تدوین مدل ساختاری تاب‌آوری پرستاران زن متأهل: تأثیر انعطاف‌پذیری شناختی با نقش میانجی سازگاری زناشویی
الموضوعات :
محسن کمالی نیا
1
,
کیانوش زهراکار
2
,
مهدی عرب زاده
3
1 - گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
2 - استاد، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران.
3 - دانشیار، گروه روانشناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران.
الکلمات المفتاحية: تاب‌آوری, انعطاف‌پذیری شناختی, سازگاری زناشویی, پرستاران زن متأهل.,
ملخص المقالة :
تاب‌آوری نقش مهمی در مقابله با چالش‌های شغلی و زناشویی دارد، لذا تقویت این ویژگی می‌تواند به بهبود وضعیت روانی و عملکرد شغلی افراد نقش بسزایی داشته یاشد. ازاین‌رو، شناسایی عوامل پیش‌بینی‌کننده تاب‌آوری ضروری به نظر می‌رسد. هدف این پژوهش بررسی تأثیر انعطاف‌پذیری شناختی بر تاب‌آوری با نقش میانجی‌گری سازگاری زناشویی در پرستاران زن متأهل است. این پژوهش از نوع بنیادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش همبستگی مبتنی بر مدل معادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری شامل 400 پرستار زن متأهل شاغل در مراکز درمانی و بیمارستان‌های دولتی استان البرز بود که به روش نمونه‌گیری خوشهای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیویدسون، پرسشنامه انعطاف‌پذیری شناختی دنیس و وندر وال، و مقیاس سازگاری زناشویی لاک-والاس بود. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS نسخه 26 و AMOS نسخه 24 تحلیل شدند. این پژوهش با شناسه IR.ABZUMS.REC.1401.297 به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی البرز رسید. مشارکت‌کنندگان پس از ارائه رضایت آگاهانه در پژوهش شرکت کردند و محرمانگی داده‌های آنان تضمین شد. نتایج نشان داد که انعطاف‌پذیری شناختی (r=0/762) و سازگاری زناشویی (r=0/796) در سطح اطمینان 01/0 با تاب‌آوری رابطه مثبت و معناداری دارند. همچنین نقش میانجی سازگاری زناشویی در ارتباط بین انعطاف‌پذیری شناختی و تاب‌آوری تأیید شد. برازش مناسب داده‌ها با مدل مفهومی پژوهش تأیید شد. یافته‌ها نشان دادند که برای ارتقای تاب‌آوری پرستاران زن متأهل، توجه به عوامل شناختی، عاطفی و هیجانی ضروری است. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران و مدیران حوزه سلامت برنامه‌هایی در جهت بهبود این عوامل طراحی و اجرا کنند.
1- ذاكر، ثنایی؛ و باقريان نژاد، زهرا(1382)، بررسي ابعاد نارضايتي زناشويي زنان و مردان متقاضي طلاق در شهر اصفهان. دانش و پژوهش در روانشناسي، شماره 15.
2- سامانی، سیامک؛ جوکار، بهرام؛ و صحراگرد، نرگس(2007). تاب آوری، سلامت روانی و رضایتمندی از زندگی. مجله روانشناسی بالینی ایران، 13(3)، 295.
3- Abe, S., & Oshio, A. (2018). Does Marital Duration Moderate (Dis)Similarity Effects of Personality on Marital Satisfaction? SAGE Open, 8(2). doi:2158244018784985/10.1177.
4- Bartle‐Haring, S., Ferriby, M., & Day, R. (2019). Couple differentiation :Mediator or Moderator of depressive symptoms and relationship satisfaction?. Journal of marital and family therapy, 45(4), 563-577. doi:10.1111/jmft.12326.
5- Beshrpour S, and Shafiei M. The role of selfcompassion and cognitive flexibility in predicting post-traumatic stress disorder symptoms in individuals exposed to trauma. J Medic Scien Shahr Kurd Uni, 2016; 19(4): 12-22. (in Persian)
6- Beckman, C. M., & Stanko, T. L. (2020). It takes three: Relational boundary work,resilience, and commitment among navy couples. Academy of Management Journal, 63(2), 411-439. doi:10.5465/amj.2017.0653
7- Connor KM, Davidson JR. Development of new resilience scale: The Connor- Davidson, Resilience scale (CD-RISC). Journal of Depression and Anxiety. 2003; 18(2):76- 82. doi:10.1002/da.10113
8- Du, W., Luo, M., & Zhou, Z. (2021). A Study on the Relationship Between Marital Socioeconomic Status, Marital Satisfaction, and Depression: Analysis Based on Actor–Partner Interdependence Model (APIM). Applied Research in Quality of Life, 1-23. doi:10.1007/s11482-021-09975-x
9- Fahimdanesh, F., Noferesti, A., & Tavakol, K. (2020). Self-compassion and forgiveness: Major predictors of marital satisfaction in young couples. The American Journal of Family Therapy, 48(3), 221-234. doi:10.1080/01926187.2019.1708832
10- Foster, Kim, & Viet Bui, Minh, & McInnes, Elizabeth and Ennis, Gary(2022). Protocol for a mixed methods process evaluationof the Promoting Resilience in Nurses (PRiN). International Journal of Mental Health Nursing.31(3), 687–696. doi:10.1111/inm.12989
11- Freitas, J.P, Rodríguez Gonzalez, M, Crabtee S, & Martine, M. V. (2020). Differentiation of Self, Couple Adjustment and Family Life Cycle: A Cross Sectional Study. The American Journal of Family Therapy, 48(4), 250-262. doi:10.22059/japr.2022.311721.643662.
12- Işık, E., Özbiler, Ş., Schweer-Collins, M. L., & Rodríguez-González, M. (2020). Differentiation of self predicts life satisfaction through marital adjustment. The American Journal of Family Therapy, 48(3), 235-249. doi:10.1080/01926187.2020.1732248.
13- Locke, H. J., & Wallace, K. M. (1959). Short marital-adjustment and prediction tests: Their reliability and validity. Marriage and family living, 21(3), 251- 255.
14- Rahimpour S, Arefi M, Manshai G. [Effectiveness of integrated training of time perspective and mindfulness on resilience and wisdom (Persian)]. Research Paper on Positive Psychology. 2021; 7(1):35-52. doi:10.22108/PPLS.2021.118779.1798
15- Riahi, F., Golzari, M., & Mootabi, F. (2020). The Relationship Between Emotion Regulation and Marital Satisfaction Using the Actor-partner Interdependence Model. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 26(1), 44-63. doi:10.32598/ijpcp.26.1.3038.1
16- Robins, N. (2021). Of Love and Loathing: Marital Life, Strife, and Intimacy in the Colonial Andes, 1750–1825. The American Historical Review, 122 (1), 221-222. doi:10.2307/j.ctt1d9nhx8.
17- Skowron, E., & Friedlander, M. (1998). The differentiation of self inventory: development and initial validation. Journal of Counseling Psycho, 28(1), 235-246. URL: https://psycnet.apa.org/record/1998-04269-001
18- Tahir K, Khan N. (2020).Mediating role of body image between sexual functioning and marital intimacy in Pakistani women with breast cancer. Psycho‐Oncology,2021; 30(2), 260-266. doi:10.1002/pon.5563.
19- Tal-Saban M, Zaguri-Vittenberg S. (2022). Adolescentsand Resilience: Factors Contributing to Health-Related Quality of Life during the COVID-19 Pandemic. International journal of environmental research and publichealth, 19(6), 1-10.
20- Thakral M, Von Korff M, McCurry SM, Morin CM, Vitiello MV. (2020). Changes in dysfunctional beliefs about sleepafter cognitive behavioral therapy for insomnia: A systematic literature review and meta-analysis. Sleep medicine reviews, 49, 1-21.
21- Tomaso CC, Johnson AB, James TD, Nelson JM, Mason WA, Espy KA, Nelson TD. (2021). Emotion Regulation Strategies as Mediators of the Relationship Between Internalizing Psychopathology and Sleep-Wake Problems During the Transition to Early Adolescence: A Longitudinal Study. The Journal of Early Adolescence, 41(5),657-682.
