بررسی تطبیقی خمریه سرایی حافظ، ابن فارض و بهار
الموضوعات :
زهرا صحرانشین کرباسکی
1
(دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان)
مصطفی سالاری
2
(دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان)
بهروز رومیانی
3
(دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان)
الکلمات المفتاحية: شراب, شراب نوشی, حقیقت, مجاز, ابن فارض, حافظ, بهار.,
ملخص المقالة :
می دانیم که شراب ظاهری، از انواع مختلف در شرع مقدس اسلام نجس و نوشیدنش حرام است. اما در ادب اقوام و ملل مختلف جهان، موضوعات و مضامین بسیاری یافت می شود که ناشی از طبیعت آدمی، ارتباط اقوام و ملل با یکدیگر و حضور و وجود ملموس آن مضامین در خصوص شراب و ویژگی آن در زندگی انسان نشان دهنده عکس مطلب مذکورست و آنها شراب و شراب نوشی را مایه ی فرح بخشی و روح افزایی جان و روان انسان می دانند. از دیر باز بشر در پی تسکین آلام خویش بوده است و سهل الوصول ترین دارو برای پرداختن دل از غم های روزگار، صرف نظر از درستی یا نادرستی آن، شراب نوشی را می دانسته. به همین جهت اشعار ملل مختلف، از توصیف و نکو داشت شراب و مضامین همراه آن چون ساقی و ساغر و می و می فروش و تاک و رز و در نهایت شراب روحانی در عرفان اسلامی، مملو است. تا جایی که در بین بعضی ملل نیز جشن هایی در گرامی داشت الهه شراب بر پا می گشته است. در این جستار به روش توصیفی -تحلیلی، به دنبال مقایسه و تطبیق نظریات شراب نوشی دو شاعر در حوزه عرفان یعنی ابن فارض و حافظ در مقایسه با شاعر معاصری که اندیشه های آزادیخواهانه و وطن پرستانه داشته هستیم تا به این سوال جواب دهیم که آیا شراب نوشی آنان از نوع مجازی است یا حقیقی و تسکین دردشان با محبت و جذبه الهی همراه بوده یا به نوعی از شراب انگوری حقیقی بهره برده اند. و با شرح و بسط موضوع و نتیجه گیری، وجوه اشتراک یا اختلاف فکری آنان را در این زمینه روشن نماییم.
قرآن مجید، الهی قمشه ای
هرمان آته، تاریخ ادبیات فارسی (۱۳۳۷) ، ترجمه صادق رضازاده شفق، تهران
بهار، محمد تقی، دیوان (۱۳۶۸) ، به کوشش مهرداد بهار
-، ---------، تصحیح تاریخ سیستان(چاپ دوم۱۳۵۲) ، موسسه خاور، تهران
پورجوادی، نصرالله، باده عشق(۱۳۷۰) ، سال یازدهم، شماره ششم
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات ایران، (۱۳۷۸). انتشارات فردوس، تهران
عطار، فریدالدین، مختار نامه، (۱۳۷۵) ، چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران
منوچهری، احمد بن قوص، دیوان (۱۳۴۷) چاپ محمود دبیر سیاقی، تهران
حافظ، مصلح الدین محمد، دیوان (۱۳۷۸) ، به اهتمام محمد قزوینی، دکتر قاسم غنی، انتشارات زوار تهران
هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، (۱۳۳۶) ، به کوشش مظاهر مصفا، تهران
رودکی، جعفربن محمد، (۱۳۸۷) ، دیوان اشعار، تصحیح دکتر نصرالله امامی، موسسه تحقیقات و علوم انسانی، تهران
ماهیار، عباس، (۱۳۹۳) ، نجوم قدیم و باز تاب آن در ادب پارسی. اطلاعات، تهران
نفیسی، سعید، (۱۳۸۲) ، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، امیر کبیر، تهران
صرفی، مقدمه ای بر رمزگشایی، (۱۳۷۵) ، چاپ دانشگاه تهران
