رقم المقالة : 1403100448978 زيارة : 1132 الصفحة: 1 - 18

نوع المخطوط: المحکّمة

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژه های عمرانی

الموضوعات :

1 - دانشجوی دکتری عمران، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
2 - دانشیار گروه صنایع، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

تاريخ الإرسال : 23 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1446 تاريخ التأكيد : 06 الأربعاء , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: مدیریت, مدیریت بهینه, مدیریت پورتفولیوی, پروژه¬های شهری, پروژه¬های عمرانی,

ملخص المقالة :

در عصر حاضر بسیاری از سازمانهای پروژه محور، در راستای ضرورت برقراری ارتباط معنادار راهبردها و طرحها و پروژه ها و نیل به بهره وری هرچه بیشتر طرح ها و پروژه های خود، رویکردشان را از
پروژه محوری به مدیریت سبد پروژه سوق داده اند. در تحقیق حاضر معیارهای مؤثر بر انتخاب سبد بهینه پروژه های عمرانی با روش کیفی مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و استانداردهای مرتبط، تعدادی از شاخصها شناسایی شده و میزان تأثیر آنها با روش گراندد تئوری با استفاده و بکارگیری کدگذاری سه مرحلهای، دادهها و از طریق پرسشنامه و مصاحبه با جامعه آماری منتخب از بین کارشناسان و مدیران حوزه های فنی، عمرانی دستگاه ها و مجریان و پیمانکاران، اولویت و میزان تأثیر عناصر مختلف مورد بررسی قرار گرفتند. در نهایت شاخص های متعددی استخراج شد. نتایج نشان داد که دوازده شاخص اصلی مؤثر بر انتخاب بهینه پروژه های عمرانی عبارتند از: 1- کیفیت 2- زمان مناسب 3- تاب آوری 4- کارائی و اثربخشی 5- پاسخگویی 6- هدفمندی 7- قابلیت دستیابی به هدف 8- بودجه 9- زمان بندی 10- دسترسی به تأمین مصالح 11- مستندسازی تفصیلی 12- عملکرد موازی که در گام نهایی از طریق شاخص کاپا میزان توافق بین کدگذاری انجام شده توسط پژوهشگر با نخبگان بررسی شد. در این پژوهش کدهای استخراج شده نهایتاً با چهارده مصاحبه به اشباع تئوریک رسید. در نهایت با توجه به ماهیت کیفی و کاربردی بودن پژوهش و با استفاده از درک علمی و اتکاء به سوابق متعدد اجرایی پژوهشگر در هر دو بعد فنی و مدیریتی سازمانهای پروژهمحور و استفاده ازشاخص های استخراج ش ده، نهایتاً مدل مفهومی برای طراحی و مدیریت بهینه سبد پروژههای عمرانی در سازمانهای پروژهمحور کشور ارائه گردید

المصادر:

