خلافت عباسیان و نقش علویان، بسترسازی و حضور در خلافت
الموضوعات :
1 - عضو هیئت علمی واحد ساوه، ساوه، ایران
الکلمات المفتاحية: علویان, ائمه(ع), زیدیه, بنی‌حسن, محمدبن حنفیه, عباسیان, خلافت.,
ملخص المقالة :
پس از نهضت عاشورا، نزاع علویان با انگیزه‌های مختلف، از جمله بر سر امامت و به دست آوردن قدرت، موجب تضعیف موقعیت و محرومیت اهل‌بیت(علیهم‌السلام) و در نهایت، تداوم انحراف مسیر امامت و قدرت گرفتن بنی‌عباس شد. زید‌‌بن علی با جدایی از صادقین (ع) و عدم همراهی با آنان اولین تفرقه و اختلاف را میان شیعیان به وجود آورد. فرزندان امام‌حسن(ع)، ضمن جدایی از اهل‌بیت(ع) و نزدیکی با بنی‌امیه نیز در نزاع و تقابل با اهل‌بیت(ع) فعال بودند و خود را صاحب حق می‌پنداشتند. آنها در این راه با امام صادق(ع) به‌شدت نزاع و مقابله می‌کردند و از طرفی با ایجاد فرقه زیدیّه توسط فرزندانش مثل محمد و ابراهیم و دوری از اهل‌بیت(علیهم‌السلام) سبب اختلاف و تشتت بیشتر شیعیان شدند. محمدبن‌حنفیّه نیز ادعای امامت داشت و فرزندانش به‌ویژه پسر بزرگ او ابوهاشم، در جدایی از اهل‌بیت(ع) و تقابل سیاسی و فرهنگی با آنها و در نهایت واگذاری حق امامت به بنی‌عباس و فرستادن بخش زیادی از شیعیان، که از آنها پیروی می‌کردند، به دنبال بنی‌عباس، ضمن ایجاد اختلاف بیشتر میان شیعیان، موجب مشروعیت بخشیدن و تقویت بنی‌عباس شدند. بنی‌عباس با استفاده از واگذاری حق امامت به آنها و محبوبیت اهل‌بیت(ع) و جذب مردم به خود از یک‌سو و نیز با بهره‌گیری از اختلاف علویان از دیگر سو توانستند قدرت را در اختیار بگیرند. ضمن تداوم انحرافات در رهبری و امامت امت اسلامی، نسبت به ائمه(ع) و شیعیان آنها سختگیری بیشتری اعمال نمودند.
قرآن کریم
نهج‌البلاغه
ابن‌اثير، عزالدين، (1385ق) الكامل في التاريخ، بيروت، دار صادر.
ابن‌اعثم الكوفى، أبومحمد أحمد، (1411ق) كتاب الفتوح، على شيرى، بيروت، دارالاضواء.
ابن‌بابويه، على‌‌بن حسين، (1404ق) الإمامة و التبصرة من الحيرة، قم، مدرسه امام‌مهدی(علیه‌السلام).
................................، لاجوردى، مهدى، (1378ق) عيون أخبار الرضا عليه السلام، تهران، نشر جهان .
ابن‌أبي‌الحديد، عبدالحميد‌‌بن هبه الله، ابراهيم، محمد ابوالفضل، (1404 ق) شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آيت الله مرعشي.
ابن‌اسفنديار، محمدبن حسن(بهاء الدين)، (1386) تاريخ طبرستان، عباس اقبال، به اهتمام: محمد رمضاني، تهران، کلاله خاور، 1320، بازنويسي و پخش، توسط سايت تبرستان.
ابن‌خلكان، احمد‌‌بن محمد، (بی‌تا) وفيات الأعيان و أنباء أبناء الزمان، عباس، احسان، بیروت، دارالفكر.
ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون.
ابن‌حيون، نعمان‌‌بن محمد، حسينى جلالى، محمدحسين، (1409ق) شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار عليهم السلام، قم، جامعه مدرسين .
ابن‌سعد، محمدبن سعد (بی‌تا) الطبقات الكبرى(الطبقة الخامسة من الصحابة) سلمى، محمدبن صامل، طائف، مكتبة الصديق.
ابن‌عبد ربه اندلسى، (1404ق) العقد الفريد، دار الكتب العلمية، بيروت، اول.
ابن‌عساكر، على‌‌بن حسن، (1415ق) تاريخ مدينة دمشق و...، بيروت، دارالفكر.
ابن‌عماد، عبدالحى‌‌بن احمد، (1406ق) شذرات الذهب في أخبار من ذهب، ارناووط، عبدالقادر، دمشق، دار ابن‌کثیر.
ابونعيم، احمد‌‌بن عبدالله، (بی‌تا) حلية الأولياء و طبقات الأصفياء، قاهره، دار أم‌القرى،.
