فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توان افزایی توان یابان، با رویکرد نوآوری اجتماعی
محورهای موضوعی : تخصصی
مریم قاسمی
1
,
اباذر اشتری مهرجردی
2
*
,
احسان رحمانی خلیلی
3
1 - دانشجوی دکتری رشته جامعه شناسی، دانشگاه آزاد واحد شمال، تهران، ایران
2 - استادیار گروه علم و فناوری، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
کلید واژه: توسعه, نوآوری اجتماعی, فراتحلیل, توان افزایی, توان یاب,
چکیده مقاله :
رویکرد توسعه اجتماعی از آن جهت که هدف نهایی اش بهبود شرایط زندگی و بالا بردن سطح رفاه افراد جامعه است و هم از آن جهت که علاوه بر در نظر گرفتن ابعاد اقتصادی، به ابعاد اجتماعی توسعه و نهایتا به توان افزایی اجتماعی پرداخته است، مهم است. توسعه اجتماعی میتواند به معنای ایجاد فرصت‌ها و شرایط برای مشارکت توان یابان در فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باشد. اما به دلیل غلبه رویکرد اقتصادی و فرهنگی، به وجه اجتماعی آن کمتر پرداخته شده است. هدف مقاله، تحلیل محتوای مطالعات نوآوری و توسعه اجتماعی و صورت بندی نو از مجموعه مفاهیم اساسی و شاخص های علمی مرتبط با این حوزه است.
روش تحقیق حاضر توصیفی-تحلیلی، از نظر هدف کاربردی، با روش کیفیِ تحلیل محتوا-فراترکیب در بازه زمانی (مطالعات توسعه اجتماعی 1402-1382) و (مطالعات نوآوری اجتماعی 1402-1394)، گردآوری داده ها با روش اسنادی و مطالعات کتابخانه ای در قالب واحد تحلیل مقالات، رساله ها، کتب و طرح های پژوهشی مرتبط با موضوع تحقیق بوده است که از میان مقاله های موجود، با انجام غربالگری و پالایش داده ها، نهایتا در حوزه نوآوری اجتماعی تعداد (18) مقاله و در حوزه توسعه اجتماعی تعداد (33) مقاله انتخاب و به عنوان سند وارد مرحله تحلیل شده اند
یافته ها حاکی از آنست که با توجه به بعد کلان و مهم شناسایی شده حول "توسعه اجتماعی" و مفاهیم اساسی جای گرفته در بطن آن از جمله: "کارآفرینی اجتماعی، خودکارآمدی، توانمندسازی، توانمندی جسمی، توانمندی روانی، توانمندی اقتصادی، توانمندی اجتماعی، توانمندی سیاسی، توانمندی فرهنگی، توانمندی حقوقی، توانمندسازی زنان، مهارت آموزی، زنان سرپرست خانوار"، توانمندسازی توان یابان در زمینه های مختلف با توجه به رویکرد نوآوری اجتماعی و اهتمام به امر کارآفرینی و مهارت آموزی این قشر آسیب پذیر از طریق سازمان های آموزشی و تخصصی مانند سازمان آموزش فنی و حرفه ای در جامعه ی ایران میسور می باشد
The social development approach is significant because its ultimate goal is to improve living conditions and enhance the welfare of individuals in society. It also addresses social dimensions of development, ultimately leading to social empowerment. Social development can mean creating opportunities and conditions for individuals with disabilities to participate in social, economic, and cultural activities. However, due to the dominance of economic and cultural approaches, its social aspect has received less attention. The aim of this paper is to analyze the content of studies on social innovation and social development and to formulate a new understanding of the fundamental concepts and scientific indicators related to this field
The present research employs a descriptive-analytical method, with an applied objective, using qualitative content analysis and meta-synthesis over a time frame of social development studies from 2003 to 2023 and social innovation studies from 2014 to 2023. Data collection was conducted through documentary and library studies, focusing on articles, theses, books, and research projects related to the research topic. From the available articles, after screening and refining the data, a total of 18 articles in the field of social innovation and 33 articles in the field of social development were selected and entered the analysis phase.
The findings indicate that, considering the significant macro aspect identified around "social development" and the fundamental concepts embedded within it, such as "social entrepreneurship, self-efficacy, empowerment, physical capability, psychological capability, economic capability, social capability, political capability, cultural capability, legal capability, women's empowerment, skill training, and female-headed households," the empowerment of individuals with disabilities in various fields, in line with the social innovation approach and a focus on entrepreneurship and skill training for this vulnerable group, is achievable through educational and specialized organizations like the Technical and Vocational Training Organization in Iranian society
ازکیا، مصطفی ؛ غفاری،غلامرضا، (1383). توسعه روستایی با تاکید بر جامعه ی روستایی ایران تهران: نشر نی.
استادیان خانی، زهرا؛ فدایی مقدم، ملیحه، (1396). اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر سازگاری اجتماعی و هراس اجتماعی توان یابان جسمی. مجله توانبخشی.
اشتری مهرجردی، اباذر، (1402). تبیین نوآوری اجتماعی با تاکید بر گفتمان کارآفرینی، نشریه نوآوری و ارزش آفرینی، بهار و تابستان.
اشتری مهرجردی، اباذر، (1402). تبیین و کاربست نوآوری اجتماعی در کشور با تاکید بر گفتمان دانشگاهی، نشریه مطالعات دانشگاه شماره 4.
اشتری مهرجردی، اباذر، (1402). پیدا و پنهان نوآوری اجتماعی در ایران،انتشارات پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی. تهران.
ايمان، محمدتقی، (1388). مبنای پارادایمی روشهای تحقیق کّمی و کیفی در علوم انسانی. قم: حوزه و دانشگاه.
آزاد ارمکی، تقی وهمکاران(1391). "بررسی و شناسايی شاخص های کاربردی توسعه اجتماعی با تکنیک دلفی" فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی – فرهنگی، سال اول ، شماره اول .
برزنجه عطری، سید رحمت الله و ملک تاج خسروی. ۱۳۹8. «تاثیر سیاستگذاری عمومی از نظر رفاه عمومی در توسعه اجتماعی سیاسی مطالعه موردی استان کردستان. مجله مطالعات سیاسی.
پیران، پرویز، (1380)، سیاست اجتماعي، توسعه اجتماعي و ضرورت آن در ایران (نقد و بررسي سند کپنهاگ). رفاه اجتماعی ویژه نامه سیاست اجتماعي.
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی توانیابان، با رویکرد نوآوری اجتماعی
* مریم قاسمی ** اباذر اشتریمهرجردی *** احسان رحمانیخلیلی
* دانشجوی دکتری رشته جامعه شناسی، دانشگاه آزاد واحد شمال، تهران، ایران.
** استادیار گروه علم و فناوری، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، تهران، ایران.
*** استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
ehs.rahmanikhalili@iauctb.ac.ir
تاریخ دریافت: 01/11/1403 تاریخ پذیرش: 10/03/1404
چکیده
رویکرد توسعه اجتماعی از آن جهت که هدف نهایی اش بهبود شرایط زندگی و بالا بردن سطح رفاه افراد جامعه است و هم از آن جهت که علاوه بر در نظر گرفتن ابعاد اقتصادی، به ابعاد اجتماعی توسعه و نهایتا به توان افزایی اجتماعی پرداخته است، مهم است. توسعه اجتماعی میتواند به معنای ایجاد فرصت‌ها و شرایط برای مشارکت توان یابان در فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باشد. اما به دلیل غلبه رویکرد اقتصادی و فرهنگی، به وجه اجتماعی آن کمتر پرداخته شده است. هدف مقاله، تحلیل محتوای مطالعات نوآوری و توسعه اجتماعی و صورت بندی نو از مجموعه مفاهیم اساسی و شاخص های علمی مرتبط با این حوزه است.
روش تحقیق حاضر توصیفی-تحلیلی، از نظر هدف کاربردی، با روش کیفیِ تحلیل محتوا-فراترکیب در بازه زمانی (مطالعات توسعه اجتماعی 1402-1382) و (مطالعات نوآوری اجتماعی 1402-1394)، گردآوری داده ها با روش اسنادی و مطالعات کتابخانه ای در قالب واحد تحلیل مقالات، رساله ها، کتب و طرح های پژوهشی مرتبط با موضوع تحقیق بوده است که از میان مقاله های موجود، با انجام غربالگری و پالایش داده ها، نهایتا در حوزه نوآوری اجتماعی تعداد (18) مقاله و در حوزه توسعه اجتماعی تعداد (33) مقاله انتخاب و به عنوان سند وارد مرحله تحلیل شده اند.
یافته ها حاکی از آنست که با توجه به بعد کلان و مهم شناسایی شده حول "توسعه اجتماعی" و مفاهیم اساسی جای گرفته در بطن آن از جمله: "کارآفرینی اجتماعی، خودکارآمدی، توانمندسازی، توانمندی جسمی، توانمندی روانی، توانمندی اقتصادی، توانمندی اجتماعی، توانمندی سیاسی، توانمندی فرهنگی، توانمندی حقوقی، توانمندسازی زنان، مهارت آموزی، زنان سرپرست خانوار"، توانمندسازی توان یابان در زمینه های مختلف با توجه به رویکرد نوآوری اجتماعی و اهتمام به امر کارآفرینی و مهارت آموزی این قشر آسیب پذیر از طریق سازمان های آموزشی و تخصصی مانند سازمان آموزش فنی و حرفه ای در جامعه ی ایران میسور می باشد.
واژههای کلیدی: توسعه، نوآوری اجتماعی، فراتحلیل، توان افزایی، توان یاب.