1) اصغر پور، م.، 1385، تصمیم گیری های چند معیاره، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. تاپسیس در رتبه بندی پروژه
2) بویری، ف.، موسوی، م. و وحدانی، ب.، 1396، یک مدل ریاضی برای انتخاب سبد پروژه با درنظر گرفتن وابستگی متقابل میان پروژه ها، قابلیت شکست پروژه ها، سرمایه گذاری مجدد و روشهای گوناگون تامین منابع، نشریه تخصصی مهندسی صنایع، دوره 52، شماره 2، صص 163 تا 177
3) پرچمی جلال، م. و زبردست، ا.، 1397، ارائه چارچوب (مدل فرآیندی) مدیریتیکپارچه پروژه های شهری مبتنی بر رویکرد مدیریت سبد پروژه، مدیریت شهری، شماره 53، صص 195 تا 220
4) پرچمی جلال، م.، زبردست، ا. و فصیحی، ح.، 1396، کاربست مدلهای ارزش نسبی در انتخاب و اولویت بندی پروژه های شهری با رویکرد مدیریت سبد پروژه بررسي موردي: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، دو فصلنامه دانشگاه هنر، شماره 21
5) ثقفی اصل، آ.، زبر دست، ا. و ماجدی، ح.، 1392، کاربرد تکنیک طراحی شهری تهران با رویکرد سنجش تحقق پذیری، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی،۱۸ (۴)، ۶۹ - ۷۸.
6) حسن زاده، ف.، 1389، مدیریت سبد پروژه های تحقیق و توسعه، دانشکده مهندسی صنایع، تهران: دانشگاه صنعتی شریف.
7) حسینعلی پور، م. و محمدی، ص.، 1390، بيان الگو و چارچوبى يكپارچه و منسجم براى انتخاب مديريت سبد (پورتفوليو) پروژه با رويكردى استراتژى مدار در سازمانهاى پروژه محور، (مورد كاوى: مجموعه هلدينگ سرمايه گذارى ساختمان ايران)
8) حسینعلی پور، م.، 1390، بررسی نقش و اهمیت مدیریت سبد (پورتفولیوی) پروژه در شرکتهای سرمایه گذاری مسکن و ساختمان، طرح پژوهشی غیر موظف دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی
9) حمیدی زاده، م.، 1377، روش تصمیم گیری چند معیاره برای انتخاب و ارزیابی پروژه ها، فصلنامه مدیر ساز، شماره 3، صص ۵۶- ۷۳.
10) دری، ب.، اسدی، ب. و مظاهری،ی.، 1394، ارائه مدلی برای انتخاب سبد پروژه با آثار متقابل و اشتراک منابعر بین پروژهای با استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی، مدیریت صنعتی، دوره 7، شماره 1، صص 21 تا 42
11) رحمانی، م.، 1390، ارائه چارچوبی به منظور مدیریت سبد پروژه های شرکت مادر تخصصی مالی و سرمایه گذاری سینا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.
12) رضایی نیک، ا. و مولوی، ف.، 1394، مسئله چندهدفه انتخاب و زمان بندي سبد پروژه در شرايط عدم قطعيت (مطالعه موردي: شركت دانش بنيان پايافناوران فردوسي)، مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، دوره 7، شماره 3، صص 469 تا 488
13) زارع اشکذری، ج.، 1390 سیستم مدیریت سبد پروژه، مفاهیم، مبانی و رویکرد، هشتمین کنفرانس بین المللی مدیریت پروژه، تهران.
14) زبردست، ا.، پرچمی جلال، م. و فصیحی، ح.، 1395، شناسایی و رتبه بندی ابعاد و معیارهای مؤثر در مدیریت سبد پروژه های شهری و ارائه مدل مفهومی برای تعریف سبد پروژه های شهری، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره 4
15) زبردست، اسفند یار (۱۳۸۹). «کاربرد فرآیند تحلیل شبکه ای در برنامه ریزی شهری و منطقه ای»، نشریه هنرهای زیبا،۹۰-۷۹، ۴۱
16) سایت هلدینگ سرمایه گذاری ساختمان ایران (www.icic.ir)
17) شانیان، ع.، سعدی نژاد، س.، داداش زاده، م.، 1383، «کاربرد مدل های تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) در انتخاب راهبرد مناسب جهت اجرای پروژه فناوری اطلاعات»، مجله مدیر ساز، ۱۵، ۱۰۲-۱۱۶.
18) شعاری، ح.، 1388، انتخاب بهینه پروژه ها در مدیریت سبد با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری دانشگاه تهران.
19) Abasi, M., Ashrafi, M., Kheirkhah, A., Niad, H., & Ghorbanzadeh karimi, H. (2013). Select a portfolio of research and development projects using a combination of data envelopment analysis. National Research Institute for Science Plicy, 3, 67- 84.
20) Abbassi, M., Ashrafi, M. & Sharifi Tashnizi, E. (2014). Selecting balanced portfolios of R&D projects with interdependencies: A Cross-Entropy based methodology. Technovation, 34 (1): 54–63.
21) Ahadi, S. et al., (2016). “Annual Tehran Air Quality Report”, City Publishing Center, Vol. 1, No. 2, PP.15-23.
22) Archer, N. P., & Ghasemzadeh, F. (1999). An integrated framework for project portfolio selection. Int. J. of Project Management, 17(4), 207-216.
23) Archer, N. P., and Ghasemzadeh, F. (1999). “An Integrated Framework for Project Portfolio Selection.” International Journal of Project Management, Vol. 17, No. 4, PP. 207-216.
24) Archer, N. P., and Ghasemzadeh, F., (1999). “An Integrated Framework for Project Portfolio Selection”, International Journal of Project Management, Vol. 17, No. 4, PP. 207-216.
25) Archer, N.P. & F. Ghasemzadeh. "An Integrated Framework for Project Portfolio Selection", in International Journal of Project Management, 17 (4) (1999), pp. 207- 216.
26) Archer, Norm P & Ghasemzadeh, Fereidoun (1999), An integrated framework for project portfolio selection, International Journal of Project Management, 17(4), pp.207-216.
27) Asgharpour, M. (2006). Multi-criteria decision making, University of Tehran Publishers, fourth edition.
28) Badri, M. A., and Davis, D., (2001). “A Comprehensive 0-1 Goal Programming Model For Project Selection”, International Journal of Project Management, Vol. 19, No. 4, PP. 243-252.
29) Baker, N. R., Pound, W.H. (1964). R&D project selection. IEEE Transactions on Engineering Management, (11): 124 -134.
30) Baker, N., & Freeland, J. (1975). Recent advances in R&D benefit measurement and project selection methods. Management science, 21(10): 1164-1175.
31) Baker, Norman & Freeland, James (1975). “Recent advances in R&D benefit measurement and project selection methods”, Management science, 21(10), 1164-1175.
32) Belenky, A. S. (2012). “A Boolean Programming Problem of Choosing an Optimal Portfolio Of Projects and Optimal Schedules for Them by Reinvesting Within the Portfolio the Profit from Project Implementation”, Applied Mathematics Letters, Vol. 25, No. 10, PP. 1279-1284.
33) Biernacki, Patrick & Waldorf, Dan. (1981). “Snowball sampling: Problems and techniques of chain referral sampling”, Sociological methods & research, 10(2), 141-163.
34) Blichfeldt, Bodil Stilling & Eskerod, Pernille (2008), Project portfolio management–There’s more to it than what management enacts, International Journal of Project Management, 26(4), pp.357-365.
35) Blomquist, T. & R. Müller. Middle Managers in Program & Project Portfolio Management: Practices, Roles &
36) Bröcker, Johannes; Korzhenevych, Artem & Schürmann, Carsten (2010), Assessing spatial equity and efficiency impacts of transport infrastructure projects, Transportation Research Part B: Methodological, 44(7), pp.795-811.
37) Brunner, D., Fleming, L., MacCormack, A., & Zinner, D. (2008). “R&D Project Selection and Portfolio Management: A Review of the Past, a Description of the Present, and a Sketch of the Future”, Handbook of Technology and Innovation Management, 215-225.
38) Bryman, A. & E. Bell. Business Research Methods, New York: Oxford University Press Inc, 2003.
39) Carazo, A. F. et al. (2010). “Solving a Comprehensive Model for Multiobjective Project Portfolio Selection”, Computers and Operations Research, Vol. 37, No. 4, PP. 630-639
40) Chen, J., & Askin, R. G. (2009). Project selection, scheduling and resource allocation with time dependent Returns. European Journal of Operational Research, 193(1): 23–34.
41) Cheng, Eddie W.L., & Li, Heng. (2005). “Analytic network process applied to project selection”, Journal of construction engineering and management, 131(4), 459-466.
42) Cheng, Eddie WL & Li, Heng (2005), Analytic network process applied to project selection, Journal of construction engineering and management, 131, pp.459- 466.
43) Cheung, Franco KT; Kuen, Judy Leung Fung & Skitmore, Martin (2002), multi-criteria evaluation model for the selection of architectural consultants, Construction Management & Economics, 20(7), pp.569-580.
44) Coldrick, S., Longhurst, P., Ivey, P., Hannis, J., (2005). An R&D options selection model for investment decisions. Technovation, (25): 185– 193
45) Cooper, G. R., Edgett, S., & Kleinschmidt, J. E. (2002). Optimizing the stagegate process: what best-practice companies do, Part I, Research Technology Management, 45(5), 21-70.
46) Cooper, R. G., Edgett, S. J. & Kleinschmidt, E. J. (1998). Best Practices for Managing R & Portfolios. Research Technology Management, 41(4): 20–33.
47) Cooper, R. G., Edgett, S., & Kleinschmidt, E. (2000). Portfolio management for new product development: results of an industry practices study. R&D Management, 31(4), 361-80.
48) Cooper, R., Edgett, S. & Kleinschmidt, E. (2001). Portfolio management for new product development: results of an industry practices study. R & D Management, 31(4): 361- 380.
49) Cooper, R.G. & S. Edgett & E. Kleinschmidt. "Portfolio Management in New Product Development: Lessons from the Leaders II", in Research Technology Management,
50) Cooper, Robert G., Edgett, Scott J., & Kleinschmidt, Elko J. (2002). “Optimizing the stage-gate process: what best-practice companies do—I”, Research-Technology Management, 45(5), 21-27.

نص كامل:

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی

* نژاد جهانی ** هیرش سلطانپناه

* دانشجوی دکتری عمران، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
Jahani.nezhad@gmail.com

** دانشیار گروه صنایع، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
heresh@iausdj.ac.ir

تاریخ دریافت: 04/10/1403 تاریخ پذیرش: 17/11/1403

چکیده

در عصر حاضر بسیاری از سازمانهای پروژهمحور، در راستای ضرورت برقراری ارتباط معنادار راهبردها و طرحها و پروژهها و نیل به بهرهوری هرچه بیشتر طرحها و پروژههای خود، رویکردشان را از پروژهمحوری به مدیریت سبد پروژه سوق دادهاند. در تحقیق حاضر معیارهای مؤثر بر انتخاب سبد بهینه پروژههای عمرانی با روش کیفی مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس مطالعات کتابخانهای و اسنادی و استانداردهای مرتبط، تعدادی از شاخصها شناسایی شده و میزان تأثیر آنها با روش گراندد تئوری با استفاده و بکارگیری کدگذاری سه مرحلهای، دادهها و از طریق پرسشنامه و مصاحبه با جامعه آماری منتخب از بین کارشناسان و مدیران حوزههای فنی، عمرانی دستگاهها و مجریان و پیمانکاران، اولویت و میزان تأثیر عناصر مختلف مورد بررسی قرار گرفتند. در نهایت شاخص های متعددی استخراج شد. نتایج نشان داد که دوازده شاخص اصلی مؤثر بر انتخاب بهینه پروژههای عمرانی عبارتند از: 1- کیفیت 2- زمان مناسب 3- تاب آوری 4- کارائی و اثربخشی 5- پاسخگویی 6- هدفمندی 7- قابلیت دستیابی به هدف 8- بودجه 9- زمان بندی 10- دسترسی به تأمین مصالح 11- مستندسازی تفصیلی 12- عملکرد موازی که در گام نهایی از طریق شاخص کاپا میزان توافق بین کدگذاری انجام شده توسط پژوهشگر با نخبگان بررسی شد. در این پژوهش کدهای استخراج شده نهایتاً با چهارده مصاحبه به اشباع تئوریک رسید. در نهایت با توجه به ماهیت کیفی و کاربردی بودن پژوهش و با استفاده از درک علمی و اتکاء به سوابق متعدد اجرایی پژوهشگر در هر دو بعد فنی و مدیریتی سازمانهای پروژهمحور و استفاده ازشاخصهای استخراج ش ده، نهایتاً مدل مفهومی برای طراحی و مدیریت بهینه سبد پروژههای عمرانی در سازمانهای پروژهمحور کشور ارائه گردید.

