بررسی انتقادی الهیات فیزیکالیستی سلفی
الموضوعات :
1 - استادیار، گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،قم، ایران
الکلمات المفتاحية: الهیات, فیزیکالیسم, صفات خبری, سلفیان, ابن تیمیه.,
ملخص المقالة :
فهم سلفیان در مساله صفات خبری بشدت بر معرفت حسی استوار است و این نکته متاثر از روش معرفت شناختی آنان همچون ظاهرگرایی، عدم توجه به تاویل و نفی ادراک عقل در کلیات است که بدون درنظرگرفتن آسیب های موجود در شناخت حسی، زمینه تفسیر انحرافی در آموزه های الهیاتی و بخصوص فهم صفات الهی را فراهم ساخته است؛ جسمانیت و باور به رویت حسی خداوند پیامد خطای در فهم صفات خبری است . ابن تیمیه به عنوان معمار تفکر سلفی، حس را تنها راه شناخت واقع خارجی می‌دانست، بدین معنی که هر چه غیر محسوس و قابل تخیل نباشد معدوم است. این نگره سلفیان برخاسته از یک پایگاه معرفت شناختی حس گرایانه است که ایشان را همسو با فیزیکال ها قرار می‌دهد؛ فیزیکالیسم به عنوان یک جریان طبیعت گرا همه چیز و نه فقط ماده را قابل تقلیل به خواص اشیاء فیزیکی می داند. این مقاله کوشیده است تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا فهم سلفیان از صفات خبری نوعی از الهیات فیزیکالیستی نیست ؟ در این جستار تلاش می شود تا با تامل در ماهیت الهیات فیزیکالیستی، فهم سلفیان و بخصوص ابن تیمیه از صفات خبری بررسی شده و تقلیل آن به امور مادی و برگرداندن آن به پدیده های محسوس را یک تبیین فیزیکالیستی دانسته و آن را مورد نقد قرار دهد.
قرآن کریم
ابن ابی یعلی، ابو الحسين محمد بن محمد(بی تا)، طبقات الحنابله، بیروت، دارالمعرفه.
ابن تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم(1409)، قاعدة جليلة في التوسل و الوسيله، مصر، لينه.
- (1425)، الفتوى الحموية الكبرى، الریاض، دار الصميعي.
- (1999)، العقيدة الواسطية: اعتقاد الفرقة الناجية المنصورة إلى قيام الساعة أهل السنة والجماعة، الریاض، أضواء السلف.
- (۱۴۱۶)، مجموع الفتاوی، المدینه المنوره، مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف.
- (1392)، الإكليل في المتشابه والتأويل(مجموعة الرسائل الکبری)؛ بیروت،دارالایمان.
- (1397)، شرح حديث النزول، بیروت، المكتب الإسلامي.
- (1406)، منهاج السنة النبوية، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية.
- (1411)، درء تعارض العقل والنقل، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، المملكة العربية السعودية
- (1433)، الجواب الباهر في زوار المقابر، الریاض، مکتبه دارالمنهاج.
- (1392)، بیان تلبیس الجهمیه (الرد علی اساس التقدیس)، مکه المکرمه، مطبعه الحکومه.
- (1427)، الصفديه، بیروت:المکتبه العصریه.
- (1995)، الایمان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- (۱۹۴۹)، الرد علی المنطقیین، بمبئی.
ابن حجر الهیتمی، أحمد بن محمد(1419)، أشرف الوسائل إلى فهم الشمائل، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن‌سينا(1404)، التعليقات، تصحيح عبدالرحمن بدوى، قم، مركز النشر التاسع المكتب الاعلام الاسلامى.
ابن‌قيم الجوزیه، محمد بن ابی‌بکر(بی تا)؛ الصواعق المرسله على الجهمية والمعطلة؛ ریاض: دار العاصمة.
اتو نویرات (1374)، فیزیکالیسم، ترجمه علی مرتضویان، نشریه ارغنون، شماره 7 ص ۳۳۶ – ۳۳۷.
اشعرى، ابوالحسن(1975)، الابانه عن اصول الديانه، مدينه،
امیراحسان کرباسی زاده/ حسن امیری آرا (۱۳۹۹)، ابهام درمتافیزیک طبیعی شده / جاويدان خرد،شماره۳۸.
بن عاشور، محمد الطاهر بن محمد(1984)، التحرير والتنوير «تحرير المعنى السديد وتنوير العقل الجديد من تفسير الكتاب المجيد»، تونس، الدار التونسية للنشر.
بیکران بهشت، حامد(۱۴۰۱)، طبیعت گرایی یا مضمون هستی شناختی؟ فیزیکالیسم و ذهنیت بنیادی: یک رویکرد تاریخی، پژوهش های فلسفی، شماره 38، ص ۱۶۱
جوادی آملی، عبدالله(1387)، معرفت شناسی در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۷.
حسین زاده، محمد(۱۳۹۴)، معرفت‌شناسی در قلمرو گزاره‌های پسین، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره، ۸۵-۴۷.
