قرائت کلامیِ امام خمینی از فصوص‌الحکم ابن عربی
الموضوعات :
1 - استادیار، گروه عرفان اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ابن عربی, امام خمینی, امامت, کلام شیعی, امام معصوم,
ملخص المقالة :
مسئله اصلی این تحقیق، بررسی، تبیین و تحلیل قرائت شیعیِ امام خمینی ـ در مسئله امامت ـ از فصوص‌الحکم ابن عربی است. تحقیق حاضر، با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، و مهم‌ترین یافته‌های آن نیز این‌گونه است: امام خمینی ـ برخلاف نگاه ابن عربی ـ به وجوب نصب الهی امام، و تصریح به او از جانب رسول خدا(ص) معتقد است، و در این باب، مانند همه متکلّمان شیعی سخن می‌گوید. از این منظر، حجّت‌های الهی، از آن جهت که واسطه در ایجاد خلق‌اند، پیش از خلق بوده‌اند، و از آن جهت که حجّت بر خلق‌اند و مردم را هدایت می‌کنند، همراه با خلق‌اند، و از آن جهت که غایاتی هستند که جسمانیات بدان‌ها منتهی می‌شوند، بعد از خلق نیز خواهند بود. امام همچنین معتقد است که مقیّد کردن قدرت ولیّ خداوند به طرق خاصّی غیر از طریق مظهریّت او به اسم قدیر الهی، صحیح نیست، زیرا انسان کاملی که مظهر اسم قدیر الهی می‌شود، فرمانروای عوالم خلقی است، و لذا قدرت او ـ برخلاف نگاه ابن عربی ـ منوط به تجدّد امثال و از این قبیل نیست. بدین‌سان تمسّک امام خمینی به کلام شیعی، عرفانِ او را به صفت شیعی مزیّن نمی‌کند، بلکه تنها می‌تواند قرائت و خوانشی از یکی از مهم‌ترین مکاتب عرفانی در عالم اسلام باشد.
ابن عربی (1380)، فصوص‌الحکم، تصحیح و تعلیق: ابوالعلاء عفیفی، تهران: انتشارات الزهراء.
جندی، مؤیدالدین (1387)، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح و تحقیق: سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
جوادی آملی، عبدالله (1393)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، ج11، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1401)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، ج34، تحقیق و تدوین: منصور شمس علیپور، قم: مرکز نشر اسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1378)، ممدّ الهمم در شرح فصوص‌الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حلّی، جمال‌الدین (1425ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
خمینی، سیدروح‌الله (1410ق)، تعلیقات علی شرح فصوص‌الحکم و مصباح‌الانس، قم: مؤسسه پاسدار اسلام.
خمینی، سیدروح‌الله (1385)، التعلیقة علی الفوائد الرضویة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
خمینی، سیدروح‌الله (1386)، شرح دعاء السحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
خمینی، سیدروح‌الله (بی تا)، کشف اسرار، تهران: بی جا.
خمینی، سیدروح‌الله (1381)، مصباح‌الهدایة الی الخلافة و الولایة، مقدمه: سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
رودگر، محمدجواد (1394)، «عرفان شیعی و شاخصه‌های آن»، فلسفه دین، شماره 2، صص 258 ـ 227.
شیرازی، صدرالدین (1383)، شرح اصول کافی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فنائی اشکوری، محمد (1389)، «شاخصه‌های عرفان ناب شیعی»، شیعه‌شناسی، شماره 32، صص 30 ـ 7.
قیصری، شرف‌الدین (1381)، التوحید و النبوة و الولایة، در رسائل قیصری، تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
قیصری، شرف‌الدین (1397)، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، در 2ج، قم: بوستان کتاب.
کاشانی، عبدالرزاق (1383)، شرح فصوص‌الحکم، مقدمه و تصحیح: مجید هادی‌زاده، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کاکایی، قاسم و علیرضا وطن‌خواه (1399)، «مبانی معرفت‌شناسی عرفان شیعی با تأکید بر جامع‌الاسرار سیدحیدر آملی»، پژوهشنامه عرفان، شماره 23، صص 161 ـ 141.
کلینی، محمد بن یعقوب (1392)، اصول کافی، ترجمه سیدعلی مرتضوی، قم: انتشارات سرور.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 64-45
قرائت کلامیِ امام خمینی از فصوص‌الحکم ابن عربی
غلامرضا حسینپور 1
|
مسئله اصلی این تحقیق، بررسی، تبیین و تحلیل قرائت شیعیِ امام خمینی ـ در مسئله امامت ـ از فصوص‌الحکم ابن عربی است. تحقیق حاضر، با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، و مهم‌ترین یافته‌های آن نیز این‌گونه است: امام خمینی ـ برخلاف نگاه ابن عربی ـ به وجوب نصب الهی امام، و تصریح به او از جانب رسول خدا(ص) معتقد است، و در این باب، مانند همه متکلّمان شیعی سخن می‌گوید. از این منظر، حجّت‌های الهی، از آن جهت که واسطه در ایجاد خلق‌اند، پیش از خلق بوده‌اند، و از آن جهت که حجّت بر خلق‌اند و مردم را هدایت می‌کنند، همراه با خلق‌اند، و از آن جهت که غایاتی هستند که جسمانیات بدان‌ها منتهی می‌شوند، بعد از خلق نیز خواهند بود. امام همچنین معتقد است که مقیّد کردن قدرت ولیّ خداوند به طرق خاصّی غیر از طریق مظهریّت او به اسم قدیر الهی، صحیح نیست، زیرا انسان کاملی که مظهر اسم قدیر الهی می‌شود، فرمانروای عوالم خلقی است، و لذا قدرت او ـ برخلاف نگاه ابن عربی ـ منوط به تجدّد امثال و از این قبیل نیست. بدین‌سان تمسّک امام خمینی به کلام شیعی، عرفانِ او را به صفت شیعی مزیّن نمی‌کند، بلکه تنها می‌تواند قرائت و خوانشی از یکی از مهم‌ترین مکاتب عرفانی در عالم اسلام باشد.
واژگان کلیدی
ابن عربی، امام خمینی، امامت، کلام شیعی، امام معصوم.
[1] . استادیار، گروه عرفان اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.
Email: Reza_hossein_pour@yahoo.com
تاریخ دریافت: 3/11/1402 پذیرش نهایی: 13/2/1403
