تبیین چگونگی ارتباط معماری باغ‌سازی ایرانی در دوره اسلامی با ساحتهای حیات انسان از منظر اسلام نمونه موردی: باغ فین کاشان
الموضوعات :
1 - دانشیار گروه معماری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران
الکلمات المفتاحية: باغ ایرانی, باغ فین, معماری, مراتب حیات, منظر اسلامی,
ملخص المقالة :
از آنجاییکه معماری در رابطه با انسان محقق میشود لذا شناخت رابطه معماری با ساختارهای وجودی انسان امری ضروری است. در این میان به نظر میرسد که هنر باغ‌سازی ایرانی در دوره اسلامی به گونهای به معانی و باورها تجسم بخشیده که با ساحتهای حیات انسان مرتبط است. لذا هدف از این پژوهش تبیین چگونگی ارتباط هنر باغ‌سازی ایرانی در دوره اسلامی با مراتب وجودی انسان از منظر بینش اسلامی است. در میان باغهای ایرانی، باغ فین نمونه شاخصی است که با برخورداری از ساختار کامل هندسی و موقعیت جغرافیایی آن در اقلیم گرم و خشک بستر مناسبی را برای پژوهش فراهم میآورد. نوع تحقیق کیفی و بنیادین و متکی بر روش توصیفی- تحلیلی با بهرهگیری از استدلال منطقی است که گردآوری دادهها از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانهای و میدانی انجام شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد هنر باغ‌سازی ایرانی در مفهومی باطنی متناسب و متناظر؛ چهار نفس انسان، گیاهی، جانوری، عقلانی و روحانی است یعنی همه مراتب وجودی و هستی انسان را پاسخ میدهد بگونهای که در حوزه مرتبه گیاهی، آسایش جسمانی و در حوزه مرتبه حیوانی، اغنای تمامی حواس انسان در جهت تامین آسایش را تحقق میبخشد و در حوزه مرتبه تدبیرگر انسانی با بهرهگیری از نظام منظر و محوربندی دعوت به تأمل دارد و در مرتبه معنوی با بهرهگیری از هندسه مرکزگرا، حقیقتی متعالی (وحدت) را متجلی میسازد.
قرآن کریم آریانپور، علیرضا (1365) پژوهشی در شناخت باغ¬های ایران، تهران، گلشن.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1383) حس وحدت، ترجمه حمید شاهرخ، تهران، خاک.
ابوالقاسمی، لطیف (1384) هنر و معماری اسلامی ایران، به کوشش علی عمرانی¬پور، سازمان عمران و بهسازی شهری.
ادیبی، علی اصغر و مینا اکبرزاده (1392) سلامت باغ¬های شفابخش، منظر، شماره 4، دوره 24، صص 18-21.
بهشتی، محمد (1396) غزل باغ ایرانی، مجموعه مقالات نخستین همایش باغ ایرانی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، ص18.
بلر، شیلا؛ بلوم، جاناتان (1391) معماری اسلامی، ترجمه اکرم قیطاسی، تهران، سوره.
بادآهنگ، ابوالفضل و حسین کلانتری خلیل‌آباد و کرامت‌الله زیاری (1402) شناسایی و تبیین پیشران¬های کلیدی مؤثر بر کیفیت منظر در بافت¬های تاریخی شهرها (مطالعه موردی: محله سنگ سیاه شهر شیراز)، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 50، دوره 13، صص 37-50.
پیرنیا، محمدکریم (1373) معماری ایرانی، تدوین: غلامحسین معماریان، تهران، سروش دانش.
-------------- (1388) آشنایی با معماری اسلامی در ایران، تهران، سروش دانش.
پورجعفر، محمدرضا و ثریا رستمی و علی پورجعفر و محسن رستمی (1396) باغ ایرانی، تصویری از بهشت توصیفی قرآن با تأکید بر آیات سوره واقعه، اندیشه معماری، شماره 1، دوره 2، صص 1-14.
پورجعفر، محمدرضا و بهزاد وثیق (1387) تصویر باغ و عناصر منظر در قرآن با تأکید بر سوره الرحمن، باغ نظر، شماره 5، صص 23-34.
توسلی، محمود (1373) فضای رمزی، آبادی، 15.