22- Toraman, Ç., Özdemir, H. F., Kosan, A. M. A., & Orakci, S. (2020). Relationships between Cognitive Flexibility, Perceived Quality of Faculty Life, Learning Approaches, and Academic Achievement. International Journal of Instruction, 13(1), 85-100. doi:10.29333/iji.2020.1316a.
23- Ünal, Ö., & Akgün, S. (2020). Conflict resolution styles as predictors of marital adjustment and marital satisfaction: an actor–partner interdependence model. Journal of Family Studies, 1-16. doi:10.1080/13229400.2020.1766542.
تدوین مدل ساختاری تاب‌آوری پرستاران زن متأهل: تأثیر انعطاف‌پذیری شناختی با نقش میانجی سازگاری زناشویی
محسن کمالینیا1، کیانوش زهراکار2*، مهدی عربزاده3
1- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
2-استاد، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران. (نویسنده مسئول)
3- دانشیار، گروه روانشناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران.
تاریخ دریافت: [12/10/1403] تاریخ پذیرش: [14/12/1403]
چکیده
تاب‌آوری نقش مهمی در مقابله با چالش‌های شغلی و زناشویی دارد، لذا تقویت این ویژگی می‌تواند به بهبود وضعیت روانی و عملکرد شغلی افراد نقش بسزایی داشته باشد. ازاین‌رو، شناسایی عوامل پیش‌بینی کننده تاب‌آوری ضروری به نظر می‌رسد. هدف این پژوهش بررسی تأثیر انعطاف‌پذیری شناختی بر تاب‌آوری با نقش میانجی‌گری سازگاری زناشویی در پرستاران زن متأهل است. این پژوهش از نوع بنیادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش همبستگی مبتنی بر مدل معادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری شامل 400 پرستار زن متأهل شاغل در مراکز درمانی و بیمارستان‌های دولتی استان البرز بود که به روش نمونه‌گیری خوشهای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیویدسون، پرسشنامه انعطاف‌پذیری شناختی دنیس و وندر وال و مقیاس سازگاری زناشویی لاک-والاس بود. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS نسخه 26 و AMOS نسخه 24 تحلیل شدند. این پژوهش با شناسه IR.ABZUMS.REC.1401.297 به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی البرز رسید. مشارکت‌کنندگان پس از ارائه رضایت آگاهانه در پژوهش شرکت کردند و محرمانگی داده‌های آنان تضمین شد. نتایج نشان داد که انعطاف‌پذیری شناختی (r=0/762) و سازگاری زناشویی (r=0/796) در سطح اطمینان 01/0 با تاب‌آوری رابطه مثبت و معناداری دارند. همچنین نقش میانجی سازگاری زناشویی در ارتباط بین انعطاف‌پذیری شناختی و تاب‌آوری تأیید شد. برازش مناسب داده‌ها با مدل مفهومی پژوهش تأیید شد. یافته‌ها نشان دادند که برای ارتقای تاب‌آوری پرستاران زن متأهل، توجه به عوامل شناختی، عاطفی و هیجانی ضروری است. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران و مدیران حوزه سلامت برنامه‌هایی در جهت بهبود این عوامل طراحی و اجرا کنند.
واژگان کلیدی: تاب‌آوری، انعطاف‌پذیری شناختی، سازگاری زناشویی، پرستاران زن متأهل.
1- مقدمه
حقیقتی کتمان ناپذیر است كـه نظام‌های بهداشــتي در سراســر جهــان بــا افــزايش روزافزون چالش‌ها، گـسترش نيازهـاي بهداشـتي و محدودیت‌های اقتـصادي روبـرو هـستند که توانایی‌های بالقوه بخش‌های زیربنای بهداشت و نیروی کار از این موضوع تحت‌الشعاع خویش قرار داده است. لذا، پرستاران به‌عنوان عمده‌ترین نیرو و مهم‌ترین سنگربانان نظام سلامت که نقش اساسي در تداوم مراقبت‌ها و پاسخگويي خدمات درمانی و بهداشتی و سلامت جامعه دارا هستند در ارائه خدمات جسمی، روحی، روانی و اجتماعی به خیل گسترده‌ای از افراد نقش مؤثر و کلیدی را عهده دارند. حرفه پرستاري به دليل نياز به مهارت و تمركز بالا در انجام كار، همكاري تيمي قوي و ارائه مراقبت تمام‌وقت، نوبت كاري، حجم کاری زياد، مسئولیت‌های متعدد و بیش‌ازحد، نداشتن تعطيلات، افزايش روزافزون بوروکراسی، فشار كاري بالا، تعارض با همكاران، مشاهده رنج و مرگ بيماران، مسئولیت‌های حرفه‌ای و مسائل مرتبط با نظام اداري، فرسودگی بالای شغلی، کار در نوبت‌های شبانه، انجام کار در ساعت نامنظم و تجربيات رنج‌آور بيماران، استرس بالای شغلی، نیاز به سطح بالای دانش و مهارت برای کار در بخش‌های مختلف بیمارستانی و درمانی، لزوم پاسخ فوری و بی‌درنگ به موقعیت‌های خطیر و مسئولیت سنگین ناشی از مراقبت بیمار، استرس شغلي زيادي به همراه دارد كه اين امر منجر به پيامدهاي جسمي و رواني جدي می‌گردد اين استرس‌های شغلي در درازمدت به فرسودگي شغلي منتهي می‌شوند (Tal-Saban & Zaguri-Vittenberg, 2022). استرس شغلي به‌عنوان يك فاكتور اصلي در ايجاد بيماري و افزايش ميزان غيبت از كار پرستاري محسوب می‌شود، مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که میزان این تنش در حرفه‌ی پرستاری نسبت به سایر مشاغل حوزه سلامت از میزان بیشتری برخوردار است. در پرستاران زن متأهل علاوه بر داشتن شغلی پر از استرس و فرسودگی بالا باید نقش‌های دیگری چون همسرداری و مادر بودن را ایفاگر باشند. لذا این فشار و استرس و فرسودگی بیشتر جلوه‌گر است. همچنین، انتقال مشکلات و شرایط خانوادگی و زناشویی به کاری نیز ممکن است در این قشر باعث کاهش صبر و تحمل آنان در مواجه با شرایط شغلی‌شان گردد. لذا به دلیل ماهیت تنش‌زای حرفه پرستاری سلامت روانی پرستاران با تهدید جدی روبرو می‌شود و در درازمدت می‌تواند باعث فرسودگی شغلی پرستاران علی‌الخصوص پرستاران متأهل گردد، لذا، توجه به ظرفیت‌های فردی و روانی که فرد به کمک آن‌ها بتواند در شرایط دشوار مقاومت نموده و دچار آسیب‌دیدگی نشود و حتی در چنین شرایط بحرانی، خود را از لحاظ شخصیتی ارتقاء ببخشد اهمیت مضاعفی دارد. یکی از مهم‌ترین توانایی‌های انسان که در شرایط سخت و فشارهای روانی باعث سازگاری مؤثر با عوامل تنش‌زا شده و باعث افزایش مقاومت در برابر مشکلات می‌شود تاب‌آوری است. لذا برای کاهش این مشکلات، افزایش تاب‌آوری در این قشر را بیش از گذشته نمایان می‌کند. ازاین‌رو تاب‌آوری می‌تواند به پرستاران كمك كند تا مقابله كارآمد و متناسبي با عوامل تنش‌زا داشته باشند و بتوانند در محیط کاری و زندگی شخصی‌شان بیش از گذشته مثمر ثمر بوده و با افزایش تاب‌آوری‌شان به آن‌ها کمک کرد که بتوانند با روحیه بهتر و تحمل‌پذیری بیشتری با موقعیت شغلی‌شان کنار بیایند و با سعه‌صدر، تحمل بیشتر و رضایتمندی بیشتری به این شغل نگریسته و عملکرد بهتری در حوزه‌های مختلف فردی، شغلی، اجتماعی، حوزه درمانی و زناشویی ایفا نمایند (Du, Luo & Zhou, 2022). در سالهای اخیر رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا، با شعار توجه به استعدادها و توانمندی انسان مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. عواملی که موجب تطابق هر چه بیشتر آدمی با نیازها و تهدیدهای زندگی می‌شود به‌عنوان تاب‌آوری یاد می‌شود؛ تاب‌آوری1؛ بنیادی‌ترین سازه‌های مورد پژوهش در این رویکرد است که جایگاه ویژه‌ای؛ بخصوص در حوزه روانشناسی تحولی، روانشناسی خانواده و بهداشت روان به خود اختصاص داده است (Tal-Saban & Zaguri-Vittenberg, 2022).
