واکاوی ماهیت نکاح دائم از منظر فقه اسلامی و حقوق ایران
الموضوعات :جواد جعفری ندوشن 1 , علی تولایی 2 , سید جعفر هاشمی باجگانی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
2 - دانشیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
3 - استادیار، گروه حقوق، واحد میبد، دانشگاه آزاد اسلامی، ،میبد، ایران
الکلمات المفتاحية: ماهیت نکاح, ازدواج دائم, عقد معاوضی, امور توقیفی, عقد غیر معاوضی, اخلاق.,
ملخص المقالة :
تحلیل مبنایی و ماهیتی نکاح دائم از منظر فقهی و حقوقی و اخلاقی دارای اهمیت و ثمره های علمی و کاربردی است. تشخیص مقتضای ذات عقد و تاثیر شرط خلاف آن،حق حبس زوجه،تمیکن،انفاق،فوت زوج در اثنای مدت ونقش مهر در نکاح دائم منوط به تشخیص ماهیت این عقد است لیکن قانون مدنی یا سایر قوانین خاص، در مورد ماهیت نکاح دائم مقرره ای ندارند. از واکاوی و تتبع در نظرات فقهی و حقوقی و توجه به بعد اخلاقی و روحانی نکاح دائم، دو رویکرد اساسی در خصوص ماهیت نکاح دائم به دست می آید. رویکرد اول، ماهیت نکاح دائم را معاوضی دانسته و رویکرد دوم، ماهیت آن را غیر معاوضی می داند لیکن فقها و حقوقدانان در ارائه نظر بر اساس این دو رویکرد نیز اختلاف نظر داشته و مبانی و تفسیر متفاوتی را انتخاب نموده اند. در این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی سعی گردیده است مبانی اخلاقی و فتاوای فقهی و دکترین حقوقی در این زمینه تشریح،تبیین و تحلیل گردیده و در نهایت نظریه مختار یا تحلیل مورد نظر ارائه گردد. یافتۀ این پژوهش آشکار خواهد کرد که نکاح دائم عقدی غیر معاوضی و با احکام و شرایط توقیفی می باشد.
ابن براج طرابلسى، قاضى، عبد العزيز طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن،(1411ه ق)، جواهر الفقه - العقائد الجعفرية،چاپ اول، قم :دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدين، محمد بن مكرم،(1414ه ق)، لسان العرب،جلد دوم، چاپ سوم، بيروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع
ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدين، محمد بن مكرم،(1414ه ق)، لسان العرب،جلد هشتم، چاپ سوم، بيروت:دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع
ابن قدامه،عبد الرحمن،(بدون تاریخ چاپ)،المغنی،جلد هفتم،بدون نوبت چاپ،بیروت:نشر دارالكتاب العربي للنشروالتوزيع،به نقل از نرم افزار کتابخانه اهل بیت (ع)
أبوالبركات ،(بدون نوبت چاپ)، الشرح الكبير ،جلد دوم،بدون نوبت چاپ، بدون محل چاپ:نشر دارإحياءالكتبالعربية، به نقل از نرم افزار کتابخانه اهل بیت
الرافعي ،عبدالكريم،(بدون تاریخ چاپ)، فتح العزيز،جلد ششم، بدون محل چاپ: نشر دارالفكر، به نقل از نرم افزار کتابخانه اهل بیت
النووي،(بدون تاریخ چاپ)،المجموع ،جلد ششم، بدون نوبت چاپ،بدون محل چاپ: نشر دارالفكر،به نقل از نرم افزار کتابخانه اهل بیت
أبي بكرالكاشاني،(1409 ه.ق)، بدائع الصنائع،جلد دوم،چاپ اول، پاکستان: نشرالمكتبةالحبيبية
ابن قدامه،عبدالله،(بدون تاریخ چاپ)،المغني، جلد هفتم، بدون نوبت چاپ، بیروت: نشر دارالكتاب العربي للنشروالتوزيع، به نقل از نرم افزار کتابخانه اهل بیت
الشافعي،(1409ه.ق)،الام، جلد پنجم،چاپ دوم، بیروت: نشردارالفكرللطباعةوالنشروالتوزيع
ابن حزم،(بدون تاریخ چاپ)، المحلی، جلد نهم،بدون نوبت چاپ، بدون محل چاپ: نشر دارالفكر، به نقل از نرم افزار کتابخانه اهل بیت
اصفهانى، محمد حسين كمپانى،(1418ه ق)، حاشية كتاب المكاسب ،جلد چهارم،چاپ اول، قم: أنوار الهدى
اصفهانى، محمد حسين كمپانى،(1418ه ق)، حاشية كتاب المكاسب،جلد چهارم، چاپ اول، قم: أنوار الهدى
اصفهانى، فاضل هندى، محمدبن‌حسن،(1416ه ق)، كشف‌اللثام و الإبهام عن قواعد الأحكام، جلد هفتم، چاپ اول،قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
اصفهانى، حسين بن محمد راغب،(1412ه ق)، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول،لبنان: دار العلم - الدار الشامية
اراكى، محمد على،(1419ه ق)، كتاب النكاح ، چاپ اول، قم: نور نگار