نوع مقاله: علمی
در میان رویکرد های مختلف توسعه اجتماعی، چهار دیدگاه کلی وجود دارد؛ دیدگاه ساختارگرایی: این دیدگاه بر ایـن باور اسـت که توسـعه اجتـماعی نیـازمند تغییر در
نویسنده عهدهدار مکاتبات: اباذر اشتریمهرجردی Ashtari@iscs.ac.ir چکیده
|
دیدگاه فرهنگی: این دیدگاه بر این اعتقاد است که توسعه اجتماعی نیازمند تغییر در ارزش‌ها، باورها و عقاید فرهنگی است. این دیدگاه تاکید دارد که برای توسعه، باید از فرهنگ و هویت محلی استفاده شود.
نظریه توسعه پایدار: این نظریه از دهه 1980 مطرح شد و بر این اعتقاد است که توسعه باید به گونه‌ای باشد که نیازهای نسل‌های آینده را نیز برآورده کند. نظریه توسعه پایدار نیز به تحلیل و توجیه توسعه اجتماعی با تاکید بر حفظ مواد طبیعی و محیط زیستی پرداخته است. این نظریه بر این اصل تأکید دارد که توسعه باید به گونه‌ای باشد که نیازهای نسل‌های آینده را نیز تأمین کند و منابع طبیعی و محیط‌زیست را حفظ کند. اصلی‌ترین مفهوم این نظریه، ارتباط نزدیک بین توسعه اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیست است که برای رسیدن به توسعه پایدار باید به تعادل بین این سه عامل توجه داشت.
رویکرد توسعه اجتماعی از آن جهت که هدف نهایی اش بهبود شرایط زندگی و بالا بردن سطح رفاه افراد جامعه است و هم از آن جهت که در این مسیر علاوه بر در نظر گرفتن ابعاد اقتصادی که در بالا به ان اشاره شد به ابعاد اجتماعی توسعه؛ از قبیل اهمیت ساختار اجتماعی، تحولات اجتماعی، عدالت توزیعی، یعنی توزیع عادلانه منابع، تعامل انسان و محیط، مشارکت اجتماعی و نهایتا به توان افزایی اجتماعی پرداخته است و همچنین به ابعاد فرهنگی توسعه؛ مثل تاکید بر اهمیت ارتقا سطح آگاهی و تاکید بر اهمیت ارزش های انسانی یا مباحث مربوط به گسترش تکنولوژی و رسانه ها و ... را مدنظر قرار داده است. و نهایتا از آن جهت که در زمینه توانمندسازی توان‌خواهان نیز تمرکز دارد، توسعه اجتماعی میتواند به معنای ایجاد فرصت‌ها و شرایط برای مشارکت توان یابان در فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. این امر نیازمند ساختارهای اجتماعی منعطف و بازنگری در قوانین و مقررات است تا توان یابان بتوانند به طور کامل در جامعه شرکت کنند، مورد استفاده قرار گرفته است.
مطالعه و جمع‌آوری پیشینه پژوهش در جهت ارائه ی یک تحقیق علمی قابل قبول و معتبر، ضروری است. چرا که، پیشینه پژوهش به ما کمک می‌کند تا مبانی نظری و تاریخچه موضوع مورد بررسی را درک کنیم و ارتباط تحقیق خود با تحقیقات گذشته مشخص کنیم. همچنین با بررسی پیشینه پژوهش، می‌توانیم تحقیقات گذشته را ارزیابی کرده و نقاط قوت و ضعف آنها را شناسایی کنیم تا در روند تحقیق خود بهبود ایجاد کنیم، علاوه بر اینها به واسطه ی مطالعه پیشینه پژوهش می‌توانیم جدیدترین تحقیقات و دستاوردهای علمی در زمینه مورد نظر را معرفی کنیم و نشان دهیم که این پروژه چگونه به توسعه دانش در این حوزه کمک می‌کند.
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی.../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 46 |
لذا، نتایج حاصل از این تحقیق در جداول جداگانه ای با عناوین؛ پیشینه تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور با رویکرد نوآوری اجتماعی و پیشینه تحقیقات انجام شده با رویکرد توسعه اجتماعی ارائه می گردد و در نهایت به اهمیت ادامه تحقیقات و پژوهشها در این زمینه اشاره خواهیم کرد.
2- پیشینه مطالعات نوآوری اجتماعی
آسیبپذیر یا به حاشیه رانده شده نیز بیشتر بر حالت گزارشنگاری از عملکرد سازمانی(گزارش عملکرد) متمرکز بوده که در جدول ذیل ذکر شده است. مقالات خارجی بیشتری در این خصوص میتوان یافت و از آن بهره برد.
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 47 |
جدول 1. پیشینه تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور با رویکرد نوآوری اجتماعی
ردیف | عنوان | نویسنده / نویسندگان | سال | نوع سند | خاستگاه پژوهشی | مفاهیم اساسی | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | نوآوری اجتماعی: کنکاشی بر مفهوم سازی مبتنی بر تحلیل محتوای تعاریف | علی مبینی دهکردی، مهران کشتکار هرانکی | 1394
| مقاله دکتری | دانشگاه عالی دفاع ملی | هدف، تمرکز و ماهیت نوآوری اجتماعی، مدل حکمرانی، مدل مدیریت سازمانی، اهداف اجتماعی، کارآفرینی اجتماعی، تغییر نهادی، تحول اجتماعی | ||||
2 | فراترکیب مدلهای نوآوری اجتماعی | علی مبینی دهکردی، مهران کشتکار هرانکی | 1394 | مقاله دکتری | دانشگاه عالی دفاع ملی | مدل های نوآوری اجتماعی، مساله اجتماعی، چرخه تولید ایده، چرخه پیاده سازی، محصول | ||||
3 | چرخه حیات نوآوری های اجتماعی | علی اصغر سعدآبادی، علی اصغر پورعزت، محمد امین قانعی راد، نیما مختارزاده، مهدی الیاسی | 1395 | مقاله دکتری | دانشگاه تهران | چرخه حیات نوآوری اجتماعی، کارآفرینی اجتماعی، مدل کسب و کار، مهارت های راهبردی | ||||
4 | نوآوری اجتماعی، مفاهیم، تعاریف و مدلها | علی مبینی دهکردی، مهران کشتکار هرانکی | 1395 | کتاب | دانشگاه تهران | نوآوری اجتماعی، مفاهیم و مدل ها، اصول کارآفرینی، توسعه کارآفرینی، خوداشتغالی، بازاریابی، اقتصاد. | ||||
5 | مشارکت مردمی در نوآوری اجتماعی | علیرضا چیت سازیان، محمد علی صادقی کیا | 1397 | مقاله کارشناسی ارشد | دانشگاه امام صادق | نوآوری اجتماعی، خیریه، مشارکت مردمی، رفع فقر، محرومیت زدایی، سازمان های مردم نهاد، مشارکت مردمی، بشردوستان، آگاه سازی، تقویت هویت و انسجام اجتماعی جامعه، تسهیل و جذاب نمودن مشارکت داوطلبانه، یادگیری و مهارت افزائی، اعتمادسازی و بهبود تعامل و ارتباط کنشگران. | ||||
6 | نوآوری اجتماعی: راه‌حلهایی برای آینده پایدار | رنه شمید پیتر، توماس آزبورگ، مترجم علی اصغر سعدآبادی | 1397 | کتاب | دانشگاه امام صادق | نوآوری اجتماعی، سیاست اجتماعی، تغییرات اجتماعی، دید مهندسی، نوآوری تکنولوژیک، مفید بودن نوآوری اجتماعی. | ||||
7 | نظریه شبکه ها نوآوری، رویکرد تحلیلی به روابط اجتماعی - اقتصادی | بهمن کارگر شهامت
| 1397 | مقاله علمی-ترویجی
| دانشگاه آزاد اسلامی | نظام های اقتصادی-اجتماعی، نظریه شبکه سازی، شبکه های اجتماعی، نظریه شبکه های نوآوری، تمرکز بر سازمانها و شرکتها و نه جامعه، صورت بندی، تاکید بر تحلیل های نظری، فاقد مطالعه میدانی. | ||||
8 | الگوی شکل گیری نوآوری اجتماعی در جهاد سازندگی | مهدی روح اللهی، منوچهر منطقی، حبیب الله طباطبائیان، جهانیار بامداد صوفی | 1397 | مقاله دکتری | دانشگاه علامه طباطبائی | جهاد سازندگی، نهاد نوآور اجتماعی، عدم سازگاری با واقعیت، جامعه روستایی، نوآوری، نوآوری اجتماعی، جلب مشارکت و
| ||||
9 | بررسی تجربه توانمندسازی توان یابان: نمونه موردی ژاپن | لیلا حسینی
| 1397 | مقاله کنفرانسی | دانشگاه محقق اردبیلی
| توانمندسازی، توان یابیت، ناتوانی، اشتغال حمایتی، ژاپن، سیستم Hello Work، سیستم ملی خدمات رفاهی، تامین درآمد فرد ناتوان | ||||