تقدیر، سمانه (1398) ساختار فرایند خلق و ادراک آثار معماری بر اساس حکمت مقایسه، مجله تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره 16، صص 101-132.
جیحانی، حمیدرضا و محمدعلی عمرانی (1386) باغ فین، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور.
حاتمی نصاری، طیبه و آراز نجفی و زرین فخار (1402) کارکرد هندسه؛ در زیرساخت معماری و نقوش گنبد مسجد امام و مسجد مدرسه چهارباغ، مطالعات هنر اسلامی، دوره 20، شماره 50، صص 737-755.
حسن¬زاده آملی، حسن (1379) هزارو یک کلمه، 7ج، قم-ایران، بوستان کتاب قم.
خلیل¬نژاد، محمدرضا؛ کای توبیاس (1395) بسترهای شکل¬گیری و ویژگی¬های منظر مثمر در باغ ایرانی، باغ نظر، شماره 13، دوره 38، صص 3-16.
دانش دوست، یعقوب (1368) طبس شهری که بود، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
---------------- (1369) باغ ایرانی، اثر، شماره 18، دوره 19، صص 214-224.
ذکرگو، حسین (1379) ماندلا: تجلی ماوراءالطبیعه در هنر دینی هند، هنرهای تجسمی، شماره 46, صص 89-102.
ریاحی، علی و حمیدرضا اسکندری (1389) مراتب تکامل نفس از دیدگاه ملاصدرا، انسان پژوهی دینی، شماره 7، دوره 24، صص 125-137.
سجادی، سیدجعفر (1379) فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سامه، رضا و علی صداقت (1392) مرتبه معماری متناسب با ساختار وجودی انسان بر اساس آموزه¬های قرآنی و حکمت اسلامی، پژوهش¬های میان رشته¬ای قرآن کریم، ش1، دوره 4.
شاهچراغی، آزاده (1388) تحلیل فرایند ادراک محیط باغ ایرانی بر اساس نظریه روانشناسی بوم شناختی، هویت شهر، شماره 3، دوره 5، صص 71-84.
------------- (1392) پارادایم¬های پردیس درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، تهران، جهاد دانشگاهی.
شیبانی، مهدی و ریحانه مطلبی (1393) آوای هستی باغ ایرانی، هنر و تمدن شرق، شماره 2، دوره 6، صص 5-9.
عادلوند، پدیده (1393) زیباشناسی الگوی باغ در نگارگری و باغ‌سازی هند (با تأکید بر دوره گورکانی)، هنر و تمدن شرق، شماره 2، دوره 3، صص 48-55.
فلامکی، منصور (1396) عکس رخ باغ، مجموعه مقالات نخستین همایش باغ ایرانی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
گنون، رنه (1365) سیطره کمیت و علائم آخرالزمان، ترجمه علی محمد کاردان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
گرابر، اولگ (1401) ارزش¬های تقدیس شده در مکان¬های مقدس، مترجم: فاطمه محرابی، مطالعات هنرهای زیبا، دوره 3، شماره 7، صص 31-35.
گودرزی سروش، محمد مهدی و سید مصطفی مختاباد امرئی (1389) نمادگرایی باغ ایرانی در دوره اسلامی، هویت شهر، شماره سیزدهم، سال هفتم، 55-63 لنگ، جان (1388) آفرینش نظریه معماری، ترجمه علیرضا عینی¬فر، تهران، دانشگاه تهران.
لبیب‌زاده، راضیه (1401) پدیدار شناسی زبان فضا در باغ ایرانی مبتنی بر مراتب وجودی انسان از منظر اسلام؛ نمونه موردی باغ دولت آباد یزد، معماری سبز، شماره 29، دوره 2، صص 1-14.
مشکینی اردبیلی، علی (1365) مواعظ العددیه، ترجمه سید مرتضی موسوی قافله¬باشی، قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
میرفندرسکی، محمدامین (1396) باغ ایرانی چیست، مجموعه مقالات نخستین همایش باغ ایرانی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی (1381) رساله سه اصل، سید حسین نصر، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
مهدی¬نژاد، جمال¬الدین و اسماعیل ضرغامی و اشرف سادات (1396) رابطه انسان و طبیعت در باغ ایرانی از منظر معماری اسلامی، نقش جهان، شماره 5، دوره 1، صص 27-41.
