بررسی جایگاه و کارکردهای سریهها در سیاست پیامبر اکرم (ص) (از سال اول تا سال یازدهم هجرت)
الموضوعات :
محمد نبوی راد
1
,
محسن بیگدلی
2
,
فاطمه جعفرنیا
3
,
علی پریمی
4
1 - دانشجوی دکتری، گروه تاریخ اسلام، واحد بین الملل قشم، دانشگاه پیام نور، ایران
2 - استادیار، گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - استادیار، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
4 - استادیار، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: عصر نبوی, سرایا, سیاست پیامبر اکرم.,
ملخص المقالة :
سیاست پیامبر (ص) در مقابل تحریکات و تهدیدات خارجی در بسیاری موارد در قالب غزوات و سریه های دفاعی و تهاجمی بروز می¬کرد و این امر ناشی از تحریکات و سیاست تخریب خارجی بود که جریانات ضد امنیتی داخلی نیز متأثر از آن می شد. در تحقیق حاضر با بررسی¬ سرايا به مطالعه جایگاه و کارکردهای انها در سیاست پیامبر اسلام از زمان بعثت تا رحلت آن حضرت پرداخته شده است. بازشناسی و بررسی سرایا و هچنین بررسی جایگاه آنها در سیاست پیامبر حائز اهمیت است. زیرا هر کدام از این سریه¬ها با هدفی خاص صورت گرفته و قطعا در برنامه¬های پیامبر تاثیرگذار بوده و جایگاه و کارکرد مخصصوص به خود را در سیاست¬های پیامبر اسلام داشته¬اند. جایگاه و کارکرد این سریه¬ها در سیاست پیامبر را می¬توان در زمینه¬های مربوط به برنامه¬های نظامی، سیاست اقتصادی، اقدامات اطلاعاتی-امنیتی و دستگاه تبلیغاتی پیامبر اسلام مشاهده کرد. نتایج مقاله حاضر نشان داد که جایگاه و کارکرد سریه¬ها در سیاست پیامبر در قالب نه دسته مجزا قرار می¬گیرد که عبارتند از سریههای تدافعی، سریه¬های تهاجمی، سریه های تبلیغی، سریه¬های مربوط به مبارزه با شرک و بت پرستی، سریه¬های اطلاعاتی، سریه¬های بازدارنده، سریه¬های تهدید کننده، سریه¬های مربوط به حذف مخالفان و سریه¬های تاکتیکی.
آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ ش.
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الاَثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۷۶ ق.
ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد، (بی‌تا)، جمهرةانساب‌العرب، محقق لجنه من العلما ا، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
ابن‌حبیب، محمدبن‌حبیب، (بی‌تا)، المنمق فی اخبار قریض، محقق خورشید احمد فاروق، بیروت: عالم‌الکتب.
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق:محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیةچاپ اول۱۴۱۰.
ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق‌بن‌غالب، (1422)، المحررالوجیز فی تفسیرالکتاب‌العزیز، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
ابن‌زریق، حمید، (1429)، الصحیفه‌القحطانیه، محقق حسن‌محمد نابوده، بیروت: دارالبارودی.
ابن‌عبدربه، ابن‌عمراحمدبن‌محمد، (1406)، العقدالعزید، تصحیح احمدامین احمدالزین و ابراهیم‌الابیاری، بیروت: دارالکتاب‌العربی.
ابن‌هشام، (1985)، السیرةالنبویه، مصطفی السقا و دیگران، بیروت: داراحیا ا التراث‌العربی.
ابن‌منظور، ابی‌الفضل‌جمال‌الدین‌محمدبن‌مکرم، (بی‌تا)، لسان‌العرب، بیروت: دارصادر.
ابوالفدا ا، اسماعیل‌بن‌علی، (2007)، تقویم‌البلدان، قاهره: مکتبةالثقافه‌الدینیه.
الاحیوی، راشدبن‌حمدان، (1408)، «قبیله هذیل و احولهاالثدیمه»، مجله‌العرب، ش3و4، ص189تا244.
التحافی، عبدالقادر، (1416)، «یوم‌الاحزاب معرکه‌الخندق»، المورد، ش4، ص4تا18.
