تبیینی از کارکرد تربیتی توبه و عفو محکوم از دیدگاه روایات اسلامی
الموضوعات :سمیه نصیری 1 , رضا حق پناه 2 , منصور امیر زاده جیرکلی 3
1 - دانشجوی دکتری،گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی ،واحد تربت حیدریه، دانشگاه ازاداسلامی، خراسان رضوی، ایران
2 - استادیار گروه علوم قرانی وحدیث، دانشگاه علوم رضوی مشهد، عضو هیت علمی دانشگاه علوم رضوی مشهد، مشهد، ایران
3 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،واحد تربت حیدریه،دانشگاه آزاد اسلامی،تربت حیدریه،ایران
الکلمات المفتاحية: کارکرد تربیتی, توبه, عفو, محکوم, روایات اسلامی,
ملخص المقالة :
توبه یکی از عوامل سقوط مجازات است که مجرم بوسیله آن می تواند از اعمال خود پشیمان شده و در اصلاح خویش بکوشد. به اتفاق تمام مذاهب اسلامی، توبه موجب سقوط مجازات اخروی است، اما در مورد سقوط مجازات دنیوی بواسطه توبه اختلاف دارند.به عقیده فقهای امامیه، توبه رافع مسئولیت کیفری در جرایم حق الله بوده و توبه قبل از اثبات جرم را موجب سقوط مجازات می دانند. ایشان توبه بعد از اثبات جرم توسط بینه را موجب سقوط مجازات نمی‌دانند و در مورد توبه بعد از اقرار بر این عقیده هستند که قاضی، میان إعمال مجازات و تقاضای عفو از ولی امر مخیر است. فقهای اهل سنت به استناد آیه 34 سوره مائده، توبه محارب قبل از دستگیری را موجب سقوط مجازات می دانند، موارد جواز عفو در حق الله محدود به چهار موردی که قانون مجازات اسلامی تصریح کرده است اعم از: حد زنا، لواط، مساحقه و شرب خمر نیست، بلکه نسبت به همه‌ی حدود جاری است. در مورد حد سرقت، تا قبل از مرافعه نزد حاکم، حق مطالبه حد یا عفو از آن با صاحبان حق است، اما پس از آن حکم سایر حدود را دارد. در حدودی که حق الله هستند برای جواز عفو امام توبه مرتکب معتبر نیست، بلکه در غیر مورد توبه نیز چنانچه عفو مرتکب به مصلحت بوده یا مفسده ای بر آن مترتب نگردد امام حق عفو دارد. در مواردی که مقذوف ورثه‌ای جز امام ندارد، امام حق استیفای حد یا عفو از آنرا دارد.
ابن ابی جمهور احسایی، مبارک بن محمّد. (1405ق). عوالی الّلئالی. (چهار جلدی). چاپ اوّل. قم: دارالسّیّد الشّهداء للنشر.
ابن ادریس حلّی، محمّد بن منصور. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی.( سه جلدی). چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميّه قم.
ابن بابویه، محمّد بن علی، (1415ق). الامالی.( یک جلدی). چاپ اوّل. قم: موسّسه امام هادی.
ابن بابویه، محمّد بن علی بن حسین، (1387). علل الشرائع. چاپ اوّل. قم: کتابفروشی داوری.
ابن بابويه، محمّد بن علي. (1415ق). المقنع. (یک جلدی). چاپ اوّل. قم: موسّسه امام هادی.
ابن بابويه، محمّد بن علي. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. ( چهار جلدی). چاپ اوّل. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن حبّان دارمی بستی، محمّد. (1408ق). الاحسان فی تقریب صحیح ابن حبّان. ( هجده جلدی). چاپ اوّل. بیروت: موسّسۀ الرسالۀ.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1415ق). اتّحاف المهرۀ بالفوائد المبتکرۀ من اطراف العشرۀ. ( نوزده جلدی). چاپ اوّل. مدینه: مجمع الملک الفهد للطّباعه.
ابن حجر عسقلانی شافعی، احمد بن علی. (1379ق). فتح الباری. ( سیزده جلدی). چاپ اوّل. بیروت: دارالمعرفه.
ابن حزم اندلسی، علی بن احمد. (بي تا). المحلی بالآثار. ( دوازده جلدي). چاپ اوّل. تحقيق عبد الغفّار سليمان. بيروت: دار الكتب العلميّه.
ابن حمزه طوسی. (1408ق). الوسیلۀ الی نیل الفضیلۀ. ( یک جلدی). چاپ اوّل. قم: انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى – ره.