10 | بررسی تجربیات جهانی شرکتهای استارت‌آپ در حوزه نوآوری اجتماعی با تاکید بر ارائه خدمات به اقشار آسیب پذیر | مهدی محمدی، مهدی کاکاوندی، آرش زمانی، بابک رحیمی، پرویز کرمی | 1397 | کتاب | معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری | نوآوری اجتماعی، استارت آپ ها، مدل های کسب و کار، شهرنشینی، تغییر الگوی مصرف، مصرف گرایی، فناوری های نوین، کمبود منابع آبی پایدار، تغییرات آب و هوایی، آلودگی هوا، امنیت غذایی و پسماند | ||||
11 | نوآوری اجتماعی؛ معرفی و مفاهیم اولیه | انسیه شجاعی | 1397 | گزارش تحلیلی | مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی | نگاه غالب مدیریتی (از بالا به پائین)، فاقد توجه مناسبات فرهنگی و اجتماعی، شکست دولت رفاه، شکست سرمایه داری بازار سنتی، کاهش منابع طبیعی، تغییرات آب و هوایی، جمعیت روبه پیری، افزایش شهرنشینی، هزینه های سلامتی، آثار جهانی سازی، پیچیدگی مسائل اجتماعی. | ||||
12 | طراحی الگوی موفقیت نوآوری اجتماعی در کمیته امداد امام خمینی(ره) با رویکرد نظریه داده بنیاد | غلامرضا جندقی، حسن زارعی متین، رضا طهماسبی، علیرضا افروزنیا
| 1398 | مقاله دکتری | دانشگاه تهران |
| ||||
13 | اقدام پژوهی برای ایجاد نوآوری اجتماعی در اشتغال افراد توان یاب | علی اصغر سعدآبادی، فرتاش، آرامی پور | 1399 | مقاله دکتری | دانشگاه شهید چمران اهواز | افراد توان یاب، توان یابیت، نوآوری اجتماعی، تفکر سیستمی، اشتغال، افزایش نرخ بیکاری توان یابان، ایجاد استارت آپ های خود توان یاب، نقش دولت، حقوق بازنشستگی، توجه به توانایی های ویژه توان یابان. | ||||
14 | تبیین نقش میانجیگری شادابی اجتماعی و کیفیت زندگی در تاثیر حمایت اجتماعی بر سلامت اجتماعی توان یابان جسمی-حرکتی شهر تهران | حمیدرضا کریمی درمنی، احسان رحمانی خلیلی، منصور حقیقتیان | 1399 | مقاله دکتری | دانشگاه آزاد اسلامی | سلامت اجتماعی، حمایت اجتماعی، شادابی اجتماعی، کیفیت زندگی، توان یابان، توسعه اجتماعی. | ||||
15 | اطلس توانمندیهای داخلی شرکتهای فناور ایرانی در حوزه نوآوری های اجتماعی | علی زرمالی، بابک رحیمی، محمدصادق صارمی، پرویز کرمی | 1400 | کتاب | معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری
| نوآوری اجتماعی، شرکت های دانش بنیان، شرکت های خلاق، استارت آپ، فناوری، توانمندسازی، رفع تبعیض، عدالت اجتماعی
| ||||
16 | نوآوری اجتماعی برای توسعه پایدار عادلانه: ادغام رفاه نسل آینده | Rita Vasconcellos Oliveira
| 2021 نروژ | مقاله پژوهشی | دانشگاه علم و صنعت، نروژ | نوآوری اجتماعی، توسعه پایدار، کالاهای غیرتعویض، عدالت بین نسلی، پایدار قوی، مرزهای جهانی، رفاه نسل آینده، ارزش محور. | ||||
17 | پیوند پروژه‌های نوآوری اجتماعی به اهداف توسعه پایدار (مورد مطالعه: پرتغال)
| Jorge Cunha, Carla Ferreira, Madalena Araújo, Manuel Lopes Nunes Paula Ferreir | 2022 پرتغال | مقاله پژوهشی
| دانشگاه مینهو گیماراش، پرتغال | نوآوری اجتماعی، محیط، جامعه، اقتصاد،اهداف توسعه پایدار، سه بعد: توانمندسازی، محتوا و فرآیند. | ||||
18 | نوآوری اجتماعی تعاونی دستباف مبتنی بر جامعه: توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی در روستای جیری، راجستان (هند) | Vikash Kumar | 2023 امریکا | مقاله پژوهشی | دانشگاه کارنگی ملون، پیتسبرگ امریکا | تعاونی، صنعت دستباف،تحول اجتماعی، توسعه، هند، اثرگذاری توسعه اقتصادی و اجتماعی مردم یک روستا در توسعه کشور. | ||||
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 49 |
3- روش تحقیق
نظر به هدف اصلی پژوهش، مبنی بر ارائه مدل مفهومی از مطالعات نوآوری اجتماعی و توسعه اجتماعی و همسو با سؤالات پژوهش، محقق به دنبال چیستی مضامین و بن مایههای اصلی تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق است. با توجه به لزوم تحدید قلمرو موضوعی، زمانی، مکانی و مفعولی تحقیقات علمی، باید گفت: جمعیت آماری این تحقیق کیفی، شامل تمام تحقیقات و مطالعات یافت شده در بازه زمانی ده ساله گذشته است، لذا از منظر رویکرد تاریخی، فاصله زمانی ده سال گذشته، قلمرو زمانی تحقیق حاضر است. در پژوهش کیفی، تحلیل دادهها بر روی مفاهیم اساسی عبارات و متون انجام میگیرد، لذا عملیات آماری مدنظر نمیباشد و پژوهش ما تحلیل محتوای کیفی (فراتحلیل) است که به روش کمی-کیفی، صورتبندی و نظم بخشی شده اند. به دلیل عدم استفاده از نظریات و چارچوبهای نظری (قیاسی)، فضای این پژوهش مبتنی بر استدلال استقراء و مشاهده است که با روش کیفی تحلیل مضمون بمنظور شناخت و تحلیل اسناد موجود سرانجام گرفته است.
شکل1. تفکیک گامهای روش تحلیل مضمون (براون و کلارک-2006)
کینگ و هاروکس (2010) نیز با بررسی و جمعبندی تلاشهای دیگر محققان، فرآیندی سه مرحلهای را برای تحلیل مضمون ارائه دادند که شامل: سه مرحله -کدگذاری توصیفی، -کدگذاری تفسیری و –یکپارچهسازی
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی.../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 50 |
زمینه مطالعات نویسندگان 77.8 درصد پژوهشها، در حوزهی مدیریت و اقتصاد انجام گرفته است. جدول3. زمینهی مطالعات
*رشتههای تخصصی کار شده در حوزهی مدیریت و اقتصاد عبارتند از: "مدیریت راهبردی دانش، دولتی، صنعتی، تکنولوژی، سیستمها، رفتار سازمانی، کارآفرینی و کسب و کار". 4- سند پژوهش 39% درصد پژوهشهای انجام شده، از میان مقالات مستخرج از رساله دکتری بوده است. جدول4. سند پژوهش
|
یافتهها و نتایج تحقیق- (متغیر نوآوری اجتماعی) در گام پیشرو، یافتههای پژوهش برای متغیر نوآوری اجتماعی در دو بخش توصیفی و تحلیلی ارائه شده است. الف) توصیفی بازه زمانی بر اساس مشاهدات انجام شده در حوزهی نوآوری اجتماعی، بیشترین تحقیقات (39%)، در سال 1397 انجام شده است. جدول2. بازه زمانی پژوهش
* برای محاسبه درصد فراوانی دادهها، سه مورد اسناد مورد مطالعه خارجی، معادل تاریخ شمسی در نظر گرفته شده است. |
[1] .King & Horrocks
5- خاستگاه پژوهشی
16.7درصد پژوهشها، توسط اساتید و دانشجویان دانشگاه تهران انجام گرفته است.
جدول5. خاستگاه پژوهشی
خاستگاه پژوهشی | فراوانی | درصد |
دانشگاه تهران | 3 | 16.7 |
دانشگاه عالی دفاع ملی | 2 | 11.11 |
دانشگاه آزاد اسلامی | 2 | 11.11 |
دانشگاه شهید چمران اهواز | 1 | 5.6 |
دانشگاه محقق اردبیلی | 1 | 5.6 |
دانشگاه امام صادق | 2 | 11.11 |
دانشگاه علامه طباطبایی | 1 | 5.6 |
معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری | 2 | 11.11 |
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی | 1 | 5.6 |
دانشگاه علم و صنعت، نروژ | 1 | 5.6 |
دانشگاه مینهو گیماراش، پرتغال | 1 | 5.6 |
دانشگاه کارنگی ملون، پیتسبرگ امریکا | 1 | 5.6 |
جمع کل | 18 | 100 |
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 51 |
مطالعات مشاهده شده نشانگر آن است که رویکرد نوآوری اجتماعی دارای ابعاد گوناگونی است. از این رو، مجموع (18) تحقیق انجام شده در قالب ترکیب یافتهها و طبق شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، انسانی و فناوری در جدول شماره (6)، صورتبندی جدیدی شده است.