انصارى ،دزفولى،مرتضى بن محمد امين،(1415ه ق)، كتاب النكاح، چاپ اول، قم: كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى
امامى، سيد حسن، (بدون تاریخ چاپ)، حقوق مدنى ،جلد چهارم، تهران: انتشارات اسلامية
امامى، سيد حسن، (بدون تاریخ چاپ)، حقوق مدنى ،جلد پنجم، تهران: انتشارات اسلامية
بجنوردى، سيد حسن بن آقا بزرگ موسوى،(1419ه ق)، القواعد الفقهية،جلد سوم،چاپ اول، قم: نشر الهادي
بحرانى، محمد،(1429ه ق)، سند العروة الوثقى - كتاب النكاح، جلد اول، چاپ اول، قم: مكتبة فدك
جزرى، ابن اثير، مبارك بن محمد،( بدون تاریخ چاپ)، النهاية في غريب الحديث و الأثر، جلد اول، چاپ اول ، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان
جوهرى، اسماعيل بن حماد،(1410ه ق)، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربية،جلد اول، چاپ اول، بيروت، دار العلم للملايين
جمعى از پژوهشگران زير نظر شاهرودى، سيد محمود هاشمى،(1426ه ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، جلد دوم، چاپ اول، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام
جعفری لنگرودی، محمد جعفر،(1374ه ش)، ترمینولوژی حقوق ، چاپ هفتم، تهران: نشر گنج دانش
حلّى، علامه، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى،(1411ه ق)، تبصرة المتعلمين في أحكام الدين، چاپ اول، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى
حلّى، علامه، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى،(1388ه ق)، تذكرة الفقهاء،چاپ اول، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام
حلّى، علامه، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى،(1420ه ق)، تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية ،جلد سوم، چاپ اول، قم ، مؤسسه امام صادق عليه السلام
حلّى، جمال الدين، احمد بن محمد اسدى،(1407ه ق)، المهذب البارع في شرح المختصر النافع،جلد سوم، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
حلّى، علامه، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى،(1413ه ق)، قواعد الأحكام في معرفة الحلال و الحرام،جلد دوم، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
حلّى، علامه، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى،(1414ه ق)، تذكرة الفقهاء ،جلد ششم، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام
خوانسارى، سيد احمد بن يوسف،(1405ه ق)، جامع المدارك في شرح مختصر النافع،جلد چهارم، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعيليان
خمينى، سيد روح اللّه الموسوى، (بدون تارخ چاپ)، تحرير الوسيلة،جلد دوم، چاپ اول، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم
خمينى،سيد روح الله الموسوى،(1421ه ق)، كتاب البيع ،جلد پنجم، چاپ اول، تهران ، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره
خوانسارى،سيد احمد بن يوسف،(1405ه ق)، جامع المدارك في شرح مختصر النافع،جلد چهارم ، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعيليان
دادمرزی، سید مهدی،(1393ه.ش)، ریاست خانواده در روابط زوجین،چاپ اول، تهران: نشر میزان
سبزوارى، سيد عبد الأعلى،(بدون تاریخ چاپ)، جامع الأحكام الشرعية ، چاپ نهم، قم، مؤسسه المنار
صفایی،سيد حسن، امامی،اسدالله ،(1385ه ش)،حقوق خانواده،جلد اول، چاپ دهم،تهران: انتشارات دانشگاه تهران
طاهرى، حبيب الله، (1418ه ق)،حقوق مدنى،جلد سوم، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
طبرسي، ابو علی الفضل بن الحسن،(1415 ه.ق)مجمع البيان ،جلد دوم، بيروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات
طوسى،ابو جعفر،محمد بن حسن،(1387ه ق)، المبسوط في فقه الإمامية،جلد چهارم، چاپ سوم، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية
طوسى،ابو جعفر، محمد بن حسن،(1407ه ق)، الخلاف، جلد ششم، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن،(1407ه ق)، تهذيب الأحكام،جلد هفتم، چاپ چهارم، تهران،دار الكتب الإسلامية