ابن رشد قرطبی، محمّد بن احمد. (1425ق). بدایۀ المجتهد و نهایۀ المقتصد. ( چهار جلدی). بدون طبع. قاهرۀ: دارلحدیث.
ابن زهره حلبی، حمزه بن علی. (1417ق). غنية النزوع إلی علمي الأصول والفروع. ( یک جلدی). چاپ اوّل. قم: مؤسّسه امام صادق عليه السّلام.
ابن عابدین، محمّد بن امین. (بی تا). رد المحتار علی الدّر المختار. بیروت: دارالفکر للطباعۀ و النشر.
ابن فارس زکریّا احمد. (1404ق). معجم مقائیس الّلغه. (شش جلدی). چاپ اوّل. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم.
ابن قدامه، عبدالله بن احمد. (1423ق). روضۀ الناظر و جنۀ المناظر. ( دو جلدی). چاپ دوم. بی نا. موسّسه الریان.
---------------. (1968م). المغنی لابن قدامه. (ده جلدی). مصر: مکتبۀ القاهرۀ. 1388ق.
ابن قدامه، عبدالرّحمن محمّد بن احمد. (بی تا). شرح الکبیر علی متن المقنع. [بی جا]. دار الکتب العربی للنشر و التّوزیع- المنار.
ابن قیّم جوزیّه، محمّد بن ابی بکر. (1411ق.- 1991م). اعلام الموقّعین عن رب العالمین. ( چهار جلدی). چاپ اوّل. بیروت: دارالکتب العلمیّه.
ابن ماجه قزوینی. محمّد بن یزید. (بی تا). سنن ابن ماجه. ( دو جلدی). چاپ اوّل. بی جا. دار احیاء الکتب العلمیّه.
ابن منظور، محمّد بن مکرّم. (1414ق). لسان العرب. (پانزده جلدی). چاپ سوم. بیروت: دارالفکر للطّباعه و النشر و التوزیع- دار صادر.
ابن مودود موصلی، عبدالله بن محمود. (1425ق). الاختیار لتعلیل المختار. ( پنج جلدی). چاپ اوّل. قاهره: مطبعۀ الحلبی.
ازدی سجستانی، ابوداود سلیمان بن اشعث. (بي تا). سنن ابی داود.(چهار جلدی). چاپ اوّل. بیروت: مکتبه العصریّه.
اسدی فاضل کاظمی، جواد بن سعد. (1365). مسالك الأفهام إلى آيات الأحكام. ( چهار جلدی). چاپ اوّل. تهران: انتشارات مرتضوي.
- امام خمینی، سیّد روح الله. (بی تا). تحریر الوسیلۀ. ( دو جلدی). چاپ اوّل. قم: موسّسه مطبوعات دارالعلم.
امام خمینی، سیّد روح الله. (1421ق). کتاب الطهارۀ. ( چهار جلدی). چاپ اوّل. تهران: مؤسّسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدّس سره.
ابن بابویه، محمّد بن علی. (1409ق). من لایحضره الفقیه. ( شش جلدی). چاپ اوّل. ترجمه علی اکبر غفّاری. تهران: نشر صدوق.
امام خمینی، سيّد روح الله. (1425ق). تحرير الوسيلۀ. (چهار جلدي). چاپ بيست و يكم. ترجمه علي اسلامي. قم: دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميّه قم.
امام خمینی، سیّد روح الله، (1369). صحیفه امام. (بيست و يك جلدي). چاپ اوّل. تهران: موسّسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره).
انصاری، مسعود و محّمد علی طاهری. (1388). دانشنامه حقوق خصوصی. ( سه جلدی). چاپ سوم. تهران: انتشارات جنگل جاودانه.
جرّ، خليل. (بی تا). فرهنگ لاروس. (دو جلدی). چاپ اوّل. ترجمة سيّد حميد طبيبيان. تهران: [بی نا].
جعفری لنگرودی، محمّد جعفر. (1385). ترمینولوژی حقوق.( یک جلدی). چاپ شانزدهم. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمّد جعفر. (1385). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. (ده جلد در پنج مجلّد). چاپ اوّل. تهران: انتشارات کتابخانۀ گنج دانش.
جمعی از پژوهشگران. (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع). ( سه جلدي). چاپ اوّل. قم: موسّسه دائره المعارف فقه اسلامي بر مذهب اهل بيت عليهم السّلام..