جدول6. ابعاد رویکرد نوآوری اجتماعی در ایران
رویکرد | ابعاد کلان | مفاهیم اساسی |
نوآوری اجتماعی |
اقتصادی و مدیریتی
| مدیریت سازمانی، مدل های کسب و کار، کارآفرینی اجتماعی، چرخه تولید ایده، چرخه پیاده سازی، محصول، مدل های نوآوری اجتماعی، توسعه پایدار، چرخه حیات نوآوری اجتماعی، مصرف گرایی، سبک رهبری خدمتگزار، کمیته امداد امام خمینی، مهارت های راهبردی، برندسازی نوآوری اجتماعی، اصول کارآفرینی، توسعه ، خوداشتغالی، بازاریابی، رفع فقر، محرومیت زدایی، اشتغال، امنیت غذایی، مدیریت پسماند، یادگیری و مهارت افزائی، توسعه ساختار مردمی، دید مهندسی، نوآوری تکنولوژیک، نظام های اقتصادی، تفکر سیستمی، جهاد سازندگی، نهاد نوآور اجتماعی، توانمندسازی، فرهنگ سازمانی، نگاه غالب مدیریتی (از بالا به پائین)، حقوق بازنشستگی، تمرکز بر سازمانها و شرکتها و نه جامعه، اشتغال حمایتی، سیستم ملی خدمات رفاهی، تامین درآمد فرد ناتوان، استارت آپ ها، دولت رفاه، شکست سرمایه داری بازار سنتی، صنعت دستباف، توسعه پایدار، تعاونی، توسعه اقتصادی، رفاه نسل آینده، کالاهای غیرتعویض، تغییر الگوی مصرف، کمبود منابع آبی پایدار، تغییرات آب و هوایی، آلودگی هوا، کاهش منابع طبیعی، تعاملات وسیع و مطلوب برون سازمانی و تسهیل شرائط مالی، انگیزه و تلاش نوآوران. |
اجتماعی
| تمرکز و ماهیت نوآوری اجتماعی، تحول اجتماعی، مساله اجتماعی، خیریه، مشارکت مردمی، سازمان های مردم نهاد، شادابی اجتماعی، تقویت هویت و انسجام اجتماعی جامعه، بشردوستانه، مشارکت مردمی، آگاه سازی، تسهیل و جذاب نمودن مشارکت داوطلبانه، اعتمادسازی و بهبود تعامل و ارتباط کنشگران، تغییرات اجتماعی، مفید بودن نوآوری اجتماعی، نظام های اجتماعی، جامعه روستایی، جلب مشارکت و مشارکت جویی، مناسبات فرهنگی و اجتماعی، شبکه سازی، شبکه های اجتماعی، شبکه های نوآوری، نوع و چگونگی مشارکت و اختیاری بودن آن، اهداف اجتماعی، شهرنشینی، جمعیت روبه پیری، تعاونی، توسعه اجتماعی، روستا و توسعه، پیچیدگی مسائل اجتماعی، سازمان اجتماعی، ارزش محور، عدالت بین نسلی، حمایت اجتماعی، رفع تبعیض. | |
سیاسی | مدل حکمرانی، تغییر نهادی، سیاست اجتماعی، عدالت اجتماعی، چالش اجتماعی، نقش دولت، مرزهای جهانی، جهانی سازی. | |
فناوری | فناور محوری، فناوری های نوین، شرکت های دانش بنیان، شرکت های خلاق، استارت آپ، همکاری با موسسه های جهانی. | |
انسانی | توان یابی، ناتوانی، افراد توان یاب، هزینه های سلامتی، چابکی و چالاکی، افزایش نرخ بیکاری توان یابان، ایجاد استارت آپ های خود توان یاب، توجه به توانایی های ویژه توان یابان، کیفیت زندگی توان یابان، سلامت اجتماعی. |
6- شرح و تفسیر جداول رویکرد نوآوری اجتماعی
با توجه به متغیرهای مرتبط با موضوع تحقیق، مطالعات علمی در زمینه نوآوری اجتماعی از طریق مداخل علمی گردآوری شده و با پالایش انجام شده، تعداد (18) مقاله، کتاب و گزارش تحلیلی داخلی و خارجی، از سال 1394-1402 به عنوان سند وارد فاز تجزیه و تحلیل محتوایی شده و نهایتا نتایج توصیفی تحقیق مشخص کرده است که در سال 1397 بیشترین فراوانی را در این زمینه با 39% شاهد هستیم.
حوزهی "مدیریت و اقتصاد" نیز در زمینه مطالعات نویسندگان با 77.8%، "مقالات مستخرج از رساله دکتری" با 39% و "اساتید و دانشجویان دانشگاه تهران" با 16.7% بیشترین فعالیت را در انجام تحقیقات مربوط به حوزهی نوآوری اجتماعی به نام خود ثبت کردهاند.
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی.../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 52 |
همان گونه که از تعداد و ابعاد مرتبط با نوآوری اجتماعی مشخص است، ابعاد کلان: "اقتصادی/مدیریتی" و "اجتماعی" دارای بیشترین مفاهیم اساسی مرتبط با این رویکرد هستند.
در بخش دوم به بررسی پیشینه پژوهش با رویکرد توسعه اجتماعی خواهیم پرداخت.
جدول 7. پیشینه پژوهش با رویکرد توسعه اجتماعی
ردیف | نویسنده | عنوان | سال | روش | زمینه مطالعات | شاخص ها | چکیده | |
| محمد عثمان حسین بر، بهروز روستاخیز، سمیرا آهار
| بهره‌گیری از مدلهای نوآوری و کارآفرینی اجتماعی در توانمندسازی زنان (مورد مطالعه: کشور هند) | 1401 | اسنادی و کتابخانه ای
| جامعه شناسی | توانمندسازی، توانمندسازی زنان، نوآوری اجتماعی، کارآفرینی اجتماعی، مدلهای نوآوری و کارآفرینی اجتماعی | تصویب سیاست ملی توانمندسازی زنان و ایجاد بانکی مخصوص در جهت رفع مشکلات مالی آنان/ تشکیل اتحادیه‌ای برای زنان به منظور ایجاد مهارت در کسب‌وکارهای جدید/ فروش محصولات از طریق یک پورتال الکترونیکی/ به کار گیری زنان کارآفرینِ موفق فارغ از سطح تحصیلات، برای آموزش به سایر کارآفرینان زن و به اشتراک‌گذاری تجربیات/ یکی از روشهای اصلی توانمندسازی شهروندان= کارآفرینی/ کارآفرینی مبتنی بر نوآوری اجتماعی و با تأکید بر زنان، گامی بزرگ در مسیر توسعه اجتماعی | |
| ناصر رحمدل، مهران کشتکار
| الگـوي جامعه دانش بنيان در جمهوري اسلامي ايران | 1400 | کیفی | مدیریت | دانش درون‌زا، تحول اندیشه و تفکر تولید، تبدیل افراد جامعه از فقط مصرف‌کننده دانش به تولیدکننده دانش، جامعه دانش بنیان
| عوامل تحقق جامعه دانش بنیان: دغدغه و عزم مشترک و تحولات بنیادین مبتنی بر علم و فناوری-(طبقه محوری)؛ خلق، توزیع و به‌کارگیری دانش (شرایط علی)؛ سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فناوری اطلاعات و ارتباطات (شرایط مداخله‌گر)؛ چشم‌انداز 20 ساله و ضرورت تحول اندیشه و تفکر تولید با محوریت افراد جامعه (بستر و زمینه)؛ پویایی، تقویت رابطه دانشگاه، صنعت و دولت، ارتقاء فرصت‌های یادگیری (راهبردها) | |
| محمد رضا حسینی | تحلیل تماتیک توسعه اجتماعی زنان با تأکید بر توانمندسازی پایداری | 1399 | کیفی | جامعه شناسی | توانمندسازی زنان، توسعه اجتماعی، توانمندی جسمی، توانمندی روانی، توانمندی اقتصادی، توانمندی اجتماعی، توانمندی سیاسی، توانمندی فرهنگی، توانمندی حقوقی | توسعه اجتماعی زنان مستلزم مهیا نمودن زیرساخت‌های نظری و عملی توسعه عدالت‌محور و توانمندسازی پایدار آنان/ توانمندسازی زنان هم غیرمقطعی، تداومی و در همه ابعاد مذکور/ فراهم سازی
| |
| سید قائم موسوی، حجت الله موسوی
| جامعه مدنی و توسعه اجتماعی در ایران | 1399 | کیفی | علوم سیاسی، جامعه شناسی | جامعه مدنی، توسعه اجتماعی، توسعه نیافتگی فرهنگی، توسعه نیافتگی سیاسی | کمک جامعه مدني در زمينه هاي به توسعه اجتماعي مانند توانمندسازي اجتماعي، ايجاد عدالت اجتماعي، برنامه مداري، تکثرگرايي، قانون گرايي/ کمک فراوان به همبستگي اجتماعي و انسجام فرهنگي/ جلوگیری از پراکندگي و انزوا در جامعه/ ایجاد حقوق مخصوص افراد، يعني دفاع از حقوق و آزاديهاي انسان ها و همچنين حق حيات آن ها/ جامعه مدني، توسعه اجتماعي، عدالت اجتماعي
| |
| سعید وصالی، ابوذر قاسمی نژاد
| مطالعه داده‌بنیاد حاشیه‌نشینی و توسعه اجتماعی (حاشیه‌نشینان پاکدشت( | 1399 | کیفی | رفاه اجتماعی | توسعه اجتماعی، داده بنیاد، راهبردها، شرائط مداخله گر
| شرایط مداخله‌گر در فهم حاشیه‌نشینان: سستی منزلت اجتماعی، ذهنیت توسعه دولت محور، خشونت و نگاه حذفی و مسئولیت‌پذیری و تعلق اجتماعی پایین/ راهبردهای اتخاذشده در برابر این شرایط: خودحاشیه‌سازی، حداکثرسازی منافع و تداوم‌بخشی و زوال عاملیت‌گرایی/ همراه با پیامدهای همچون گسست اجتماعی روانی و مرکزیت اقتصاد در زندگی اجتماعی/ تعلیق وجودی | |
| داود رضایی اسکندری | توسعه اجتماعی کشورهای آسیای مرکزی: یک مقایسه آماری | 1398 | کیفی | روابط بین الملل | آموزش، بهداشت، سواد، دولت، برابری جنسیتی
