چاپ اول.
انصاری، مرتضی بن محمد امین. (بی تا)، فرائد الاصول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
بجنوردی، سید حسن. (1419ق). القواعد الفقهیه، نشر الهادی، قم، چاپ اول.
تقی زاده، ابراهیم و احمد علی هاشمی. (1391ش) مسئولیت مدنی، دانشگاه پیام نور، تهران، چاپ اول.
توحیدی، محمد علی. (1371ش). مصباح الفقاهه، تقریر بحث سید ابوالقاسم خویی،انتشارات وجدانی، قم، چاپ سوم.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1385ش). ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ شانزدهم.
جمعی از پژوهشگران،. (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، قم، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله. (1405ق). کتاب الصلوه( تقریر ابحاث الحاج سید محمد محقق داماد)، موسسه نشر اسلامی، قم، چاپ اول.
حاجی ده آبادی، احمد. (1387ش). قواعد فقه جزایی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چاپ اول.
حاجی عزیزی، بیژن. (1380). روش های جبران خسارت در مسئولیت مدنی. دانشور پزشکی، 9(36)، 63-72..
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق) وسائل الشیعه، مؤسسه آل البيت (ع)، قم، چاپ اول.
حسینی مراغی، میر عبد الفتاح، بی تا، عناوین الاصول، مؤسسه نشر اسلامی، قم.
خدابخشی, حسن, آیتی, سیدمحمدرضا و عربیان, اصغر. (1398). بازشناسی مفهومی ضمان و اقسام آن در فقه اسلامی، مبانی فقهی حقوق اسلامی, 12، 2 (24)، 9-40.
خوانساری، احمد. (1405ق). جامع المدارك في شرح مختصر النافع، اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
خوئی، سید ابوالقاسم،. (1422 ق). مبانی تکمله المنهاج، مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئي ره، قم، چاپ اول.
خوئی،سید ابوالقاسم. (1419 ق) القواعد الفقهية و الاجتهاد و التقليد، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت (ع)، قم، چاپ اول.
رستمی نجف آبادی, حامد, ناصر, مهدی. (1397). تحلیل حقوقی ماهیّت خسارت معنوی و طرق جبران آن در پرتو آرای فقهی. فقه و مبانی حقوق اسلامی، (3)11، 73-49.
رنجبرصحرایی، مسعودرضا. (1388). ارش (حق تقلیل ثمن) و ارتباط آن با جبران خسارت. مجله تحقیقات حقوقی، (1 (ویژه نامه))، 395-446.
سرتیپ زاده، رحمت اله، و غفاری، مجتبی. (1397). ارکان و شرایط مسوولیت مدنی دولت برای جبران خسارت. کنفرانس ملی اندیشه های نوین و خلاق در مدیریت، حسابداری، مطالعات حقوقی و اجتماعی.
سرتیپ زاده، رحمت اله، و غفاری، مجتبی. (1397). مبانی فقهی و اسلامی مسئولیت مدنی دولت (جبران خسارت) در حقوق ایران. کنفرانس ملی اندیشه های نوین و خلاق در مدیریت، حسابداری، مطالعات حقوقی و اجتماعی.
سلیمانپور، علی، و ایروانی، امید. (1399). جبران خسارت فارغ از قصور. مجله علمی پزشکی قانونی، 26(3 (مسلسل 94) )، 183-184.
صاحب بن عباد، اسماعیل. (14141 ق) المحيط في اللغة، عالم الکتاب، بیروت، چاپ اول.
صاحب جواهر، محمد حسن بن محمد باقر. (1404 ق). جواهر‌الکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، دار الحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
صفایی، سید حسین و حبیب‌الله رحیمی. (1389 ش). مسئولیت مدنی، انتشارات سمت، تهران، چاپ اول.
طاهری، حبیب‌الله. (1418 ق) حقوق مدنی، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ دوم.
طباطبایی، سید علی. (1418 ق). ریاض المسائل، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، چاپ اول.
طباطبایی، محمدحسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه دار العلم، قم.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (1430 ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مؤسسه تاریخ عربی، بیروت.