جنّاتی، محمّدابراهیم. (بي تا). ادوار فقه و بیان کیفیّت آن.(یک جلدی). چاپ اوّل. [بي جا].[بي نا]
حاجی ده آبادی، احمد. (1387). قواعد فقه جزایی. ( یک جلدی). چاپ اوّل. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حسینی جرجانی، ابوالفتح. (1404ق). تفسیر شاهی. ( دو جلدی). چاپ اوّل. تهران: انتشارات نوید.
حسینی، سیّد محمّد. (1383). سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.
خویی، سید ابوالقاسم. (1393). مبانی تکملۀ المنهاج. ( دو جلدی). چاپ چهارم. ترجمه علیرضا سعید. تهران: انتشارات خرسندی.
رضوان طلب، محمد رضا. (1384). مجموعه مقالات استراتژی تقریب مذاهب اسلامی. ( یک جلدی). چاپ اوّل. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
رودیجانی، محمّد مجتبی. (1392). حقوق مدنی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات كتاب آوا.
زراعت، عبّاس. (1380). شرح قانون مجازات اسلامی- تعزیرات. ( دو جلدي). چاپ اوّل. تهران: انتشارات ققنوس.
شهابی تربتی، محمود، (1417ق). ادوار فقه شهابی. ( سه جلدی). چاپ پنجم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
صافی گلپایگانی، لطف الله. (بی تا). مجموعه آرای فقهی قضایی در امور کیفری. چاپ اوّل. [بی نا]. [بی جا].
طبرسی، فضل بن حسن. (بي تا). تفسیر جوامع الجامع. ( سه جلدي). چاپ سوم. ترجمه گروه عربی. [بي نا]. موسسه نشر اسلامي.
علاّمه طباطبايي، سيّد محمّد حسين. (1417ق). تفسير الميزان. چاپ پنجم. ترجمه سيّد محمّد باقر موسوي همداني. قم: دفتر انتشارات اسلامي.
405 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 422 - 405
تبیینی از کارکرد تربیتی توبه و عفو محکوم
از دیدگاه روایات اسلامی
سمیه نصیری 1
رضا حق پناه 2
منصور امیرزاده جیرکلی 3
چکیده
توبه یکی از عوامل سقوط مجازات است که مجرم بوسیله آن می تواند از اعمال خود پشیمان شده و در اصلاح خویش بکوشد. به اتفاق تمام مذاهب اسلامی، توبه موجب سقوط مجازات اخروی است، اما در مورد سقوط مجازات دنیوی بواسطه توبه اختلاف دارند.به عقیده فقهای امامیه، توبه رافع مسئولیت کیفری در جرایم حق الله بوده و توبه قبل از اثبات جرم را موجب سقوط مجازات می دانند. ایشان توبه بعد از اثبات جرم توسط بینه را موجب سقوط مجازات نمی‌دانند و در مورد توبه بعد از اقرار بر این عقیده هستند که قاضی، میان إعمال مجازات و تقاضای عفو از ولی امر مخیر است.
فقهای اهل سنت به استناد آیه 34 سوره مائده، توبه محارب قبل از دستگیری را موجب سقوط مجازات می دانند، موارد جواز عفو در حق الله محدود به چهار موردی که قانون مجازات اسلامی تصریح کرده است اعم از: حد زنا، لواط، مساحقه و شرب خمر نیست، بلکه نسبت به همه‌ی حدود جاری است. در مورد حد سرقت، تا قبل از مرافعه نزد حاکم، حق مطالبه حد یا عفو از آن با صاحبان حق است، اما پس از آن حکم سایر حدود را دارد. در حدودی که حق الله هستند برای جواز عفو امام توبه مرتکب معتبر نیست، بلکه در غیر مورد توبه نیز چنانچه عفو مرتکب به مصلحت بوده یا مفسده ای بر آن مترتب نگردد امام حق عفو دارد. در مواردی که مقذوف ورثه‌ای جز امام ندارد، امام حق استیفای حد یا عفو از آنرا دارد.
واژگان كليدي
[1] . دانشجوی دکتری،گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی ،واحد تربت حیدریه، دانشگاه ازاداسلامی، خراسان رضوی، ایران.
Email: Maryam_nasiri799@yahoo.com
[2] . استادیار گروه علوم قرانی وحدیث، دانشگاه علوم رضوی مشهد، عضو هیت علمی دانشگاه علوم رضوی مشهد، مشهد، ایران. (نویسنده مسئول) Email: hagpanah@razavi.ac.ir
[3] . استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،واحد تربت حیدریه،دانشگاه آزاد اسلامی،تربت حیدریه،ایران.
Email: amirzadeh@yahoo.com
تاریخ دریافت: 25/9/1402 پذیرش نهایی: 23/12/1402
