بررسی تطبیقی راه‌های شناخت خداوند در دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرا و تأثیر عقاید ابن‌عربی بر ملاصدرا
الموضوعات :سوریه گراوند 1 , محمد کاظم رضازاده جودی 2 , نفیسه فیاض بخش 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ملاصدرا, ابن‌عربی, شناخت خدا, عقل, خودشناسی, معرفت قلبی و شهودی, معرفت نظری و برهانی.,
ملخص المقالة :
عقاید عرفانی و فلسفی ابن عربی در شناخت خداوند از جمله نقش خودشناسی و عقل و معرفت قلبی و شهودی و ... بر عقاید سایر عرفا و فیلسوفان از جمله ملاصدرا تأثیرگذار بوده است. این پژوهش بر آن است که با رویکردی تحلیلی به بررسی دیدگاه‌های این دو حکیم و فیلسوف اسلامی یعنی ابن‌عربی و ملاصدرا در خصوص راه‌های کسب معرفت الله بپردازد و تأثیر عرفان ابن‌عربی بر دیدگاه ملاصدرا در شناخت خدا را تبیین نماید. دیدگاه‌های این دو حکیم بیانگر آن است که با اینکه ملاصدرا در بسیاری از موضوعات پیرو بی‌چون و چرای ابن‌عربی نبوده اما هر دو معتقد به معرفت حق‌تعالی در سه مرتبة ذات و صفات و افعال هستند و بر این باورند که عقل و ظرفیت‌های وجودی بشر قابلیت و توانایی درک ذات خداوند را ندارد. ملاصدرا هم به تأثیر از ابن‌عربی برای عقل در شناخت حق تعالی و اسماء و صفاتش حد و مرزی قائل است. ابن عربی و ملاصدرا هر دو خودشناسی را راهی برای شناخت خداوند دارای اهمیت بسیاری می‌دانند و از این نظر تفاوتی بین دو حکیم وجود ندارد؛ ابن عربی نیز مانند ملاصدرا معرفت به خداوند را امری تشکیکی می‌داند لذا هر کس بنابر علم و توان معرفتی خود قادر به شناخت خداوند است.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1370). فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق ابوالعلا عقیقی، تهران: انتشارات الزهراء.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1388). فتوحات مکیه، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1367). حقیقه الحقایق(ده رساله فارسی)، تهران: مولی.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1418). الفتوحات المکیه فی معرفه الاسرار المالکیه و الملکیه، بیروت: داراحیاء التراث العربیه.
جوادی آملی، عبدالله. (1387). تفسیر موضوعی(توحید در قرآن)، جلد 2، قم: اسراء.
چیتیک، ویلیام .(1390). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمه دکتر مهدی نجفی افرا، تهران: انتشارات جامی.
حسین‌زاده، محمد .(1385). «علم حضوری (ویژگی‌ها، اقسام و گستره)»، مجله معرفت فلسفی، سال چهارم، شماره 14، صص 105- 146.
رجبی، ابوذر. (1392). « تحلیل تطبیقی نقش خودشناسی در معرفت به خدا از دیدگاه ملاصدرا و ابن‌عربی»، نشریه انسان پژوهی دینی، دوره 10، شماره 30 ، شماره پیاپی 30، صص 89-113.
رحیمیان، سعید .(1384). «ارتباط خودشناسی با خداشناسی در عرفان ابن‌عربی»، فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران، سال اول، شماره سوم، صص 44-11.
رضازاده جودی، محمدکاظم .(1397). «معرفت حصولی به واجب تعالی از منظر ملاصدرا»، دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های معرفت‌شناختی، دوره 7، شماره 15، صص 144-117.
سراج، شمس‌الله؛ منفرد، سمیه. (1395). « نفس‌شناسی به منزلۀ مبنایی برای خداشناسی در نظام اندیشۀ ابن‌عربی و صدرالمتألهین»، معرفت فلسفی، شماره 53، صص 57-78.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1360). المبداء و المعاد، مقدمه و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1360). شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1422). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، چاپ سوم، جلد1، بیروت: داراحیاء التراث العربیه.
فرامرزقراملکی، احد. (1388). روش‌شناسی فلسفه ملاصدرا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
کریم نژاد، وحیدرضا. (1392). قلمرو عقل و قلب در شناخت حق تعالی از دیدگاه ملاصدرا، پایاننامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، قم: دانشگاه معارف اسلامی .
گرامی، غلامحسین. (1392). توصیف و تحلیل چگونگی کاربست عقل، نقل و شهود، پایاننامه دکتری، قم: دانشکده معارف اسلامی.
مرتضایی، بهزاد. (1390). «مقایسه دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا در مسئله حدود و قلمروعقل در شناخت حق تعالی»، نشریه آینه معرفت، شماره27، صص 37-21.
میناگر، غلامرضا. (1392). روش‌شناسی صدرالمتألهین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 189 - 171
بررسی تطبیقی راه‌های شناخت خداوند در دیدگاه ابن‌عربی
و ملاصدرا و تأثیر عقاید ابن‌عربی بر ملاصدرا
سوریه گراوند 1
محمد کاظم رضا زاده جودی 2
نفیسه فیاض بخش 3
|
عقاید عرفانی و فلسفی ابن عربی در شناخت خداوند از جمله نقش خودشناسی و عقل و معرفت قلبی و شهودی و ... بر عقاید سایر عرفا و فیلسوفان از جمله ملاصدرا تأثیرگذار بوده است. این پژوهش بر آن است که با رویکردی تحلیلی به بررسی دیدگاه‌های این دو حکیم و فیلسوف اسلامی یعنی ابن‌عربی و ملاصدرا در خصوص راه‌های کسب معرفت الله بپردازد و تأثیر عرفان ابن‌عربی بر دیدگاه ملاصدرا در شناخت خدا را تبیین نماید. دیدگاه‌های این دو حکیم بیانگر آن است که با اینکه ملاصدرا در بسیاری از موضوعات پیرو بی‌چون و چرای ابن‌عربی نبوده اما هر دو معتقد به معرفت حق‌تعالی در سه مرتبة ذات و صفات و افعال هستند و بر این باورند که عقل و ظرفیت‌های وجودی بشر قابلیت و توانایی درک ذات خداوند را ندارد. ملاصدرا هم به تأثیر از ابن‌عربی برای عقل در شناخت حق تعالی و اسماء و صفاتش حد و مرزی قائل است. ابن عربی و ملاصدرا هر دو خودشناسی را راهی برای شناخت خداوند دارای اهمیت بسیاری می‌دانند و از این نظر تفاوتی بین دو حکیم وجود ندارد؛ ابن عربی نیز مانند ملاصدرا معرفت به خداوند را امری تشکیکی می‌داند لذا هر کس بنابر علم و توان معرفتی خود قادر به شناخت خداوند است.
واژگان کلیدی
ملاصدرا، ابن‌عربی، شناخت خدا، عقل، خودشناسی، معرفت قلبی و شهودی، معرفت نظری و برهانی.
[1] . دانشجوی دکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: Nikoogra@gmail.com
[2] . استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: mkrjoudi@yahoo.com
[3] . استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: nafisefayazbakhsh@yahoo.com
تاریخ دریافت: 22/9/1402 پذیرش نهایی: 20/12/1402