الشیبان، محمدعبدالهادی، (1389)، «رابطه مسلمانان با قبایل اطراف مدینه در عهد پیامبر»، ترجمه شهلا بختیاری، گردآورنده محمد عبده یمانی و دیگران، غزوه بدر کبری، قم: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، ص11تا47.
الملاح، ا.د. هاشم یحیی، (1425)، «حکومةالملا فی مکه منذ ظهورالاسلام و حتی‌الفتح»، مجله الجمع‌العلمی‌العراقی، ش112، ص129تا168.
احمد اصم، اصم‌عبدالحافظ، (1389)، «آثار امنیتی نبرد بدر کبری: رویکرد جغرافیایی»، ترجمه شهلا بختیاری، گردآورنده محمد عبده یمانی و دیگران، غزوه بدر کبری، قم: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، ص181تا201.
انوری، محمدهاشم. (1396). گزینش فرماندهان و پرچمداران غزوات و سرایا در سیره نبوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. جامعه المصطفی العالمیه.
برایان، اس.ترنر، (1380)، وبر و اسلام با پانوشت‌های انتقادی و مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی ماکس وبر، ترجمه حسین بستان و دیگران، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
بلاغی، عبدالحجه، (بی‌تا)، حجةالتفاسیر و بلاغ‌الاکسیر، قم: حکمت.
بحرانی، هاشم‌بن‌سلیمان، (1416)، تفسیرالبرهان فی تفسیرالقرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بلاذری، احمدبن‌یحیی، (1417)، انساب‌الاشراف، محقق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر.
پاکروان، مهدیه، زرگری نژاد، غلامحسین. (1398). تحلیل انتقادی حمله به کاروان‌های تجاری قریش در سرایا و غزوات آغازینِ بعد از هجرت بر اساس دو مولفۀ «مسالۀ انتقام ورزی» و «بافت و سنن جامعه عرب». فصلنامه تاریخ، 14(53)، 58-82.
پرنده خوزانی، حسنعلی. (1388). نقش عقیدتی و نظامی فرماندهان در سرایای پیامبر (ص). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان.
تقی زاده، علی. (1385). روش فرماندهی پیامبر اعظم (ص). نشریه حصون. (9)، 1-9.
ثعالبی، عبدالعزیز، (1406)، معجزه محمد(ص)، محقق محمد بعلاوی، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق‌احمدبن‌ابراهیم، (1422)، تقسیرالکشف و البیان عن تفسیرالقرآن، بیروت: داراحیا ا التراث‌العربی.
جعفریان، رسول، (1373)، «نفوذ اسلام در یثرب»، میقات حج، ش7، ص114تا125.
جمیلی، سید، (2003)، غزوات‌النبی، بیروت: دار و مکتبه‌الهلان.
حاجی‌احمدی، محمودی، (1385)، «پیامبر اسلام و تغییر ساختار فرهنگی جامعه جامعلی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه اصفهان، ش44و45، 143تا164.
حسنین هیکل، محمد، زندگانی محمد (ص)، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1324 ش.
حمیدالله، محمد، (1377)، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد(ص)، مترجم محمد حسینی، تهران: سروش.
خرمشاهی، بها الدین، (1372)، دین پژوهش، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
دمیاطی، عبدالمومن‌بن‌خلف، (1429)، اخبار قبائل‌الخزرج، محقق عبدالعزیزبن‌عمربن‌محمد بتی، ریاض: وزارةالتعلیم‌العالی‌الجامعه‌الاسلامیه بالمدینةالمنوره.
دحلان، احمد زینی، (1421)، اسیرة‌النبویه، بیروت: دارالفکر
رئوفی، زهرا. (1400). بررسی سریهها و ماموریت‌های تبلیغی از فتح مکه تا رحلت پیامبر (ص). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
رضائی، مینا، هوشیار، فریناز، ابطحی فروشانی، علیرضا. (1398). گونه شناسی سریه های دوره پیامبر (ص) تا سال پنجم هجری. تاریخ ایران اسلامی، 7(1).
رضائی، مینا، هوشیار، فریناز، ابطحی فروشانی، سید علیرضا. (1399). تبیین و تحلیل رویکرد پیامبر(ص) در انتخاب فرماندهان سَریّه‌های عصر نبوی. مطالعات تاریخی جنگ، 4(2)، 53-74.