واژههای کلیدی: مدیریت، مدیریت بهینه، مدیریت پورتفولیوی، پروژههای شهری، پروژههای عمرانی.

نوع مقاله: علمی

1- مقدمه

پروژهها ابزار تغییرات سازمانها هستند. امروزه تعداد و فعالیت سازمانها و شرکتهای پروژه محور افزایش یافته است، هر چند که در بیشتر موارد به مقصد مطلوب مورد نظرخود نرسیدهاند و دوره بلوغ کوتاهی دارند.
تصمیمگیری در انتخاب پروژه، بهترین مجموعه پروژهها و به عبارتی سبد بهینه پروژه که همسو با چشمانداز و اهداف سازمان باشد، از مهمترین و چالش برانگیزترین مسائل برای مدیران است [1]. نمیتوان ریسـک پروژه را

نویسنده عهدهدار مکاتبات: هیرش سلطانپناه Heresh@iausdj.ac.ir

تنها ناشی از عدم قطعیت عوامل مالی دانست [12] و عوامل مختلفی بر ریسک پروژه، کارایی و اثربخشی آن تأثیر گذارند. سبد پروژهها یکی از مهمترین مباحث نوین در حوزه مدیریت پروژه با هدف سوددهی و منفعت سازمان محسوب میشود و بر این ایده استوار است که شرکتها نباید بر مدیریت مستقل پروژهها و اهداف خاص آن تمرکز کنند، بلکه باید تمام پروژها را به عنوان نهادی واحد با اهداف مشترک مدیریت کنند [7]. مدیریت سبد (پورتفولیو) پروژه، فرایند تکرارپذیر ارزیابی، انتخاب و اجرای پروژه محسوب میشود که انتخاب سبد بهینه پروژه در رأس آن است [10]. طی این فرآیند، سازمان پروژههایی که بیشترین همراستایی را با اهداف راهبردی دارند شناسایی و اولویتبندی میکند و با توجه به محدودیتها و ملاحظات واقعی در زمانبندی پروژهها و تخصیص منابع، با زمانبندی و تخصیص منابع صحیح و هدفمند، هرچه بیشتر به اهداف خود نزدیک میشود. [6].

در این پژوهش شاخصهای مدیریت پورتفولیو از منظرسازمانهای پروژه محور برای مدیریت منابع،
برنامهریزی و اجرای پروژههای عمرانی تبیین و بررسی میشود. سازمانها درقالب نظام برنامهریزی اقتصادی ـ اجتماعی و حقوقی حاکم بر کشور، اقدام به تهیه
برنامههای توسعه عمرانی میکنند و سپس آن را در چارچوب نظام اداری ـ اجرایی حاکم، به پروژههای عملیاتی تبدیل کرده و به مرحله اجرا میرسانند. همچنین با توجه با رویکرد راهبردی اکثر طرحهای توسعه و
برنامههای پنج ساله در سطوح مختلف ملی و منطقهای و پروژه محور بودن آنها، نیاز به استقرار مبانی مدیریت پروژه در فرآیند موجود مدیریت آنها کاملا محسوس است تا بتوان با تعریف سیستم یکپارچه مدیریت پروژههای عمرانی، کارایی (انجام درست پروژه) و اثربخشی (انجام پروژه مناسب) را به صورت توأمان عملیاتی نمود.

2- بیان مسئله و ضرورت پژوهش

سازمانهای پروژهمحور برای تضمین سوددهی و پیشرفت خود نیاز دارند تا در پروژهها سرمایهگذاری کنند. با این حال، اغلب با تعدادی پروژه مواجه هستند که با توجه به محدودیت منابع، بودجه، زمانبندی و ... باید پروژههایی را انتخاب کنند که اهداف سازمان را هرچه بیشتر برآورده

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی / هیرش سلطانپناه و همکار 2

کنند [11]. انتخاب اشتباه پروژهها دو تأثیر منفی دارد، از یکسو منابع صرف پروژههای نامناسب میشود و از سوی دیگر سازمان سود و یا رضایت کمتری به دست میآورد. لذا اولین گام سازمانهای پروژهمحور در مدیریت راهبردی و هدفمند سبد پروژهها، انتخاب صحیح پروژههاست [9]. در مرحله بعد، برای اجرای راهبردها، باید پروژهها به طور صحیح زمانبندی و تخصیص منابع شوند. با توجه به محدودیتهای سازمانها، به ویژه سطح بودجه یکی از
مهمترین مسائل این سازمانها چیدمان مدیریت سبد (پورتفولیو) پروژه¹(PPM) است [8].

مدیریت پورتفولیوی پروژه، رویکردی برگرفته از دانش مدیریت پروژه است. با این مضمون که در این سیستم، مدیریت بر ترکیبی از پروژهها تأکید دارد که با ملاحظه منابع مختلف سازمانی و محدودیتهای مختلف قابلیت تحقق داشته باشد. گزینش پروژههای مناسب و اولویت داری که با لحاظ محدودیتهای مختلف مالی، انسانی، زمانی و ... سازمان را با سرعت و کیفیت بهتری به مقصد برساند از مهمترین مبانی این سیستماند.

$I:\4آذر\صنعت 10\مقاله اول.jpg$ مدیریت پورتفولیوی پروژه به دنبال یافتن پاسخ
پرسشهایی مانند: «چه پروژه‌ای را باید بپذیریم؟» و «چه پروژه‌ای را باید رد کنیم؟» می‌باشد و می‌کوشد تا در ضرورت‌های استراتژیکی و تاکتیکی سازمان تعادل ایجاد نماید. لذا می‌توان مدیریت پورتفولیوی پروژه را «دستیابی به بهترین سطح عملکرد با منابع محدود تعریف کرد. [11]

هدف در مدیریت پورتفولیوی پروژه دستیابی به گوشه سمت راست در شکل شماره 1-1 می‌باشد:

[1] .Project Portfolio Management (PPM)

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی/ هیرش سلطانپناه و همکار 3

نمودار رشد سازمانی در مدیریت و کنترل پروژه - مأخذ: دابسون، 1999: 4

طرح ها و پروژههای عمرانی آخرین زنجیره از برنامههای توسعه کالبدی محسوب میشوند. مدیریت یکپارچه و سیستمی مجموعه طرحها و پروژههای عمرانی، ضمن ارتقای بهرهوری منابع، اثربخشی و کارایی برنامههای توسعه را هم باعث میشوند و مطالعه در نحوهی سیاستگذاری، برنامهریزی، اجرا و نظارت طرحها و
پروژههای عمرانی و ارائه الگویی مناسب از ضروریات حکمرانی مطلوب است. مدیریت سبد پروژه رویکردی نو و برگرفتـه از دانش مدیریت پروژه اسـت که برای بهـرهوری

هرچه بهتر و مؤثرتر مجموعه پروژهها و طرحها در سازمانهای پروژه محور مورد تأکید است. از اجزای اصلی مدیریت سبد پروژه میتوان به چارچوب (مدل فرآیندی)، معیارهای تصمیمگیری و مدلها و ابزارهای تعریف سبد پروژه اشاره کرد که تصمیمگیری در مورد تبیین چارچوب (مدل فرآیندی) مدیریت سبد پروژه محور و دستهبندی ابعاد و معیارهای موثر در انتخاب سبد پروژهها از مراحل اصلی و تاثیرگذار آن به حساب میآید [2].

