تبیین عقلی کیفیت تأثیر فراطبیعی افعال انسان در جامعه
الموضوعات :
1 - هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تبریز
الکلمات المفتاحية: تأثیر افعال خیر و شر, تأثیر فراطبیعی, تأثیر در جامعه, نقش فعلِ فردی و جمعی. ,
ملخص المقالة :
با بررسی متون دینی، مشاهده می‌شود که در برخی از آن‌ها آثار و نتایج اجتماعی ناشی از افعال انسان‌ها ذکر شده است. این ارتباطات، به ویژه در نخستین نگاه و با استناد به قوانین علوم تجربی، ممکن است به وضوح قابل تبیین نباشد. به عنوان نمونه، در این متون به ارتباط میان دعا و گشایش‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی اشاره شده است. با توجه به تأکید دین بر عقلانیت و اصول علیت در کائنات و عدم تبیین ارتباط طبیعی میان این افعال و آثار آن‌ها، ارتباطی غیرطبیعی و فرامادی میان برخی از افعال انسان و آثار اجتماعی حاصل از آن‌ها مشخص می‌شود. در این راستا، این پژوهش در صدد تبیین معقولیتی میان افعال انسانی و جامعه است که به‌طور معمول نامرتبط تصور می‌گردند و همچنین به تشریح نمونه‌هایی از این افعال که در متون دینی به تأثیرشان در جامعه اشاره شده، می‌پردازد. برای دستیابی به اهداف ذکرشده، نویسنده با جمع‌آوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای و استفاده از تحلیل‌های عقلانی، مقایسه‌ای و انتقادی به بررسی و تفصیل مسأله پرداخته است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که افعال نیک و خیر انسان‌ها از سه طریق «تکامل نفس»، «تأثیر صورت باطنی» و «اراده الهی بر پاداش» به شکل فراطبیعی تأثیرات مثبتی در جامعه دارند. در مقابل، افعال شر و معصیت نیز از طریق «تنزل درجات نفسانی»، «تأثیر صورت باطنی» و «اراده الهی بر عقوبت» به بروز آثار نامطلوب در جامعه می‌انجامند.
قرآن کریم
ابن شعبه حراني، حسن بن علي، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، تصحيح علي اكبر غفاري، قم، جامعه مدرسين، چ 2، 1404ق.
ابن میثم بحرانی، میثم بن علی، شرح نهج البلاغه، ترجمه محمدصادق عارف، مشهد، بنياد پژوهش‌هاي اسلامي، 1375.
ابن همام اسكافى، محمد بن همام بن سهيل، التمحيص، تصحیح مدرسه امام مهدى (ع)، قم، انتشارات مدرسة الإمام المهدى (عج)، چ 1، 1404ق.
جوادی آملی، عبد الله، اسلام و محیط زیست، تحقیق و تنظیم عباس رحیمیان، قم، مرکز نشر اسراء، چ 1، 1386.
جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، تحقیق و تنظیم علی اسلامی، قم، مرکز نشر اسراء، چ 1، 1378.
جوادی آملی، عبد الله، حماسه و عرفان، تحقیق و تنظیم محمد صفایی، قم، مرکز نشر اسراء، چ 4، 1383.
حميرى، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، تحقیق مؤسسة آل البيت (ع)، قم، مؤسسة آل البيت (ع)، چ 1، 1413ق.
ربانی گلپایگانی، علی، نقش انسان در شرور طبیعی از نگاه وحی و عقل، فصلنامه علمی پژوهشی کلام اسلامی، دوره 23، شماره 91، پاییز 1393، ص 41-65.
شیخ صدوق، ابن بابويه (محمد بن على)، الأمالي، تهران، كتابچى، چ 6، 1376.
شیخ صدوق، ابن بابويه (محمد بن على)، الخصال، با تحقیق على اكبر غفارى، قم، جامعه مدرسين، چ 1، 1362.
شیخ صدوق، ابن بابويه (محمد بن على)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی، چ 2، 1406ق.
شیخ صدوق، ابن بابويه (محمد بن على)، علل الشرایع، قم، کتابفروشی داوری، چ1، 1385.
شیخ صدوق، ابن بابويه (محمد بن على)، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیة، چ 2، 1395ق.
شیخ صدوق، ابن بابويه (محمد بن على)، من لا يحضره الفقيه، با تحقیق على اكبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چ 2، 1413ق.
شیخ طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر‌القرآن، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چ 1، بی‌تا.
شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالي، تحقيق حسين استاد ولي و علي اکبر غفاري، قم، كنگره شيخ مفيد، چ 1، 1413ق.
طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة الحکمة، قم، نشر اسلامی، چ 16، 1422ق.
طوسی، محمد بن محمد (خواجه نصیر الدین)، شرح الإشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغة، چ 1، 1375.
قضاعي، محمد بن سلامه، شرح فارسى شهاب الأخبار، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ 1، 1361.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چ 1، 1365.
مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار( ع)، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چ 2، 1403ق.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چ 3، 1353.
نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة، تهران، نشر صدوق، چ 1، 1397ق.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 328 ـ 307
تبیین عقلی کیفیت تأثیر فراطبیعی افعال انسان در جامعه
علی قدردان قراملکی 1
چکيده
با بررسی متون دینی، مشاهده می‌شود که در برخی از آن‌ها آثار و نتایج اجتماعی ناشی از افعال انسان‌ها ذکر شده است. این ارتباطات، به ویژه در نخستین نگاه و با استناد به قوانین علوم تجربی، ممکن است به وضوح قابل تبیین نباشد. به عنوان نمونه، در این متون به ارتباط میان دعا و گشایش‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی اشاره شده است. با توجه به تأکید دین بر عقلانیت و اصول علیت در کائنات و عدم تبیین ارتباط طبیعی میان این افعال و آثار آن‌ها، ارتباطی غیرطبیعی و فرامادی میان برخی از افعال انسان و آثار اجتماعی حاصل از آن‌ها مشخص می‌شود. در این راستا، این پژوهش در صدد تبیین معقولیتی میان افعال انسانی و جامعه است که به‌طور معمول نامرتبط تصور می‌گردند و همچنین به تشریح نمونه‌هایی از این افعال که در متون دینی به تأثیرشان در جامعه اشاره شده، می‌پردازد. برای دستیابی به اهداف ذکرشده، نویسنده با جمع‌آوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای و استفاده از تحلیل‌های عقلانی، مقایسه‌ای و انتقادی به بررسی و تفصیل مسأله پرداخته است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که افعال نیک و خیر انسان‌ها از سه طریق «تکامل نفس»، «تأثیر صورت باطنی» و «اراده الهی بر پاداش» به شکل فراطبیعی تأثیرات مثبتی در جامعه دارند. در مقابل، افعال شر و معصیت نیز از طریق «تنزل درجات نفسانی»، «تأثیر صورت باطنی» و «اراده الهی بر عقوبت» به بروز آثار نامطلوب در جامعه می‌انجامند.
واژگان کلیدی
تأثیر افعال خیر و شر، تأثیر فراطبیعی، تأثیر در جامعه، نقش فعلِ فردی و جمعی.
[1] . استادیار دانشکده الهیات دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
Email: a.ghadrdan@tabrizu.ac.ir
تاریخ دریافت: 28/4/1402 پذیرش نهایی: 26/9/1402