تاب‌آوری ظرفیتی برای مقاومت در برابر استرس و فاجعه است (Ünal & Akgün, 2020). تاب‌آوری، توانمندی تحت شرایط تنش‌زا و همچنین در طول بحران و مصیبت تعریف می‌شود. تاب‌آوری، فرایندی پویاست که دربرگیرنده سازگاری مثبت دریافتی از شرایط مصیبت‌بار و ناگواراست (Abe & Oshio, 2022). در واقع تاب‌آوری، صرفاً مقاومت منفعل در برابر آسیب‌ها یا شرایط تهدیدکننده نیست، بلکه فرد تاب آور، مشارکت‌کننده فعال و سازنده محیط پیرامون خود است. تاب‌آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی؛ روانی و معنوی در مقابل خطر است؛ یعنی نوعی ترمیم خود که با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی همراه است (Bartle‐Haring, Ferriby & Day, 2021). تاب‌آوری به‌واسطه کاهش هیجان‌های منفی و افزایش شادکامی، رضایت بیشتر از زندگی را در پی دارد و به‌عنوان منبعی برای تسهیل غلبه بر مصائب، مشکلات، مقاومت در برابر استرس و از بین بردن اثرات روانی آن‌ها تعریف شده است (Beckman & Stanko, 2020).
یکی از مفاهیمی که در تاب‌آوری فرد نقش دارد انعطاف‌پذیری شناختی است. انعطاف‌پذیری شناختی از رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا مورد استفاده قرار گرفته شده و توانایی تغییر آمایههای شناختی به‌منظور سازگاری با محرکهای در حال تغییر محیط است. این توانایی‌ها شامل توانایی تغییر دیدگاه یا سازگاری انطباقی فرد با قوانین، تقاضاها یا شرایط محیط جدید است (Du, Luo & Zhou, 2021). انعطاف‌پذیری شناختي را به‌عنوان يكي از پنج عامل حمايتي تاب‌آوری مورد بررسي قرار دادند. نتايج تحقیقات نشان داد كـه آمـوزش انعطاف‌پذیری شناختي، تاب‌آوری را به‌طور معناداري باعث افزایش تاب‌آوری می‌گردد و به بهبود تاب‌آوری افراد کمک می‌کند. افرادي كه توانايي تفكر انعطاف‌پذیر دارند، از توجيهـات جـايگزين اسـتفاده می‌کنند، افراد منعطف به‌صورت مثبـت چارچوب فكري خود را بازسـازي می‌کنند و موقعیت‌های چالش‌انگیز يا رويدادهاي استرس‌زا را می‌پذیرند افرادی كه انعطاف‌پذیرترند، ازنظر روان‌شناختی تاب‌آوری بيشتري دارند. افراد منعطف تاب‌آوری بیشتری نسـبت بـه افـراد غیر منعطف دارند و رويدادهاي منفي را به‌صورت انعطاف‌پذیرتر و واقع‌بینانه‌تر در نظر می‌گیرند و مشکلات را اغلب موقتی و محدود می‌دانند (Beckman & Stanko, 2020).
در دهه‌های اخیر، روانشناسی مثبت‌گرا با تمرکز بر تقویت نقاط قوت و توانایی‌های انسانی، توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. یکی از مفاهیم اساسی این رویکرد، تاب‌آوری است که به‌عنوان قابلیتی برای حفظ تعادل روانی، جسمانی و معنوی در برابر مشکلات و بحران‌ها شناخته می‌شود. تاب‌آوری نوعی توانایی ترمیم و بازسازی خود است که اغلب به پیامدهای مثبت در زمینه‌های شناختی، هیجانی و عاطفی منجر می‌شود. مشاغل مرتبط با حوزه سلامت، به‌ویژه پرستاری، به دلیل ماهیت سخت و استرس‌زای خود، نیاز بیشتری به تقویت تاب‌آوری دارند (2020 Freitas, Rodríguez, Gonzalez, Crabtee & Martine,). پرستاران به‌عنوان نیروی کلیدی در ارائه خدمات درمانی و مراقبتی، مسئولیت‌های سنگینی بر عهده دارند. عواملی مانند شیفت‌های طولانی، مواجهه با درد و مرگ بیماران و فشارهای عاطفی، این حرفه را چالش‌برانگیز کرده و می‌تواند موجب فرسودگی شغلی شود. در این میان، پرستاران زن متأهل به دلیل نقش‌های چندگانه‌ای که در خانواده و جامعه ایفا می‌کنند، با چالش‌های بیشتری مواجه هستند و به همین دلیل، نیاز به تاب‌آوری در این گروه بسیار بیشتر احساس می‌شود (Beckman & Stanko, 2020).
یکی از عوامل مؤثر در افزایش تاب‌آوری، انعطاف‌پذیری شناختی است که توانایی تغییر آمایههای شناختی به‌منظور سازگاری با محرکهای در حال تغییر محیط است. نتايج تحقیقات نشان داد كـه آمـوزش انعطاف‌پذیری شناختي، به‌طور معناداري باعث افزایش تاب‌آوری می‌گردد. افرادي كه توانايي تفكر انعطاف‌پذیر دارند، از توجیهات جـايگزين اسـتفاده می‌کنند. افراد منعطف، تاب‌آوری بیشتری نسـبت بـه افـراد غیرمنعطف دارند و رويدادهاي منفي را به‌صورت انعطاف‌پذیرتر و واقع‌بینانه‌تر درنظر ميگيرند (Tahir & Khan, 2020).
مرور پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهد که علی‌رغم تحقیقات گسترده در زمینه تاب‌آوری، همچنان شکاف‌هایی در این حوزه به چشم می‌خورد. به‌ویژه، تأثیر هم‌زمان انعطاف‌پذیری شناختی و سازگاری زناشویی بر تاب‌آوری است که کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. لذا همین موضوع نویسندگان را بر آن داشت تا مدلی مفهومی برای این ارتباط پیشنهاد دهند و به این سؤالات پاسخ دهند:
آیا داده‌های پژوهش با مدل مفهومی طراحی‌شده تطابق دارند؟
آیا سازگاری زناشویی در ارتباط بین انعطاف‌پذیری شناختی و تاب‌آوری نقش واسطه‌ای ایفا می‌کند؟
شکل 1- مدل پیشنهادی پژوهش
2- مبانی نظری و پیشینه
در حوزه تاب‌آوری، تمایزیافتگی خود و سازگاری زناشویی در پرستاران زن ایرانی نشان‌دهنده اهمیت عوامل مختلف در تأثیرگذاری بر بهزیستی فردی و روابط زناشویی است. به‌عنوان مثال، تحقیق استاکنو2 و همکاران 2020، نشان می‌دهد که تاب‌آوری و تعهد در روابط زناشویی می‌توانند از طریق کار مرزی ارتباطی تقویت شوند. همچنین، پژوهش‌های دیو3 و همکاران 2020، به نقش متغیرهای میانجی مانند تصویر بدنی و وضعیت اقتصادی-اجتماعی در بهبود رضایت زناشویی اشاره دارند. فهمیدنش4 و همکاران 2020، نیز نشان داده‌اند که خود دلسوزی و بخشش می‌توانند پیش‌بینی کننده‌های اصلی رضایت زناشویی در زوج‌های جوان باشند. در همین راستا، فری، گانوک، جانسون و کولمن5 2020، بر اهمیت تنظیم هیجانی در روابط زناشویی و تأثیر آن بر رضایت زناشویی تأکید دارند. از سوی دیگر، مطالعات ایسیک، اوزبر، کولینس و رودرگز6 2020، نقش انعطاف‌پذیری شناختی را در تنظیم روابط زوجین و افزایش رضایت زناشویی مورد بررسی قرار داده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که انعطاف‌پذیری شناختی می‌تواند نقش مهمی در ایجاد تعادل در روابط زناشویی ایفا کند و به ارتقاء تاب‌آوری افراد کمک کند. علاوه بر این، پژوهش‌های دیگری مانند مطالعه فوستر، کیم و ملنس7، 2022، در خصوص تاب‌آوری پرستاران نشان داده‌اند که تاب‌آوری در شغل‌هایی با استرس بالا، مانند پرستاری، ارتباط مستقیمی با سلامت روان و رضایت از زندگی دارد. به همین ترتیب، مطالعات ریاحی و گلزاری8 2020، نیز به این نکته اشاره دارند که تنظیم هیجانی و انعطاف‌پذیری شناختی در کاهش اضطراب و استرس زناشویی تأثیرگذار است و می‌تواند موجب بهبود رضایت و سازگاری زناشویی در زوج‌ها شود.