جدول تعاریف مدیریت سبد پروژه در منابع مختلف

نویسنده	سال	تعریف
ویرایش چهارم استاندارد مدیریت پورتفولیوPMI	۲۰۱۷	مدیریت سبد پروژه مدیریت پورتفولیو پروژه، شامل فرآیندهایی برای شناسایی، دسته بندی، نظارت، ارزیابی، انتخاب، اولویت بندی، موازنه و تصویب اجرای سبد پروژه میباشد به نحوی که تقاضاهای متضاد میان طرح ها و پروژه ها را موازنه نموده و منابع را بر طبق اولویتها و ظرفیت سازمان تخصیص می دهد.
ویرایش ششم استاندارد مدیریت پروژهPMBOK	۲۰۱۷	مدیریت سبد پروژه، به معنی مدیریت متمرکز یک یا چند سبد، برای نیل به اهداف استراتژیک است. مدیریت سبد پروژه سازگاری و هماهنگی طرحها، پروژه ها و سبدها را با استراتژی های سازمانی بررسی می کند. از مهمترین اهداف مدیریت سبد پروژه می توان به موضوعاتی همچون راهنمای تصمیم گیری سرمایه گذاری سازمان ها، انتخاب ترکیب مطلوب برنامه ها و پروژهها، تسهیل تصمیم گیری های شفاف، اولویت بندی و تخصیص منابع انسانی و فیزیکی و غیره اشاره کرد.
TURNER	2013	مدیریت سبد پروژه مدیریت گروهی از پروژه ها است که منابع مشترک بین آنها تقسیم میشود.
LEVINE	2007	مدیریت سبد پروژه، یعنی داشتن اطلاعات صحیح برای تصمیمات صحیح در انتخاب پروژه های صحیح
Knutson	2001	مدیریت سبد پروژه، فراهم کردن روشی برای ارزیابی منطقی و هدفمند هر پروژه پیشنهادی است که برای به دست آوردن ظرفیتی از منابع محدود رقابت می کند. از منظر وی، مدیریت سبد پروژه ها از پنج مرحله پیشنهاد، انتخاب، اولویت بندی، ثبت و تخصیص منابع تشکیل می شود.
COOPER	1999	مدیریت سبد پروژه، فرآیند دینامیکی است که به وسیله آن، پروژه های کسب و کار به طور مستمر به روز شده و مورد بازبینی قرار گیرند. پروژه های جدید ارزیابی، انتخاب و با پروژه های موجود مقایسه شوند.

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی / هیرش سلطانپناه و همکار 4

شکل زير تفاوتهاي عمده ميان مديريت پورتفوليوي پروژه و پروژههاي متعدد را نشان ميدهد.

جدول مدیریت پورتفولیو

	مديريت پورتفوليو	مديريت پروژه هاي متعدد
مقصود	انتخاب و اولويت بندي پروژه	تخصيص منبع
تمرکز	راهبردي	تاکتيکي
تأکيد بر برنامه ريزي	درازمدت و ميان مدت(سالانه / فصلي)	کوتاه مدت(معمول)
مسئوليت	مديريت ارشد	مديران پروژه / منبع

3- طبقه‌بندی فرآیندهای برنامه‌ریزی سبد پروژه

به‌طور کلی، فرآیندهای لازم برای تعریف سبد پروژه شامل مراحل زیر می‌باشد:

· شناسایی و طبقه‌بندی پروژه‌ها: در این مرحله، پروژه‌ها به‌طور کامل شناسایی و طبقه‌بندی می‌شوند. این مرحله شامل پروژه‌های پیشنهادی و همچنین پروژه‌های در حال اجرا یا نیمه‌تمام است که در آن ساختار شکست پروژه‌ها مشخص می‌شود.

· ارزیابی جامع پروژه‌ها: در این گام، پروژه‌ها اعم از جدید و در حال اجرا بر اساس ویژگی‌ها و کاربردهایشان به‌طور فردی ارزیابی می‌شوند. در صورتی که ارزیابی قبلاً انجام شده باشد، اطلاعات آن تحلیل می‌شود و اگر مواردی نادیده مانده باشد، در این مرحله مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش‌های مختلف ارزیابی بسته به نوع پروژه و ویژگی‌های سازمان به کار گرفته می‌شوند.

· انتخاب پروژه‌ها: در این مرحله، از میان پروژه‌های پیشنهادی، پروژه‌هایی بر اساس معیارهای انتخاب

سازمان؛ به‌منظور مقایسه و اولویت‌بندی با پروژه‌های در حال اجرا یا نیمه‌تمام انتخاب می‌شوند.

· اولویت‌بندی پروژه‌ها: در این مرحله، پروژه‌ها بر اساس معیارهای اولویت‌بندی سازمان میان پروژه‌های جدید و در حال اجرا مرتب می‌شوند تا پروژه‌های بالقوه‌ای که سازمان قصد انجام یا ادامه آن‌ها را دارد شناسایی شود.

· $I:\4آذر\صنعت 10\مقاله اول.jpg$ متوازن کردن سبد پروژه‌ها: این مرحله معمولاً در سازمان‌های با بلوغ بالای پروژه انجام می‌شود. تصمیم‌گیرندگان نتایج مراحل انتخاب و اولویـت‌بنـدی را بررسی کرده و تعیین می‌کنند که آیا سبدهای تعریف‌شده با اهداف سازمان هم‌خوانی دارد یا خیر. این مرحله به سازمان کمک می‌کند تا سبدی بهینه که بهترین نتایج را به ارمغان می‌آورد، انتخاب و به کار گیرد.

این فرآیندها به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که پروژه‌ها را به‌طور مؤثر مدیریت کرده و منابع را به بهترین نحو تخصیص دهند. در یک نگاه ساده تفاوتهای کلیدی مابین پروژه، برنامه، و پورتفولیو را در قالب جدول ذیل دستهبندی میشوند.

جدول 1- تفاوتهای اصلی بین پروژه، پورتفولیو و طرح

پروژه	پورتفولیو	طرح	نهایت
یک تعهد منفرد	مجموعه ای از پروژه های دارای منابع مشترک	مجموعه ای از پروژه های دارای یک هدف مشترک	تعریف
متمرکز بر زمان، هزینه، و کیفیت	هزینه محور	زمان محور	تمرکز
تحویل نتایج برنامهریزی شده	حداکثرسازی استفاده مؤثر و اقتصادی از منابع	حداکثرسازی سود مشتریان	هدف
سازمان موقت	سازمان پایدار	یکپارچگی سازمان موقت و پایدار	چشم انداز

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی/ هیرش سلطانپناه و همکار 5

4- اهداف مدیریت سبد پروژه

مدیریت سبد پروژه به دنبال پاسخ به دو هدف اصلی است:

انتخاب پروژه‌های مناسب: هدف اول این است که از بین پروژه‌های پیشنهادی، آن‌هایی که می‌توانند در راستای تحقق اهداف، استراتژی و چشم‌انداز سازمان مؤثر باشند، انتخاب شوند. این مفهوم به اهمیت «انجام پروژه مناسب» در برابر «انجام مناسب پروژه» اشاره دارد. اگر پروژه‌ای انتخاب شود که با نیازها و اهداف سازمان همخوانی نداشته باشد، سبب هدر رفت زمان، انرژی و هزینه‌های سازمان خواهد شد.

اولویت‌بندی پروژه‌ها: هدف دوم مدیریت سبد پروژه، تعیین نحوه اولویت‌بندی پروژه‌های در حال انجام است. با توجه به شرایط محیطی و سازمانی، ضروری است که منابع بهینه تخصیص یابند. در این راستا، ممکن است در مواردی توصیه شود که پروژه‌ای خاص متوقف یا خاتمه‌یابد.

5- طبقه‌بندی مدل‌های انتخاب سبد پروژه

مدل‌های متعددی برای انتخاب سبد پروژه ارائه شده که عمدتاً به دو دسته تقسیم می‌شوند:

مدل‌های سنتی: شامل مدل‌های برنامه‌ریزی خطی، مدل‌های امتیازی، رتبه‌بندی و چک‌لیست‌ها که به معیارهای مالی توجه دارند.