عامر، حسین. (1376ش). المسئولیهالمدنیه التقصیریه و العقدیه، شرکه‌المساهمه، مصر، چاپ اول.
علامه‌حلی، حسن بن یوسف(1419 ق). نهاية الإحكام في‌معرفة الأحكام، مؤسسه آل‌البيت عليهم‌السلام، قم، چاپ اول.
عمید، حسن. (1364 ش) فرهنگ عمید، امیرکبیر، تهران، چاپ چهارم.
فاضل لنکرانی، محمد (1416ق). القواعد الفقهیه، چاپخانه مهر، قم، چاپ اول.
فاضل‌مقداد، مقدادبن‌عبدالله، بی‌تا، کنزالعرفان فی فقه القرآن، ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، پاساژ قدس، قم،چاپ اول.
قاسم‌زاده، سید مرتضی. (1387 ش). الزام‌ها و مسئولیت‌مدنی بدون قرارداد، نشر میزان، تهران،چاپ دوم.
قرآن کریم( ترجمه حضرا آیت ناصر مکارم شیرازی).
قنواتی، جلیل، جاور، حسین، و صالحی کرهرودی، شاهرخ. (1393). میان کنش قاعده لاضرر و حریم خصوصی خانواده. مطالعات حقوقی (علوم اجتماعی و انسانی شیراز)، 6(2)، 125-153.
کاتوزیان، امیرناصر. (1374 ش). ضمان قهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
کرمی, مجید, مزیدی شرف‌آبادی, علی،نژندی منش, هیبت اله. (1398). مطالعه ی تطبیقی جبران ضرر در جنایات درحقوق ایران و حقوق بین‌الملل کیفری. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 6(2)، 119-154.
محقّق‌حلّی، جعفربن‌حسن. (1408 ق). شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعيليان، چاپ دوم.
محقّق‌داماد، سید‌مصطفی. (1406ق). قواعد فقه. مرکز نشر علوم‌اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.
محقق‌نائینی، محمدحسین. (1373 ش). منية‌الطالب في حاشية‌المكاسب، المكتبة المحمدية، تهران، چاپ اول.
معین، محمد. (1364ش). فرهنگ فارسی، امیرکبیر، تهران، چاپ چهارم.
مكارم شيرازى، ناصر(1398) اخلاق در قرآن، ، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، چاپ اول، ج 1، ص 260.
مکارم‌شیرازی، ناصر. (1411 ق). القواعد الفقهیه، مدرسه امام اميرالمؤمنين – عليه‌السلام، قم، چاپ سوم.
موسوی‌بجنوردی، سیدمحمد. (1401 ق). قواعد فقهيه، موسسه عروج، تهران، چاپ سوم.
موسوی‌خمینی، سیدروح الله. (1420ق) الرسائل‌العشرة، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام‌خمينى قدس سره، قم، چاپ اول.
موسوی‌خمینی، سیدروح الله. (بی تا)، تحریرالوسیله، دارالعلم، قم، چاپ اول.
موسوی‌خمینی، سیدروح الله.( 1421ق) البیع، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره، تهران، چاپ اول.
میرنقی زاده، میرحیدر، و چراغی، علی. (1397). بررسی مبانی و مستندات فقهی و حقوقی قاعده تقلیل خسارت. قانون یار، 2(6 )، 79-97.
میرنقی‌زاده، میرحیدر، و چراغی، علی. (1397). بررسی مبانی و مستندات فقهی و حقوقی قاعده تقلیل خسارت. قانون یار، 2(6 )، 79-97.
نجفی فتاحی، صمد. (1383). جبران مادی خسارت معنوی در نظام حقوقی ایران. خبرنامه کانون وکلا، -(186).
نراقی،احمد بن محمد مهدی. (1417 ق). عوائد‌الأیام فی بیان قواعد الأحکام، دفتر تبلیغات‌اسلامی حوزه علمیه‌قم، قم.
