تبیین اصول معماری مسکن هوشمند با هدف کاهش بهره‌گیری از انرژی‌های تجدید ناپذیر در جهت حفظ محیط‌زیست
الموضوعات :
امیرحسین شیردل
1
,
جمال الدین مهدی نژاد
2
1 - کارشناسی معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.
2 - استاد دانشکده معماری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران.
الکلمات المفتاحية: معماری پایدار, مسکن هوشمند, محیط‌زیست, بهینه‌سازی مصرف انرژی, انرژی‌های تجدید پذیر.,
ملخص المقالة :
در دهه‌های اخیر، افزایش جمعیت کره زمین، گسترش شهرنشینی و توسعه صنعتی، بهره‌برداری غیراصولی و بی‌حد از منابع طبیعی به‌شدت بر محیط‌زیست تأثیر گذاشته و منجر به بروز آسیب‌های جدی زیست‌محیطی شده است که تهدیدی جدی برای حیات آینده بشر و اکوسیستم‌های طبیعی به شمار می‌روند. این وضعیت نشان‌دهنده ضرورت تغییر در رویکرد و نگرش‌ها در معماری و لزوم حرکت به‌سوی پایداری شده است. با افزایش چالش‌های زیست‌محیطی و نیاز به بهینه‌سازی مصرف منابع، ساختمان‌های مسکونی هوشمند به‌عنوان یک عاملی مهم برای ارتقاء معماری پایدار و حفظ محیط‌زیست مطرح شده است. این مقاله به بررسی راهکارهای نوین، جهت دستیابی به ساختمان‌های مسکونی هوشمند می‌پردازد که می‌تواند به کاهش مصرف انرژی، بهینه‌سازی منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان منجر شود. ازاین‌رو این پژوهش که از نوع کیفی است، با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای به‌صورت هدفمند و همچنین جست‌وجوی منابع موجود در این حوزه اعم از مقالات، کتب و غیره نتایج مهمی حاصل گردیده است. نتایج پژوهش گویای آن است امروزه ساختمان‌های هوشمند، در رسیدن به معماری و توسعه پایدار و در نتیجه حفظ محیط‌زیست نقش مؤثری را ایفا می‌کنند، ازاین‌رو، روش‌هایی همچون بهره‌گیری از سیستم‌های اتوماسیون خانگی، پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیاء (IOT)، استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر، طراحی فضاهای سبز و باغ‌های عمودی، توسعه مصالح ساختمانی پایدار، مدیریت هوشمند آب به‌عنوان برجسته‌ترین و مهم‌ترین عوامل که در این حوزه مؤثر می‌باشند، پیشنهاد می‌گردد.
1- احمدی کمرپشتی، علی؛ غلامی، پیمان؛ و احمدی کمرپشتی، مهرداد(1390). بررسی استفاده از تکنولوژی‌های نوین و اتوماسیون در ساختمان‌های هوشمند، اولین همایش منطقه‌ای مهندسی عمران، جویبار.
2- باغبان‌پور خوئی، عباس(2023). نقش فضاهای سبز شهری در کیفیت زندگی و محیط‌زیست شهری (مورد مطالعه: شهرستان خوی). پژوهش‌های کاربردی در فنی و مهندسی، 32(4)، 93-114.
3- پناهنده، محمد؛ و صوفی، منصور(2005). رهیافت پیشگیری از وقوع آلودگی (PP) رویکرد محیط زیستی. محیط‌شناسی، 31(38).
4- رضایی، داود؛ نهاوندی، مرضیه؛ و زنده شاهوار، محمدامین(1392). ارائه راهکارهای مناسب نگهداری انرژی در معماری ساختمان‌های مسکونی و بررسی کارایی سیستم‌های هوشمند. اولین کنفرانس معماری و فضاهای شهری.
5- سرمدی، مرتضی(1392).ارائه مدلی جهت ورود هوشمندانه هوش مصنوعی به صنعت ساختمان با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره.کنفرانس بین‌المللی عمران. معماری و توسعه پایدار شهری.تبریز.
6- مولایی, یوسف؛ و امین منصور، جواد(2019). راهبرد ملی توسعۀ پایدار: چالش‌ها و فرصت‌ها. فصلنامه سیاست، 49(3)، 837-862. doi:10.22059/jpq.2018.243863.1007158
7- مهدی نژاد، جمال‌الدین؛ و افقهی، سید ابوالفضل(1402). بررسی معماری فولدینگ و اثرات آن در معماری ایران، پنجمین کنفرانس بین‌المللی فناوری‌های نوین در مهندسی معماری و شهرسازی ایران، تهران.
8- مولانایی، صلاح‌الدین؛ و سلیمانی، سارا(2016). عناصر با ارزش معماری بومی منطقه سیستان، بر مبنای مؤلفه‌های اقلیمی معماری پایدار، 13(41)، 57-66.