3- روش‌شناسی
یکی از موضوعات مورد بحث در روش مدل‌یابی معادلات ساختاری، حجم نمونه مورد نیاز است. شایان ذکر است که برای اولین بار است که در جامعه پرستاران زن متأهل شاغل به بررسی تدوین مدل معادلات ساختاری بر اساس انعطاف‌پذیری شناختی بر میانجی‌گری سازگاری زناشویی پرداخته شده است و در این زمینه قبلاً تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته است. شایان ذکر است. در پژوهش حاضر از جامعه 2186 نفری پرستاران زن متأهل شاغل در مراکز درمانی و بیمارستانی کرج با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی خوشهای چندمرحله‌ای درنهایت 400 نمونه به این صورت بود که ابتدا از بین 2186 پرستاران زن متأهل از بین واحدها و بخش‌های مختلف درمانی کرج، به‌صورت تصادفی واحدها و بخش‌هایی انتخاب و از بین این بخش‌ها به‌صورت تصادفی نیز از هر بخش تعدادی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند که در مجموع ۴۰۰ پرستار زن متأهل به‌صورت تصادفی خوشهای چندمرحله‌ای انتخاب گردید. پرسشنامه در اختیار تمامی این پرستاران قرار گرفت. برای این‌که حجم نمونه دقیق‌تر برآورد گردد علاوه بر توجه به موارد بالا از نرم‌افزار جی پاور9 برای تعیین حجم نمونه و از نرم‌افزارهای آموس10 نسخه 24 و نرم‌افزار اس پی اس اس11 نسخه 26 جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده شد.
این مطالعه جامعه آماری خود را از میان پرستاران زن متأهل شاغل در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی دولتی استان البرز در سال 1401 انتخاب کرده است. با بهره‌گیری از نرم‌افزار G*Power و تعیین سطح خطای 5 درصد، حجم نمونه 400 نفر محاسبه شد. شرکت‌کنندگان از طریق روش نمونه‌گیری خوشهای چندمرحله‌ای گزینش شدند.
1-3- معیارهای ورود به پژوهش
شامل توانایی برقراری ارتباط به زبان فارسی، زندگی مشترک در زمان انجام پژوهش، شاغل بودن در مراکز درمانی دولتی و تمایل به همکاری در مطالعه بود. از طرف دیگر، معیارهایی نظیر سابقه طلاق، ابتلا به اختلالات شخصیتی و مشارکت هم‌زمان در پژوهش‌های مشابه، موجب حذف افراد از مطالعه شدند. پس از دریافت رضایت‌نامه آگاهانه و اطمینان از رعایت اصول محرمانگی، پرسشنامه‌ها در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت. پیش از تکمیل پرسشنامه‌ها، توضیحات جامعی درباره اهداف و اهمیت پژوهش به‌صورت شفاهی و مکتوب ارائه شد.
3-2- ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها
الف) مقیاس تاب‌آوری: این ابزار که توسط کانور و دیویدسون12 در سال 2003 طراحی شده است، دارای 25 سؤال بوده و در طیف لیکرت 5 گزینه‌ای (از کاملاً نادرست تا همیشه درست) نمره‌گذاری می‌شود. این مقیاس 5 مؤلفه اصلی دارد: خودکارآمدی (سؤالات 10، 11، 12، 16، 17، 23، 24، 25)، اعتماد به غرایز (سؤالات 6، 7، 14، 15، 18، 19، 20)، کنترل عواطف منفی (سؤالات 1، 2، 4، 5، 8)، پذیرش تغییرات مثبت (سؤالات 13، 21، 22)، کنترل و معنویت (سؤالات 3 و 9). نمره کل این پرسشنامه بین 0 تا 100 متغیر است؛ نمرات بالاتر نشان‌دهنده تاب‌آوری بیشتر هستند. کانور و دیویدسون پایایی این ابزار را 89/0 گزارش کرده‌اند. این مقیاس در ایران، سامانی، جوکار و صحراگرد (1386) ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه را برابر با 87/0 گزارش کرده‌اند. روایی سازه مقیاس از طریق تحلیل عاملی، بیانگر یک عامل عمومی با مقدار ارزش ویژه برابر با 64/6 بر اساس 26 درصد از واریانس کل مقیاس بوده است.
ب) پرسشنامه انعطاف‌پذیری شناختی: این پرسشنامه توسط دنیس و وندروال13 در سال 2010 ساخته شده است که یک ابزار خودگزارشی کوتاه 25 سؤالی است و برای سنجش نوعی از انعطاف‌پذیری شناختی که در موقعیت فرد برای چالش و جایگزینی افکار ناکارآمد با افکار کارآمدتر لازم است، به کار می‌رود. این پرسشنامه شامل سه مؤلفه است: جایگزین‌ها سؤالات (۳، ۵، ۶، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۶، ۱۸، ۱۹، ۲۰)؛ کنترل (سؤالات ۱، ۲، ۴، ۷، ۹، ۱۱، ۱۵، ۱۷) و جایگزین‌هایی برای رفتار انسانی (سؤالات ۸ و ۱۰). نمره‌گذاری آن بر اساس مقیاس ۷ درجه‌ای لیکرت انجام می‌شود و برخی سؤالات به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند.
این پرسشنامه سه جنبه از انعطاف‌پذیری شناختی را ارزیابی می‌کند:
1. درک موقعیت‌های سخت به‌عنوان موقعیت‌های قابل‌کنترل.
2. درک چندین توجیه جایگزین برای رویدادهای زندگی.
3. ایجاد چندین راه‌حل جایگزین برای موقعیت‌های سخت.
این ابزار در کار بالینی و غیربالینی، به‌ویژه در درمان شناختی-رفتاری برای ارزیابی تفکر انعطاف‌پذیر کاربرد دارد. روایی هم‌زمان آن با پرسشنامه افسردگی بک 39/0- و روایی همگرای آن با مقیاس انعطاف‌پذیری شناختی مارتین و رابین 75/0 گزارش شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 90/0 و برای خرده‌مقیاس‌ها 87/0، 89/0 و 55/0 است. در نسخه فارسی، پژوهش بشرپور و شفیعی روایی و پایایی این پرسشنامه را با آلفای کرونباخ 799/0 تأیید کرده‌اند.
ج) پرسشنامه سازگاری زناشویی: این ابزار توسط لاک و والاس14 در سال 1993 طراحی شده و شامل 15 سؤال است. نمره کل مقیاس بین 0 تا 151 تغییر می‌کند و نمرات بالاتر از 101 نشان‌دهنده میزان بالای سازگاری زناشویی هستند. پایایی این پرسشنامه 96/0 گزارش شده است. در ایران، ثنايي و باقریان نژاد (1379) برآورد همساني دروني با استفاده از فرمول اسپيرمن- بروان را بسيار خوب و ضريب همبستگي بين دو نيمه آن را برابر 09/0 گزارش كرده است.
3-3- روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات
داده‌ها با استفاده از روش‌های آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار، توزیع فراوانی، کجی و کشیدگی بررسی شدند. همچنین برای آزمون مدل‌های پژوهش، از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) استفاده شد. تحلیل‌ها با نرم‌افزارهای SPSS نسخه 26 و AMOS نسخه 24 انجام شد.