مدل‌های نوین: این مدل‌ها به ویژگی‌های مختلف پروژه‌ها توجه بیشتری دارند و تلاش می‌کنند تا تصمیمات بهتری در انتخاب سبد پروژه اتخاذ شود.

در نهایت، هدف از این مدل‌ها این است که پروژه‌ها به نحوی انتخاب شوند که منجر به بهره‌وری شوند.

6- روش تحقیق

توسعه کمی و کیفی فعالیت‌های پژوهشی در جوامع دانش‌بنیان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، به یک روند مستمر تبدیل شده است. این شرایط نیازمند به‌کارگیری مدل‌های تحقیقاتی نوین و ترکیبی برای تسریع تحقق اهداف پژوهشی و ارائه درک عمیق‌تری از پدیده‌ها اسـت. استـفاده از روش‌هـای تحقیـق آمیـخته،

امکانات جدیدی را برای پژوهشگران فراهم می‌آورد که می‌توانند متدولوژی‌ها و طرح‌های مختلف را در یک مطالعه ترکیب کنند.

در این پژوهش آمیخته، با انتخاب رویکرد نظریه داده‌بنیاد از پژوهش‌های کیفی، به بررسی مدل جامع مدیریت پورتفولیوی پروژه‌های عمرانی پرداخته می‌شود. این رویکرد بر خلاف روش‌های فرضیه‌آزمایی، به تولید فرضیات کمک می‌کند. در این راستا، سوالات مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته طراحی و از داده‌ها تحلیل می‌شوند. مراحل کدگذاری داده‌ها به‌طور منظم شامل کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام می‌شود تا مفاهیم اصلی شناسایی، تقویت و یکپارچه شوند.

پس از گردآوری داده‌ها، مصاحبه‌ها به صورت متن تبدیل و تحلیل می‌شوند. سیستمی از کدگذاری داده‌ها، فرایند مفهوم‌گذاری و ایجاد نظریه را تسهیل می‌کند. این تحلیل به‌واسطه نرم‌افزار SPSS برای داده‌های کمی و فرآیند کدگذاری برای داده‌های کیفی پیش می‌رود. طول این فرایند تحلیلی به‌طور مداوم به انتخاب داده‌های مهم بر اساس پیشرفت نظریه کمک می‌کند.

جامعه پژوهش شامل مدیران و کارشناسان ارشد در سازمان‌های پروژه‌محور است که در مراحل مختلف مدیریت پروژه‌ها فعالیت دارند. نمونه آماری شامل 14 نفر از خبرگان است که با دقت بر اساس توانایی آن‌ها در روشن کردن نظریه انتخاب شده و به اشباع نظری رسیدیم. فرآیند مصاحبه‌ها تا رسیدن به حالت اشباع ادامه می‌یابد، زمانی که اطلاعات جدید تکراری شوند. این پژوهش به‌دنبال این است که از طریق روش‌های نوین و آمیخته، به مدیران و تصمیم‌گیرندگان در زمینه مدیریت پورتفولیوی پروژه‌های عمرانی کمک کند.

7- عناصر کلیدی اجرای پژوهش مبتنی بر گراندد تئوری

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی / هیرش سلطانپناه و همکار 6

اجرای پژوهش حاضر بر اساس عناصر کلیدی گراندد تئوری، شامل نمونه‌گیری نظری، مقایسه ثابت، کدگذاری باز، محوری و انتخابی، یادآورهای تحلیلی و اشباع نظری است که توسط استراس و کوربین توصیف شده‌اند.

فرآیند کدگذاری در گراندد تئوری به شرح ذیل است:

· کدگذاری باز: مرحله اولیه تحلیل که در آن مفاهیم شناسایی و مشخصات آن‌ها کشف می‌شود. این مرحله به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا ایده‌های جدید را تولید کنند و داده‌ها را به بخش‌های مشخصی تقسیم کنند.

· کدگذاری محوری: مرحله‌ای که در آن ارتباط بین گروه‌های کد شده ایجاد می‌شود. این مرحله شامل نظم بخشیدن به عناوین به‌دست‌آمده و تمرکز بر محورهای اصلی داده‌ها است.

· کدگذاری انتخابی: در این مرحله، یک دسته مرکزی انتخاب شده و تمامی داده‌ها با آن مرتبط می‌شوند تا تئوری نهایی شکل گیرد. این مرحله شامل مفهوم‌سازی ارتباطات و فرضیات هدایت‌کننده به سمت تئوری است.

تجزیه و تحلیل داده‌ها در پژوهش حاضر، به‌صورت چندمرحله‌ای انجام می‌شود تا زمینه برقراری تحلیل‌ها و ارتباط‌های مختلف بین داده‌ها فراهم گردد. این فرآیند شامل پالایش مفاهیم و استفاده از روش‌های مختلف است که نهایتاً منجر به توسعه نظریه‌ها و بهبود فهم ما از رویدادهای مورد مطالعه می‌شود. پژوهش طراحی شده بر اساس روش‌های مالتی گراندد تئوری، با جمع‌آوری داده‌ها از منابع معتبر و تحلیل دقیق آن‌ها به تحلیل و تبیین مدیریت پورتفولیوی پروژه‌های عمرانی کمک کرده و به درک عمیق‌تری از این مقوله می‌انجامد. این رویکرد قرار است با ارائه تحلیلی جامع نسبت به توسعه و بهبود فرآیندهای تصمیم‌گیری در زمینه پروژه‌های عمرانی، زمینه‌ساز ارتقاء کیفیت این پروژه‌ها شود.

گام سوم فراترکیب، تجزیه و تحلیل و تلفیق یافته‌های کیفی انجام می‌شود. در این مرحله، کدهای استخراج‌شده به مقولات دسته‌بندی می‌شوند بر اساس میزان تشابه با یکدیگـر. تحلیل مبـتنی بر نمودارهای خویشـاوندی انجام

$I:\4آذر\صنعت 10\مقاله اول.jpg$ می‌شود و کدها به زیرمقوله‌ها با توجه به درک پژوهشگر تخصیص می‌یابند. این فرآیند ادامه می‌یابد تا تمامی کدها به مقوله‌های مرتبط اختصاص پیدا کنند. در پایان، مقولات شناسایی و تحلیل می‌شوند.

برای ارزیابی کیفیت نتایج، کدها به دو کارشناس ارائه و با استفاده از شاخص کاپا بررسی می‌شوند. مقدار ضریب کاپا 604/0 و عدد معناداری 021/0 به‌دست آمده که نشان‌دهنده توافق خوبی بین کدگذاری پژوهشگر و یکی از خبرگان است. پژوهشگران معتقدند اگر ضریب کاپا بیش از 6/0 باشد، به‌عنوان معیار خوب برای پایایی درونی محسوب می‌شود.

جدول آزمون توافق میان پژوهشگر و یکی از خبرگان در کدگذاری یکی از متون

	مقدار	خطای استاندارد	عدد آماره	معناداری
میزان توافق کاپا	621/0	320/0	326/1	002/0
تعداد	17

بعد از بررسی ادبیات که با استفاده از فراترکیب صورت گرفت، در این بخش دادههای تجربی با استفاده از گراندد

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی/ هیرش سلطانپناه و همکار 7

تئوری گردآوری میشوند و تجزیه و تحلیل میشوند.

شکل 4-تلفیق دادههای تجربی و تئوریک

در این پژوهش، تجزیه و تحلیل مصاحبه‌ها با استفاده از روش‌های کدگذاری باز و محوری انجام شده است. این روش‌ها جزء فرآیندهای اصلی در تحلیل داده‌ها در روش‌شناسی گراندد تئوری محسوب می‌شوند و هدف اصلی آنها تبدیل داده‌های خام و غیرساختارمند به مفاهیم و مقوله‌های قابل استفاده در نظریه‌پردازی است.