زکی نجیب محمود(۱۴۱۴)، موقف من المیتافیزیقا، القاهرة، دارالشروق، 1414 ق، ص «ز». ص 13. ص 8و9.)
سامی النشار(بی تا)، نشأة الفکر الفلسفی فی الاسلام، قاهره، دارالمعارف.
ﺳيد ﻣﺮتضي؛ رسائل الشريف المرتضي، قم، دار القرآن الكريم
سیوطی، جلال الدين عبد الرحمن بن محمد(1408)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: المكتبة العصرية.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم(1364)، الملل والنحل، قم: الشریف الرضی.
شیخ صدوق، محمد بن على بن بابویه (۱۴۰۱)، التوحید، قم، مؤسسة النشر الإسلامي.
شيرازي، صدرالدين محمّد(بی تا)، الحكمة المتعالية في الاسفارالعقلية الاربعة، قم، مصطفوي.
طباطبایي، محمدحسين(1396)، قرآن در اسلام؛ قم، بوستان کتاب.
- (1984)، الميزان فى تفسير القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه، 1417ق.
العثیمین، محمد بن صالح (1421)؛ القواعد المثلى في صفات الله وأسمائه الحسنى، المدينة المنورة، الجامعة الأسلامية .
- (1422)، عقيدة أهل السنة والجماعة، المدينة المنورة، الجامعة الأسلامية.
- (1413)، مجموع فتاوى ورسائل، دار الوطن .
العیاشی، محمد بن مسعود(1380)، تهران، المطبعة العلمية.
فخر رازی، محمد بن عمر(1406)، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة .
قاضی عبدالجبار(۱۴۲۲)، شرح الاصول الخمسه، بیروت، دار إحياء التراث العربي.
محمد عبدالرزاق اسود(1429)، الإتجاهات المعاصرة في دراسة السنة النبوية في مصر وبلاد الشام، دمشق،دارالکلم الطیب.
مقبول احمد، صلاح الدین(1412)،دعوه شیخ الاسلام ابن‌تیمیه و أثرها على الحركات الإسلامية المعاصرة وموقف الخصوم منها، الکویت، دار ابن الاثیر.
نخبة من العلماء(1421)؛ أصول الإيمان في ضوء الكتاب والسنة؛ المملكة العربية السعودية، وزارة الشؤون الإسلامية والأوقاف والدعوة والإرشاد
النووي، یحیی بن شرف (1392)، شرح صحيح مسلم؛ بیروت، دار إحياء التراث العربي.
یوستوس هارتناک(۱۴۰۱)، فلسفه کانت، ترجمه غلامعلى حدّاد عادل، تهران، هرمس.
یوسف کرم(1390)، فلسفه کانت (و نقد و بررسی آن) به ضمیمه مقایسه‌ای بین برهان صدیقین و انتولوژی، ترجمه محمد محمدرضائی، تهران، موسسه بوستان کتاب.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 26 -7
بررسی انتقادی الهیات فیزیکالیستی سلفی
محمد باقر پورامینی 1
|
فهم سلفیان در مساله صفات خبری بشدت بر معرفت حسی استوار است و این نکته متاثر از روش معرفت شناختی آنان همچون ظاهرگرایی، عدم توجه به تاویل و نفی ادراک عقل در کلیات است که بدون درنظرگرفتن آسیب های موجود در شناخت حسی، زمینه تفسیر انحرافی در آموزه های الهیاتی و بخصوص فهم صفات الهی را فراهم ساخته است؛ جسمانیت و باور به رویت حسی خداوند پیامد خطای در فهم صفات خبری است . ابن تیمیه به عنوان معمار تفکر سلفی، حس را تنها راه شناخت واقع خارجی می‌دانست، بدین معنی که هر چه غیر محسوس و قابل تخیل نباشد معدوم است. این نگره سلفیان برخاسته از یک پایگاه معرفت شناختی حس گرایانه است که ایشان را همسو با فیزیکال ها قرار می‌دهد؛ فیزیکالیسم به عنوان یک جریان طبیعت گرا همه چیز و نه فقط ماده را قابل تقلیل به خواص اشیاء فیزیکی می داند. این مقاله کوشیده است تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا فهم سلفیان از صفات خبری نوعی از الهیات فیزیکالیستی نیست ؟ در این جستار تلاش می شود تا با تامل در ماهیت الهیات فیزیکالیستی، فهم سلفیان و بخصوص ابن تیمیه از صفات خبری بررسی شده و تقلیل آن به امور مادی و برگرداندن آن به پدیده های محسوس را یک تبیین فیزیکالیستی دانسته و آن را مورد نقد قرار دهد.
واژگان کلیدی
الهیات، فیزیکالیسم، صفات خبری، سلفیان، ابن تیمیه.
[1] . استادیار، گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،قم، ایران.
Email: pouramini47@yahoo.com
تاریخ دریافت: 13/4/1403 پذیرش نهایی: 17/7/1403