| وضعیت مناسب آموزش در منطقه آسیای مرکزی/ ثبت نام حدود 90 درصد دانش آموزان در دوره ابتدایی/ وضعیت تقریبا یکسان و نزدیک به‌هم درصد کرسی‌های مجلس‌‌های ملی در اختیار زنان در آسیای مرکزی به عنوان یکی از شاخصهای نشان دهنده برابری جنسیتی/ شاخصهای متوسط بهداشتی مثل نسبت جمعیت دارای دسترسی به آب سالم، مرگ و میر کودکان و نوزادان/ توسعه اجتماعی به نسبت بدتر از وضع اقتصادی در برخی کشورها | |
| سید رحمت الله برزنجه عطری؛ دکتر ملک تاج خسروی | تاثیر سیاستگذاری عمومی از نظر رفاه عمومی در توسعه اجتماعی سیاسی (مطالعه موردی استان کردستان) | 1397 | کمی | علوم سیاسی | سیاست های اجتماعی و رفاهی، دولت یازدهم، اشتغال، مشارکت سیاسی، کشاورزی، معیشت |
| |
| علي فلاحي؛ مجيد کفاشي؛ بهرنگ صدیقی | بررسی میزان روایی و پایایی ابزار سنجش و کیفیت توسعه اجتماعی تهران | 1397 | پیمایشی | جامعه شناسی، روان شناسی | کیفیت زندگی، وفاق اجتماعی، اخلاق توسعه اجتماعی، امنیت اجتماعی
|
| |
| مریم مختاری؛ علیرضا وحیدزاد؛رامین مرادی | موانع توسعه اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر کرمان | 1397 | کیفی | جامعه شناسی | سکونتگاه های غیر رسمی، توسعه اجتماعی، نظریه زمینه ای، توسعه مشارکتی، ساختار نهادی، مشارکت اجتماعی | فقدان ظرفیت لازم در منطقه جهت مشارکت اجتماعی از مقوله های مربوط به شرایط علی توسعه نیافتگی سکونتگاه های غیررسمی شهر کرمان/ ضعف تسهیل گری ساختار نهادی برای حضور اجتماعی مردم و ضعف سازوکار مناسب برای حضور اجتماعی ساکنین/ مدیریت محلی برنامه ای برای جلب مشارکت اجتماعی ساکنین سکونتگاه های غیررسمی در راستای بهبود شرایط اجتماعی منطقه نداشته و نتوانسته همگرایی لازم را در این رابطه و در سطح ساختارهای نهادی محلی ایجاد نماید. | |
| ریحانه نادری نژاد؛ غلامرضا غفاری؛ فرشاد مومنی
| نفت، کیفیت زندگی و توسعه در ایران 1390-1350 | 1397 | کیفی | جامعه شناسی، اقتصاد | توسعه اجتماعی توسعه پایدار، کیفیت زندگی، ساختاربندی انتخاب، اصلاحات نهادی، نهادگرایی دولت | ثروت طبیعی نفت و درآمدهای حاصل از آن/ کیفیت زندگی مردم ایران/ نهادگرایی دولت به عنوان مالک انحصاری درآمد نفت/ رویکرد ساختار بندی انتخاب/ رشد پایدار و شاخص های معیشتی رفاه/ مشخصه سیاست های اجتماعی دولت ایران به رغم تغییر رژیم و دولت ها: شتابزدگی و عدم فرصت برای اصلاحات نهادی، بی توجهی به بستر بومی و تک سویه بودن و بی توجهی به پایداری | |
| حیدر لطفی؛ حسین موسی زاده
| نقش اقوام در توسعه اجتماعی و اقتصادی مناطق مرزی (جنوب شرق ایران) | 1397 | توصیفی-تحلیلی | جغرافیای سیاسی | توسعه اجتماعی-اقتصادی، اقوام، مناطق مرزی، زیربنایی، بهداشتی- درمانی، حمل و نقل و ارتباطات |
| |
| مسعود یزدان پناه؛ کژال خدری؛ معصومه فروزانی؛ مسعود برادران
| نقش هویت، کلیشه‌های جنسیتی و خودکارآمدی بر مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی | 1397 | پیمایشی | ترویج و آموزش کشاورزی/ توسعه روستایی | زنان روستایی، قصد مشارکت، کلیشه جنسیتی، خودکارآمدی، هویت کشاورز، هویت خانه داری
| میانگین بالای مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در جامعة روستایی/ همبستگی منفی بین مشارکت اقتصادی، مشارکت سیاسی و مشارکت اجتماعی و برخی از متغیرهای کلیدی نظیر کلیشة جنسیتی، هویت کشاورز و هویت خانهداری/ تأثیر مثبت خودکارآمدی و هویت خانهداری بر نیت مشارکت/ تأثیر منفی کلیشة جنسیتی بر مشارکت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی | |
| بتول کمشکی؛ ملیحه نجارزاده؛ سحر غلامی
| بررسی توسعه اجتماعی با توانمندسازی زنان سرپرست خانوار مطالعة موردی آموزشگاه های آزاد شهرستان کرمان | 1396 | پیمایشی | مدیریت، فناوری اطلاعات | توانمندسازی زنان، آموزش فنی و حرفه ای، مهارت آموزی، زنان سرپرست خانوار | حل بخش عمده‌ای از مشکلات روحی ـ روانی و مالی زنان سرپرست خانوار با اشتغال به کار، دلایل متعدد ازجمله کمبود سواد، مسائل جنسیتی، تبعیض، فقر و
| |
| محمد گندمی؛ معصومه مطلق
| بررسی میزان توسعه اجتماعی در سطح شهر خمین | 1396 | پیمایشی | جامعه شناسی | مشارکت اجتماعی، امنیت اجتماعی و اخلاق توسعه اجتماعی، عدالت اجتماعی، کیفیت زندگی، توسعه | وضعیت توسعه اجتماعی در شهر خمین در ابعاد مشارکت اجتماعی، امنیت اجتماعی و اخلاق توسعه اجتماعی مناسب، در ابعاد عدالت اجتماعی و کیفیت زندگی، توسعه در سطح نا مطلوب | |
| رضا اسلامی؛ مهشید آجلی لاهیجی. 1396
| کاهش فقر؛ دستورالعملی برای توسعه اجتماعی در نظام بینالمللی حقوق بشر | 1396 | کیفی | حقوق بین الملل | توسعه اجتماعی، کاهش فقر، سیاستگذاری اجتماعی، همکاری بین المللی | مبارزه با فقر از عمده بخش‌های فرایند توسعه اجتماعی/ مؤثر بر دستیابی به برابری، عدالت و انسجام اجتماعی و تأمین صلح و امنیت جهانی/ فقر خود محرومیت و نابرابری و ناامنی می‌آفریند و ارکان توسعه اجتماعی بدین نحو با وجود معضلاتی چون تبعیض، عدم مشارکت، ناامنی و نیز آسیب‌پذیری در برابر بحران‌ها، فرو می‌ریزد/ همکاری عنصری سازنده در بعد بینالمللی که همواره مورد توجه اسناد معتبر جهانی است | |
| سمیرا متقی | واکاوی شاخصهای توسعه اجتماعی ایران (رویکردی بر برنامههای توسعه( | 1395 | توصیفی-تحلیلی | اقتصاد | شاخصهای توسعه اجتماعی، برنامه های توسعه، سیاست گذاری، دولت، عرصه های عمومی |
| |
| یعقوب زارعی | سنجش برخی شاخصهای توسعۀ اجتماعی در مناطق روستایی (استان هرمزگان( | 1395 | کیفی | جغرافیا و برنامه ریزی روستایی | توسعه اجتماعی، مناطق روستایی | صحه بر توسعۀ ناموزون استان هرمزگان در ابعاد اجتماعی و مشهود بودن سطوح گوناگون شکاف توسعه در بخش های مختلف این استان | |
| شهرام فرضی؛ مصطفی ازکیا؛
| تحلیل جامعه شناختی پیامدهای حضور صنعت نفت بر توسعه اجتماعی – اقتصادی – فرهنگی مناطق نفت خیز از منظر ذینفعان محلی (مورد مطالعه: ساکنان حوزة میدان نفتی دارخوین( | 1395 | کیفی | جامعه شناسی سیاسی | توسعه، ذینفعان محلی، فرودستان، مناطق نفت خیز جنوب، بیگانگی، نظریه ی بنیانی، نفت | تحلیل پیامدهای توسعۀ ناشی از صنعت نفت/ چهارالگوی پارادایمی= پدیده‌های مرکزی وفاداری مشروط، توقع از نفت، احساس ناکارآمدی و بی‌قدرتی و نیز مقاومت و تهدید، در گسترۀ رویکردهای حمایتی و انتقادی از حضور نفت / نتیجه تلفیق مدلهای مفهومی= پدیداری پدیدۀ مرکزی بیگانگی ساکنان مناطق نفت‌خیز نسبت به توسعه و پیامدهای/ سازگاری با خرده‌فرهنگ عشیره‌ای، جداافتادگی ساکنان، احساس تبعیض و بی‌قدرتی آنان | |
| غلامرضا غفاری | آسیب شناسی و ناپایداری توسعه اجتماعی در ایران | 1394 | کیفی | جامعه شناسی | توسعه اجتماعی، ناپایداری، گفتمان های توسعه ای، سیاست توسعه، رویکرد کل گرایانه، آزادی انتخاب، تحول ساختاری جوامع، افزایش اعتبار و اهمیت نهادها |
| |
| سیامک حیدری؛ حبیب الله زنجانی؛ باقر ساروخانی | توسعه اجتماعی و سیاستهای جمعیتی در ایران (بعد از انقلاب از سال 1357 تا 1385) | 1394
| کمی و کیفی
| جامعه شناسی | توسعه اجتماعی، جمعیت، پارادایم، نهاد خانواده، سیاستهای جمعیتی | بررسی جامعه شناختی سیاست های جمعیتی، از طریق شناخت تحول گفتمان ها و پارادایم های توسعه و شکل گیری گونه های مختلف اجتماعی، با توجه به تغییرات ایجاد شده در نهاد خانواده در ایران بعد از انقلاب اسلامی/ نظام سیاسی ایران و دست اندرکاران سیاسی آن با وضعیت یک کشور در حال توسعه، زمینه را برای تغییر ساختارهای مختلف جامعه و ظهور انواع آسیب ها در نهاد خانواده فراهم ساخته اند | |
| اسماعیل عالی زاد | بازتاب توسعه اجتماعی در برنامه های توسعه جمهوری اسلامی ایران