ابونعيم، احمد‌‌بن عبدالله، (1422ق) معرفة الصحابة، شافعى، محمدحسن اسماعيل، بیروت، دارالكتب العلمية.
اتان کلبرگ، (1371) كتابخانه ابن‌طاووس و احوال و آثار او، جعفریان، رسول، قرایی، سیدعلی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
اصفهانى، ابوالفرج، على‌‌بن حسين، (1419ق) مقاتل الطالبيين، صقر، احمد، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات .
اطروش، الامام الناصر، (1418ق) البساط، عبدالکريم احمد جديان، صعده، مکتبه التراث الاسلامي.
الاهی‌زاده، محمدحسن، (1385) جنبش حسنیان، قم، شیعه‌شناسی.
امین، حسن، (1408ق) مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
بحرانى، سيدهاشم، (1416ق) البرهان فى تفسير القرآن، تهران، بنياد بعثت.
البلاذرى، (1394ق) انساب الأشراف، تحقيق محمدباقر المحمودي، بيروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
حسكانى عبيدالله‌‌بن احمد، (1411ق) شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، محمودى، محمدباقر، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى،.
جوهرى بصرى، احمد‌‌بن عبدالعزيز، امينى، محمد هادى، (بى تا) السقيفة و فدك،مكتبة نينوى الحديثة، تهران.
حسني رازي، مرتضي، (1364) تبصرة العوام في معرفة مقالات الأنام، اقبال، عباس، تهران، اساطير.
حسينى تهرانى،سيد هاشم، (1365) توضيح المراد، انتشارات مفيد، تهران.
حسینی خامنه‌ای(آیت الله)، سیدعلی، (1390) انسان 250ساله، تهران، صهبا.
خويى، ابوالقاسم، (1413) معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، بی‌جا، بی‌نا.
دارقطنى، على‌‌بن عمر، (1406ق) المؤتلف و المختلف، ابن‌عبد القادر، موفق‌‌بن عبدالله، بیروت، دارالمغرب الاسلامی.
دينوري، ابن‌قتيبة، (1410ق) الإمامة و السياسة، علي شيري، بيروت، دارالأضواء.
زركلى، خيرالدين، (1989م) الأعلام، بیروت، دارالعلم للملايين.
سبحانی(آیت الله) جعفر، (بی‌تا) بحوث في الملل و النحل، قم، مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام).
سبط ابن‌جوزى، (1418ق) تذكرة الخواص من الأمة في ذكر خصائص الأئمة، قم، منشورات الشريف الرضي .
سلطانی، مصطفی، (1390) تاریخ و عقائد زیدیّه، قم، نشر ادیان.
سيوطى، جلال‌الدين، (1404ق) الدرالمنثور فى تفسير المأثور، قم، كتابخانه آية الله مرعشى نجفى.
شوشترى، محمدتقى، (1410ق) قاموس الرجال، انتشارات اسلامی، قم، جامعه مدرسین.
شهرستانی، محمدبن عبدالكريم، (1364) الملل و النحل، قم، الشریف الرضی.
صدر الافاضل، مرتضى حسين، (1374) مطلع انوار، هاشم، محمد، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى، مقدس.
صفار، محمدبن حسن، (1404ق) بصائر الدرجات، كوچه باغى، محسن‌‌بن عباسعلى، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي،.
صفدى، خليل‌‌بن ايبك، (1401ق) الوافي بالوفيات، ريتر، هلموت، بیروت، دار النشر فرانز شتاينر.
طباطبايى، سيدمحمدحسين، (1417ق) الميزان فى تفسير القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى، قم .
طبرسى، احمد‌‌بن على، (1403ق) الإحتجاج على أهل اللجاج، خرسان، محمدباقر، مشهد.
طبرى آملى صغير، محمدبن جرير‌‌بن رستم، (1413ق) دلائل الإمامة، مؤسسه البعثه، قم، بعثت.
طبری، أبوجعفر محمدبن جرير (1387) نتاريخ الأمم و الملوك، محمد أبوالفضل ابراهيم، بيروت، دار التراث.
طقوش، سهیل، جودکی، حجت، (1396) دولت امویان، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
طوسی، محمدحسن، (1427ق) رجال الطوسي، قيومي اصفهاني، جواد، قم، مؤسسة النشر الإسلامي.
عطاردی، عزیزالله، (1373) عبدالعظیم الحسنی حیاته و مستنده، تهران، عطارد.
عاملي، محمدبن حسن، (1409ق) تفصيل وسائل الشيعة إلي تحصيل مسائل الشريعة، آل البيت، قم.
فرات كوفى، ابوالقاسم فرات‌‌بن ابراهيم، (1410ق) تفسير فرات الكوفى، محمدكاظم محمودى، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
قاضى عبدالجبار، (1972م) المنية و الأمل، سامى نشار و عصام الدين محمد، اسکندریه، دار المطبوعات الجامعية .