زرگری‌نژاد، غلامحسین، تاريخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تهران، انتشارات سمت، 1393ش.
سام دلیری، کاظم، (1384)، «بررسی جامعه‌شناختی عدم گسترش اسلام در مکه و شکوفاشدن آن در مدینه»، مجله علمی اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، ش5، ص75تا106.
سهیلی، عبدالرحمن‌بن‌عبدالله، (بی‌تا)، روض‌الانف فی شرح‌السیره‌النبویه ابن‌هشام، شارح عبدالرحمن وکیل، بیروت: داراحیا التراث‌العربی.
سباعی، احمد، (1385)، تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه، مترجم رسول جعفریان، تهران: مشعر.
سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت : تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله)، قم، نشر بوستان كتاب، 1385.
سبحانی تبریزی، جعفر، (1386)، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، تهران: مشعر.
شهیدی، سید جعفر، تاریخ تحلیلی اسلام: تا پایان امویان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1399.
طبری، محمدبن‌جریر، (1967)، تاریخ‌الرسل و الملوک، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، (1360)، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: فراهانی.
طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، تحقیق علی اکبر غفاری، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۹۹ ق.
عبدالمحمدی، حسین، اکبری، هادی. (1391). نقد و بررسی دیدگاه مستشرقان درباره اهداف غزوات و سرایای پیامبر اعظم از منظر اسناد تاریخی. فصلنامه علمی پژهشی تاریخ اسلام، (13 شماره 3 - پاییز 91 - مسلسل 51)، 7-39.
فروند، ژولین، (1362)، جامعه‌شناسی ماکس وبر، ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: نیکان.
فیض کاشانی، ملامحسن، (1415)، تفسیرالصافی، تهران: الصدر.
قاسم‌بن‌سلام، ابوعبید، (بی‌تا)، النسب، محقق مریم محمدخیر، بیروت: دارالفکر.
قائدان، اصغر. (1397). سازماندهی جنگی در سرایا غزوات عصر پیامبر (ص). مطالعات تاریخی جنگ، (1)2.
قمی مشهدی، محمدبن‌محمدرضا، (1368)، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
کاظمی آرانی، فاطمه، (1389)، جامعه‌شناسی دین از دیدگاه دورکیم و ابن‌سینا، قم: اندیشه.
کافی، مجید، (1379)، «جامع‌شناسی تاریخی دوران بعثت»، روش‌شناسی علوم‌انسانی، ش24و25، ص127تا155.
کحاله، عمررضا، (1414)، معجم قبائل‌العرب، بیروت: الرساله.
گراوند، مجتبی، (1394)، «ﺗﺄثیر شرایط اقلیمی عربستان بر وضعیت اقتصادی مکه و مدینه پیش از اسلام»، رهیافت تاریخی ، ش13، ص73تا97.
گودرزی، علی، (1385)، «علل تسریع گسترش اسلام در یثرب»، میقات حج، ش76، ص140تا161.
مقدسی، مطهربن‌طاهر، (بی‌تا)، البد ا و التاریخ، مصر: مکتبةالثقافه‌الدینیه.
مقریزی، احمدبن‌علی، (1420)، امتاع‌الاسماع بما للنبی من‌الاحوال والاموال والحفده والمتاع، محقق محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
منتظرالقائم، اصغر، (1380)، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل‌بیت(ع) در قرن اول هجری، قم: بوستان کتاب.
واقدی، محمدبن‌عمر، (1409)، المغازی، محقق مارسدن، جونس، چ3، بیروت: الاعلمی.
وشنوی، قوام‌الدین‌محمد، (1374)، حیاةالنبی و السیرته، اشراف رضااستادی، قم: اسوه.
ولوی، علی‌محمد، (1379)، «زمینههای اجتماعی واقعه عاشورا»، مجله تاریخ اسلام، ش1، ص196تا206.
واقدی، محمد بن عمر، تاریخ جنگ های پیامبر، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369.
وتر، محمد ضاهر، مديريت نظامي در نبردهاي پيامبر اكرم (ص)، ترجمه و تحقيق اصغر قائدان،تهران، بنياد حفظ آثار و نشر ارزش¬هاي دفاع مقدس، 1374.