| 1394 | کیفی | جامعه شناسی | توسعه اجتماعی، برنامه های توسعه، سویه رفاه اجتماعی، سویه قابلیت انسانی
|
| |
| مژگان فارسی | مقاله شناسی 20 شماره فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی | 1393 | کیفی | امور فرهنگی | رفاه، شهر، زنان، سرمایه اجتماعی، شهر تهران | جست و جو و شناخت مطالعات مربوط به برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی در بیست شماره ی فصلنامه مذکور بالغ بر 142 عنوان مقاله با موضوعات رفاه، مشارکت، امنیت، عدالت، سرمایه اجتماعی، دینداری، سبک زندگی و ... | |
| ناصر مطیعی؛ حسین خوشبخت؛ مسعود ساجدی؛ ابوالفضل رنجبر | سنجش سطح توسعه اجتماعی مناطق روستایی (شهرستان داراب ( | 1392 | کمی | مدیریت و توسعه روستایی | توسعه اجتماعی، توسعه روستایی، مناطق روستایی | توسعه اجتماعی در دهستان‌های مختلف این شهرستان متفاوت بوده، به طوری که در سطوح توسعه اجتماعی بالا، متوسط و محروم طبقه‌بندی شده اند/ عدم شناخت از محيط روستايي و همچنين عدم اطلاع از معيارهاي توسعه اجتماعي و وضعيت توسعه اجتماعي= برنامه ريزي نامطلوب و عدم دست يابي به اهداف مورد نظر در برنامه هاي توسعه منطقه | |
| راضيه رضازاده؛ فاطمه محمدي آيدغميش؛ مجتبي رفيعيان؛
| توسعه اجتماعی محلی با بهره گیری از ظرفیت های مشارکتی در رویکرد دارایی مبنا (مطالعه موردی: محله امامزاده حسن، منطقه 17 تهران( | 1391 | کمی | معماری شهرسازی | توسعه اجتماعی محلی، رویکرد دارایی مبنا، سرمایه اجتماعی، ظرفیت سازی، تمایل به مشارکت سازمان یافته
| معرفی رویکرد توسعۀ دارایی مبنا/ رابطۀ سرمایۀ
| |
| حسین ایمانی جاجرمی؛ سید رسول حسینی؛ شاپور سلمانوندی
| بررسی نقش سازمانهای مردم نهاد در توسعه اجتماعی روستایی کانون فرهنگی بقیه الله روستای کوشک هزار سپیدان-شیراز | 1391 | کیفی | علوم اجتماعی، توسعه روستایی | مشارکت ، سازمان های مردم نهاد ، کانون فرهنگی، توسعه اجتماعی ، توسعه روستایی | کانون فرهنگی بقیه الله روستای کوشک هزار= سازمان مردم نهاد فعال در توسعه اجتماعی– فرهنگی روستای مذکور، مشارکت روستاییان و توسعه روستا، بررسی نظریه های مشارکت و نقش سازمان های مردم نهاد در ارتقای مشارکت، ارتباط با تمام اقشار جامعه روستایی به ویژه زنان و جوانان و نوجوانان، اثرات توسعه ای گوناگونی مانند حمایت از اقشار فقیر و آسیب پذیر، حضور و مشارکت زنان روستایی در فعالیت های اجتماعی، تشویق جوانان به فعالیت های مشارکتی و همچنین گسترش فرهنگ مشارکت روستاییان | |
| سید اسکندر صـیدایی؛ محمد علی احمدی شاپورآبادی؛ حسین معین‌آبادی
| دیباچه ای بر سرمایه اجتماعی و رابطه آن با مولفه های توسعه اجتماعی در ایران | 1388 | کیفی | علوم سیاسی، جغرافیا و برنامه ریزی شهری | سرمایه اجتماعی، توسعه اجتماعی، آسیب های اجتماعی، نابرابری ها، اعتماد اجتماعی |
| |
| جعفر سطوتی | توسعه اجتماعی و سیاستهای جوانان در جمهوری اسلامی ایران | 1387 | کیفی | حقوق عمومی | جوانان، گفتمان های سیاسی، توسعه اجتماعی، گفتمان های جوانان و سیاست های جوانان | بررسی برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تاثیر این رویکردها بر سیاست های مرتبط با امور جوانان/ روند روبه رشد و هم راستا با آخرین تجارب مربوط به توسعه در سایر کشورها/ ساماندهی نهادینه امور جوانان از طریق تاسیسس و فعال سازی سازمان ملی جوانان به عنوان محصولی از این رویکرد | |
| زهرا رضایی | توسعه اجتماعی در ایران، شاخص ها و موانع (بخش اول) | 1386 | کمی و کیفی | علوم سیاسی | آزادی، توسعه اجتماعی، همبستگی ملی، مشارکت سیاسی، عدالت اجتماعی، برنامه توسعه ایران، دولت | کارآیی ساختارهای اجتماعی و توسعه اجتماعی، پیش نیاز توسعه در سایر ابعاد سیاسی و اقتصادی و ...، عدم کارایی ساختارهای اجتماعی= مانع توسعه مطلوب، نوسازی و توسعه، نیازهای بشر، کیفیت زندگی، شاخص های کمی و کیفی | |
| زهرا رضایی
| نقش سازمانهای غیردولتی در توسعه اجتماعی (بخش پنجم) | 1386 | کیفی | علوم سیاسی | توسعه اجتماعی، مشارکت، جامعه مدنی، سازمان غیر دولتی، دولت رفاه و دموکراسی، دولت، توسعه، سیاسی، جامعه | هدف توسعه اجتماعی= بالابردن سطح زندگی همه افراد و گروه های اجتماعی، استراتژی یک سویه و کاملا دولتی فاقد قدرت تامین کامل این اهداف، همراهی استراتژی انسان مدار توسعه با افزایش مشارکت برای ثبات و موفقیت، سازمان های غیر دولتی=بخشی از نهادهای جامعه مدنی | |
| ابوالقاسم حیدرآبادی؛ علی رحـمانی فیروزجا؛ راحله مجتبوی
| بررسی و سنجش میزان توسعه اجتماعی در مناطق روستایی استان مازندران | 1386 | تحلیل ثانویه | جامعه شناسی | توسعه اجتماعی، شاخص های توسعه اجتماعی، میزان توسعه یافتگی
| ارتباط تنگاتنگ توسعه اجتماعی با چگونگی و شیوه زندگی افراد یک جامعه، در بعـد عینـی ناظر بر بالا بردن سطح زندگی عمومی از طریق ایجاد شرایط مطلوب در زمینه های فقرزدایی، تغذیـه، بهداشت، مسکن، اشتغال، آموزش و چگونگی گذران اوقات فراغت/ دهستانها در پنج گروه توسعه یافته، نسبتا توسعه یافته، محرومیت نسبی، محروم و خیلی محروم/ عامـل خـدمات رفـاهی و بهداشـتی/ توسعه یافته ترین و محـروم تـرین | |
| محمد امین قانعی راد | برنامه های کاهش فقر و نابرابری در ایران/ رویکرد توسعه اجتماعی به برنامه های فقرزدایی در ایران | 1384 | کیفی | جامعه شناسی | اجتماعات محلی، توسعه اجتماع محور، توسعه اجتماعی، فقر زدایی، ایران، | بررسی رویکرد توسعه اجتماعی به برنامههای فقرزدایی و رفاه اجتماعی/ زمینههای تاریخی و مفهومی توسعه اجتماعی/ مفهوم فقرزدایی و رفاه اجتماعی با بنیان‌های محله‌ای/ ارزیابی برنامه چهارم توسعه، تأثیرپذیری این قانون از رویکرد توسعه اجتماعی در سیاستها و مواد قانونی مربوط به فقرزدایی و رفاه اجتماعی/ ضرورت‌های گسترش رویکرد توسعه اجتماعی در فقرزدایی و ساماندهی نظام رفاه اجتماعی در ایران | |
| حبیب جباری | توسعه اجتماعی و اقتصادی: دو روی یک سکه؟ | 1382 | کیفی | جامعه شناسی | توسعه اجتماعی، توسعه اقتصادی | وجود رابطة متقابل و مکمل میان توسعة اجتماعی و توسعة اقتصادی به مثابه دو روی یک سکه | |
| پرویز پیران | مباحث کاربردی/ سیاست اجتماعی، توسعه اجتماعی و ضرورت آن در ایران (نقد سند کپنهاگ( | 1382 | کیفی | جامعه شناسی | ایران، توسعه اجتماعی، سیاست اجتماعی، سند کپنهاگ | بررسی روند تحولات اجتماعی در ایران، روند رو به تزاید بحران های اجتماعی در ایران/ علت ناکامی جنبش های اجتماعی/ موانع اساسی تحقق توسعه اجتماعی/ تحقق توسعه اجتماعی بر دو پایه راهبرد اساسی شهروندمداری و پایداری |
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی.../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 58 |
7- یافتهها و نتایج تحقیق درخصوص توسعه اجتماعی
در گام پیشرو، یافتههای پژوهش برای متغیر توسعه اجتماعی، در دو بخش توصیفی و تحلیلی ارائه شده است.
الف) توصیفی
بازه زمانی
بر اساس مشاهدات انجام شده در حوزه ی توسعه اجتماعی، بیشترین تحقیقات (18.2%)، در سال 1397 انجام شده است.
جدول8. بازه زمانی پژوهش
سال | فراوانی | درصد |
1401 | 1 | 3.03 |
1400 | 1 | 3.03 |
1399 | 3 | 9.09 |
1398 | 1 | 3.03 |
1397 | 6 | 18.2 |
1396 | 3 | 9.09 |
1395 | 3 | 9.09 |
1394 | 3 | 9.09 |
1393 | 1 | 3.03 |
1392 | 1 | 3.03 |
1391 | 2 | 6.07 |
1388 | 1 | 3.03 |
1387 | 1 | 3.03 |
1386 | 3 | 9.09 |
1384 | 1 | 3.03 |
1382 | 2 | 6.07 |
جمع کل | 33 | 100 |
8- زمینهی مطالعات نویسندگان
39.02 درصد پژوهشها، در رشته جامعهشناسی انجام گرفته است.