9- مهدی نژاد، جمال‌الدین؛ و شیردل، امیرحسین(1403).حکمت معماری مسکن ایرانی مبتنی بر مصرف بهینه انرژی. چاپ اول.تهران: انتشارات اول و آخر.
10- مجتبوی، سیده مریم؛ و بنانژاد مشهدی، بهناز(1401). بررسی تأثیرات هوشمندسازی ساختمان بر صرفه‌جویی انرژی. پژوهش‌های معماری نوین، 6(4)، 41. dor:20.1001.1.28209818.1401.2.4.1.2
11- ولی زاده اوغانی، محمدباقر؛ و موحدی، ناصر(2019). استفاده سامانه‌های ایستا و غیرفعال خورشیدی جهت ایجاد آسایش حرارتی در طرح معماری خانه‌های سنتی تبریز، 6(1)، 26-37.
12- Apanavičienė, R., & Shahrabani, M. M. N. (2023). Key factors affecting smart building integration into smart city: technological aspects. Smart Cities, 6(4), 1832-1857.
doi:10.3390/smartcities6040085
13- Borah, G. (2025). Emerging Trends in Smart Green Building Technologies. Heat Transfer Enhancement Techniques: Thermal Performance, Optimization and Applications, 391-415.
doi:10.1002/9781394270996.ch18
14- Brewer, T. (2024). Climate change: An interdisciplinary introduction. Springer Nature.
15- da Silva Tomadon, L., do Couto, E. V., de Vries, W. T., & Moretto, Y. (2024). Smart city and sustainability indicators: a bibliometric literature review. Discover Sustainability, 5(1), 143.
doi:10.1007/s43621-024-00328-w
16- Capodaglio, A. G. (2025). Energy use and decarbonisation of the water sector: a comprehensive review of issues, approaches, and technological options. Environmental Technology Reviews, 14(1), 40-68.
doi:10.1080/21622515.2024.2440163
17- Cheng, K. M., Tan, J. Y., Wong, S. Y., Koo, A. C., & Amir Sharji, E. (2022). A review of future household waste management for sustainable environment in Malaysian cities. Sustainability, 14(11), 6517.
doi:10.3390/su14116517
18- Clayton, T., & Radcliffe, N. (2018). Sustainability: a systems approach. Routledge.
19- Haines, V., Maguire, M., Cooper, C., Mitchell, V., Lenton, F., Keval, H., & Nicolle, C. (2005). User Centred Design in Smart Homes: Research to Support the Equipment Management and Services Aggregation Trials. Ergonomics and Safety Research Institute, Loughborough University, 1-110.
20- Kumar, K., Rani, V., & Kaur, R. (2025). Various Frameworks for Smart City and Urbanization System. In 5G Enabled Technology for Smart City and Urbanization System (pp. 23-35). Chapman and Hall/CRC.
21- Kibert, C. J. (2016). Sustainable construction: green building design and delivery. John Wiley & Sons.
22- Liu, H., Du, Z., Xue, T., & Jiang, T. (2025). Enhancing smart building performance with waste heat recovery: Supply-side management, demand reduction, and peak shaving via advanced control systems. Energy and Buildings, 327, 115070. doi:10.1016/j.enbuild.2024.115070
23- Moghayedi, A., Awuzie, B., Omotayo, T., Le Jeune, K., Massyn, M., Ekpo, C. O., ... & Byron, P. (2021). A critical success factor framework for implementing sustainable innovative and affordable housing: a systematic review and bibliometric analysis. Buildings, 11(8), 317.
doi:10.3390/buildings11080317
24- Nasr, I. B., Abaidi, I., & Thomas, L. (2025). Home Sweet Smart Home: Enhancing Consumer Valuation and Purchase Intention of Smart Home Technologies (SHTs) for Societal Value. Information Systems Frontiers, 1-29. doi:10.1007/s10796-024-10563-1
25- Park, M., Oh, H., & Lee, K. (2019). Security risk measurement for information leakage in IoT-based smart homes from a situational awareness perspective. Sensors, 19(9), 2148.
doi:10.3390/s19092148
26- Sadeghi, B., Cavaliere, P., Pruncu, C. I., Balog, M., Marques de Castro, M., & Chahal, R. (2024). Architectural design of advanced aluminum matrix composites: A review of recent developments. Critical Reviews in Solid State and Materials Sciences, 49(1), 1-71. doi:10.1080/10408436.2022.2078277
27- UNESCO. (2020). "Sustainable Development Goals: Architecture and the Built Environment." Retrieved from UNESCO website.
28- Wang, J., & Zakaria, S. A. (2025). Morphological Characteristics and Sustainable Adaptive Reuse Strategies of Regional Cultural Architecture: A Case Study of Fenghuang Ancient Town, Xiangxi, China. Buildings, 15(1), 119. doi:10.3390/buildings15010119
29- World Health Organization. (2023). WHO ambient air quality database, 2022 update: status report. World Health Organization.
30- Yusoff, M. M. (2020, August). Improving the quality of life for sustainable development. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 561, No. 1, p. 012020). IOP Publishing.