4- یافته‌ها
اطلاعات دموگرافیک شرکت‌کنندگان شامل متغیرهایی چون سن، تحصیلات، تعداد فرزندان، مدت اشتغال، طول مدت ازدواج و وضعیت زندگی مشترک در جدول شماره 1 ارائه شده است.
همان‌طور که در جدول 1 مشاهده می‌گردد از بین 400 نفر پرستار زن متأهل که مورد مطالعه قرار گرفتند نتایج اطلاعات جمعیت شناختی بر اساس سن (سن 20-25 سال 152 نفر 38% بیشترین و سن بیش از 56 سال 8 نفر 2% کمترین)؛ از نظر میزان تحصیلات (لیسانس 265 نفر 25/66%)، بر اساس تعداد فرزند، بدون فرزند با 144 نفر 36 %؛ از نظر سابقه اشتغال (تا 5 سال سابقه، 198 نفر 5/49%؛ بر اساس مدت ازدواج تا 5 سال ازدواج 166 نفر 5/41 %). همچنین از نظر تفکیک وضعیت زندگی مشترکشان (در حال زندگی مشترک با 382 نفر 5/95 %) بیشترین تعداد شرکت‌کنندگان بودند. آلفای کرونباخ تمایز یافتگی 812/0، سازگاری زناشویی 786/0 و تاب‌آوری 853/0 گزارش شده است.
طبق جدول 1، از مجموع 400 پرستار زن متأهل مورد بررسی، داده‌های جمعیت‌شناختی به شکل زیر توزیع شده‌اند:
سن: بیشترین تعداد پرستاران در گروه سنی 20 تا 25 سال قرار دارند که شامل 152 نفر (38%) است، درحالی‌که کمترین گروه سنی مربوط به پرستارانی است که بالای 56 سال سن دارند که تعداد آن‌ها 8 نفر (2%) است. تحصیلات 265، نفر (25/66%) از افراد دارای مدرک کارشناسی بودند. تعداد فرزند 144 نفر (36%) از شرکت‌کنندگان بدون فرزند بودند. سابقه اشتغال، 198 نفر (5/49%) از شرکت‌کنندگان تجربه کاری کمتر از 5 سال داشتند. مدت ازدواج، 166 نفر (5/41%) از افراد در دوره ازدواج کمتر از 5 سال به سر می‌بردند. وضعیت زندگی مشترک، اکثریت قریب به اتفاق افراد (5/95%) در حال حاضر در زندگی مشترک به سر می‌بردند که شامل 382 نفر می‌شود. برای مقیاس‌های استفاده‌شده در این پژوهش، آلفای کرونباخ به شرح زیر گزارش شده است: انعطاف‌پذیری شناختی: 809/0، سازگاری زناشویی: 698/0، تاب‌آوری: 813/0
جدول 1- جدول شرکت‌کنندگان از نظر سن، تحصیلات، تعداد فرزندان، مدت اشتغال، طول مدت ازدواج و وضعیت زندگی مشترک
متغیرها | اطلاعات جمعیت شناختی | |||||||||||||||||
سن | 20-25 سال | 26-30 سال | 31-35 سال | 36-40 سال | 41-45 سال | 46-50 سال | 51-55 سال | 56 سال و بالا | ||||||||||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||
152 | 38 | 60 | 15 | 55 | 75/13 | 30 | 5/7 | 47 | 75/11 | 29 | 25/7 | 19 | 75/4 | 8 | 2 | |||
میزان تحصیلات | زیر دیپلم | دیپلم | فوق‌دیپلم | لیسانس | فوق‌لیسانس | دکتری و بالاتر | جمع | |||||||||||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||||
8 | 2 | 10 | 25/2 | 55 | 75/13 | 265 | 25/66 | 58 | 5/14 | 4 | 1 | 400 | 100 | |||||
تعداد فرزند | بدون فرزند | یک فرزند | دو فرزند | سه فرزند | 4 فرزند | 5 فرزند و بیشتر | جمع | |||||||||||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||||
144 | 36 | 122 | 5/30 | 98 | 5/24 | 32 | 8 | 2 | 5/0 | 2 | 5/0 | 400 | 100 | |||||
سابقه اشتغال | 0-5 سال | 6-10 سال | 11-15 سال | 16-20 سال | 21-25 سال | 26 سال به بالا | جمع | |||||||||||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||||
198 | 5/49 | 79 | 75/19 | 43 | 75/10 | 35 | 75/8 | 27 | 75/6 | 18 | 5/4 | 400 | 100 | |||||
مدت ازدواج | 0-5 سال | 6-10 سال | 11-15 سال | 16-20 سال | 21-25 سال | 26 سال به بالا | جمع | |||||||||||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||||
166 | 5/41 | 69 | 25/17 | 57 | 25/14 | 41 | 25/10 | 34 | 5/8 | 33 | 25/8 | 400 | 100 | |||||
وضعیت زندگی مشترک | زندگی مشترک | در آستانه طلاق | جمع | |||||||||||||||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||||||||||||
382 | 5/95 | 18 | 5/4 | 400 | 100 | |||||||||||||
جدول 2- شاخص‌های مرکزی متغیرها و مؤلفه‌های پژوهش
مؤلفه‌ها متغیرها | کمترین | بیشترین | میانگین | انحراف استاندارد | چولگی | کشیدگی | |
انعطاف‌پذیری شناختی | 23 | 159 | 479/95 | 030/26 | 517/0- | 055/0 | |
مؤلفه‌ها | جایگزین‌ها | 12 | 70 | 522/52 | 195/12 | 750/0- | 368/0 |
کنترل | 8 | 88 | 320/33 | 838/10 | 055/0- | 310/0- | |
جایگزین‌هایی برای رفتار انسانی | 2 | 60 | 632/9 | 086/4 | 679/0 | 357/0- | |
|
|
|
|
|
|
| |
سازگاری زناشویی | 41 | 410 | 435/309 | 597/89 | 887/0- | 019/- | |
مؤلفه‌ها | سؤال 1 | 2 | 35 | 000/26 | 077/10 | 727/0- | 572/0- |
سؤال 2 | 0 | 5 | 932/3 | 058/1 | 686/1- | 820/3 | |
سؤال 3 | 0 | 5 | 007/4 | 142/1 | 392/1 | 695/1 | |
سؤال 4 | 0 | 5 | 937/3 | 285/1 | 434/1- | 634/1 | |
سؤال 5 | 0 | 5 | 875/3 | 254/1 | 493/1- | 950/1 | |
سؤال 6 | 0 | 5 | 100/4 | 224/1 | 979/1 | 804/3 | |
سؤال 7 | 0 | 5 | 175/4 | 165/1 | 806/1- | 122/3 | |
سؤال 8 | 0 | 5 | 887/3 | 280/1 | 503/1- | 704/1 | |
سؤال 9 | 0 | 5 | 952/3 | 328/1 | 479/1- | 518/1 | |
سؤال 10 | 0 | 5 | 375/6 | 422/4 | 441/0- | 729/1- | |
سؤال 11 | 0 | 10 | 457/7 | 264/3 | 104/1- | 213/0 | |
سؤال 12 | 0 | 10 | 425/3 | 389/2 | 282/2 | 590/3 | |
سؤال 13 | 2 | 10 | 002/9 | 607/5 | 118/0- | 605/1- | |
سؤال 14 | 0 | 15 | 310/10 | 406/6 | 638/0 | 591/1- | |
سؤال 15 | 1 | 10 | 172/6 | 727/4 | 433/0 | 805/1- | |
تاب‌آوری | 0 | 100 | 230/58 | 055/30 | 202/0- | 131/1- | |
مؤلفه‌ها | تصور شایستگی فردی | 0 | 32 | 570/18 | 916/9 | 153/0- | 159/1- |
اعتماد به غرایز فردی | 0 | 28 | 140/14 | 559/8 | 013/0- | 094/1- | |
تحمل عاطفه منفی | 0 | 20 | 570/12 | 476/5 | 233/0- | 827/0 | |
پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن | 0 | 12 | 662/7 | 732/3 | 363/0- | 213/1- | |
کنترل و تأثیرات معنوی | 0 | 8 | 287/5 | 646/2 | 516/0- | 082/1- | |
همان‌طور که در جدول 2 مشاهده می‌گردد انحراف استاندارد، چولگی و کشیدگی متغیرهای (انعطاف‌پذیری شناختی به ترتیب 03/26، 517/0- و 055/0؛ متغیر سازگاری زناشویی 597/89، 887 /0- و 019/0-؛ و متغیر تاب‌آوری 055/30، 202/0- و 131/1-) به دست آمده است.