متدین، حشمت¬الله (1389) علل پیدایش باغ¬های تاریخی ایران، باغ نظر، شماره 7، دوره 15، صص 51-62.
مرادی نسب، حسین و سروش هاشمی (1401) معماری تندیس¬گرا بر پایه بینش هندی: وجه تمایز کالبدی باغ¬های گورکانیان هند با باغ¬های ایرانی، اثر.
شماره 2، ص 43.
ملاصالحی، حکمت¬الله (1375) معماری و صور جلالی، کیهان فرهنگی، شماره 29، صص 4-31.
مهدوی پور، حسین و سیدمحمد کاظمی و سیدعلی اکبر کوشش گران (1400) بازخوانی حضور مراتب حیات در ساخته¬ها با رجوع به خانه¬های تاریخی شهر یزد، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 11، شماره 43، صص 57-69.
مظهری، محمدابراهیم و امین مقصودی و فاطمه پودات (1399) بررسی و بازخوانی نظام ساختاری و الگوی شکل¬گیری باغ خان شوشتر؛ گونه¬ای متمایز از باغ‌سازی ایرانی، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 11، شماره 41، صص 15-25.
نقره کار، عبدالحمید (1387) درآمدی بر هویت در معماری و شهرسازی اسلامی، تهران، پیام سیما.
---------------- (1389) مبانی نظری معماری، تهران، پیام.
نقره¬کار، عبدالحمید و فرهنگ مظفر و سمانه تقدیر (1393) بررسی قابلیت¬های فضای معماری برای ایجاد بستر پاسخگویی به نیازهای انسان از منظر اسلام؛ مطالعه موردی: خانه¬های زینت الملک شیراز و بروجردی¬های کاشان، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 15، صص 21-34.
------------------------------------------ (1396) تناظر انسان و هستی در اندیشه اسلامی و بازتاب آن در معماری اسلامی، معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 19، صص 79-93.
نقی¬زاده، محمد (1388) مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی، تهران، شهر.
------------ (1392) جلوه¬های زیبایی در باغ ایرانی، منظر، شماره 5، دوره 22، صص 6-9.
نصر، سید حسین (1375) هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران، حکمت.
نوایی، کامبیز و کامبیز حاج قاسمی (1390) خشت و خیال، تهران، سروش.
ندیمی، هادی (1386) تأملی در اطوار نور در معماری ایران، از مجموعه کلک دوست، تهران، رضوی.
ویلبر، دونالد (1383) باغ¬های ایان و کوشک¬های آن، ترجمه مهین دخت صبا، تهران، علمی و فرهنگی.
وثیق، بهزاد و مجتبی انصاری و عبدالحمید نقره¬کار و محمدرضا بمانیان (1390) حکمت عناصر معماری منظر در بهشت قرآنی با تأکید بر سوره الرحمن، صفه.
53.
هردوک، کلاوس (1376) ساختار شکل در معماری ایران و ترکستان، ترجمه محمد تقی¬زاده مطلق، تهران، بوم.
هیلن برند، روبرت (1380) معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی، ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی، تهران، روزنه.
Barati, N; & Alehashemi, A; & Miniator Sajadi, A. (2018) “Iranian Worldview and Axial Pattern in Persian Garden”. Manzar, Vol, 9. No,41.pp: 6-15.
Eliade, M; & Adams, C. J. (2012) “The Encyclopedia of Religion” . Vol, 16. pp: 277-278. New York: Macmillan.
Marcus, C.C; & Bannes, M. (1999) “Healing Gardenes: Theraprutic Benefits and Design Recommendations. New Jersey: John wiley & Sons.
Ruggles,D. Fairchild. (2008) ”Islamic Gardens and Landscapes”. University of Pennsylvania Press. USA.
Uwajeh, C.P. & Ezennia, I.E. (2018) The Socio-Cultural and Ecological Perspective on Landscape and Gardening in Urban Environment: A Narrative Review. Journal of Contemporary Urban Affairs, 2 (2), pp: 78-89.