همیلتون، ملکم، (1377)، جامعه‌شناسی دین، محسن ثلاثی، تهران: تبیان.
Abduraimovich, M. A. (2021). DESCRIPTION OF GENRES OF ISLAMIC HISTORY. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 9(10), 152-154.
De Lacy, O. L. (2013). Arabia Before Muhammad. Routledge.
Faizer, R. (2013). THE EXPEDITION (SARIYYA) OF'UBAYDA B. AL-HĀRITH TO RĀBIGH. In The Life of Muhammad (pp. 27-27). Routledge.
Gabriel, R. A. (2007). Muhammad: Islam's first great general (Vol. 11). University of Oklahoma Press.
GÖKALP, H. (2021). The Life of the Prophet in Terms of Battles and Expeditions. Siyer Araştırmaları Dergisi, (11-Hz. Muhammed (sas) Özel Sayısı), 71-88.
Khattak, S. A., Akhter, N., & Munir, Y. (2021). The Outstanding Military Command of Prophet Muhammad PBUH and Role of His War Strategies & Tactics in The Success of Early Islamic Expeditions (Historical Analysis). Al-Az̤vā, 36(56), 13-27.
Lindstedt, I. (2017). Pre-Islamic Arabia and Early Islam. In Routledge handbook on early Islam (pp. 159-176). Routledge.
Rezaie, M., Houshyar, F., & Abtahi, A. (2020). Explaining and Analyzing Prophet Muhammad (PBUH)'s Approach to Electing Commanders of Sariyyas. Historical Study of War, 4(2), 53-74.
Rodgers, R. (2012). The generalship of Muhammad: battles and campaigns of the Prophet of Allah. University Press of Florida.
Von Grunebaum, G. E. (1963). The nature of Arab unity before Islam. Arabica, 10(1), 5-23.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 291 - 251
بررسی جایگاه و کارکردهای سریهها در سیاست پیامبر اکرم (ص)
(از سال اول تا سال یازدهم هجرت)
محمد نبوی راد 1
محسن بیگدلی 2
فاطمه جعفرنیا 3
علی پریمی 4
|
سیاست پیامبر (ص) در مقابل تحریکات و تهدیدات خارجی در بسیاری موارد در قالب غزوات و سریه های دفاعی و تهاجمی بروز میکرد و این امر ناشی از تحریکات و سیاست تخریب خارجی بود که جریانات ضد امنیتی داخلی نیز متأثر از آن می شد. در تحقیق حاضر با بررسی سرايا به مطالعه جایگاه و کارکردهای انها در سیاست پیامبر اسلام از زمان بعثت تا رحلت آن حضرت پرداخته شده است. بازشناسی و بررسی سرایا و هچنین بررسی جایگاه آنها در سیاست پیامبر حائز اهمیت است. زیرا هر کدام از این سریهها با هدفی خاص صورت گرفته و قطعا در برنامههای پیامبر تاثیرگذار بوده و جایگاه و کارکرد مخصصوص به خود را در سیاستهای پیامبر اسلام داشتهاند. جایگاه و کارکرد این سریهها در سیاست پیامبر را میتوان در زمینههای مربوط به برنامههای نظامی، سیاست اقتصادی، اقدامات اطلاعاتی-امنیتی و دستگاه تبلیغاتی پیامبر اسلام مشاهده کرد. نتایج مقاله حاضر نشان داد که جایگاه و کارکرد سریهها در سیاست پیامبر در قالب نه دسته مجزا قرار میگیرد که عبارتند از سریههای تدافعی، سریههای تهاجمی، سریه های تبلیغی، سریههای مربوط به مبارزه با شرک و بت پرستی، سریههای اطلاعاتی، سریههای بازدارنده، سریههای تهدید کننده، سریههای مربوط به حذف مخالفان و سریههای تاکتیکی.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری، گروه تاریخ اسلام، واحد بین الملل قشم، دانشگاه پیام نور، ایران.
Email: mohamadnabavirad@student.pnu.ac.ir
[2] . استادیار، گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: bigdeli1@pnu.ac.ir
[3] . استادیار، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
Email: f.jafarniya@pnu.ac.ir
[4] . استادیار، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
Email: a.parimi@pnu.ac.ar
تاریخ دریافت: 3/4/1403 پذیرش نهایی: 10/7/1403