جدول 3 - ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش
متغیرهای پژوهش | 1 | 2 | 3 |
|
1- انعطاف‌پذیری شناختی | 1 |
|
|
|
2- سازگاری زناشویی | **767/0 | 1 |
|
|
3- تاب‌آوری | **856/0 | **716/0 | 1 |
|
جدول 3 ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. بین انعطاف‌پذیری شناختی (01/0 p>، 767/0 r =) سازگاری زناشویی (01/0 p>، 856/0 r =) با تاب‌آوری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و همبستگی بین متغیرها معنادار است، ازاین‌رو امکان بررسی مدل پژوهش فراهم گردید.
جدول 4- شاخص‌های برازندگی مدل15
شاخص‌های برازندگی مدل | مقدار به‌دست‌آمده | مقدار قابل‌قبول | شاخص‌های برازندگی مدل | مقدار به‌دست‌آمده | مقدار قابل‌قبول |
خطای ریشه‌ی مجذور میانگین تقریب RMSEA)) | 045/0 | کمتر از 08/0 | شاخص نیکویی برازش (GFI) | 986/0 | بیشتر از 9/0 |
شاخص تقریب برازندگی PCLOSE)) | 017/0 | کمتر از 050/0 | شاخص برازش هنجار شده (NFI) | 983/0 | بیشتر از 9/0 |
شاخص برازش مقایسه‌ای CFI)) | 913/0 | بیشتر از 9/0 | شاخص برازش تناسب نسبی (RFI) | 901/0 | بیشتر از 9/0 |
شاخص نیکویی برازش انطباقی AGFI)) | 924/0 | بیشتر از 9/0 | شاخص برازش تناسب افزایشی (IFI) | 915/0 | بیشتر از 9/0 |
شاخص برازش مقتصد (PCFI) | 741/0 | بیشتر از 6/0 | شاخص برازش هنجار نشده (TLI) | 957/0 | بیشتر از 9/0 |
شاخص برازش هنجار شده مقتصد (PNFI) | 738/0 | بیشتر از 6/0 | شاخص هولتر HOELTER (05/0) | 207 | بیشتر از 200 |
شاخص برازندگی افزایشی (IFI) | 905/0 | بیشتر از 9/0 | شاخص هولتر HOELTER (01/0) | 215 | بیشتر از 200 |
جهت آزمودن مدل در پژوهش حاضر، (روش الگویابی معادلات ساختاری SEM) اعمال گردید. برای بررسی برازندگی مدل از شاخص‌های آمده شده در جدول 5 استفاده شده است که (شاخص تقریب برازندگی16PCLOSE)، 017/0 به‌دست‌آمده که کمتر از 050/0 است شاخص‌های برازش (مقایسه‌ای17CFI)؛ نیکویی برازش انطباقی18 (AGFI)؛ برازندگی افزایشی19 (IFI)؛ نیکویی برازش20 (GFI)، هنجار شده21 (NFI)، تناسب نسبی22 (RFI) فزاینده23 (IFI) و هنجار نشده24 (TLI) به ترتیب 913/0، 924/0، 905/0، 986/0، 901/0، 915/0 و 957/0 که بزرگ‌تر از 90/0 و شاخص برازش مقتصد (PCFI)، شاخص برازش هنجار شده مقتصد25 (PNFI)، به ترتیب 741/0، 738/0 به‌دست‌آمده‌اند که بیشتر از 60/0 می‌باشند و نشان‌دهنده برازش مناسب و مطلوب مدل دلالت دارند. مقدار شاخص تقریب برازندگی PCLOSE، 017/0 و شاخص خطای ریشه‌ی مجذور میانگین تقریب RMSEA برابر 045/0 که بر اساس مدل کلاین نشان‌دهنده برازش مدل است.
جدول 5- ضرایب مسیر مدل ساختاری
مسیرهای مستقیم | برآورد | خطای استاندارد | نسبت بحرانی | معناداری |
انعطاف‌پذیری شناختی به سازگاری زناشویی | 022/2 | 132/0 | 327/15 | *** |
انعطاف‌پذیری شناختی به تاب‌آوری | 986/0 | 026/0 | 924/3 | *** |
سازگاری زناشویی به تاب‌آوری | 875/0 | 253/0 | 458/3 | *** |
بارهای عاملی استاندارد برای مسیرهای (انعطاف‌پذیری شناختی به سازگاری زناشویی 022/2، انعطاف‌پذیری شناختی به تاب‌آوری 986/0، سازگاری زناشویی به تاب‌آوری 875/0) به دست آمد؛ که همگی بالای 5/0 است خطای استاندارد مسیرهای فوق نیز به ترتیب 132/0، 026/0 و 253/0 حاصل شد. نسبت بحرانی به ترتیب 327/15، 924/3 و 458/3 به دست آمد که برای همه مسیرهای فوق معنادار است.
جدول 6- نتایج بوت استروپ
مسیرهای واسطه‌ای | شاخص‌ها | اثر مستقیم | اثر غیرمستقیم | اثر کل | وضعیت میانجی‌گری |
|
رابطه انعطاف‌پذیری شناختی با تاب‌آوری با میانجی‌گری سازگاری زناشویی | ضریب مسیر | 981/0 | 352/0- | 631/0 |
میانجی‌گری کامل |
معناداری دو دامنه | 357/0- | 478/0 | 121/0 | ||
کرانه پایین | 248/0 | 032/0- | 216/0 | ||
کرانه بالا | 671/0 | 499/0- | 172/0 |
جهت ارزیابی روابط واسطه‌ای یا میانجی در مدل دوم نیز از آزمون بوت استرپ و برای بررسی وضعیت میانجی‌گری از نمودار تصمیم‌گیری تحلیل میانجی‌گری با استفاده از روش بوت استرپینگ26 استفاده شد؛ که همان‌طور که رابطه انعطاف‌پذیری شناختی، با تاب‌آوری با میانجی‌گری سازگاری زناشویی که اثر مستقیم و غیرمستقیم و کل آن به ترتیب 981/0، 352/0- و 631/0 به دست آمد. همان‌طور که در جدول 6 مشاهده می‌شود ضرایب مسیرهای مستقیم متغیرهای فوق بر تاب‌آوری معنادار بودند. جهت بررسی رابطه غیرمستقیم مدل پیشنهادی از روش بوت استروپ در برنامه ماکرو آزمون پریچر و هیز استفاده شد؛ که با توجه به نتایج جدول فوق، مدل از برازش مطلوبی برخوردار است و این‌گونه استنباط می‌گردد که انعطاف‌پذیری شناختی و سازگاری زناشویی بر تاب‌آوری اثر گذارند و نتایج بوت استروپ بر نقش واسطه‌ای سازگاری زناشویی بین متغیر پیش‌بین و ملاک نیز مورد تأیید قرار گرفت و به برازش مدل منجر گردید.
برای تحلیل روابط میانجی در مدل پیشنهادی دوم، از روش بوت‌استرپینگ به‌منظور ارزیابی وضعیت میانجی‌گری و همچنین تأثیرات غیرمستقیم استفاده شد. این روش به‌طور ویژه برای تعیین اندازه اثرات مستقیم و غیرمستقیم میان متغیر انعطاف‌پذیری شناختی و متغیر تاب‌آوری در حضور متغیر میانجی (سازگاری زناشویی) مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل از آزمون بوت‌استرپ نشان داد که اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر تاب‌آوری به‌طور معناداری تأیید شده است. به‌طور خاص، ضریب اثر مستقیم برابر با 981/0، اثر غیرمستقیم 352/0- و اثر کلی 631/0 به دست آمد که این مقادیر نشان‌دهنده تأثیر معنادار این متغیرها بر تاب‌آوری در سطح اطمینان آماری بالا هستند.