طوسى، محمد بن على بن حمزه،(1408ه ق)، الوسيلة إلى نيل الفضيلة، چاپ اول، قم، انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى (ره)
عاملى،شهيد ثانى،زين الدين بن على،(1413ه ق)، مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، جلد هفتم، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الإسلامية
عاملى،شهيد ثانى،زين الدين بن على،(1413ه ق)، مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام،جلد هشتم، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الإسلامية
عاملى،كركى، محقق ثانى، على بن حسين،(1414ه ق)، جامع المقاصد في شرح القواعد،جلد دوازدهم، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام
عاملى،كركى، محقق ثانى، على بن حسين،(1414ه ق)، جامع المقاصد في شرح القواعد،جلد سیزدهم، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام
عاملى،شهيد ثانى،زين الدين بن على،(1410ه ق)،الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية،جاد پنجم، چاپ اول، قم،كتابفروشى داورى
عاملى،سيد جواد بن محمد حسينى،(1419ه ق)، مفتاح الكرامة في شرح قواعد العلاّمة (ط - الحديثة)،جلد چهاردهم،چاپ اول، قم ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
عاملى،حرّ، محمد بن حسن،(1409ه ق)، وسائل الشيعة،جلد پانزدهم، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام
عاملى،حرّ،محمد بن حسن،(1409ه ق)، وسائل الشيعة،جلد بیست و یکم، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام
فيومى،احمد بن محمد مقرى،(بدون تاریخ چاپ)، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، چاپ اول، قم، منشورات دار الرضي
کاتوزیان،ناصر،(1388ه ش)،حقوق خانواده،جلد اول،چاپ اول،تهران: شرکت سهامی انتشار
کاشانی، ابوبکر بن مسعود(1404ه ق)، بدائع الصنائع في ترتیب الشرائع، جلد دوم،چاپ دوم ،بیروت: دار الکتب العلمیّه
كلينى،ابو جعفر، محمد بن يعقوب،(1407ه ق)، الكافي (ط - الإسلامية)، جلد پنجم ، چاپ چهارم، تهران، دار الكتب الإسلامية
محمود عبد الرحمان،(بدون تاریخ چاپ)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية،جلد اول، بدون نوبت چاپ ، بدون محل چاپ، بدون ناشر، به نقل از نرم افزار جامع فقه اهل بیت 2
مفيد، محمّد بن محمد بن نعمان عكبرى،(1413ه ق)، المقنعة (للشيخ المفيد)، چاپ اول، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد رحمة الله عليه
مصباح، محمدتقي،(1380ه ش)،اخلاق در قرآن، جلد دوم،چاپ ششم، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خمينی(ره)
محقق داماد، سيد مصطفی،(1387ه ش)، بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، چاچ پانزدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی
مكارم شيرازى، ناصر،(1387 ه ش)،تفسیر نمونه ،جلد سوم ، چاپ سی و سی ششم ، تهران : ايران، دارالکتب الاسلامی
مكارم شيرازى، ناصر،(1424ه ق)،كتاب النكاح، جلد اول، چاپ اول، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام
مكارم شيرازى، ناصر،(1424ه ق)،كتاب النكاح،جلد پنجم،چاپ اول، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام
ميرزاى قمّى، ابو القاسم بن محمد حسن،(1413 ه ق)، جامع الشتات في أجوبة السؤالات،جلد اول، چاپ اول، تهران ،مؤسسه كيهان
نجفى،صاحب الجواهر، محمد حسن،(1404 ه ق)، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام،جلد بیست و نهم، چاپ هفتم، بيروت، دار إحياء التراث العربي
نجفى،صاحب الجواهر، محمد حسن، (1404 ه ق)،جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام،جلد سی و یکم، چاپ هفتم، بيروت، دار إحياء التراث العربي
نجفى،صاحب الجواهر، محمد حسن،(1404 ه ق)، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام،جلد سی ام، چاپ هفتم، بيروت، دار إحياء التراث العربي
نراقى،مولى احمد بن محمد مهدى،(1415 ه ق)، مستند الشيعة في أحكام الشريعة،جلد شانزدهم، چاپ اول، قم ، مؤسسه آل البيت عليهم السلام.