جدول9. زمینهی مطالعات
زمینه ی مطالعات | فراوانی | درصد |
مدیریت و اقتصاد | 5 | 12.2 |
جامعه شناسی | 16 | 39.02 |
روان شناسی | 1 | 2.43 |
رفاه اجتماعی | 1 | 2.43 |
جغرافیا و برنامه ریزی شهری و روستایی | 2 | 4.88 |
حقوق و علوم سیاسی | 7 | 17.07 |
روابط بین الملل | 1 | 2.43 |
جغرافیای سیاسی | 1 | 2.43 |
ترویج و آموزش کشاورزی | 1 | 2.43 |
توسعه روستایی | 3 | 7.32 |
فناوری اطلاعات | 1 | 2.43 |
امور فرهنگی | 1 | 2.43 |
معماری و شهرسازی | 1 | 2.43 |
جمع کل | 41 | 100 |
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 59 |
9- روش تحقیق
60.6 درصد پژوهش های انجام شده، با روش کیفی صورت است.
جدول10. روش تحقیق
روش تحقیق | فراوانی | درصد |
کیفی | 20 | 60.6 |
کمی | 3 | 9.09 |
آمیخته | 2 | 6.06 |
پیمایشی | 4 | 12.12 |
تحلیل ثانویه | 1 | 3.03 |
اسنادی و کتابخانه ای | 1 | 3.03 |
توصیفی-تحلیلی | 2 | 6.06 |
جمع کل | 33 | 100 |
ب) تحلیلی
مفهوم توسعه اجتماعی دارای تعاریف و شاخصهای گوناگونی است. لذا با تجزیه و تحلیل کیفی انجام شده در مجموع (33) مطالعه مشاهده شدهی مرتبط با موضوع تحقیق، اهم مفاهیم کلان و خرد موثر و یا تاثیرپذیر از متغیر توسعه اجتماعی در قالب جدول شماره (11)، دستهبندی نو شدهاند:
جدول11. مفاهم کلان و خرد در رویکرد توسعه اجتماعی
رویکرد | مفاهیم کلان | مفاهیم خرد |
توسعه اجتماعی |
دولت | ساختار نهادی، دولت رفاه و دموکراسی، کرسی‌های مجلس‌‌های ملی در اختیار زنان، سیاستگذاری اجتماعی، همکاری بین المللی، اصلاحات نهادی، نهادگرایی دولت، سیاستهای جمعیتی توسعه اجتماعی، ظرفیت سازی، سیاست گذاری، تحول ساختاری جوامع، برنامه های توسعه، قانون‌زدایی، بازار واحد جهانی، دیکتاتوری دولت، نیروهای تغییرآفرین، دگرگونی جهانی، نظام زورمندمدار، سلطان عادل، شهروندمداری و پایداری، اقتصاد سیاسی، قانون گرايي، برنامه مداري، وابستگی به مسیر طی شده، شتابزدگی و عدم فرصت برای اصلاحات نهادی، بی‌توجهی به بستر بومی، تک سویه بودن، نقش عمده و انحصاری در سیاستگذاری و اجرای برنامه های توسعه، به رسمیت شناخته نشدن عرصه های عمومی. |
جامعه مدنی | سازمان های مردم نهاد، نهاد خانواده، عدالت اجتماعي، همبستگي اجتماعي، انسجام فرهنگي، رفاه اجتماعی، آزادی، توانمندسازي اجتماعي، همبستگی ملی، وفاق اجتماعی، تکثرگرايي، کانون فرهنگی، اجتماعات محلی، برابری جنسیتی، افزایش اعتبار و اهمیت نهادها، هویت خانه داری، توسعه اجتماع محور، جوانان، گفتمان های سیاسی، گفتمان های جوانان و سیاست های جوانان، گروه ها، اقوام و اقليت ها، اعتماد اجتماعی، تمایل به مشارکت سازمان یافته، عرصه های عمومی، آزادی انتخاب، دفاع از حقوق انسان، جنبش های اجتماعی. | |
ابعاد مختلف توسعه | برنامه های توسعه، توسعه اقتصادی، توسعه پایدار، توسعه مشارکتی، توسعۀ ناموزون، توسعه سخت‌افزار محور (توسعه به معنای ساختمان و آسفالت)، شاخص های میزان توسعه یافتگی فرهنگی- سیاسی و اقتصادی. | |
سیاست های اجتماعی و رفاهی | وضعیت مناسب آموزش، سلامت، بهداشت (از جمله مرگ و میر کودکان و نوزادان و همچنین دسترسی به آب آشامیدنی سالم)، برابری، عدالت و انسجام اجتماعی، ارتقای سطح سواد، اشتغال، معیشت، کیفیت زندگی، حمل و نقل و ارتباطات، سویه رفاه اجتماعی، فقر زدایی، تأمین صلح و امنیت ملی-جهانی، محرومیت زدایی، عدم ناامنی. | |
نوآوری اجتماعی | جامعه دانش بنیان، مدلهای نوآوری دانش درون‌زا، تحول اندیشه و تفکر تولید، تبدیل افراد جامعه از فقط مصرف‌کننده دانش به تولیدکننده دانش، ساختاربندی انتخاب. | |
امنیت اجتماعی | سکونتگاه های غیر رسمی، قدمت سکونت، میزان کیفیت امکانات کالبدی از دید ساکنان و میزان حضور پذیری فضاهای عمومی در محله. | |
آسیب های اجتماعی | بیگانگی، ناپایداری، نابرابري، افزایش فقر، بی سوادی، افزایش کينه و دشمني، ازدیاد تبعيض و بي عدالتي، پراکندگي و انزوای اجتماعی، نابسامانی‌های اجتماعی، توزیع نابرابر منابع و امکانات، بحران های اجتماعی، کلیشه جنسیتی، تعلیق وجودی، خشونت. | |
کارآفرینی | کارآفرینی اجتماعی، خودکارآمدی، توانمندسازی، توانمندی جسمی، توانمندی روانی، توانمندی اقتصادی، توانمندی اجتماعی، توانمندی سیاسی، توانمندی فرهنگی، توانمندی حقوقی، توانمندسازی زنان، آموزش فنی و حرفه ای، مهارت آموزی، زنان سرپرست خانوار. | |
توسعه روستایی | شکاف توسعه، مناطق کمتر توسعه یافته، محروم و بسیار محروم، کشاورزی، مناطق روستایی، رفاه نسبی، اقوام، مناطق مرزی، زنان روستایی، هویت کشاورز، فرودستان، توسعه اجتماعی محلی، ذینفعان محلی، حاشیه‌نشینان، سستی منزلت اجتماعی، ذهنیت توسعه دولت محور، تعلق اجتماعی پایین. | |
سرمایه اجتماعی | مشارکت (اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی) |
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی.../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 60 |
10- شرح و تفسیر جداول توسعه اجتماعی
با توجه به متغیرهای مرتبط با موضوع تحقیق، مطالعات علمی در زمینه توسعه اجتماعی از طریق مداخل و منابع علمی و کتابخانهای گردآوری و با غربالگری انجام شده، تعداد (33) مقاله علمی داخل کشور، از سال 1382-1401 به عنوان سند وارد فاز تجزیه و تحلیل محتوایی شده و نهایتا نتایج توصیفی تحقیق مشخص کرده است که بیشترین فراوانی انجام تحقیقات در سال 1397 با 18.2% بوده و 39.2% این پژوهش ها در حوزه ی علوم اجتماعی-جامعهشناسی و با روش تحقیق کیفی صورت گرفته است.
انجام مطالعات فوق الذکر توسط صاحبنظران، اساتید و دانشجویان حوزهی جامعهشناسی در این زمینه نسبت به رویکرد نوآوری اجتماعی که حوزه ی مدیریت و اقتصاد در آن دارای بیشترین حجم فعالیت بوده، قابل تعامل و توجه میباشد.
در گام بعدی، مفهوم کلان توسعه اجتماعی مورد تحلیل موضوعی قرار گرفته است و بر اساس ابعاد کلان و مفاهیم اساسی استخراج شده از میان (33) سند واکاوی شده، در قالب ترکیب یافتهها و طبق شاخصهای مندرج در قالب جدول شماره (11)، مفاهیم کلان: دولت، جامعه مدنی، ابعاد مختلف توسعه، سیاستهای اجتماعی/رفاهی، نوآوری اجتماعی، امنیت اجتماعی، آسیبهای اجتماعی، کارآفرینی و توسعه روستایی شناسایی و به عنوان اهم زمینه های مرتبط با توسعه اجتماعی مشخص و صورت بندی نو از آن پدید آمده که هریک از آنها، خود دارای مفاهیم خرد مهم و تاثیرگذاری در عرصههای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در جامعه است.
همانگونه که از تعدد و تنوع مفاهیم استخراج شده و اهمیت کاربردی آنها مشخص است: مفاهیم کلان "دولت"، "جامعه مدنی"، "سیاستهای اجتماعی و رفاهی"، "کارآفرینی" و "توسعه روستایی" دارای عوامل مهم و نقش تاثیرگذار در ارتباط با توسعه اجتماعی قلمداد شده اند.
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 61 |
شکل3. مدل مفهومی از عوامل مهم مرتبط با توسعه اجتماعی
11- بحث و نتیجهگیری
بطوریکه پیشتر طرح شد در این مقاله به دو بعد نوآوری اجتماعی و توسعه اجتماعی با این هدف که چگونه نوآوری اجتماعی به توسعه اجتماعی از طریق توجه به توان یابان کمک خواهد کرد، پرداختهایم. بر همین اساس اکثریت قریب به اتفاق مقالات مورد بررسی (62 درصد) در حوزه نوآوری اجتماعی، به دلیل نوپا بودن آن، دانشگاهی بودند، و مهمترین مفاهیم مرتبط آن در حوزه توان یابان، کارآفرینی اجتماعی، خوداشتغالی، رفع فقر، محرومیت زدایی، اشتغال، یادگیری و مهارتافزائی، توسعه ساختار مردمی، توانمندسازی، تامین درآمد فرد ناتوان، توانیابی، ناتوانی، افراد توانیاب بوده است. اما مهمترین مولفهها و مفاهیم توسعه اجتماعی در این حوزه شامل دولت رفاه، سیاستگذاری اجتماعی، ظرفیتسازی، به رسمیت شناخته نشدن عرصههای عمومی، عدالت اجتماعي، رفاه اجتماعی، توانمندسازي اجتماعي، توسعه پایدار، توسعه مشارکتی، سلامت، بهداشت، اشتغال، معیشت، کیفیت زندگی، فقرزدایی، محرومیتزدایی، خودکارآمدی، توانمندسازی، توانمندسازی زنان،
منابع
1. ازکیا، مصطفی؛ غفاری، غلامرضا، (1383). توسعه روستایی با تاکید بر جامعهی روستایی ایران تهران: نشر نی
2. استادیان خانی، زهرا؛ فدایی مقدم، ملیحه، (1396). اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر سازگاری اجتماعی و هراس اجتماعی توان یابان جسمی. مجله توانبخشی.
3. اشتریمهرجردی، اباذر، (1402). تبیین نوآوری اجتماعی با تاکید بر گفتمان کارآفرینی، نشریه نوآوری و ارزش آفرینی، بهار و تابستان.
4. اشتری مهرجردی، اباذر، (1402). تبیین و کاربست نوآوری اجتماعی در کشور با تاکید بر گفتمان دانشگاهی، نشریه مطالعات دانشگاه شماره 4.
5. اشتری مهرجردی، اباذر، (1402). پیدا و پنهان نوآوری اجتماعی در ایران،انتشارات پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی. تهران.
6. ايمان، محمدتقی، (1388). مبنای پارادایمی روشهای تحقیق کّمی و کیفی در علوم انسانی. قم: حوزه و دانشگاه.
7. آزاد ارمکی، تقی وهمکاران(1391). "بررسی و شناسايی شاخص های کاربردی توسعه اجتماعی با تکنیک دلفی" فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی – فرهنگی، سال اول ، شماره اول .
8. برزنجهعطری، سید رحمتالله و ملک تاج خسروی. ۱۳۹8. «تاثیر سیاستگذاری عمومی از نظر رفاه عمومی در توسعه اجتماعی سیاسی مطالعه موردی استان کردستان. مجله مطالعات سیاسی.
9. پیران، پرویز، (1380)، سیاست اجتماعي، توسعه اجتماعي و ضرورت آن در ایران (نقد و بررسي سند کپنهاگ). رفاه اجتماعی ویژه نامه سیاست اجتماعي.
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی.../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 62 |
توانافزایی و اشتغال افراد توانیاب را در قالب توسعه اجتماعی دنبال نمود.
10. تعهدات دهگانه اجلاس سران برای توسعه اجتماعی (دانمارک – کپنهاگ، 12_6 مارس 1995).
11. تودارو، مایکل، (1377). توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه: غلامعلی فرجادی، تهران: موسسه ی پژوهش در برنامهریزی و توسعه.
12. جغتايی، فائزه؛ موسوی، میرطاهر؛ زاهدی، محمدجواد. (1395). ابعاد و مؤلفه های توسعه اجتماعی در برنامههای توسعه و رفاه اجتماعی. دوره شانزدهم. شماره 63.
13. حسینی، محمدرضا. ۱۳۹۹. تحلیل تماتیک توسعه اجتماعی زنان با تأکید بر توانمندسازی پایدار. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران دوره 13 شماره 1.
14. حکیمی‌نیا، بهزاد، نسرین قلانی، سید محسن خلیفه سلطانی (1390) بررسی جامعه‌شناختی شاخصهای کیفی توسعه انسانی کشورهای مسلمان با درآمد نفتی و غیر نفتی با تاکید بر جایگاه ایران، فصلنامه تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال پنجم ـ شماره سیزدهم، تابستان
15. درخشه، جلال، و فخاری، مرتضی. (1395). آرای اندیشمندان غرب درباره عدالت از زاویه منازعه «حق» و «خیر». سیاست- مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 46(3 )، 613-632. SID. https://sid.ir/paper/110241/fa
16. دستیار، وحید؛ محمدی، اصغر، (1397). سنجش توانمندسازی توان یابان جسمی (توان یابان جسمی حرکتی، احشایی و حسی) در سال 1394 و عوامل مرتبط با آن (مطالعه مقطعی تحلیلی در استان کهگیلویه و بویراحمد)، مجله توانبخشی، 19 (4).
17. ذبایحی، امیرحسین و عبدالهی کلورزی، مهدی، (1397). توسعهی پایدار، اصول و مولفهها و نقش آموزش و پرورش در تحقق آن، چهارمین کنفرانس بینالمللی علوم انسانی و آموزش و پرورش، تهران،https://civilica.com/doc/900306
18. رضاییاسکندری، داود. ۱۳۸۹. توسعه اجتماعی کشورهای آسیای مرکزی: یک مقایسه آماری. مجله مطالعات اوراسیای مرکزی دوره سه شماره 6
19. سازمان برنامه و بودجه. (1378الف)، نکاتی پیرامون برنامه سوم توسعه کشور، تهران،
20. سازمان برنامه و بودجه. (1378ب)، سیاستها و رهنمودهای کلی برنامه سوم توسعه اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران؛ پیوست یک لایحه، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
21. سن، آمارتیا (1382)، توسعه به مثابه آزادی، ترجمه وحید محمودی، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.
22. سن، آمارتیا کومار (1392). توسعه یعنی آزادی، ترجمه محمد سعید نوری نائینی، نشر نی، چاپ پنجم.
23. عالي راد، اسماعيل (1394)، «بازتاب توسعه اجتماعي در برنامه هاي توسعه جمهوري اسلامي ايران (برنامه هاي اول تا پنجم)»، فصلنامه علوم اجتماعي، دوره ،22 شماره،70.
24. عنبری، موسی (1390). جامعهشناسی توسعه: از اقتصاد تا فرهنگ، تهران: سمت.
25. فاضلی، محمد؛ فتاحی، سجاد؛ زنجان رفیعی، سیده نسترن، (1392). توسعه اجتماعی، شاخصها و جایگاه ایران در جهان، مجلهی علمی پژوهشی مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی، دورهی دوم، شماره 1.
26. فرحناجی، حسام، و یسلیانی، غلامرضا. (1401). بررسی ارتباط کارآفرینی اجتماعی و نوآوری اجتماعی: مطالعه موردی بنیاد آشوکا. کنفرانس بینالمللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق. SID. https://sid.ir/paper/902101/fa
27. فلیک، اووه، (1387) درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه: هادی جلیلی. تهران: نی.
28. متقی، سمیرا. ۱۳۹۵. واکاوی شاخصهای توسعه اجتماعی ایران (رویکردی بر برنامههای توسعه).مجله : مطالعات اجتماعی ایران سال دهم شماره 2 .
29. محمدعثمان حسینبر، بهروز روستاخیز، و سمیرا آهار. (۱۴۰۱).«بهره‌گیری از مدلهای نوآوری و کارآفرینی اجتماعی در توانمندسازی زنان- مورد مطالعه: کشور هند.» فصلنامه تداوم و تغییر اجتماعی شماره 1.
30.
فراترکیب مولفه های توسعه درراستای توانافزایی .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکاران 63 |
31. مدنی قهفرخی، س. و روشنفکر، پ. (1394). توسـعه اجتماعـی: مفهوم شناسی و سنجش. تهـران: نشـر بازتـاب.
32. معینی علمداری، جهانگیر، و ماخانی، سعید. (1397). جانرالز: گذار از نظریهای در باب عدالت به لیبرالیسم سیاسی. سیاست- مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 48(2 )، 453-471. SID. https://sid.ir/paper/110225/fa.
33. موسایی، میثم (1388). رابطه توسعه اجتماعی و توسعه اقتصادی، راهبرد یاس، ش .20.
34. مومنی، فرشاد (2108)، نسبت توسعه اجتماعی با عدالت اجتماعی، اولین همايش توسعه اجتماعی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
35. مؤمنی، فرشاد و امینی میلانی، مینو (1390). توانمندي و توسعه پایدار در برنامه سوم و چهارم توسعه ایران با رویکرد آمارتیاسن، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره ی 42.
36. هینز، جفري. (1390)، مطالعات توسعه، ترجمه: رضا شیرزادي و جواد قبادي، تهران: آگه.
37. یعقوب زارعی. ۱۳۹۵. سنجش برخی شاخصهای توسعۀ اجتماعی در مناطق روستایی (مورد مطالعه: استان هرمزگان). مجله برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی شماره 28.
38. 1.David C. McClelland and David G. Winter.( 1999) Motivating Economic Achievement. New York Free Press, Pp. 409
39. 2.David C. McClelland. (1961). The Achieving Society, Publisher: D. Van Nostrand Place of publication:Princeton.
40. 3.Lerner, Daniel. (1958). The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East. Second Printing. Glencoe, Ill.: Free Press.
41. 4.-Human Development Report, (2008). p. 231.
42. 5.Mahbub ul Hag (1980), Employment and Income Distribution in the 1970 'S : A new perspective Development Digest.