در جدول ۶، ضرایب مسیرهای مستقیم میان متغیرهای پیش‌بین و تاب‌آوری نشان‌دهنده تأثیرات معنادار آماری بودند. برای تحلیل روابط غیرمستقیم، از روش بوت‌استرپینگ با استفاده از برنامه ماکرو آزمون پریچر و هیز بهره گرفته شد که این روش از دقت بالایی در ارزیابی روابط میانجی‌گری برخوردار است. نتایج به‌دست‌آمده بیانگر برازش مطلوب مدل پیشنهادی است. به‌طور ویژه، نشان داده شد که انعطاف‌پذیری شناختی و سازگاری زناشویی به‌طور معناداری بر تاب‌آوری تأثیر دارند و روابط میان این متغیرها از طریق اثرات میانجی سازگاری زناشویی تأثیر می‌گذارد. این یافته‌ها حاکی از آن است که ویژگی‌های روان‌شناختی نظیر انعطاف‌پذیری شناختی و کیفیت روابط زناشویی می‌توانند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر تاب‌آوری فرد تأثیرگذار باشند. ازآنجایی‌که روابط بین فرد و محیط اجتماعی، به‌ویژه در تعاملات زناشویی، می‌تواند نقش مؤثری در افزایش تاب‌آوری افراد ایفا کند، این نتایج اهمیت مدل‌سازی دقیق روابط میان این متغیرها را برجسته می‌سازد.
5- بحث و نتیجه‌گیری
هدف اصلی این تحقیق، بررسی تأثیر تمایزیافتگی خود بر تاب‌آوری با نقش میانجی سازگاری زناشویی در پرستاران زن متأهل بود. یافته‌های این مطالعه نشان داد که انعطاف‌پذیری شناختی اثر معناداری بر تاب‌آوری افراد دارد. این نتایج با پژوهش‌های قبلی (9، 12، 14، 17، 19، 21، 30) هم‌راستا است و تأکید دارد که انعطاف‌پذیری شناختی، به‌عنوان یک متغیر روان‌شناختی مهم، با تاب‌آوری افراد ارتباط مثبت و معناداری دارد. بدین گونه که هرچه فرد از سطح بالاتری از انعطاف‌پذیری شناختی برخوردار باشد، تاب‌آوری او نیز در برابر فشارهای زندگی و شرایط سخت افزون‌تر می‌شود (Freitas, Rodríguez Gonzalez, Crabtee & Martine, 2020). افراد با تمایزیافتگی بالا، دارای هویت روشن و تعریف‌شده‌ای هستند که آن‌ها را قادر می‌سازد تا در مواجهه با بحران‌ها و موقعیت‌های عاطفی پیچیده، کنترل خود را حفظ کنند و تصمیمات منطقی و مستحکم بگیرند. این افراد قادر به حفظ استقلال عاطفی و روان‌شناختی هستند و از بروز واکنش‌های غیرارادی و تصمیم‌گیری‌های نادرست در مواجهه با چالش‌ها جلوگیری می‌کنند (Abe & Oshio, 2018). در مقابل، افراد با انعطاف‌پذیری کمتر تحت تأثیر هیجانات و فشارهای روانی قرار می‌گیرند و درنتیجه مستعد ابتلا به مشکلات روان‌شناختی و اختلالات عاطفی می‌شوند. علاوه بر این، نتایج تحقیق نشان داد که سازگاری زناشویی نیز تأثیر قابل‌توجهی بر تاب‌آوری دارد. این نتایج با تحقیقات پیشین (4، 8، 11، 13، 17، 21، 27) هم‌خوانی دارد، اما با برخی از پژوهش‌ها (7، 9، 10، 17، 23) مغایرت‌هایی نیز مشاهده می‌شود. به‌طورکلی، وجود روابط زناشویی سازگار و صمیمی میان زوجین می‌تواند به تقویت تاب‌آوری آن‌ها در برابر بحران‌ها و استرس‌های زندگی کمک کند. روابط سالم و حمایتی میان زوجین، نه‌تنها موجب افزایش کیفیت زندگی فردی آن‌ها می‌شود، بلکه باعث بهبود وضعیت روان‌شناختی و بهداشت عاطفی آن‌ها نیز خواهد شد (Zmigrod, Rentfrow, Zmigrod & Robbins, 2019). در مقابل، فقدان سازگاری در روابط زناشویی یا تجربه طرد شدن از طرف همسر، می‌تواند منجر به مشکلات عاطفی، روانی و اختلالات ارتباطی در زوجین گردد. این تحقیق همچنین نشان داد که سازگاری زناشویی به‌عنوان یک متغیر میانجی در رابطه بین تمایزیافتگی خود و تاب‌آوری عمل می‌کند. به این معنی که هرچه روابط زناشویی بین زوجین صمیمی‌تر و مستحکم‌تر باشد، افراد قادر خواهند بود تا به‌طور مؤثرتری با چالش‌ها و مشکلات زندگی مواجه شوند (Toraman, Özdemir, Kosan & Orakci, 2020). در روابط زناشویی به‌عنوان یک حامی اجتماعی و عاطفی، افراد قادر خواهند بود هیجانات خود را بهتر کنترل کنند و در مواقع بحرانی به‌جای واکنش‌های هیجانی و ناگهانی، تصمیمات منطقی‌تری اتخاذ کنند. نتایج تحقیق حاکی از این است که در موقعیت‌های فشار و تنش، افراد با خود متمایزسازی بالاتر قادرند خود را از هیجانات و فشارهای عاطفی جدا کنند و به‌طور مستقل و عقلانی تصمیم‌گیری کنند. این توانایی در کاهش اثرات منفی فشارهای هیجانی و مشکلات زندگی مؤثر است. به‌طورکلی، این افراد قادرند در شرایط مختلف فردی، اجتماعی و شغلی با حفظ تعادل روان‌شناختی و هیجانی خود، عملکرد بهتری داشته باشند. در مجموع، یافته‌ها نشان می‌دهند که سازگاری زناشویی به‌عنوان عاملی میانجی، می‌تواند در تقویت تاب‌آوری زوجین با تمایزیافتگی بالا که توانایی تنظیم هیجانات و واکنش‌های خود را دارند، مؤثر باشد. این یافته‌ها بر اهمیت توجه به رابطه سالم و حمایتی بین زوجین در جهت تقویت توان تاب‌آوری در مواجهه با چالش‌های زندگی تأکید می‌کنند. ازجمله محدودیت‌های این تحقیق می‌توان به فرآیند طولانی و پیچیده اخذ مجوز جهت انجام نمونه‌برداری اشاره کرد. علاوه بر این، چون این پژوهش محدود به پرستاران زن متأهل شاغل در مراکز درمانی دولتی استان البرز در سال 1401 است، تعمیم نتایج به سایر گروه‌های شغلی یا مناطق جغرافیایی دیگر با احتیاط همراه است. با توجه به نتایج این تحقیق، پیشنهاد می‌شود که به کلیه کادر درمان، به‌ویژه پرستاران، برنامه‌های آموزشی منظم در زمینه تاب‌آوری در ابعاد مختلف شناختی، هیجانی و رفتاری ارائه گردد تا تاب‌آوری آن‌ها در مواجهه با چالش‌های شغلی و زندگی روزمره تقویت شود.
6- منابع
1- ذاكر، ثنایی؛ و باقريان نژاد، زهرا(1382)، بررسي ابعاد نارضايتي زناشويي زنان و مردان متقاضي طلاق در شهر اصفهان. دانش و پژوهش در روانشناسي، شماره 15.
2- سامانی، سیامک؛ جوکار، بهرام؛ و صحراگرد، نرگس(2007). تاب‌آوری، سلامت روانی و رضایتمندی از زندگی. مجله روانشناسی بالینی ایران، 13(3)، 295.
3- Abe, S., & Oshio, A. (2018). Does Marital Duration Moderate (Dis)Similarity Effects of Personality on Marital Satisfaction? SAGE Open, 8(2). doi:2158244018784985/10.1177.
4- Bartle‐Haring, S., Ferriby, M., & Day, R. (2019). Couple differentiation :Mediator or Moderator of depressive symptoms and relationship satisfaction?. Journal of marital and family therapy, 45(4), 563-577. doi:10.1111/jmft.12326.
