وحدت جوهر جسمانی: تأملی در چالشی ارسطویی
الموضوعات :فائزه حاجی‌حسینی 1 , مصطفی زالی 2
1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - استادیار گروه فلسفه، دانشگاه تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: جوهر جسمانی, وحدت, ماده, صورت, پارادوکس وحدت, ترکیب اتحادی ماده و صورت,
ملخص المقالة :
این جستار ناظر به چالشی برآمده از متون ارسطو در تبیین حقیقت جوهر جسمانی است. از یکسو، جسم بمثابه جوهر، همواره ملازم با گونه‌یی تقدم هستی‌شناختی است، بنابرین وحدت جوهر جسمانی وحدتی مقدم بر ماده و صورت است. از سوی دیگر، دریافت ارسطو از حقیقت تغییر بگونه‌یی است که لازم می‌آید در فرایند تغییر و تبدیل، ماده بعنوان یکی از اجزاء جسم، بمنزلة حافظ وحدت تغییر، در این فرایند ثابت باقی بماند؛ پس جوهر جسمانی مرکب از ماده و صورت، متأخر از آن‌دو و وابسته به آنهاست. یعنی جوهر جسمانی از یکسو، مقدم بر ماده و صورت است و از سوی دیگر، متأخر از ماده و صورت و وابسته به آنها. پاسخ به این مسئله ـ‌که با عنوان «پارادوکس وحدت» از آن یاد میشود‌ـ در دو قالب تفاسیر سنتی و جدید صورتبندی میگردد. پژوهش پیش‌رو ابتدا عناصر اصلی این‌دو تفسیر را مرور مینماید و با ایجاد تمایز میان دو نوع وحدت، موسوم به وحدت عمودی و افقی، نشان میدهد که تفسیر سنتی از تبیین وحدت عمودی ناتوان است و تفسیر جدید برای تبیین وحدت افقی ناکافی است. سپس، تفسیر اتحادی از ترکیب ماده و صورت ـ‌بعنوان پاسخی سوم به این مسئله‌ـ صورتبندی میشود که بدون طرح اشکالات قبلی، وحدت افقی و عمودی را تبیین میکند.
ابن‌سینا (۱۴۰۱) الإشارات و التنبیهات، تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۳) رحیق مختوم، ج۱۴، قم: اسراء.
زالی، مصطفی (۱۳۹۷) «ترکیب اتحادی ماده و صورت و مسئله اتحاد عاقل و معقول»، فلسفه، دورۀ ۱۶، شمارۀ ۱، ص7۷ـ57.
صوفی، جواد؛ کهنسال، علیرضا (1401) «ترکیب ماده و صورت از نظر مشاء؛ اتحادی یا انضمامی»؟، فلسفه، دورۀ ۲۰، شمارۀ ۲، ص172ـ159.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۸۶) نهایة الحکمة، تعلیقات غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
عبودیت، عبدالرسول (۱۳۹۳) حکمت صدرایی به‌روایت علامه طباطبایی: مبحث جوهر، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۳) تعلیقه علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی (۱۳۷۸) مجموعه آثار، ج11، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1382الف) تعلیقات الهیات شفاء، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382ب) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۳) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج۳، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۹) مجموعه رسائل فلسفی، ج1، تصحیح و تحقیق سید محمود یوسف ثانی و حامد ناجی اصفهانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۹۷) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج۵، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۹۸۱م) الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
Aristotle (1984). Complete Works. Ed. by J. Barnes. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
Burnyeat, M. (1995) Is an Aristotelian Philosophy of Mind Still Credible? Essays on Aristotle's De Anima. ed. by M. C. Nussbaum &, A. O. Rorty. New York: Oxford University Press, pp. 15-26.
Byrne, Ch. (1995) Prime Matter and Actuality. Journal of the History of Philosophy. vol. 33, no. 2, pp. 197-224.
Charles, D. (1994). Matter and Form: Unity Persistence, and Identity. Unity, Identity, and Explanation in Aristotle's Metaphysics. ed. by T. Scaltsas, D. Charles, & M. L. Gill. New York: Oxford University Press, pp. 75-105.
Cohen, S. M. (1995). Hylomorphism and Functionalism. Essays on Aristotle's De Anima. ed. by M. C. Nussbaum &, A. O. Rorty. New York: Oxford University Press, pp. 57-73.
Gill, M. L. (1989). Aristotle on Substance. Princeton, N.J.: Princton University Press.
Gill, M. L. (2010). Unity of Definition in Metaphysics H.6 and Z.12. Being, Nature, and Life in Aristotle. ed. by J. G. Lennox & R. Bolton. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 97-121.
Graham, D. W. (1987). The Paradox of Prime Matter. Journal of the History of Philosophy. vol. 25, no. 4, pp. 475-490.
Granger, H. (1990). Aristotle and the Functionalist Debate. Apeiron. vol. 23, no. 1, pp. 27-49.
Hartman, E. (1976). Aristotle on the Identity of Substance and Essence. The Philosophical Review. vol. 85, no. 4, pp. 545-561.
Hennig, B. (2020). Form and Function in Aristotle. History of Philosophy & Logical Analysis. vol. 23, no. 2, pp. 317-337.
Koslicki, K. (2018). Form, Matter, Substance. Oxford: Oxford University Press.
Kosman, A. L. (1987). Animals and Other Beings in Aristotle. Philosophical problems in Aristotle’s Biology, ed. by J. Lennox & A. Gotthelf, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 360-391.
Kosman, A. L. (2013). The Activity of Being: An Essay on Aristotle's Ontology. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Krizan, M. (2016). Prime Matter without Extension. Journal of the History of Philosophy. vol. 54, no. 4, pp. 523-546.
Lang, D. P. (1998). The Thomistic Doctrine of Prime Matter. Laval théologique et philosophique. vol. 54, no. 2, pp. 367-385.
Lewis, F. A. (1995). Aristotle on the Unity of Substance. Pacific Philosophical Quarterly. vol. 76, no. 3-4, pp. 222-265.
Lewis, F. A. (2013). How Aristotle gets by in Metaphysics Zeta. Oxford: Oxford University Press.
Luyten, N. (1965). Matter as Potency. in E. McMullin. The Concept of Matter in Greek and Medieval Philosophy. University of Notre Dame Press, pp. 122-133.
Peramatzis, M. (2023). Aristotle on unity in Metaphysics Z.12 and H.6. Ratio. no. 36, pp. 243-259.
Perler, D. (2023) Suárez’ Compositional Account of Substance. The History of Hylomorphism: From Aristotle to Descartes. Ed. by David Charles. Oxford: Oxford University Press, pp. 351-376.
Pfeiffer, Ch. (2024). Aristotle on the Cause of Unity: The Argument of Metaphysics H.3-6. Phronesis. vol. 69, no. 2, pp. 123-157.
Robinson, H. M. (1974). Prime Matter in Aristotle. Phronesis. vol. 19, no. 2, pp. 168-188.
Solmsen, F. (1958). Aristotle and Prime Matter: A Reply to Hugh R. King. Journal of the History of Ideas. vol. 19, no. 2, pp. 243-252.