فرآیند تجزیه و تحلیل داده‌ها به شرح ذیل است:

کدگذاری باز:

در این مرحله، داده‌ها با دقت و جزئیات تجزیه و تحلیل شده‌اند و مفاهیم اصلی از داده‌های خام استخراج می‌شوند. کدگذاری باز یک فرایند ابتدایی است که شامل شناسایی و نامگذاری مفاهیم کلیدی موجود در داده‌ها است. این مرحله به پژوهشگر کمک می‌کند تا با دقت بیشتری داده‌ها را تجزیه کرده و آنها را به کدهای معناداری تبدیل کند که بعداً در مراحل بعدی تحلیل به کار خواهند آمد.

کدگذاری محوری:

پس از کدگذاری اولیه، مرحله‌ی کدگذاری محوری آغاز می‌شود. در این مرحله، مفاهیم شناسایی‌شده در کدگذاری باز به دسته‌های بزرگتر و مقوله‌های کلی‌تر تجزیه و تحلیل می‌شوند. این مقولات ممکن است شامل روابط و الگوهایی باشند که در داده‌ها مشاهده می‌شود. هدف از کدگذاری محوری ایجاد ارتباط میان کدها و مفاهیم است تا پژوهشگر بتواند ساختارهای پیچیده‌تر و مفهومی‌تر را از داده‌ها استخراج کند.

کدگذاری و تحلیل مفاهیم

در تحلیل نهایی، کدهای مستخرج از داده‌های مصاحبه‌ها به مقوله‌ها و زیرمقوله‌ها دسته‌بندی می‌شوند. این فرآیند به پژوهشگر کمک می‌کند تا با دیدگاه‌هایی جدید و جامع‌تر به داده‌ها نگاه کند و درک بهتری از روابط و پدیده‌های موجود پیدا کند. داده‌ها به‌طور دقیق تحلیل و طبقه‌بندی می‌شوند و پس از بررسی کامل، مقوله‌های استخراج‌شده در جدول‌های جداگانه آورده می‌شوند تا محققان بتوانند به‌راحتی آنها را مرور و تجزیه و تحلیل کنند.

روش تحقیق حاضر مبتنی بر رویکرد گراندد تئوری در نهایت با بررسی اسناد علمی و پژوهشی و همچنین مصاحبههای تفصیلی و نیمهساختاریافته و طی کدگذاری سه مرحلهای نسبت به استخراج مقولهها، زیر مقولهها و مفاهیم مربوط به آنها در طی فرایند اشباع شده اقدام گردید که در نهایت 34 مفهوم جمعبندی شدند. در نهایت مقولهها و زیر مقولهها دستهبندی شده و دوازده شاخص نهایی استنتاج گردید. به صورت نسبی نمرههای کیفی (خیلی زیاد- زیاد- متوسط- کم- خیلی کم) توسط گروه خبرگان به شاخصها تخصیص یافت. همچنین از آنها خواسته شد با روش کمی به هر یک از شاخصها از 100 وزن دهی کنند. نتایج حاصل به شرح زیر بود که در فرایند مدل و با استفاده از روش تاپسیس به طور توأم و یا به طور مستقل مورد استفاده قرار میگیرند.

در نهایت با استفاده از مطالعه اسنادی دانشی و پژوهشی و بهرهبرداری از تجارب خبرهگی جامعه آماری و
مصاحبههای تفصیلی و استفاده از تجربه و دانش پژوهشگر طی حدود 20 سال مدیریت در سازمانهای پروژه محور "مدل جامع مدیریت پورتفولیوی پروژههای عمرانی" به شکل مفهومی زیر پیشنهاد گردید. که شرح مراحل اجرای مدل نیز در ادامه توضیح داده میشود.

· گام اول: دسته‌بندی در این مرحله، پروژه‌ها با استفاده از روش‌های مختلف از جمله طوفان مغزی، نظرسنجی از شهروندان، مصاحبه‌های گروهی و بررسی داده‌های موجود دسته‌بندی می‌شوند. هدف این گام تسهیل تصمیم‌گیری با جمع‌آوری و استفاده از نظرات مختلف است.

· گام دوم: غربالگری اولیه با روش Q-sort پروژه‌ها با استفاده از روش Q-sort اولویت‌بندی می‌شوند. در این روش، پروژه‌ها به سه گروه خوب، مناسب و ضعیف تقسیم شده و در صورت نیاز، گروه‌ها به دسته‌های دقیق‌تری تقسیم می‌شوند. در نهایت، 2/3 از پروژه‌ها برای ارزیابی بیشتر انتخاب می‌شوند.

· گام سوم: ارزیابی تک پروژه‌ای پروژه‌ها بر اساس ده معیار مختلف از جمله فنی، اقتصادی، مالی، اجتماعی و زیست‌محیطی ارزیابی می‌شوند. پروژه‌هایی که بیش از 3 معیار را رد کنند، از مراحل بعدی انتخاب حذف می‌شوند.

· گام چهارم: ماتریس اهداف استراتژیک در این مرحله، پروژه‌های تأیید شده در قالب ماتریس اهداف استراتژیک ارزیابی و گروه‌بندی می‌شوند تا از نظر هم‌راستایی با اهداف کلی سازمان بررسی شوند.

روش تاپسيس يکي از انواع مدلهاي تصميم گيري براساس چندين شاخص است که ميتواند راهگشاي بسياري از مسائل تصميم گيري براي مديران و
برنامهريزان باشد. اين مدل براي اولين بار درسال 1981 توسط هوانگ ويون ارائه گرديد. اساس کار اين تکنيک داراي پايههاي نظري قوي تري نسبت به ساير تکنيکهاي
تصميمگيري چند شاخصه است. پايه هاي نظري آن براين رابطه استوار است که ابتدا ايدهآلهاي مثبت (بدترين حالتها) را براي هريک از شاخصها يافته و سپس فاصله هر گزينه (پروژه) از ايدهآلهاي مثبت و منفي محاسبه
ميشود. بدون شک گزينه منتخب گزينه اي است که کمترين فاصله را از ايدهآلهاي مثبت و بيشترين فاصله را از ايدهآلهاي منفي داشته باشد. اين تکنيک به گونهاي طراحي شده است که طراح ميتواند نوع شاخصها را از لحاظ تأثير مثبت و يا منفي داشتن بر هدف تصميمگيري در مدل دخالت داده و نيز اوزان و درجه اهميت هر شاخص 1 در مدل دارد نمايد.

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی / هیرش سلطانپناه و همکار 8

در ادامه مراحل حل مدل تصميمگيري به روش Topsis را شرح مي دهيم:

1-تشکيل ماتريس تصميمگيري

در اين مرحله مطابق آنچه در گام چهارم شرح داده شد ماتريس تصميمگيري براي هر هدف تشکيل ميشود.

که در اين ماتريس معرف شاخص ها و معرف پروژه ها(گزينه)هاي پيش روي

2- وزندهي به شاخصها

$I:\4آذر\صنعت 10\مقاله اول.jpg$ در اين مرحله با توجه به تکنيکهاي وزندهي، اوزان هريک از شاخصهاي تصميمگيري مشخص ميگردد و بايد توجه داشته باش باشيم که مجموع اوزان نسبت داده شده به شاخصهاي 1 تا n برابر يک باشد:

در اين پژوهش براي وزندهي از روش انتروپي استفاده مي کنيم و روشهاي ديگري مانند smart، Linmap و روش بردار ويژه (AHP) نيز قابل استفاده ميباشند.

به منظور استفاده از تکنيک وزندهي آنتروپي بايد مراحل زير را به ترتيب اجرا کرد:

3- کمي کردن ماتريس تصميمگيري در مرحله 1:

در صورتي که شاخصهاي ماتريس تصميمگيري کيفي باشند و يا بعضي از شاخصها کيفي باشند با استفاده از تکنيکهاي کميسازي آنها را به صورت کمي تبديل
ميکنيم. که در اين پژوهش از روش دو قطبي فاصلهاي استفاده ميکنيم. در اين روش در صورتي که شاخصهاي انتخابي اثر مثبت بر روي هدف مسئله داشته باشند از رابطه5-1استفاده میشود.