5- Beshrpour S, and Shafiei M. The role of selfcompassion and cognitive flexibility in predicting post-traumatic stress disorder symptoms in individuals exposed to trauma. J Medic Scien Shahr Kurd Uni, 2016; 19(4): 12-22. (in Persian)
6- Beckman, C. M., & Stanko, T. L. (2020). It takes three: Relational boundary work,resilience, and commitment among navy couples. Academy of Management Journal, 63(2), 411-439. doi:10.5465/amj.2017.0653
7- Connor KM, Davidson JR. Development of new resilience scale: The Connor- Davidson, Resilience scale (CD-RISC). Journal of Depression and Anxiety. 2003; 18(2):76- 82. doi:10.1002/da.10113
8- Du, W., Luo, M., & Zhou, Z. (2021). A Study on the Relationship Between Marital Socioeconomic Status, Marital Satisfaction, and Depression: Analysis Based on Actor–Partner Interdependence Model (APIM). Applied Research in Quality of Life, 1-23. doi:10.1007/s11482-021-09975-x
9- Fahimdanesh, F., Noferesti, A., & Tavakol, K. (2020). Self-compassion and forgiveness: Major predictors of marital satisfaction in young couples. The American Journal of Family Therapy, 48(3), 221-234. doi:10.1080/01926187.2019.1708832
10- Foster, Kim, & Viet Bui, Minh, & McInnes, Elizabeth and Ennis, Gary(2022). Protocol for a mixed methods process evaluationof the Promoting Resilience in Nurses (PRiN). International Journal of Mental Health Nursing.31(3), 687–696. doi:10.1111/inm.12989
11- Freitas, J.P, Rodríguez Gonzalez, M, Crabtee S, & Martine, M. V. (2020). Differentiation of Self, Couple Adjustment and Family Life Cycle: A Cross Sectional Study. The American Journal of Family Therapy, 48(4), 250-262. doi:10.22059/japr.2022.311721.643662.
12- Işık, E., Özbiler, Ş., Schweer-Collins, M. L., & Rodríguez-González, M. (2020). Differentiation of self predicts life satisfaction through marital adjustment. The American Journal of Family Therapy, 48(3), 235-249. doi:10.1080/01926187.2020.1732248.
13- Locke, H. J., & Wallace, K. M. (1959). Short marital-adjustment and prediction tests: Their reliability and validity. Marriage and family living, 21(3), 251- 255.
14- Rahimpour S, Arefi M, Manshai G. [Effectiveness of integrated training of time perspective and mindfulness on resilience and wisdom (Persian)]. Research Paper on Positive Psychology. 2021; 7(1):35-52. doi:10.22108/PPLS.2021.118779.1798
15- Riahi, F., Golzari, M., & Mootabi, F. (2020). The Relationship Between Emotion Regulation and Marital Satisfaction Using the Actor-partner Interdependence Model. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 26(1), 44-63. doi:10.32598/ijpcp.26.1.3038.1
16- Robins, N. (2021). Of Love and Loathing: Marital Life, Strife, and Intimacy in the Colonial Andes, 1750–1825. The American Historical Review, 122 (1), 221-222. doi:10.2307/j.ctt1d9nhx8.
17- Skowron, E., & Friedlander, M. (1998). The differentiation of self inventory: development and initial validation. Journal of Counseling Psycho, 28(1), 235-246. URL: https://psycnet.apa.org/record/1998-04269-001
18- Tahir K, Khan N. (2020).Mediating role of body image between sexual functioning and marital intimacy in Pakistani women with breast cancer. Psycho‐Oncology,2021; 30(2), 260-266. doi:10.1002/pon.5563.
19- Tal-Saban M, Zaguri-Vittenberg S. (2022). Adolescentsand Resilience: Factors Contributing to Health-Related Quality of Life during the COVID-19 Pandemic. International journal of environmental research and publichealth, 19(6), 1-10.
20- Thakral M, Von Korff M, McCurry SM, Morin CM, Vitiello MV. (2020). Changes in dysfunctional beliefs about sleepafter cognitive behavioral therapy for insomnia: A systematic literature review and meta-analysis. Sleep medicine reviews, 49, 1-21.
21- Tomaso CC, Johnson AB, James TD, Nelson JM, Mason WA, Espy KA, Nelson TD. (2021). Emotion Regulation Strategies as Mediators of the Relationship Between Internalizing Psychopathology and Sleep-Wake Problems During the Transition to Early Adolescence: A Longitudinal Study. The Journal of Early Adolescence, 41(5),657-682.
22- Toraman, Ç., Özdemir, H. F., Kosan, A. M. A., & Orakci, S. (2020). Relationships between Cognitive Flexibility, Perceived Quality of Faculty Life, Learning Approaches, and Academic Achievement. International Journal of Instruction, 13(1), 85-100. doi:10.29333/iji.2020.1316a.
23- Ünal, Ö., & Akgün, S. (2020). Conflict resolution styles as predictors of marital adjustment and marital satisfaction: an actor–partner interdependence model. Journal of Family Studies, 1-16. doi:10.1080/13229400.2020.1766542.
Developing a Structural Model of Resilience in Married Female Nurses: The Effect of Cognitive Flexibility with the Mediating Role of Marital Adjustment
Mohsen Kamaliania1, Kianoush Zaharakara*2, Mehdi Arabzadeh3
1-Department of Psychology, Faculty of human science, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran.
Mkn.irani@gmail.com
2- Professor, Department of Counseling, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Kharazmi University, Karaj, Iran. (Corresponding Author)
dr_zahrakar@khu.ac.ir
3- Associate Professor, Department of Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Kharazmi University, Karaj, Iran.
Mehdiarabzadeh@khu.ac.ir
Abstract
Resilience plays an important role in coping with career and marital challenges, so strengthening this characteristic can play a significant role in improving the psychological state and job performance of individuals. Therefore, identifying the predictors of resilience seems essential. The aim of this study is to investigate the effect of cognitive flexibility on resilience with the mediating role of marital adjustment in married female nurses. This fundamental study was conducted with a descriptive-analytical approach and a correlation method based on the structural equation model. The statistical population included 400 married female nurses working in health centers and public hospitals in Alborz province, who were selected using a multistage cluster sampling method. The research tools included the Connor and Davidson Resilience Questionnaire, the Dennis and Vander Waal Cognitive Flexibility Questionnaire, and the Locke-Wallace Marital Adjustment Scale. Data were analyzed using SPSS version 26 and AMOS version 24 software. This study was approved by the Ethics Committee of Alborz University of Medical Sciences with the ID IR.ABZUMS.REC.1401.297. Participants participated in the study after providing informed consent and the confidentiality of their data was guaranteed. The results showed that cognitive flexibility (r = 0/762) and marital adjustment (r = 0/796) have a positive and significant relationship with resilience at a confidence level of 0/01. Also, the mediating role of marital adjustment in the relationship between cognitive flexibility and resilience was confirmed. The appropriate fit of the data with the conceptual model of the study was confirmed. The findings showed that in order to improve the resilience of married female nurses, it is necessary to pay attention to cognitive, emotional and affective factors. Accordingly, it is suggested that policymakers and health managers design and implement programs to improve these factors.
Keywords: Resilience, cognitive flexibility, marital adjustment, married female nurses.
[1] Resilience
[2] Stanko
[3] Du
[4] Fahimdanesh
[5] Frye, Ganong, Jensen & Coleman
[6] Işık, Özbiler, Schweer-Collins & Rodríguez-González
[7] Foster, Kim & McInnes
[8] Riahi & Golzari
[9] 2 G power
[10] Amos
[11] Spss
[12] Connor & Davidson
[13] 1 Dennis and Vanderwal
[14] Lock–Wallace marital adjustment test
[15] Model Fitness Indicators
[16] Fitness Approximation Index
[17] Comparative Fitness Indices
[18] Adjusted goodness of fit index
[20] Goodness of Fit Index
[21] The fitness index is normalized.
[22] Relative Fit Index
[23] Incremental Fit Index
[24] Fit index not normalized
[25] Normalized fit index
[26] Streeping Bot