نظری توکلی، سعید، و نادری‌پارسا، معصومه. (1398). تحلیل فقهی حقوقی چگونگی جبران‌خسارت «نقص زیبایی» در جرائم منجر به سوختگی. فقه پزشکی، 11(38-39)، 33-50.
نظری، ایراندخت. (1392 ش). الزامهای بدون قرارداد، تهران، انتشارات مجد، چاپ اول.
نقیبی، سیدابوالقاسم. (1386). نظریه جبران مالی خسارت معنوی در حقوق اسلامی. الهیات و معارف اسلامی (مطالعات‌اسلامی )، -(77 (ویژه فقه و حقوق اسلامی))، 181-215.
نقیبی، سیدابوالقاسم. (1390). قاعده لاضرر و جبران خسارت معنوی به خانواده. مبانی فقهی حقوق اسلامی (پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی)، 4(7)، 9-24.
نیکفرجام، زهره. (1392). جبران خسارت معنوی در فقه و حقوق. مبانی فقهی حقوق اسلامی (پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی)، 6(11)، 105-127.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 178-157
نقش بینش عرفانی و آموزه‌های قرآنی در جبران خسارات و بحران‌ها: مطالعه تطبیقی تمدن اسلامی و جهانی
زهرا شاه مردی 1
محسن جلالی شهری 2
محسن ولایتی 3
|
این مقاله به بررسی تطبیقی جبران خسارات ناشی از آسیب‌های زیرساختی مانند شبکه برق در تمدن اسلامی و دیگر تمدن‌ها می‌پردازد. هدف آن فهم اصول معنوی و اخلاقی نهفته در فرآیند جبران خسارت‌ها در تمدن‌های مختلف است و پیشنهاد راهکارهایی بر اساس آموزه‌های قرآنی و عرفانی برای بهبود این فرآیند در دنیای معاصر دارد. تحقیق به روش کیفی انجام شده و داده‌ها از منابع فقهی، حقوقی و تاریخی با نگاهی عرفانی و معنوی گردآوری شده‌اند. در تمدن اسلامی، جبران خسارات نه تنها بر اساس قوانین حقوقی بلکه بر اصول اخلاقی قرآن و سلوک عرفانی استوار است. این اصول، از جمله عدالت، انصاف و مسئولیت اجتماعی، به‌ویژه در حوزه جبران خسارت‌ها، علاوه بر حقوق مادی، به ابعاد معنوی و روحانی نیز توجه دارند. مقایسه تطبیقی نشان می‌دهد که تمدن اسلامی تأکید بیشتری بر بُعد معنوی و احسان نسبت به سایر تمدن‌ها دارد. یکی از یافته‌های مهم تحقیق، نقش بنیادین دولت اسلامی در جبران خسارات ناشی از آسیب‌های زیرساختی است که از آموزه‌های قرآنی و عرفانی سرچشمه می‌گیرد. دولت اسلامی با الهام از اصل «ولایت» و مفاهیم عرفانی همچون محبت و خدمت به خلق، مسئولیت عمیق و معنوی در این زمینه دارد. در سایر تمدن‌ها، هرچند دولت‌ها مسئول جبران خسارت‌های زیرساختی هستند، اما رویکرد عمیق و الهی کمتر به چشم می‌آید. این تحقیق نشان می‌دهد که مبانی قرآنی و عرفانی تمدن اسلامی در جبران خسارات، به‌ویژه در زمینه آسیب‌های زیرساختی، چارچوب جامع و الهی ارائه می‌دهد که می‌تواند الگویی برای دیگر تمدن‌ها باشد و در بهبود فرآیند جبران خسارت‌ها در جهان امروز مؤثر واقع شود.
واژگان کلیدی
تمدن اسلامی، جبران خسارت، سایر تمدن‌ها.
[1] . دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامي، تربت حیدریه، ايران. Email: zahra.shahmardi1403@gmail.com
[2] . استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامي، تربت حیدریه، ايران. (نویسنده مسئول) Email: dr_smj@gmail.com
[3] . استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامي، سبزوار، ايران.
Email: m.velayati52@yahoo.com
تاریخ دریافت: 6/8/1403 پذیرش نهایی: 10/11/1403