قمی، عباس، (1390) منتهی الامال، تهران، مبین اندیشه.
كرمى حويزى، محمد، (1402ق) التفسير لكتاب الله المنير، قم، چاپخانه علميه.
کریمیان، حسین، (1389) سیره و قیام زید بن علی، تهران، علمی فرهنگی.
كشى، محمدبن عمر، (1409ق) إختيار معرفة الرجال(رجال الكشي)، طوسى، محمدبن الحسن/ مصطفوى، حسن، مشهد، دانشگاه مشهد.
كلينى، محمدبن يعقوب، (1429ق) الكافي، دارالحديث، قم، دارالحدیث .
اللیثی، سمینه مختار، (1428ق) سامی الغریری الغراوی، جهاد الشیعه فی العصر العباسی الاول، دارالکتاب الاسلامی، قم.
مجلسى، محمدباقر، (1403ق) بحارالأنوار، جمعى از محققان، بیروت، دار إحياء التراث العربي .
.....................(1404ق) مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
مجهول المؤلف، (1391) أخبار الدولة العباسية، عبد العزيز الدورى و عبدالجبار المطلبى، بيروت، دارالطليعة.
محلى، حميد‌‌بن احمد، (1423ق) الحدائق الوردية في مناقب الأئمة الزيدية، محطورى، مرتضى‌‌بن زيد، صنعا.
مسعودی، علی‌‌بن الحسین، (1426ق) اثبات الوصیه، قم، انصاریان.
مسعودي، أبوالحسن علي‌بن الحسين، (1409ق) مروج الذهب و معادن الجوهر، اسعد داغر، قم، دارالهجرة.
ميرحامدحسين، (1366) عبقات الانوار فى امامة الائمة الاطهار، كتابخانه عمومى امام اميرالمؤمنين على عليه‌السلام، اصفهان،.
مفيد، محمدبن محمد، (1413ق) الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، قم،كنگره شيخ مفيد.
هالم، هاینس، تشیع، اکبری، محمدتقی، (1389) قم، نشر ادیان.
يعقوبى، احمد، (بی تا) تاريخ اليعقوبى، بيروت، دار صادر.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 56 ـ 23
خلافت عباسیان و نقش علویان، بسترسازی و حضور در خلافت
علی امامی فر 1
چکیده
پس از نهضت عاشورا، نزاع علویان با انگیزه‌های مختلف، از جمله بر سر امامت و به دست آوردن قدرت، موجب تضعیف موقعیت و محرومیت اهل‌بیت(علیهم‌السلام) و در نهایت، تداوم انحراف مسیر امامت و قدرت گرفتن بنی‌عباس شد.
زید‌‌بن علی با جدایی از صادقین (ع) و عدم همراهی با آنان اولین تفرقه و اختلاف را میان شیعیان به وجود آورد.
فرزندان امام‌حسن(ع)، ضمن جدایی از اهل‌بیت(ع) و نزدیکی با بنی‌امیه نیز در نزاع و تقابل با اهل‌بیت(ع) فعال بودند و خود را صاحب حق می‌پنداشتند. آنها در این راه با امام صادق(ع) به‌شدت نزاع و مقابله می‌کردند و از طرفی با ایجاد فرقه زیدیّه توسط فرزندانش مثل محمد و ابراهیم و دوری از اهل‌بیت(علیهم‌السلام) سبب اختلاف و تشتت بیشتر شیعیان شدند.
محمدبن‌حنفیّه نیز ادعای امامت داشت و فرزندانش به‌ویژه پسر بزرگ او ابوهاشم، در جدایی از اهل‌بیت(ع) و تقابل سیاسی و فرهنگی با آنها و در نهایت واگذاری حق امامت به بنی‌عباس و فرستادن بخش زیادی از شیعیان، که از آنها پیروی می‌کردند، به دنبال بنی‌عباس، ضمن ایجاد اختلاف بیشتر میان شیعیان، موجب مشروعیت بخشیدن و تقویت بنی‌عباس شدند.
بنی‌عباس با استفاده از واگذاری حق امامت به آنها و محبوبیت اهل‌بیت(ع) و جذب مردم به خود از یک‌سو و نیز با بهره‌گیری از اختلاف علویان از دیگر سو توانستند قدرت را در اختیار بگیرند. ضمن تداوم انحرافات در رهبری و امامت امت اسلامی، نسبت به ائمه(ع) و شیعیان آنها سختگیری بیشتری اعمال نمودند.
واژگان کلیدی
علویان، ائمه(ع)، زیدیه، بنی‌حسن، محمدبن حنفیه، عباسیان، خلافت.
[1] . عضو هیئت علمی واحد ساوه، ساوه، ایران.
Email: aef.323@gmail.com
تاریخ دریافت: 14/5/1401 پذیرش نهایی: 9/8/1401