(5-1)

و در صورتي که اين شاخصها اثر منفي برروي هدف مسئله باشند از رابطه (5-2) استفاده ميگردد.

(5-2)

- بي مقياسسازي:

در اين مرحله درايههاي ماتريس تصميمگيري به کمک يکي از تکنيکهاي رايج بيمقياس ميگردد. در جمله روشهاي بيمقياسسازي مي توان بيمقياسسازي خطي، بيمقياسسازي معمولي، بيمقياسسازي فازي را نام برد که در اين پژوهش از روش "نورم" براي بي مقياسسازي ماتريس تصميمگيري استفاده ميکنيم.

در اين روش هريک از مؤلفههاي ماتريس تصميمگيري بر مجذور مجموع توان دوم مؤلفههاي متون مربوط تقسيم ميگردد. اين روش از رابطه رياضي ذيل پيروي مي کند:

در اين رابطه معرف ارزش نرمال شده پروژه i ام نسبت به شاخص j ام است. ماتريس بي مقياس شده را ميتوان بصورت زير نشان داد:

5-محاسبه انتروپي:

آنتروپي يکي از مفاهيم مهم در علوم اجتماعي و فيزيک مي باشد. به کمک رابطه ذيل ميتوان آنتروپي هريک از شاخصها را محاسبه نمود.

توضيح: مقدار انتروپي هريک از شاخصها لزوماً مقداري بين صفر و يک ميباشد. معادله آنتروپي براي مثال به منظور محاسبه اولين شاخص بصورت باز شده در رابطه ذيل ميتوان مشاهده کرد:

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی/ هیرش سلطانپناه و همکار 9

ومحاسبه درجه انحراف اطلاعات موجود هريک از
شاخصها از مقدار آنتروپي از رابطه زير محاسبه مي شود.

در ادامه وزن هريک از شاخص ها با استفاده از رابطه زير بدست مي آيد:

ها

چند مرحله عمليات قبلي را در جدول زير خلاصه
ميکنيم:

لازم به ذکر است که مجموع اوزان بدست آمده براي شاخصهاي موردنظر تصميمگيرنده بايد برابر با يک باشد، به عبارت ديگر:

6- يافتن ماتريس بيمقياس شده موزون:

در اين مرحله اوزان بدست امده براي هريک از شاخصها در قالب يک ماتريس n×n قرار داده ميشود به طوري که درايههاي روي قطر اصلي اين ماتريس معرف وزن هريک از شاخصها ميباشد. مابقي درايههاي بالا و پائين قطر اصلي نيز مساوي صفر است. در مرحله بعد ماتريس
بيمقياس شده در ماتريس اوزان شاخصها ضرب ميگردد و حاصل که يک ماتريس m×n ميباشد تحت عنوان ماتريس بيمقياس وزني نامگذاري ميشود:

در اين ماتريس

7- يافتن ايده آل هاي مثبت و منفي

در اين قسمت بسته به نوع شاخص و اثرگذاري آن برروي هدف تصميمگيري، جوابهاي ايدهآل مثبت براي
شاخصهايي که داراي تأثيرگذاري مثبت برروي هدف مسئله ميباشند و بزرگترين مقدار هر شاخص و براي شاخصهاي منفي کمترين مقدار هر شاخص ميباشد. براي يافتن جوابهاي ايدهآل منفي براي شاخصها، درست عکس آنچه در مورد ايده آل مثبت بيان گرديد بايد عمل شود. به بيان رياضي:

8- يافتن فاصله هر شاخص از جواب هاي ايده آل براي هر گزينه:

در اين قسمت به کمک رابطههاي رياضي ذيل فاصله از گزينهها از جوابهاي ايده آل مثبت و منفي مربوط به شاخصهاي مسئله محاسبه ميگردد.

9-تعيين نزديکي نسبي

بعد از يافتن فاصلههاي مثبت و منفي براي هر گزينه، فاصله نسبي گزينههاي تصميمگيري به کمک رابطه زير تعيين ميگردند. بايد توجه کنيم که فاصله نسبي همواره عددي بين صفر و يک خواهد بود.

10- رتبهبندي

آخرين مرحله در روش تاپسيس، رتبهبندي پروژهها و تعيين بهترين آنها ميباشد.

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی / هیرش سلطانپناه و همکار 10

براي اين منظور کافي است فاصله نسبي هر پروژه(

)به ترتيب از بزرگ به کوچک مرتب شود در نهايت پروژهاي که داراي بزرگترين فاصله نسبي است بالاترين رتبه را بخود اختصاص ميدهد.

گام هفتم: چیدمان سبد

در اين مرحله کمیته تخصصی در تعامل و همفکری با مدیریت سازمان یا شورای برنامهریزی استان یا شهرستان و بر اساس افقهای زمانی برنامهریزی، از جمله در تناسب با برنامههای توسعه پنجساله، برنامه سنواتی قانون بودجه، برنامههای بخشی سازمانی، برنامههای توسعه شهری و ... نسبت به چیدمان و جمعبندی سبد اقدام می نماید.

گام هشتم: ماتریس آیزن هاور

در این مرحله بر اساس چهارچوب حاکم بر ماتریس آیزن هاور، بار دیگر فاکتورهای فوریت و ضرورت اجرای بر پروژه های منتخب سبد اتطباق داده شده و نسبت به دسته بندی آنها اقدام می گردد.

گام نهم: بازخورد و تحلیل اثربخشی

در این مرحله بازخورد و اثربخشی اجرای سبد و پروژههای منتخب سبد صورت گرفته و مجدداً پروژههای اصلاحی، تکمیلی، ایدههای نو و ... در لیست پروژههای حاصل از نظام استخراج قرار میگیرند.

$I:\4آذر\صنعت 10\مقاله اول.jpg$ گام دهم: توالی و اشباع

مدیریت پورتفولیو یک فرایند مستمر بوده و فرایند مدل تا اشباع ظرفیتهای موجود سازمان و عملاً با چرخه حیات سازمان بطور مداوم در جریان میباشد.

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی/ هیرش سلطانپناه و همکار 11

مدل مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی

بحث و نتیجه‌گیری

این مقاله، به بررسی و ارائه یک مدل جامع برای ارزیابی و انتخاب پروژه‌های عمرانی پرداخته شد که هدف اصلی آن بهبود فرآیند تصمیم‌گیری در مدیریت پورتفولیوی این پروژه‌ها است. توسعه این مدل با تاکید بر انعطاف‌پذیری، چندجانبه‌نگری و استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره انجام شده است تا بتواند به طور مؤثر چالش‌های واقعی در ارزیابی و انتخاب صحیح پروژه‌ها را برطرف سازد.

تعدد ابعاد و معیارها: در پروژه‌های عمرانی، معیارهای فنی، مالی، زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردارند. این تنوع معیارها نیازمند روشی سیستماتیک برای ارزیابی است که همه جنبه‌ها را شامل شود. استفاده از روش‌های Q-sort و تاپسیس در این مدل نشان‌دهنده یک رویکرد متوازن و جامع است که هریک از این ابعاد را در نظر می‌گیرد.

استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره: روش تاپسیس به دلیل توانمندی در تحلیل چندمعیاره و داشتن پایه‌های نظری قوی، یکی از نقاط قوت اصلی این مدل را تشکیل می‌دهد. این روش به تصمیم‌گیرندگان این امکان را می‌دهد تا بر اساس فاصله از ایده‌آل‌های مثبت و منفی تصمیم‌گیری نمایند، به طوری که از نداشتن تعصب به معیار خاصی جلوگیری شود.