منصوری، ذبیح الله، سرزمین جاوید، (۱۳۸۷) ، چاپ زرین، تهران
برزگر خالقی، محمدرضا، شاخ نبات حافظ، (۱۳۸۲) زوار، تهران
بهمنش، احمد، فرهنگ اساطیر یونان و روم، (۱۳۹۱) ، چاپ دانشگاه تهران
برومند، سعید، جواد، حافظ و جام جم، (۱۳۶۷) ، پاژنگ، تهران
میر قادری، سید فضل الله، اعظم السادات، دیوان سلطان العاشقین، (۱۳۹۰) ، آیت اشراق، قم
خرمشاهی، بهاالدین، حافظ نامه، (شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی، و ابیات دشوار حافظ) ، (۱۳۶۶) ، شرکت انتشارات علمی، فرهنگی، انتشارات سروش، تهران
مرتضوی، منوچهر، مکتب حافظ مقدمه ای بر حافظ شناسی، (۱۳۶۵، چاپ دوم) ، انتشارات توس، تهران
نعمتی، فاروق و تاتایی، شهلا، (۱۳۹۷) ، مشارب الاذواق، شرحی فارسی بر خمریه ابن فارض، اثری ناشناخته از میر سید علی همدانی، نخستین همایش ملی تحقیقات ادبی، با رویکرد مطالعات تطبیقی، تهران. Civilica. com/ doc/ 902236 ۲- قلی زاده
قلی زاده حیدر، خوش سلیقه محبوبه، باده و می و تعابیر آن در شعر عرفانی فارسی بهار ۱۳۸۹، دوره ۶، شماره ۲۳، از ص۱۴۷-۱۸۴.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 226 ـ 197
بررسی تطبیقی خمریه سرایی حافظ، ابن فارض و بهار
زهرا صحرانشین کرباسکی 1
مصطفی سالاری 2
بهروز رومیانی 3
چکيده
می دانیم که شراب ظاهری، از انواع مختلف در شرع مقدس اسلام نجس و نوشیدنش حرام است. اما در ادب اقوام و ملل مختلف جهان، موضوعات و مضامین بسیاری یافت می شود که ناشی از طبیعت آدمی، ارتباط اقوام و ملل با یکدیگر و حضور و وجود ملموس آن مضامین در خصوص شراب و ویژگی آن در زندگی انسان نشان دهنده عکس مطلب مذکورست و آنها شراب و شراب نوشی را مایه ی فرح بخشی و روح افزایی جان و روان انسان می دانند. از دیر باز بشر در پی تسکین آلام خویش بوده است و سهل الوصول ترین دارو برای پرداختن دل از غم های روزگار، صرف نظر از درستی یا نادرستی آن، شراب نوشی را می دانسته. به همین جهت اشعار ملل مختلف، از توصیف و نکو داشت شراب و مضامین همراه آن چون ساقی و ساغر و می و می فروش و تاک و رز و در نهایت شراب روحانی در عرفان اسلامی، مملو است. تا جایی که در بین بعضی ملل نیز جشن هایی در گرامی داشت الهه شراب بر پا می گشته است. در این جستار به روش توصیفی -تحلیلی، به دنبال مقایسه و تطبیق نظریات شراب نوشی دو شاعر در حوزه عرفان یعنی ابن فارض و حافظ در مقایسه با شاعر معاصری که اندیشه های آزادیخواهانه و وطن پرستانه داشته هستیم تا به این سوال جواب دهیم که آیا شراب نوشی آنان از نوع مجازی است یا حقیقی و تسکین دردشان با محبت و جذبه الهی همراه بوده یا به نوعی از شراب انگوری حقیقی بهره برده اند. و با شرح و بسط موضوع و نتیجه گیری، وجوه اشتراک یا اختلاف فکری آنان را در این زمینه روشن نماییم.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.
Email: zahra.sahra.43@gmail.com
[2] . استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: m.salari11@yahoo.com
[3] . استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.
Email: B.romiani@gmail.com
تاریخ دریافت: 12/3/1402 پذیرش نهایی: 8/6/1402