هم‌راستایی با اهداف استراتژیک: یکی از گام‌های کلیدی در مدل پیشنهادی، تضمین هم‌راستایی پروژه‌ها با اهداف استراتژیک سازمانی است. این امر تضمین می‌کند که تمامی پروژه‌های انتخاب شده نه تنها به لحاظ فردی بهینه‌اند بلکه در جهت تحقق اهداف کلان سازمان نیز گام برمی‌دارند.

انعطاف‌پذیری: مدل پیشنهادی به گونه‌ای طراحی شده است که قابلیت تطبیق با تغییرات محیطی و سازمانی را دارد. امکان تنظیم وزن‌دهی به معیارها و شاخص‌ها متناسب با تغییرات در محیط عملیاتی یکی از ویژگی‌های برجسته این مدل است که باعث افزایش کارایی و پذیرش آن در عمل می‌شود.

نتیجه‌گیری

مدل مفهومی ارائه شده در این مقاله به عنوان یک راه‌حل جامع و انعطاف‌پذیر برای ارزیابی و انتخاب پروژه‌های عمرانی، به طور مؤثر می‌تواند به مدیران و برنامه‌ریزان در انجام تصمیم‌گیری‌های استراتژیک کمک کند. این مدل، با لحاظ کردن چندین بعد و معیار مهم، مانند انطباق با اهداف استراتژیک و بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته تصمیم‌گیری، نظیر تاپسیس، به یک چارچوب قوی و کارآمد برای بهبود فرآیند مدیریت پورتفولیو تبدیل شده است. مزایای کلیدی این چارچوب شامل این است که پیاده‌سازی موفق آن در حوزه‌های مختلف عمرانی می‌تواند نتایج مثبتی همچون افزایش کارایی عملیاتی، کاهش هزینه‌های اجرایی و دست‌یابی به اهداف بلندمدت سازمانی را به دنبال داشته باشد. علاوه بر این، این مدل با بهبود شفافیت و ارتقاء پاسخگویی در تصمیم‌گیری‌های

منابع

1. بویری، ف.، موسوی، م. و وحدانی، ب.، 1396، یک مدل ریاضـی برای انتخـاب سبد پـروژه با درنظـر گرفتن

مرتبط با پروژه‌ها، می‌تواند اعتماد بین ذینفعان مختلف را تقویت کند و محیط‌های کاری پویا و سازنده را به وجود آورد. چنین اعتمادی برای ایجاد هم‌افزایی میان گروه‌های مختلف درگیر در پروژه، از اهمیت بسیاری برخوردار است.

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی / هیرش سلطانپناه و همکار 12

به‌علاوه، این مدل قادر است تا با بهره‌گیری از روش‌های نوین و قابلیت تطبیق با متغیرهای محیطی، فرآیند تصمیم‌گیری را بهبود بخشد، که این امر به نوبه خود منجر به ارتقاء قابلیت رقابت‌پذیری سازمان در بازارهای پیچیده و متغیر می‌شود. در این راستا، ارتقاء مهارت‌های تصمیم‌گیری در اعضای تیم و توانمندی آنها در استفاده از ابزارهای تصمیم‌گیری پیشرفته، نقش مهمی در تسهیل فرآیندهای تصمیم‌گیری و افزایش کارایی سازمان داشته باشد.در نهایت، پیشنهاد می‌شود که تحقیقات آینده به‌طور مستمر به ارزیابی تجربی این مدل و بررسی نتایج کاربردی آن در شرایط متنوع بپردازند. برای تحقق این هدف، توسعه ابزارهای پشتیبانی تصمیم‌گیری دیجیتال و استفاده از داده‌های بزرگ برای افزایش دقت و سرعت تحلیل‌ها می‌تواند قدم مهمی باشد. انجام چنین مطالعاتی نه‌تنها به اصلاح و بهبود مدل کمک خواهد کرد بلکه امکان تطبیق آن با نیازهای خاص صنایع و سازمان‌های مختلف را نیز فراهم می‌سازد، و در نتیجه، ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌کند.

$I:\4آذر\صنعت 10\مقاله اول.jpg$ باتوجه به روند رو به رشد فناوری‌های نوین و داده‌محور، ارتقاء مدل با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی به‌منظور ارائه توصیه‌های دقیق‌تر و شخصی‌سازی شده‌تر می‌تواند به عنوان یک مسیر تحقیقاتی آینده فعالیت کند. این فرایندها همچنین می‌توانند به کاهش ریسک‌ها و عدم قطعیت‌های مرتبط با پروژه‌های عمرانی کمک کنند، که خود یکی از چالش‌های مهم در این حوزه است. از این رو، ترکیب استفاده از فناوری‌های نوین با چارچوب مدل ارائه‌شده می‌تواند به ایجاد یک پایگاه دانش قوی‌تر و مهیج‌تر برای صنعت ساخت و ساز بیانجامد.

وابستگی متقابل میان پروژهها، قابلیت شکست پروژهها، سرمایهگذاری مجدد و روشهای گوناگون تامین منابع، نشریه تخصصی مهندسی صنایع، دوره 52، شماره 2، صص 163 تا 177

2. پرچمی جلال، م. و زبردست، ا.، 1397، ارائه چارچوب (مدل فرآیندی) مدیریت یکپارچه پروژههای شهری مبتنی بر رویکرد مدیریت سبد پروژه، مدیریت شهری، شماره 53، صص 195 تا 220

3. ثقفی اصل، آ.، زبر دست، ا. و ماجدی، ح.، 1392، کاربرد تکنیک طراحی شهری تهران با رویکرد سنجش تحقق پذیری، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی،۱۸ (۴)، ۶۹ - ۷۸.

4. حسینعلیپور، م. و محمدی، ص.، 1390، بيان الگو و چارچوبى يكپارچه و منسجم براى انتخاب مديريت سبد (پورتفوليو) پروژه با رويكردى استراتژى مدار در
سازمانهاى پروژه محور، (مورد كاوى: مجموعه هلدينگ سرمايه گذارى ساختمان ايران)

5. حمیدی زاده، م.، 1377، روش تصمیم گیری چند معیاره برای انتخاب و ارزیابی پروژه ها، فصلنامه مدیر ساز، شماره 3، صص ۵۶- ۷۳.

6. دری، ب.، اسدی، ب. و مظاهری،ی.، 1394، ارائه مدلی برای انتخاب سبد پروژه با آثار متقابل و اشتراک منابعر بین پروژهای با استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی، مدیریت صنعتی، دوره 7، شماره 1، صص 21 تا 42

7. زبردست، اسفند یار (۱۳۸۹). «کاربرد فرآیند تحلیل شبکه ای در برنامهریزی شهری و منطقهای»، نشریه هنرهای زیبا،۹۰-۷۹، ۴۱

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژههای عمرانی/ هیرش سلطانپناه و همکار 13

8. سایت هلدینگ سرمایه گذاری ساختمان ایران (www.icic.ir)

9. Abbassi, M., Ashrafi, M. & Sharifi Tashnizi, E. (2020). Selecting balanced portfolios of R&D projects with interdependencies: A Cross-Entropy based methodology. Technovation, 34 (1): 54–63.

10. Asgharpour, M. (2006). Multi-criteria decision making, University of Tehran Publishers, fourth edition.

11. Belenky, A. S. (2012). “A Boolean Programming Problem of Choosing an Optimal Portfolio Of Projects and Optimal Schedules for Them by Reinvesting Within the Portfolio the Profit from Project Implementation”, Applied Mathematics Letters, Vol. 25, No. 10, PP. 1279-1284.

12. Blichfeldt, Bodil Stilling & Eskerod, Pernille (2008), Project portfolio management–There’s more to it than what management enacts, International Journal of Project Management, 26(4), pp.357-365.

شارک

عنوان URL للمقالة

ارائه مدل جامع ارزیابی و انتخاب پروژه های عمرانی

رایمگ

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية