تعیین کننده های تمایل به مهاجرت جوانان استان خوزستان با تأکید بر توسعه صنعتی
الموضوعات :
رضا رستمی سرچقا
1
,
شهلا کاظمی پور
2
,
محمود مشفق
3
1 - دانشجوی دکتری جمعیت شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2 - دانشیار جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - دانشیار جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
الکلمات المفتاحية: مهاجرت, مهاجرفرستی, عوامل اقتصادی- صنعتی, توسعه صنعتی, عوامل اجتماعی- فردی,
ملخص المقالة :
مهاجرت و جابه‌جایی جمعیتی، نشانگر پویایی و تلاش انسان بوده و در کنار مرگ ومیر و باروري یکی از سه مؤلفه اثرگذار بر رشد جمعیت‌هاي انسانی است. این پژوهش با هدف بررسی عوامل تعیین‌کننده مهاجرفرستی در استان خوزستان با تاکید بر توسعه صنعتی انجام شده است و در این راستا، به مشخص کردن وضعیت و نحوه مهاجرت در استان صنعتی خوزستان پرداخته است. جامعه آماری مورد مطالعه پژوهش شامل مهاجران و غیر مهاجران استان خوزستان بر اساس داده های سرشماری و نمونه دو درصد در سال 1395 است. ماهیت این پژوهش از نوع تحقیق کمی و گذشته‌نگر بوده و روش تحلیل آن، به روش تحلیل ثانویه و توصیفی است نتایج این پژوهش حاکی از آن است که میزان خالص مهاجرت همه شهرستانهای استان خوزستان به غیر از یک شهرستان (باوی)، منفی میباشد. مقصد مهاجرتی قریب به 44 درصد مهاجران، استان خوزستان بوده و حدود 56 درصد دیگر مهاجران به سایر استانهای کشور مهاجرت کرده‌اند. همچنین، شهرستان آبادان مهاجرفرست‌ترین شهرستان این استان است. در ادامه، مهمترین مقصدهای مهاجرتی مهاجران استان خوزستان به ترتیب اصفهان، تهران و البرز هستند. مهمترین عوامل اثرگذار بر مهاجرفرستی استان خوزستان عوامل اقتصادی-صنعتی، بیکاری و در بین عوامل اجتماعی، متغیر جوانی جمعیت بوده است. رابطه بین متغیرهای مستقل با احتمال مهاجرت اعم از شهری یا روستائی بودن، شهرستان محل اقامت، نوع خانوار، رابطه با سرپرست خانوار، جنس، سن، وضع تاهل، نوع فعالیت، مدرک تحصیلی و داشتن یا نداشتن فرزند با احتمال مهاجرفرستی از استان خوزستان معنادار شد
• آقایاری هیر، محسن و حکیمی، هادی. (1396). تحلیل شبکه مهاجرتهای بین استانی در ایران (90-1385). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(45): 185-207.
• بارانی، نادر. (1399). بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت از روستا به شهر در منطقه مرزی سیستان. نشریه علمی دانش انتظامی سیستان و بلوچستان، 11(34): 73-96.
• باقری هره‌دشت، محمد. (1390). تحلیل عوامل مؤثر برر افزایش جمعیت شهر رشت و پیامدهای آن بر نظام اکولوژی شهر (1335-1385). استاد راهنما: سید مهدی موسی کاظمی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، مرکز پیام نور تهران.
• بهرامی، لیلا. (1389). بررسی علل مهاجرت روستاییان در بخش جوکار شهرستان ملایر. استاد راهنما: حشمت‌اله سعیدی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی کشاورزی، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا.
• پناهی ، لیلا و پیشرو ، حمداله (1390) . بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان روستایی به شهرستان مرودشت: برنامه ریزی منطقه¬ای، تابستان 1390، ش2 ص41تا50.
• پورقاضی، شیوا(1391) . (راهبردفرهنگ/ شماره بيست و پنجم/ بهار 1391) بررسی جامعه شناختی تمایل به برون کوچی نخبگان علمی .
• جهان مهین، مجیدرضا و کریمی، مجیدرضا. (1397). بررسی عوامل موثر بر مهاجرتهای داخلی و راهکارهایی برای ثبت آن. یازدهمین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران، https://civilica.com/doc/777501
• حدادی نسب، جواد و محمودیان، حسین. (1399). اثر مهاجرت بر کیفیت زندگی: مطالعه موردی خانواده‌های مهاجر کوهدشتی ساکن شهر قدس و همتایان غیر مهاجر ساکن شهرستان کوهدشت. فصلنامه نامه انجمن جمعیتشناسی ایران، 15(29): 179-210.
• حسینی، قربان؛ صادقی، رسول؛ قاسمی اردهائی، علی و رستمعلی‌زاده، ولی‌اله. (1397). تحولات روند و الگوهای مهاجرت داخلی در استانهای ایران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8(31): 1-18.
• حیدری، سیامک؛ زنجانی، حبیب‌الله و ساروخانی، باقر. (1394). توسعه اجتماعی و سیاستهای جمعیتی در ایران (بعد از انقلاب، از سال 1357 تا 1385). پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، 2(5): 1-47.
• رحیمی، اکبر؛ واعظی، موسی و باکویی، مائده. (1398). بررسی و تحلیل روند مهاجرت و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان هریس. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 9(34): 108-116.
• رفیعی، نسترن؛ فتاحی، سجاد؛ کامین، مجید؛ رفسنجانی نهاد، سیما؛ تقی‌زادگان، معصومه؛ جلیلی، محدثه؛ قنواتی، نسرین و خوشدلی، فاطمه. (1396). مسئله شناسی راهبردی در استان خوزستان. تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
• زنجانی، حبیب الله (1371). جمعیت و شهر نشینی در ایران، جلد اول جمعیت، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
• زنجانی، حبیب‌الله. (1384). دیدگاه‌های جمعیتشناسی در سیاست‌گذاری‌های راهبردی برای توسعه آتی شهر تهران. فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد خلخال، 1: 67-82.
• سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی. (1396). استان‌شناسی خوزستان. تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران. چاپ هفتم.
• شهپری ثانی، داود و حزباوی، عزیز. (1398). مطالعه اثر مهاجرت بر کاش رشد جمعیت استان خوزستان طی دوره (1390- 1375). فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، 13(3): 145-162.
• عباس‌پور، صابر. (1398). تأثیر ارزش ویژه برند شهر قشم بر هویت شهروندی و تمایل به مهاجرت و کیفیت زندگی شهروندان. استاد راهنما: وحید مکی‌زاده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت، دانشگاه هرمزگان.
• عباسی شوازی، محمد جلال. (1396). تحولات و وضعیت جمعیت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
• قاسمی اردهائی، علی و کاظمیپور، شهلا. (1392). عوامل مرثر بر مهارجت‌های کاری از استان آذربایجان شرقی به استان تهران. فصلنامه مطالعات جمعیتی، 1(2): 117-135.
• کاظمیپور، شهلا و حاجیان، امیر. (1390). ایجاد نخستین کلانشهر واقعی ایران در مجموعه شهری تهران: با تأکید بر سهم مهاجرت. فصلنامه جمعیت، 75 و 76: 21-47.
• کولیوند، زهرا. (1398). بررسی و تحلیل مهاجرتهای روستایی و ارتباط آن با شکل‌گیری مشاغل غیررسمی با تأکید بر ابعاد اقتصادی؛ نمونه موردی: محله محمدآباد شهر قرچک. استاد راهنما: محمد سلمانی مقدم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری.
• لهسایی زاده، عبدالعلی(1386). نظره¬های مهاجرت. شیراز: انتشارات نوید شیراز.
• محمودی، محمد جواد؛ مشفق، محمود و کاظمیپور، شهلا. (1389). تحلیل سیستمی جایگاه منطقه خراسان در نظام مهاجرتی ایران طی دوره 1385-1355. فصلنامه جمعیت، 17(37): 45-62.
• مشفق، محمود و حسینی، قربان. (1392). سیاستهای توزیع بهینه جمعیت و مهاجرت در ایران: اولویت‌بندی تجربیات جهانی از نگاه صاحب‌نظران ایرانی. فصلنامه مطالعات جمعینی، 1(1): 9-31.
• مشفق، محمود و خزایی، معصومه. (1394). تحلیلی بر ویژگی‌ها و تعیینکنندههای مهاجرت مستقل زنان در ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، 17(67): 85-124.
• مشفق، محمود و شکفته گوهری، محمد. (1399). مطالعه وضعیت مهاجرت در شهرستانهای مرزنشین ایران و اثرات سطح توسعه یافتگی بر آن. فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، 27(88): 109-144.
• نقدي، اسداله ( 1392 ). حاشیه نشینی، نظریه¬ها، روش و مطالعات موردی اسداله نقدی جامعه شناسان.
• هاشمی، سید لطف‌الله. (1400). بررسی مهاجرت در استان خوزستان. دفتر آمار و اطلاعات استانداری
• تهران. https://www.amar.org.ir
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان استان خوزستان با تأکید بر توسعه صنعتی
* رضا رستمی سرچقا ** شهلا کاظمی پور *** محمود مشفق
* دانشجوی دکتری جمعیتشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
rezarostami5000@gmail.com
** دانشیار جامعهشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
skazemipour@gmail.com
*** دانشیار جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
moshfegh@atu.ac.ir
تاریخ دریافت: 28/05/1403 تاریخ پذیرش: 02/09/1403
چکیده
مهاجرت و جابه‌جایی جمعیتی، نشانگر پویایی و تلاش انسان بوده و در کنار مرگ ومیر و باروري یکی از سه مؤلفه اثرگذار بر رشد جمعیت‌هاي انسانی است. این پژوهش با هدف بررسی عوامل تعیین‌کننده مهاجرفرستی در استان خوزستان با تاکید بر توسعه صنعتی انجام شده است و در این راستا، به مشخص کردن وضعیت و نحوه مهاجرت در استان صنعتی خوزستان پرداخته است. جامعه آماری مورد مطالعه پژوهش شامل مهاجران و غیر مهاجران استان خوزستان بر اساس داده های سرشماری و نمونه دو درصد در سال 1395 است. ماهیت این پژوهش از نوع تحقیق کمی و گذشته‌نگر بوده و روش تحلیل آن، به روش تحلیل ثانویه و توصیفی است نتایج این پژوهش حاکی از آن است که میزان خالص مهاجرت همه شهرستانهای استان خوزستان به غیر از یک شهرستان (باوی)، منفی میباشد. مقصد مهاجرتی قریب به 44 درصد مهاجران، استان خوزستان بوده و حدود 56 درصد دیگر مهاجران به سایر استانهای کشور مهاجرت کرده‌اند. همچنین، شهرستان آبادان مهاجرفرست‌ترین شهرستان این استان است. در ادامه، مهمترین مقصدهای مهاجرتی مهاجران استان خوزستان به ترتیب اصفهان، تهران و البرز هستند. مهمترین عوامل اثرگذار بر مهاجرفرستی استان خوزستان عوامل اقتصادی-صنعتی، بیکاری و در بین عوامل اجتماعی، متغیر جوانی جمعیت بوده است. رابطه بین متغیرهای مستقل با احتمال مهاجرت اعم از شهری یا روستائی بودن، شهرستان محل اقامت، نوع خانوار، رابطه با سرپرست خانوار، جنس، سن، وضع تاهل، نوع فعالیت، مدرک تحصیلی و داشتن یا نداشتن فرزند با احتمال مهاجرفرستی از استان خوزستان معنادار شد.
واژههای کلیدی: مهاجرت، مهاجرفرستی، عوامل اقتصادی- صنعتی، توسعه صنعتی، عوامل اجتماعی- فردی.
نوع مقاله: علمی
مهاجرت، در کنار مرگ ومیر و باروري یکی از سه مؤلفه اثرگذار بر رشد جمعیت‌هاي انسانی است که امروزه به دلیل ثبات نسبی در نرخ باروری و مرگ‌ومیر، نقش آن در تغییرات جمعیتی نسبت به دو مؤلفه دیگر برجسته‌تر شده است. علاوه بر آن، مهاجرت از مهمترین منابع تأمین نیـروي انسـانی براي بـازار کـار و توسـعه در سطح ملی و
نویسنده عهدهدار مکاتبات: شهلا کاظمیپور Skazemipour@gmail.com
|
مهاجرت نه تنها به عنوان یک پدیده، بلکه به عنوان یک فراپدیده (واقعه اي که اتفاق آن به دلیل بستر و موقعیتی است که مردم درآن زندگی میکنند) از عوامل متعدد اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی نشأت گرفته است. به این دلیل، علل و انگیزه‌هاي مهاجرت را میتوان از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد[3]. این خصوص، توجه به عوامل تأثیرگذار بر تحولات مهاجرتی در استان خوزستان از اهمیتی دو چندان برخوردار است. چرا که طی چهار دهه اخیر (از 1350 تا 1400 به غیر از دهه 1375-1365)1 استان خوزستان جزو سه استان اول کشور به لحاظ مهاجرفرستی بوده است[4].
خوزستان، سرزمین رودها و تمدن‌های کهن، منطقه نفت‌‌خیز جنوب و یکی از بزرگ‌ترین نمادهای توسعه صنعتی ایران، در طول تاریخ پر فراز و نشیب چندین هزار ساله خود بستر اتفاقات تلخ و شیرین زیادی بوده است. شرایط ویژه خوزستان، این استان را به شاهرگ حیاتی اقتصاد کشور تبدیل کرده است. بزرگ‌ترین میادین نفت و گاز خاورمیانه و جهان، صنایع پتروشیمی، تاسیسات فولاد و ذوب آهن، مزارع کشت و صنعت، دسترسی به آب‌های آزاد و بین‌المللی، رودخانه‌های پرآب کارون، کرخه، دز و … همگی ظرفیت‌ها و قابلیت‌هایی هستند که در کمتر استانی از کشور نظیر آن را میتوان یافت. پالایشگاه آبادان، مرکز صنایع پخش نفت و گاز خوزستان، پتروشیمی بندر امام، پتروشیمی ماهشهر، گروه ملی صنعتی فولاد ایران، شرکت فولاد خوزستان و سایر صنایع مانند کارخانه آرد اهواز و شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه، تنها مثال‌هایی از صنایع بزرگ این استان هستند. صنایع کوچک و کارگاه‌‌های نجاری، آهنگری و … متعددی نیز در این استان مشغول فعالیت هستند. چرخ صنعت و اقتصاد ایران و بخش اعظم درآمد کشور (حدود ۸۰%) از این استان تامین میشود. باتوجه به اینکه این استان پتانسیل تبدیل شدن به قطب صنعتی کشوررا دارد و همچنین برنامه ریزی مسولان کشور در این راستا بوده که توسعه صنعتی وکشاورزی در این استان بوقوع بپیوندد چگونه است که با گذشت چندین دهه هنوز به توسعه صنعتی و کشاورزی با وجود دارا بودن پتانسیل توسعه یافتگی به این هدف نرسیده است؟
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 116 |
بنا بر سرشماری سال 95 استان خوزستان در زمره استانهای مهاجر فرست کشور قرار دارد؛ اینكه این مهاجرتها بیشتر كدام قشر اجتماعی را در بر می گیرد و هر قشری به چه عللی اعم از اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دست به مهاجرت می زند و چه پیامدهایی به دنبال دارد نیازمند بررسی جدی است. در مجموع این میزان از مهاجرت در جامعه‌ای چون استان خوزستان به لحاظ میزان و نرخ رشد آن یك مساله اجتماعی جدی است كه نیاز به بررسی عمیق از زوایای مختلف دارد.
بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران جمعیت استان خوزستان سال 85 برابر با 4274979 نفر، سال 90 برابر با 4531720 نفر و سال 95 جمیت این استان 4710509 نفر میباشد، همچنین طبق آمار مرکز ثبت احوال کشور آمار متولدین استان خوزستان درسال90 تعداد 102507 تولد، سال 95 تعداد 113953 تولد میباشد ،تعداد فوت شدگان سال90 تعداد 21222 فوتی وسال 95 تعداد 20556 فوتی میباشد. باتوجه به جدول ماتریس سال 90، تعداد خالص مهاجرین وارد شده به استان 60521 نفر و تعداد مهاجرین خالص خارج شده یا برون کوچی استان تعداد 114493 نفر و ماتریس سال 95، تعداد خالص مهاجرین وارد شده به استان 53632 نفر و تعداد مهاجرین خالص خارج شده یا برون کوچی استان تعداد 135491 نفر میباشد.
بر اساس دادههای فوق نرخ مهاجرپذیری و مهاجرفرستی استان خوزستان شامل نرخ درون کوچی یا مهاجرپذیری14/1 و در مقابل نرخ برون کوچی یا مهاجرفرستی 88/2 بوده است. بر همین اساس، روند مهاجر فرستی استان خوزستان در سال 1390 میزان 53/2 در هزار بوده که در سال 95 به نرخ 88/2 در هزار رسیده است.
این استان از جنوب با خلیج فارس و از غرب با کشور عراق هم مرز است. استانهای بوشهر در جنوب شرق، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری در شرق، لرستان و ایلام در شمال آن واقع شده‌اند. هم جواری با استانهای یاد شده تأثیر زیادی در خصوصیات فرهنگی، تاریخی و پیوند میان اقوام آنها داشته است. این استان دارای 27 شهرستان با نام‌های آبادان، آغاجاری، امیدیه، اندیکا، اندیمشک، اهواز، ایذه، باغملک، باوی، بندر ماهشهر، بهبهان، حمیدیه، خرمشهر، دزفول، دشت ازادگان، رامشیر، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر، کارون، گتوند، لالی، مسجد سلیمان، هفتکل، هندیجان و هویزه بوده که هر یک دارای بخشهای متعددی نیز هستند. طبق آخرین سرشماری عمومی سال 1395 نفوس و مسکن جمعیت استان حدود 4710509 نفر بوده است که بیش از 6 درصد جمعیت کشور را شامل میشود که از این تعداد، 71 درصد در شهرها و 29 درصد در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند. مهاجرت، پدیدهای رایج در استان خوزستان بوده و هست که در مقیاس‌های مختلف به ویژه بین استانی و درون استانی صورت میپذیرد[5]. در این رابطه، چهار شهرستان این استان (مسجدسلیمان، ایذه، اندیمشک و باغملک) در مقایسه با سایر شهرستانهای این استان نرخ مهاجرفرستی بالاتری دارند. مسجد سلیمان، یکی از شهرستانهای استان خوزستان واقع در شمال این استان بوده که جمعیت آن در سال 1395 تعداد 113419 نفر جمعیت داشته است. ایذه، شهرستان دیگری واقع در شرق مسجد سلیمان و شمال شرق استان خوزستان است که در سال 1395 198871 نفر جمعیت داشته است. اندیمشک، شهرستان دیگری واقع در شمال غربی‌ترین نقطه استان خوزستان و در سمت چپ دزفول و بالای شوش قرار گرفته است. این شهرستان در سال 1395 دارای 171412 نفر جمعیت بوده است. باغملک نیز، شهرستان دیگری در استان خوزستان است که جنوب ایذه، شمال رامهرمز و شرق استان خوزستان قرار دارد و جمعیت آن در سال 1395 برابر 105384 نفر بوده است[6].
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 117 |
1 ) وضعیت مهاجرفرستی در شهرستان های استان خوزستان طی دوره 1395- 1390 چگونه بوده است؟
2 ) عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی چه رابطه ای با مهاجر فرستی شهرستان های استان دارند؟
2- مبانی نظری
در باب مهاجرت نظریات گوناگون و در عین حال
بیشماری بیان شده است، برخی نظریات بر عوامل مهاجرت نظیر کارکرد نظام اجتماعی و سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تاکید دارند، برخی به تأثیرات مهاجرت بر مقصد و مبدا و مهاجران تاکید کرده و برخی دیگر نظریات مربوط به توسعه یا عدم توسعه و اقدام به مهاجرت می باشد را مورد بررسی قرار دادهاند. در میان نظریات مهاجرت برخی به اختصار ذکر میشود:
3- نظریه کارکرد گرایان
تاکید این نظریه بیشتر بر دلایل یا عوامل ایجاد مهاجرت و همچنین اثرات ناشی از روند مهاجرت میباشد. بر اساس اعتقاد کارکرد گرایان هر فرد در جامعه یا نظام اجتماعی که در آن زندگی میکند، نیازهای اجتماعی دارد که هر زمان احساس کند در آن جامعه یا نظام اجتماعی برآورده نخواهد شد، بنابراین جهت برآوردن این نیازها اقدام به مهاجرت می نماید، بهعبارتی این اقدام به مهاجرت جهت هماهنگی بین نیاز و امکان بدست آوردن آن نیاز میباشد و این عمل ممکن است از طرف فرد یا جامعه و یا هر دو آنها انجام گیرد. کارکرد گرایان مهاجرت را برای هر جامعه امری الزامی و مثبت میدانند، چرا که در روند مهاجرت از طرفی فرد مهاجر خود را با شرایط و تغییرات تطابق داده و از طرف دیگر امر مهاجرت جامعه را به حالت تعادل
میرساند، بنابراین مهاجرت را امری مثبت تلقی میکنند که بواسطه آن جامعه از عدم تعادل رهایی یافته، همچنین فرد از آسیبهای اجتماعی نجات یافته و برابری اجتماعی در جامعه بر قرار میشود. علاوه بر دلایل مهاجرت، کارکرد گرایان اثرات مهاجرت را بر مقصد، مبداء مهاجرت و خود مهاجر نیز مورد بررسی قرار داده و اعتقاد دارند جامعه مقصد در ابتدا مهاجر را در خود جذب کرده و به مرور زمان مهاجر را با جامعه مقصد هماهنگ میسازد، و پس از مدتی فرد مهاجر را همچون دیگر افراد جامعه و تطبیق او با ویژگیهای آن سیستم یا نظام میپذیرد[7].
4- نظریه وابستگی یا عدم توسعه
اين مدل در ديدگاه تضاد يکي از دیدگاه‌های جامعه شناختي تبيين مسائل اجتماعي نضج گرفت. در ديدگاه تضاد جامعه عرصه تضادها و مبارزات طبقاتي است و متغيرهايي مانند روابط حاکميت، تقسيم کار، توزيع نابرابر امکانات اقتصادي و تغييرات و دگرگونی‌های اساسي (انقلاب‌ها) مورد بحث قرار میگیرند. در ديدگاه تضاد تبيين پدیده‌ها و مسائل اجتماعي در مقياس کلان (نظام‌های سياسي اجتماعي) است.
بنابراين در تعيين فرايند مهاجرت، لازم است نخست به مسئله عدم توسعه توجه نمود، زيرا در اين راستا است که روابط نابرابر ساختي و مکاني بين بخشهای مختلف جامعه مد نظر قرار میگیرد.این نظریه پردازان توسعه نیافتگی را عامل اصلی مهاجرت در نظر گرفته و با توجه به همین عامل ، مهاجرت را مورد برسی قرار می دهند. به اعتقاد آنها مهاجرت و توسعه نابرابر باهم در ارتباط هستند، به عبارتی عدم توسعه عامل مهاجرت می باشد و هر چه این توسعه نیافتگی شدت داشته باشد به همان میزان مهاجرت نیز افزایش می یابد ، فراوانی مشاغل در شهرها و دیگر جاذبههای شهر و عوامل دافعه مبداء، شهرها را به مامنی رویایی برای روستاییان بیکار تبدیل کرده و آنان را به مهاجرت ترغیب میسازد، بنابراین مهاجرت معلول توسعه نابرابر بوده و از جهتی همین مهاجرت باعث گسترش نابرابری میشود، با توجه به همین امر باید در بحث مهاجرت به عامل توسعه یافتگی توجه نمود و در بخشهای هر جامعه نابرابری های مکانی و ساختی آن جامعه را در نظر گرفت[8].
يکي از ایده‌های مطرح شده در اين ديدگاه روابط مرکز پيرامون، در امر توسعه کشورهاي توسعه نيافته است که توسط «سميرا امين» ارائه‌شده است. کشورهاي سرمايه داري وضعيت مسلط (مرکز) و کشورهاي توسعه نيافته وضعيت تحت سلطه (پيرامون) را دارند. اين وضعيت در ساختار داخلي کشورها نيز تأثیر گذاشته و سبب به وجود آوردن قطب‌های پيشرفته و توسعه نيافته سرمايهداري (معمولاً در شهرها) و مناطق توسعه نيافته (معمولاً روستاها) گشته است و نوعي عدم تعادل منطقه‌ای را به وجود میآورد. اين امر، باعث مهاجرت و جابه جايي نيروي کار از مناطق روستايي محروم به سوي مناطق شهري پيشرفته می‌گردد.
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 118 |
الف) عوامل رکودي، اين عوامل زماني رخ میدهد که جمعيت روستايي به دليل بهبود نسبي وضح بهداشت و درمان، رشدي بيش از توليدات کشاورزي داشته باشد و لذا نيروي کار اضافي به وجود میآید. اين نيروي کار به علت نبودن اشتغال در روستاها به سوي شهرها مهاجرت می‌نمایند.
ب) عوامل تغييردهنده، اما تغييردهنده موقعي موثرند که روشهای توليد سرمايهداري مدرن در مناطق روستايي نفود کرده باشد و باعث تغيير شیوه‌ها و تکنیک‌های توليد گردد. در اينجا هدف، افزايش بهروري کار از طريق صنايع سرمايه بر است و بنابراين تعداد شاغلين را کاهش داده، سبب مهاجرت نيروي کار اضافه موجود در روستاها می‌گردد.
به طور خلاصه در نظريات وابستگي، مهاجرت امري اجباري است که بر اساس عدم توسعه يک محيط (روستا) نسبت به محيط ديگر (شهر) و وابستگي غير سرمايه داري به بخش سرمايه داري به وجود میآید و يک امر کاملاً استثماري و ادامه آن باعث گسترش هر چه بيشتر توسعه نيافتگي می‌گردد[9].
5- نظریه مهاجرت مایکل تودارو
مایکل تودارو از صاحب نظران مسائل اقتصادی میباشد که با تاکید بر اقتصاد، مهاجرت در کشورهای جهان سوم را مورد بررسی قرار داده است. به نظر او مهاجرت پدیدهای اقتصادی بوده و فرد با بیکاری تصمیم به مهاجرت میگیرد[10]. مهاجران با وجود آگاهی از میزان بالای بیکاری در شهرها و بدلیل درآمد پایین در روستا در مقایسه با دستمزد مورد انتظار در شهرها همچنان به مهاجرت روی میآورند، دستمزد مورد انتظار یعنی دستمزدی که فرد در شهر میتواند احتمالا بدست بیاورد ضرب در فرصتهایی که برای بدست آوردن آن دستمزد دارد، مثلاً اگر فردی در روستا ماهیانه یک میلیون تومان درآمد دارد ولی در شهر میتواند ماهیانه دو میلیون و پانصد هزار تومان درآمد داشته باشد و ضریب بیکاری در شهر بیست درصد باشد یعنی از هر ده نفر هشت نفر میتوانند کار پیدا کنند، بنابراین درآمد مورد انتظار هشت دهم در آمد شهر یعنی از دو میلیون و پانصد هزار تومان، دو میلیون تومان بدست میآورد، پس مهاجرت امری منطقی و به صرفه برای آنان در نظر میآید و اقدام به مهاجرت صورت میگیرد و تا زمانی که ضریب بیکاری در شهر افزایش زیادی نیابد این مهاجرت همچنان ادامه مییابد[11].
6- نظریههای اقتصادی جاذبه و دافعه
نظریههای اولیه در باب تحرکات جغرافیایی انسان به نام مدل های جاذبه و دافعه در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ارائه گردید، در این مدلها نظریه پردازان عمدتا به دو دسته تقسیم میشوند، دسته اول که تاکید آنها بر عوامل دافعه مبداء میباشد و دسته دوم که بر عوامل جاذبه در مقصد تاکید دارند. این نظریه پردازان معتقدند که عوامل اقتصادی نامناسب یا به عبارتی دافعه یک نقطه یا مکان جغرافیایی باعث میشود افراد آن منطقه یا مکان را به قصد دست یابی به شرایط بهتر ترک نموده و به مهاجرت دست بزنند بنابراین دست یابی به شرایط اقتصادی و اجتماعی بهتر دلیل مهاجرت عنوان میشود[11].
7- مبانی تجربی تحقیق
مقالات و کتابهای زیادی در باب مهاجرت وجود دارد که از بیان دوباره آنها خودداری میکنیم اما مطالعات و پژوهش‌های متعددی در زمینه مهاجرت ارائه شده بطوریکه این تحقیقات تا حدود زیادی بر یافتههای تجربی حاکم است که نشان میدهند چگونه شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر مهاجرت تأثیرگذار هستند. در این قسمت، به اختصار چند نمونه از مطالعاتی که در این حوزه صورت گرفته بیان می‌گردد. پائول شاو3 (1975)، به طور کلی انتظارات و توقعات مطابق با شیوه زندگی را به عنوان عامل مهاجرت مطرح نموده است هر چند وی به طور مشخص بیان نکرده است که منظور وی از توقعات چیست و چه عواملی توقعات افراد را در خصوص مهاجرت پوشش میدهند، ولی مدلی به صورت شکل زیر را ارائه نموده است[12].
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 119 |
شکل 1.عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مهاجرت از دیدگاه پائول شاو[13].
شفر4 (1993) نیز، دلایل و عوامل مهاجرت را به صورت مدل زیر نشان داده است[14].
شکل 2.عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مهاجرت از دیدگاه شفر[14]
راجان5 (2021)، در مقاله‌ای به مطالعه تأثیر کووید-19 بر مهاجرت داخلی، بازارهای کار و شهرنشینی در هندوستان پرداخته است. در این پژوهش چنین بیان شده که پاندمی کووید- 19 در سطح جهانی، معضلات و نابسامانی‌های اقتصادی گسترده‌ای ایجاد کرده است. هندوستان از جمله کشورهایی است که به شدت با این بیماری به چالش کشیده شده است. قرنطینه و تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی، باعث از دست رفتن درآمد بسیاری از کارگران مهاجر در شهرها و به ویژه کارگران روز مزد شد. این مسئله در کنار هزینه بالای زندگی در شهرها، باعث بازگشت بسیاری از مهاجران داخلی که از مبدأ روستا به مقصد شهرها مهاجرت کرده بودند، به مبدأ مهاجرت خود بازگردند. به این ترتیب، نرخ شهرنشینی در این کشور، با شیب بسیار ملایم در حال کاهش است.
استاوارز، سندر و سولاک6(2021)، در مقاله‌ای به مطالعه علل و پیامدهای مهاجرت داخلی در کشور آلمان پرداخته‌اند. این پژوهش به روش توصیفی پیمایشی انجام شده و دادههای آن با آزمون رگرسیون تجزیه و تحلیل شده است. طبق یافتههای این پژوهش، عوامل اقتصادی و دستیابی به شغل و درآمد پایدار و مطلوب، از علل عمده مهاجرتهای داخلی در کشور آلمان به ویژه مهاجرت از مبدأ روستا به مقصد شهرهای بزرگ است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که افزایش قیمت مسکن در شهرهای بزرگ آلمان، باعث کاهش نرخ مهاجرت داخلی در این کشور به ویژه مهاجرت روستا شهری شده است. افزایش قیمت مساکن شهری همچنین، منجر به شکل‌گیری روند مهاجرت معکوس از جوامع شهری بزرگ و کلان‌شهرها به سمت روستاها و شهرهای کوچک با هزینه زندگی پایین‌تر شده است.
عدم وجود هماهنگی بین بخشهای کلان، میانی و خرد، فقدان اراده سیاسی لازم برای اجرای طرح‌های آمایش سرزمین و عدم پایش برنامه‌های آمایش سرزمین و توزیع فضایی جمعیت نیز، از دیگر عوامل دخیل در شکل گیری مهاجرتهای داخلی هستند[15].
در باب عوامل مؤثر بر مهاجرت باید گفت امروزه، حجم جابجایی‌های جمعیتی ناشی از گسترش وسایل ارتباطی، تأثیر آنها بر مناطق مهاجرفرست و مهاجرپذیر را تشدید کرده است[16].
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 120 |
در خصوص روند مهاجرت نیز مطالعاتی وجود دارد که روند پژوهی مهاجرت استان کردستان یکی از آنهاست. رحیمی، واعظی و باکویی (1398)، در مقاله‌ای به بررسی و تحلیل روند مهاجرت و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان هریس پرداخته‌اند. در این پژوهش چنین بیان شده که در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی قرار دارد. در شهرستان هریس نیز میزان این مهاجرتها در سالیان اخیر افزایش قابل توجهی داشته است و در همین راستا، این تحقیق به بررسی و تحلیل وضعیت مهاجرت و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان هریس پرداخته است. روش این پژوهش تحلیلی- توصیفی است و برای بررسی و تحلیل موضوع از اطلاعات میزان مهاجرت در سرشماریهای عمومی و اطلاعات خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی- درمانی بهره گرفته شده است. همچنین، برای ارزیابی وضعیت و عوامل اصلی مهاجرت از روشهای کمی (تحلیل عاملی اکتشافی) استفاده شده است. نتایج این ارزیابی حاکی از آن است که شهرستان هریس مهاجرفرستی شدیدی را در بین شهرستانهای استان آذربایجان شرقی داشته است. به گونهای که خالص مهاجرتی این شهرستان در دو دهه گذشته از 6012- نفر در دوره 10 ساله 1375 تا 1385، به حدود 1236- نفر در دوره 5 ساله 1385 تا 1390 و 3589- نفر از 1390 تا 1394 رسیده است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان‌دهنده این است که عامل اقتصادی با مقدار ویژه 51/4 به تنهایی قادر است 64/28% واریانس را تبیین کرده و بیشترین تأثیر را در مهاجرت از این شهرستان داشته است و بعد از آن به ترتیب، عامل فرهنگی اجتماعی، عامل طبیعی و زیست‌محیطی و اداری و خدماتی، بیشترین تأثیر را داشته است. با توجه با آمار و ارقام، میزان مهاجرتها به مرور زمان بیشتر شده که در صورت عدم برنامه‌ریزی مناسب، باعث مشکلات زیادی در سطح شهرستان و شهرهای مقصد خواهد شد.
همچنین آقایاری هیر و حکیمی (1396)، در مقاله‌ای به مطالعه و تحلیل شبکه مهاجرتهای بین استانی در ایران (90-1385) پرداخته‌اند. در این پژوهش، با عنایت به روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با استفاده از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1390)، به تحلیل شبکه و تحلیل شاخه درختی مهاجرتهای بین استانی پرداخته شده است. نتایج تحلیل‌های انجام یافته به صورت نمودارهای تحلیلی ارائه شده و حاکی از وجود چند خوشه اصلی در مهاجرتهای بین استانی است که با میزان جریان متفاوتی شکل گرفته و در نهایت، به شاخه اصلی (استانهای تهران و البرز) می‌پیوندند. بعلاوه، برخی استان‌ها توانسته‌اند نقش منطقه‌ای قابل توجهی در جذب مهاجر از استانهای همجوار ایفا نمایند که شامل استانهای البرز، اصفهان، آذربایجان شرقی، بوشهر و خراسان رضوی است.
ولی الله رستمعلی زاده(1402)، در پژوهشی با عنوان «مروری بر مهاجرتهای داخلی در ایران با تأکید بر عوامل زیست محیطی» معتقد است مهاجرت داخلی همواره با فرایند توسعه در درون کشورها اتفاق می افتد. افراد از مناطق با توسعه پایین و وضعیت اقتصادی و معیشتی و اجتماعی پایین تر به سمت مناطق با توسعه بالا و وضعیت اجتماعی و اقتصادی بهتر حرکت می کنند. در این میان یکی از عوامل مهاجرت در ایران تأثیرات زیست محیطی است که به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و قرار گرفتن کوههای زاگراس و البرز در مسیر حرکت ابرهای باران زا زمینه خشکسالی در مناطق مرکزی ایران را فراهم
مینماید.
سروش فرشچین(1402)، در پژوهشی با عنوان «مخاطرات و مهاجرتهای زیست محیطی(مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان)» معتقد است بحران آب، وجود ریزگرد و کیفیت هوا، تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست، کاهش بارندگی و... به صورت عام جزو مخاطرات زیست محیطی قلمداد میشوند که از یک سو به عواملی چون گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی در سطح فراملی و توسعه ناپایدار در سطح ملی مربوط میشود. نگرانی‌های زیست‌محیطی در حوزه خاورمیانه از این قائده مستثنی نیست و چه بسا با شدت بیشتری در حال وقوع است، به طوری که عواملی چون شدت تغییرات اقلیمی در مناطق خشک، افزایش جمعیت، تغییر در الگوی زندگی، تبدیل شدن آب رودخانه‌ها به یک کالای استراتژیک قدرت و ... به چالش‌های مهم پیش روی کشورهای این منطقه تبدیل شده است.
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 121 |
در ادامه، برخی مطالعات به نسبت میان مهاجرت و توسعه پرداخته اند؛ به طوری که فرامرزیان (1393) در رساله ای با عنوان رابطه مهاجرت و شاخص های توسعه بر اساس سرشماری 1385 و 1390 به بررسی این متغیرها پرداخته است، این تحقیق نشان میدهد که مهاجرتهای داخلی در سطح کلان بر اثر نابرابریهای مکانی ناشی از نابرابری شاخصهای توسعه بوده و در سطح خرد این مهاجرتها بر اثر تصمیمات فردی و رفع نیازهای زندگی فردی
میباشد، بعبارتی هدف این پژوهش نشان دادن اهمیت شاخصهای توسعه بر میزان مهاجرتهای داخلی میباشد، نتایج نشان می دهند که شاخصهای توسعه بیشترین و قدرتمندترین عوامل مهاجرپذیری هر استان بوده است و چنانچه هر استانی از مولفههای توسعه نظیر اشتغال و تحصیلات بیشتر بهرهمند است در نتیجه میزان مهاجر پذیری آن استان نیز بیشتر میباشد.
همچنین قاسمی اردهائی و حسینی راد (1388) در مطالعه (سیاستهای مهاجرت روستا - شهر و ضرورت آن با تاکید بر ایران) با استناد به داده های سرشماری
سالهای 35 تا 85 سیاستهای مهاجرتی روستا - شهر را مورد بررسی و مطالعه قرار دادهاند. یافتههای این مطالعه نشان میدهد که سیاستهای مهاجرت روستا – شهر به مثابه ضرورتی اجتنابناپذیر برای جامعه ایران مطرح است. سیاستهای مهاجرت روستا - شهر در دو دسته، سیاستهای مستقیم و غیر مستقیم قرار میگیرد. بر اساس ارزشیابیهای انجام شده، سیاستهای پیشین در این ارتباط هر یک به گونهای ناکام ماندهاند. بررسی
ریشههای عدم موفقیت سیاستهای مهاجرت روستا - شهر نشان میدهد که در تدوین این سیاستها، باید به حقوق افراد، ابعاد اجتماعی و زیست محیطی، نوع و علل مهاجرت و هماهنگی سیاستهای مهاجرتی با سایر سیاستهای حکومتی توجه شود.
در این میان یافتههای پژوهش‌های متعدد در راستای شناسایی عوامل اثرگذار بر تمایل به مهاجرت از استان خوزستان حاکی از آن است که در بین عوامل پنج گانه شناسایی شده، عامل اقتصادی بیشترین تأثیر را دارد.
همچنین، در میان مؤلفه‌های اقتصادی، ضریب تأثیر بیکاری بر تمایل به مهاجرت از شهرها و روستاهای این استان بیشتر از سایر مؤلفه‌ها میباشد. به عبارتی ضریب این متغیر نشان میدهد که بیکاری در استان خوزستان از فاکتورهای اصلی اثرگذار بر مهاجرت از این استان محسوب میشود[18]
شهپری (1396) و رفیعی و همکاران (1396) نیز، در پژوهش‌ها و مطالعات جداگانه پیرامون علل مهاجرت درون و برون استانی خوزستان نشان دادهاند که انگیزه اصلی اکثر مهاجرتهای درون و برون استانی در استان خوزستان، جستجوی کار یا کار بهتر بوده است. همچنین بر اساس نتایج سرشماری مرکز آمار ایران در سالهای 1390 و 1395، علل جستجوی کار و جستجوی کار بهتر، تاثیرگذارتر از علل دیگر بر مهاجرت از استان خوزستان به سایر نقاط کشور بوده است.
اثرگذاری عامل اقتصادی و خصوصاً بیکاری و درآمد پایین بر تمایل به مهاجرت افراد از استان خوزستان به سایر نقاط کشور، دال بر تأیید نظریه مهاجرتی نئوکلاسیک است که بر تفاوت در دستمزدها و شرایط اشتغال بین مناطق تأکید میکند و در کل، حرکت‌های مهاجرتی را یک تصمیم فردی و عقلایی میداند که با هدف حداکثرسازی درآمد انجام میگیرد. همین عامل منجر به مهاجرت از نواحی با درآمد پایین به نواحی با درآمد بالا میشود که در آن فرد بهره‌ورتر و دارای دستمزد بالاتر است؛ بنابراین عوامل مؤثر بر مهاجرت استان خوزستان با نظریه مهاجرتی نئوکلاسیک در یک راستا است.
همچنین، عوامل اقلیمی جغرافیایی و امنیتی به ترتیب بعد از عامل اقتصادی بیشترین تأثیر را بر مهاجرت از استان خوزستان داشته‌اند و عوامل خدماتی رفاهی و اجتماعی فرهنگی به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار میگیرند. نامساعد بودن شرایط آب و هوایی، وضعیت امنیت اجتماعی در خیابان‌ها و مراکز عمومی، وضعیت خدمات بهداشتی و درمانی و وضعیت امکانات مربوط به گذران اوقات فراغت به ترتیب به عنوان مهمترین مؤلفه‌های عوامل اقلیمی جغرافیای، امنیتی، خدماتی رفاهی و اجتماعی فرهنگی در مهاجرت از استان خوزستان اثرگذار هستند. این نتایج نشان دهنده اهمیت عوامل دافعه استان خوزستان نسبت به عوامل کششی استانهای دیگر در نزد ساکنان این استان است[18].
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 122 |
بارانی (1399)، در پژوهش خود بیان کرده که مجموعه‌ای از عوامل زیست محیطی نظیر خشکسالی و مشکلات اقتصادی ناشی از آن، اعم از بیکاري در مناطق روستایی، درآمد ناچیز در روستاها و فقر روستاییان از مهمترین دلایل بروز مهاجرت روستا شهری به ویژه در روستاهای مرزی کشور در شرایط اقلیمی گرم و خشک است. رحیمی و همکاران (1398) نیز، عوامل اقتصادی را به عنوان مهمترین محرکه‌های مهاجرت بین استانی قلمداد کرده و بعد از آن، مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی اجتماعی، عامل طبیعی و زیست محیطی و اداری و خدماتی را پیش‌بینی کننده مهاجرت بین استانی در ایران میداند. جهان مهین و کریمی (1397)، همچون بارانی (1399)، وجود خشکسالی و تنگناهای زیست‌محیطی را عامل اصلی مهاجرت دانسته که به طور مستقیم (سختی‌ها و دشواری‌های زندگی در محیط کم‌آب) و غیر مستقیم (اثرگذاری بر اشتغال و درآمد، وضعیت اقتصادی، توان اقتصادی برای تأمین امکانات رفاهی، آموزشی، بهداشتی- درمانی و...) منجر به افزایش مهاجرت داخلی به ویژه از مناطق کم آب مرکزی و شرقی، به سمت مناطق شمالی و غربی میشود. آقایاری هیر و حکیمی (1396)، روند مهاجرتهای بین استانی در ایران را مطالعه کرده و چند خوشه اصلی را در این زمینه شناسایی کردند که همگی به شاخه اصلی (استانهای تهران و البرز) خاتمه می‌یابند ؛ بدین معنا که مهاجران از هر نقطه کشور حرکت کرده و پله پله به سوی این دو استان جریان می‌یابند. در پژوهش مهدویان و اسفندیاری (1395)، عوامل اقتصادی و معیشتی، به عنوان مهمترین عوامل شکلدهنده به مهاجرتهای داخلی به ویژه مهاجرتهای روستا شهری شناسایی شده و توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال و حتی کمک‌های مالی نظیر پرداخت یارانه‌های نقدی، به عنوان راهکارهای کاهش مهاجرت داخلی پیشنهاد شده است. در تحقیق فرامرزیان (1393)، نشان میدهد که شاخصهای توسعه بر میزان مهاجرتهای داخلی اهمیت بسزایی دارند و اثر این شاخصهای توسعه بیشترین تاثیر را بر مهاجرپذیری هر استان دارند و استانهای که از مولفههای توسعه نظیر اشتغال و تحصیلات بیشتر بهرهمند است در نتیجه مهاجرپذیرتر میباشند. طیفوری و همکاران (1392) نیز، مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، آموزشی و اجتماعی را به عنوان مهمترین عوامل اثرگذار بر مهاجرتهای بین استانی کشور معرفی کرده‌اند که منجر به مهاجرت به ویژه در قشر جوان با هدف دستیابی به شغل و درآمد بالاتر، تحصیل و دریافت امکانات آموزش عالی، و یا زندگی در محیط توسعه‌یافته‌تر، می‌گردد. در تحقیق میرزامصطفی و قاسمی (1392)، عوامل مژثر بر مهارجت بین استانی کشور در قالب یک مدل جاذبه‌ای مورد بررسی قرار گرفته و مطلوبیت ویژگیهای جمعیتی مقصد، پایین بودن نرخ بیکاری، فاصله جغرافیایی کمتر تا مرکز کشور و پایتخت، همسایگی و نزدیکی به امکانات، تولید ناخالص داخلی و... به عنوان عوامل جذاب شهر مقصد معرفی شده که جمعیت مهاجر را از مبدأ کمتر توسعه یافته به سوی این مقاصد جذب میکند. در تحقیق پناهی و پیشرو (1390)، مشخص میشود که در این تحقیق عوامل فرهنگی و اجتماعی نقش کلیدی در مهاجرت جوانان روستایی به شهر را دارند، همچنین عوامل اقتصادی نیز در مراحل بعدی وکمتری تاثیرگذار بوده اند. شمس‌الدینی و گرجیان (1389) نیز، مجموعه‌ای از عوامل متعدد اقتصادي، اجتماعی و طبیعی را به عنوان محرکه‌های اساسی مهاجرتهای داخلی به ویژه از نوع روستا شهری، معرفی کرده‌اند. مشفق (1389)، در مطالعه مهاجرتهای داخلی و روند تحولات آن در کشور بیان کرده که این دسته از مهاجرتها در گذشته نسبت به حال از شدت بیشتری برخوردار بوده‌اند. در تحقیق قاسمی اردهائی و حسینی راد (1388)، نشان میدهد که سیاستهای مهاجرت روستا - شهر در دو دسته، سیاستهای مستقیم و غیرمستقیم قرار میگیرد و این سیاستهای ناکام ماندهاند و باید به حقوق افراد، ابعاد اجتماعی و زیست محیطی، نوع و علل مهاجرت و
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 123 |
در تحقیق عطاء الهی (1383)، مانند تحقیق قبلی عامل جاذبه مقصد خیلی اثرگذار بوده و عوامل بعدی در اولویتهای کمتری قرار داشتند. وی با اشاره بر عوامل جاذبه مقصد و دافعه مبداء همچنین عوامل شخصی تاکید خود بر عوامل جاذبه را نشان میدهد. در تحقیق احمدی (1383) نیز، عوامل محیطی تاثیر زیادی بر مهاجرت دارد و به عوامل فردی هم اشاره کرده که بین متغیرهای مستقل روانشناختی افراد و میزان وابستگی به خویشاوندان از قبل مهاجرت کرده و گرایش به مهاجرت رابطه معنیداری وجود دارد. و متغیر های دیگر در اولویتهای بعدی قرار میگیرند.
راجان (2021)، معتقد است که مشکلات اقتصادی و معیشتی بزرگ‌ترین عوامل ایجاد انگیزه مهاجرت است. در این پژوهش، مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی گریبان‌گیر جوامع امروزی نظیر قرنطینه ناشی از پاندمی کووید-19 و تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی، به عنوان عامل اصلی پیدایش موج مهاجرت معکوس از شهرهای بزرگ به سوی شهرها و روستاهای کمتر توسعه یافته، معرفی شده است. چرا که این مسئله باعث از دست رفتن درآمد بسیاری از کارگران مهاجر در شهرها و به ویژه کارگران روز مزد شده و در کنار هزینه بالای زندگی در شهرها، باعث بازگشت بسیاری از مهاجران داخلی که از مبدأ روستا به مقصد شهرها مهاجرت کرده بودند، به مبدأ مهاجرت خود بازگردند. استاوارز و همکاران (2021) نیز، عوامل اقتصادی و دستیابی به شغل و درآمد پایدار و مطلوب را از علل عمده مهاجرتهای داخلی به ویژه از نوع روستا شهری دانسته‌اند. هرا و بدر (2012) نیز، معتقدند که مهاجرت با بیکاری رابطه داشته و هر چه بیکاری بیشتر در نتیجه مهاجرت بیشتر بوده است. لامونیکا (2010) نیز، معتقد است متغییر اقتصادی نسبت به دیگر متغیرها تاثیر بیشتری بر مهاجرت دارد. لور و همکاران معتقد هستند عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت را عواملی همچون جمعیت، میزان درآمد و عوامل جغرافیایی میدانند، دیوید کاری بر عوامل اقتصادی تاکید دارد و معتقد است افراد بخاطر امکانات بهتر از روستایی به روستایی با امکانات بهتر یا بالاتر مهاجرت میکنند، اندرسون دلیل مهاجرت به شهر را فقر در روستا میداند، دی دهان نیز عامل معیشت را دلیل مهاجرت می پندارد که خود دلیل توسعه نا برابر میشود.
در کل میتوان گفت که عامل جاذبه مقصد و دافعه مبداء بیشترین تاثیر را در تصمیم گیری برای مهاجرت دارند و در این بین، عوامل اقتصادی نظیر اشتغال و کسب درآمد بشتر، بزرگ‌ترین جاذبه و بیکاری و فقر، بزرگ‌ترین دافعه در مکان‌های مهاجرپذیر و مهاجرفرست هستند.
9- روش پژوهش
با توجه به انواع پارادایم روشناسی در علوم اجتماعی، پژوهش حاضر از نوع کمی میباشد و به روش تحلیل ثانویه انجام گرفته است. استفاده از دادههای خام دو درصد سرشماریهای 1395 مرکز آمار به همراه روشهای پیمایشی میباشد.
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 124 |
10- یافتهها
وضعیت مهاجرفرستی شهرستانهای استان خوزستان طبق اطلاعات گردآوری و دسته‌بندی شده، میزان خالص مهاجرت شهرستانهای استان خوزستان در سال 1395 به شرح جدول زیر است:
[1] . در دهه 1375-1365 به دلیل بازگشت مهاجرین جنگ تحمیلی، استان خوزستان مهاجرپذیر بوده است (هاشمی، 1400: 1).
[2] . Paul Singer
[3] . Paul Shaw
[4] . Shefer
[5] . Rajan
[6] . Stawars, Sander & Sulak
جدول 1. میزان خالص مهاجرت شهرستانهای استان خوزستان (1395)
سطح خالص مهاجرت | شهرستان | خارج شدگان | واردشدگان | جمعیت 1395 | میزان خالص مهاجرتی |
منفی بسیار شدید | مسجد سلیمان | 10296 | 2767 | 113419 | 64/6- |
ایذه | 13369 | 2857 | 198871 | 29/5- | |
باغ ملک | 6570 | 1206 | 105384 | 09/5- | |
منفی بالا | لالی | 1752 | 387 | 37963 | 60/3- |
آبادان | 17510 | 7338 | 298090 | 41/3- | |
خرمشهر | 9027 | 3653 | 170976 | 14/3- | |
اندیکا | 1778 | 285 | 47629 | 13/3- | |
شوشتر | 10157 | 4463 | 192028 | 97/2- | |
هفتگل | 1119 | 517 | 22119 | 72/2- | |
اندیمشک | 10999 | 6589 | 171412 | 57/2- | |
شوش | 6723 | 1874 | 205720 | 36/2- | |
شادگان | 3296 | 381 | 138480 | 10/2- | |
منفی نسبتاً بالا | هندیجان | 1430 | 745 | 38762 | 77/1- |
گتوند | 2564 | 1433 | 65468 | 73/1- | |
دشت آزادگان | 2340 | 539 | 107989 | 67/1- | |
امیدیه | 5235 | 4023 | 92335 | 31/1- | |
بهبهان | 9419 | 7037 | 198247 | 20/1- | |
رامهرمز | 5307 | 3962 | 113776 | 18/1- | |
رامشیر | 1863 | 1319 | 54004 | 01/1- | |
منفی کم | هویزه | 679 | 332 | 38886 | 89/0- |
اهواز | 61663 | 50621 | 1462225 | 76/0- | |
دزفول | 16314 | 14206 | 443971 | 47/0- | |
بندر ماهشهر | 12925 | 11700 | 296271 | 41/0- | |
مثبت | باوئ | 950 | 2039 | 96484 | 13/1 |
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 125 |
طبق اطلاعات جدول 1، میزان خالص مهاجرت همه شهرستانهای استان خوزستان به غیر از یک شهرستان (باوی)، منفی میباشد. در بین شهرستانهای این استان، سه شهرستان (مسجد سلیمان، ایذه، باغ ملک) دارای میزان خالص مهاجرت منفی بسیار شدید هستند؛ نه شهرستان (لالی، آبادان، خرمشهر، اندیکا، شوشتر، هفتگل، اندیمشک، شوش، شادگان) دارای میزان خالص مهاجرت منفی بالا هستند؛ هفت شهرستان (هندیجان، گتوند، دشت آزادگان، امیدیه، بهبهان، رامهرمز، رامشیر) دارای میزان خالص مهاجرت منفی نسبتاً بالا هستند؛ چهار شهرستان (هویزه، اهواز، دزفول، بندر ماهشهر) دارای میزان خالص مهاجرت منفی کم هستند و تنها در شهرستان باوی میزان خالص مهاجرت مثبت است.
نمودار1.میزان خالص مهاجرت شهرستانهای استان خوزستان در سال 1395 را به تصویر کشیده است:
نمودار 1. میزان خالص مهاجرت شهرستانهای استان خوزستان (1395)
میزان مهاجرپذیری شهرستانهای استان خوزستان در سال 1395 در جدول زیر ارائه شده است:
جدول 2. میزان مهاجرپذیری شهرستانهای استان خوزستان (1395)
شهرستان | واردشدگان | جمعیت سال 1395 | میزان مهاجرپذیری |
آبادان | 7338 | 298090 | 48/2 |
اندیمشک | 6589 | 171412 | 84/3 |
اهواز | 50621 | 1462225 | 46/3 |
ایذه | 2857 | 198871 | 44/1 |
بندر ماهشهر | 11700 | 296271 | 95/3 |
بهبهان | 7037 | 198247 | 55/3 |
خرمشهر | 3653 | 170976 | 14/2 |
دزفول | 14206 | 443971 | 20/3 |
دشت آزادگان | 539 | 107989 | 50/0 |
رامهرمز | 3962 | 113776 | 48/3 |
شادگان | 381 | 138480 | 28/0 |
شوشتر | 4463 | 192028 | 32/2 |
مسجد سلیمان | 2767 | 113419 | 44/2 |
شوش | 1874 | 205720 | 91/0 |
باغ ملک | 1206 | 105384 | 14/1 |
امیدیه | 4023 | 92335 | 36/4 |
لالی | 387 | 37963 | 02/1 |
هندیجان | 745 | 38762 | 92/1 |
رامشیر | 1319 | 54004 | 44/2 |
گتوند | 1433 | 65468 | 19/2 |
اندیکا | 285 | 47629 | 60/0 |
هفتگل | 517 | 22119 | 34/2 |
هویزه | 332 | 38886 | 85/0 |
باوئ | 2039 | 96484 | 11/2 |
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 126 |
طبق اطلاعات مندرج در جدول 2، بیشترین میزان مهاجرپذیری متعلق به شهرستان امیدیه (36/4) و کمترین میزان مهاجرپذیری متعلق به شهرستان شادگان (28/0) میباشد. این شهرستانها را بر اساس میزان مهاجرپذیری میتوان در سه دسته مهاجرپذیری کم (0 تا 2)، مهاجرپذیری متوسط (2 تا 3) و مهاجرپذیری بالا (3 تا 5) سطح‌بندی نمود. نمودار 2، سطح‌بندی میزان مهاجرپذیری شهرستانهای استان خوزستان در سال 1395 را نشان میدهد:
نمودار 2. سطح‌بندی میزان مهاجرپذیری شهرستانهای استان خوزستان (1395)
بر اساس نمودار2، میزان مهاجرپذیری در شهرستانهای امیدیه، بندر ماهشهر، اندیمشک، بهبهان، رامهرمز، اهواز و دزفول در سطح بالا، میزان مهاجرپذیری شهرستانهای آبادان، مسجد سلیمان، رامشیر، هفتگل، شوشتر، گتوند، خرمشهر و باوی در سطح متوسط و میزان مهاجرپذیری شهرستانهای هندیجان، ایذه، باغ ملک، لالی، شوش، هویزه، اندیکا، دشت آزادگان و شادگان در سطح کم میباشد.
میزان مهاجرفرستی شهرستانهای استان خوزستان در سال 1395 در جدول زیر ارائه شده است:
جدول 3. میزان مهاجرفرستی شهرستانهای استان خوزستان (1395)
شهرستان | خارج‌شدگان | جمعیت سال 1395 | میزان مهاجرفرستی |
آبادان | 17510 | 298090 | 87/5 |
اندیمشک | 10999 | 171412 | 42/6 |
اهواز | 61663 | 1462225 | 22/4 |
ایذه | 13369 | 198871 | 72/6 |
بندر ماهشهر | 12925 | 296271 | 36/4 |
بهبهان | 9419 | 198247 | 75/4 |
خرمشهر | 9027 | 170976 | 28/5 |
دزفول | 16314 | 443971 | 67/3 |
دشت آزادگان | 2340 | 107989 | 17/2 |
رامهرمز | 5307 | 113776 | 66/4 |
شادگان | 3296 | 138480 | 38/2 |
شوشتر | 10157 | 192028 | 29/5 |
مسجد سلیمان | 10296 | 113419 | 08/9 |
شوش | 6723 | 205720 | 27/3 |
باغ ملک | 6570 | 105384 | 23/6 |
امیدیه | 5235 | 92335 | 67/5 |
لالی | 1752 | 37963 | 62/4 |
هندیجان | 1430 | 38762 | 69/3 |
رامشیر | 1863 | 54004 | 45/3 |
گتوند | 2564 | 65468 | 92/3 |
اندیکا | 1778 | 47629 | 73/3 |
هفتگل | 1119 | 22119 | 06/5 |
هویزه | 679 | 38886 | 75/1 |
باوئ | 950 | 96484 | 98/0 |
طبق اطلاعات مندرج در جدول3، بیشترین میزان مهاجرفرستی متعلق به شهرستان مسجد سلیمان (08/9) و کمترین میزان مهاجرفرستی متعلق به شهرستان باوی (98/0) میباشد.این شهرستانها را بر اساس میزان مهاجرفرستی میتوان در سه دسته مهاجرفرستی متوسط (0 تا 3)، مهاجرفرستی زیاد (3 تا 6) و مهاجرفرستی خیلی زیاد (6 تا 10) سطح‌بندی نمود.
نمودار3، سطح‌بندی میزان مهاجرفرستی شهرستانهای استان خوزستان در سال 1395 را نشان میدهد:
نمودار 3.سطح‌بندی میزان مهاجرفرستی شهرستانهای استان خوزستان (1395)
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 127 |
مهاجران استان خوزستان مقاصد متفاوتی را برای مهاجرت خود انتخاب کرده‌اند. جدول 4، توزیع فراوانی و درصدی مهاجران استان خوزستان بر حسب مقصد مهاجرت در سال 1395 را نشان میدهد:
جدول 4. توزیع فراوانی و درصدی مهاجران استان خوزستان بر حسب مقصد مهاجرت (1395)
ردیف | مقصد مهاجرت | فراوانی | درصد |
1 | خوزستان | 105395 | 8/43 |
2 | اصفهان | 29807 | 4/12 |
3 | تهران | 22645 | 4/9 |
4 | البرز | 11688 | 9/4 |
5 | فارس | 9724 | 0/4 |
6 | بوشهر | 7335 | 0/3 |
7 | لرستان | 6687 | 8/2 |
8 | قم | 5762 | 4/2 |
9 | یزد | 5686 | 4/2 |
10 | رضوی | 5429 | 3/2 |
11 | کرمانشاه | 3380 | 4/1 |
12 | چهارمحال | 3350 | 4/1 |
13 | هرمزگان | 3098 | 3/1 |
14 | مرکزی | 2861 | 2/1 |
15 | کهکیلویه | 2774 | 2/1 |
16 | ایلام | 2308 | 0/1 |
17 | همدان | 2276 | 9/0 |
18 | مازنداران | 1480 | 6/0 |
19 | گیلان | 1318 | 5/0 |
20 | کرمان | 1187 | 5/0 |
21 | کردستان | 1111 | 5/0 |
22 | سیستان | 917 | 4/0 |
23 | سمنان | 869 | 4/0 |
24 | شرقی | 762 | 3/0 |
25 | غربی | 737 | 3/0 |
26 | قزوین | 681 | 3/0 |
27 | گلستان | 467 | 2/0 |
28 | زنجان | 376 | 2/0 |
29 | جنوبی | 273 | 1/0 |
30 | خراسان شمالی | 258 | 1/0 |
31 | اردبیل | 245 | 1/0 |
32 | جمع | 240886 | 100 |
طبق اطلاعات جدول 4، مقصد مهاجرتی قریب به 44 درصد مهاجران استان خوزستان بوده و حدود 56 درصد دیگر مهاجران به سایر استانهای کشور مهاجرت کرده‌اند. بعد از استان خوزستان، استان اصفهان پرتکرارترین مقصد (4/12%) و استانهای اردبیل، خراسان شمالی و جنوبی کم‌تکرارترین مقاصد (هر یک 1/0 %) انتخاب شده توسط مهاجران استان خوزستان بوده‌اند.
جدول5، مقاصد مهاجرتی مهاجران خارج شده از استان خوزستان در سال 1395 را نشان میدهد:
جدول 5. مقاصد مهاجرتی مهاجران خارج شده از استان خوزستان (1395)
استان | تعداد | درصد |
خوزستان | 1807 | 89/43 |
اصفهان | 536 | 02/13 |
تهران | 442 | 74/10 |
البرز | 241 | 85/5 |
فارس | 152 | 69/3 |
یوشهر | 130 | 16/3 |
قم | 127 | 08/3 |
یزد | 87 | 11/2 |
لرستان | 85 | 06/2 |
خراسان رضوی | 81 | 97/1 |
چهارمحال و بختیاری | 58 | 41/1 |
مرکزی | 54 | 31/1 |
همد ان | 36 | 87/0 |
کرمانشاه | 35 | 85/0 |
گیلان | 33 | 80/0 |
مازندران | 33 | 80/0 |
کهکیلویه و بویر احمد | 33 | 80/0 |
هرمزگان | 33 | 80/0 |
کردستان | 21 | 51/0 |
ایلام | 17 | 41/0 |
کرمان | 16 | 39/0 |
قزوین | 12 | 29/0 |
آذربایجان شرقی | 8 | 19/0 |
گلستان | 8 | 19/0 |
اردبیل | 7 | 17/0 |
خراسان جنوبی | 5 | 12/0 |
آذربایجان غربی | 4 | 10/0 |
سیستان و بلوچستان | 4 | 10/0 |
زنجان | 4 | 10/0 |
سمنان | 4 | 10/0 |
خراسان شمالی | 4 | 10/0 |
جمع | 4117 | 100 |
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 128 |
مهاجران خارج شده از استان خوزستان، از مبدأهای متفاوتی مهاجرت کرده‌اند. جدول6، شهرستانهای مبدأ مهاجران خارج شده از استان خوزستان را بر حسب تعداد و درصد فراوانی نشان میدهد:
جدول 6. شهرستانهای مبدأ مهاجران خارج شده از استان خوزستان (1395)
شهرستان مبدأ | تعداد | درصد |
آبادان | 824 | 0/20 |
اهواز | 705 | 1/17 |
اندیمشک | 414 | 1/10 |
امیدیه | 301 | 3/7 |
بندر ماهشهر | 275 | 7/6 |
دزفول | 247 | 0/6 |
خرمشهر | 222 | 4/5 |
شوشتر | 193 | 7/4 |
ایده | 184 | 5/4 |
بهبهان | 177 | 3/4 |
رامهرمز | 109 | 6/2 |
شوش | 89 | 2/2 |
دشت آزادگان | 65 | 6/1 |
باغ ملک | 52 | 3/1 |
گتوند | 46 | 1/1 |
مسجدسلیمان | 41 | 0/1 |
شادگان | 34 | 8/0 |
لالی | 29 | 7/0 |
باوی | 22 | 5/0 |
هندیجان | 18 | 4/0 |
هفتگل | 16 | 4/0 |
اندیکا | 13 | 3/0 |
آغاجاری | 12 | 3/0 |
رامشیر | 11 | 3/0 |
کارون | 11 | 3/0 |
حمیدیه | 5 | 1/0 |
هویزه | 2 | 0/0 |
جمع | 4117 | 100 |
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 129 |
مقاصد مهاجرتی یادشده در فوق، هر یک از اولویت متفاوتی برای مهاجران مبدأهای مهاجرتی مختلف برخوردارند. بیشترین تمایل مهاجران شهرستان امیدیه به مهاجرت به بهمئی و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به گچساران است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان اندیکا به مهاجرت به کوهرنگ و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به لنجان است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان اندیمشک به مهاجرت به خرم‌آباد و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به کرج است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان اهواز به مهاجرت به تهران و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به شاهین‌شهر و میمه است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان ایذه به مهاجرت به اصفهان و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به لنجان است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان آبادان به مهاجرت به شیراز و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به یزد است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان باغ ملک به مهاجرت به کهگیلویه و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به تهران است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان باوی به مهاجرت به اصفهان و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به بروجرد است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان بندر ماهشهر به مهاجرت به تهران و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به بهمئی است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان بهبهان به مهاجرت به بهمئی و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به بویراحمد است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان خرمشهر به مهاجرت به تهران و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به کرج است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان دزفول به مهاجرت به تهران و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به کرج است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان دشت ازادگان به مهاجرت به اردبیل و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به بندرعباس است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان رامشیر به مهاجرت به تهران و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به همدان است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان راهمهرمز به مهاجرت به کهگیلویه و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به شیراز است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان شادگان به مهاجرت به قم و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به اصفهان است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان شوش به مهاجرت به دهلران و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به تهران است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان شوشتر به مهاجرت به اصفهان و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به لنجان است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان گتوند به مهاجرت به کوهرنگ و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به قم است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان لالی به مهاجرت به کوهرنگ و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به فریدون‌شهر است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان مسجد سلیمان به مهاجرت به اصفهان و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به بروجن است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان هفتگل به مهاجرت به اصفهان و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به لردگان است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان هندیجان به مهاجرت به کهگیلویه و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به دلفان است؛ بیشترین تمایل مهاجران شهرستان هویزه به مهاجرت به قم و کمترین تمایل ایشان به مهاجرت به خرم‌آباد است.
در خصوص تعیینکنندههای اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی مهاجرفرستی در استان خوزستان میتوان گفت در بین علل مهاجرتهای استان علت پیروی از خانوار درصد بالایی را به خود اختصاص داده و همچنین علت در جستجوی کار نیز درصد بالایی را شامل میشود و این در حالی است که متاسفانه شهرستانهای اهواز، بندر ماهشهر، آبادان و...که هرکدام قطب صنعتی وپتروشیمی منطقه و حتی کشور می باشند، در غفلت مسئولان همچنان شاهد مهاجرت ساکنان این شهرستانها بعلت بیکاری هستند.
در ادامه، به بهره‌گیری از آزمون رگرسیون، اثرگذاری عوامل مختلف بر مهاجرفرستی شهرستانهای استان خوزستان، مورد آزمون و تحلیل قرار میگیرد.
جدول 7 خلاصه مدل
مدل | R | ضریب تعیین | ضریب تعیین تعدیل شده | خطای معیار تخمین |
1 | 710/0 | 504/0 | 186/0 | 57137/1 |
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 130 |
همچنین نتایج آزمونهای رابطهای نشان میدهد:
افراد جوان بیشتر از افراد دیگر مهاجرت میکنند همچنین بین جنس و وضع مهاجرت رابطه معنادار وجود دارد، افراد متأهل بیشتر از مجردان مهاجرت میکنند. افراد بیکار بیشتر از شاغلین دست به مهاجرت می زنند. همچنین درصد مهاجران مهاجران دارای مدرک تحصیلی ابتدائی، دیپلم و کارشناسی بیشتر از سایر طبقات است.
می توان گفت که نابرابری بین شهرستانی از نظر توسعه ای بین شهرستانهای استان خوزستان بسیار بالاست. که اثر خود برای میزان مهاجرفرستی شهرستانها به خوبی نشان میدهد. بطوریکه هرچه شهرستانها کمتر توسعه یافتهتر، احتمال مهاجرت بیشتر بوده است.
11- نتیجه‌گیری
مهاجرت در هر صورتی که باشد چه از سوی نخبگان و افراد فرهیخته و چه از سوی افراد جویای کار و آن‌هایی که به دنبال حداقل‌هایی از رفاه هستند علل و پیامدهای خاص خود را دارد. دور شدن از زادگاه خویش به اختیار و یا اجبار، میتواند دلایل اقتصادی یا سیاسی و اجتماعی داشته باشد. پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی پدیده مهاجرت در استان خوزستان و علل آن پرداخته است.مهاجرت و جابجایی جمعیت یکی از عوامل مهم اثرگذار بر تغییرات جمعیتی است که خود، تحت تأثیر عوامل متعددی شکل گرفته و نشانگر پویایی انسان است. این پژوهش با هدف مشخص کردن وضعیت و نحوه مهاجرت در استان خوزستان، محاسبه میزان خالص مهاجرت این استان بر اساس آخرین سرشماریهای انجام شده طی دهه‌های اخیر و بررسی انگیزه‌ها و علل مهاجرتهای بین استانی در این استان انجام شده است. ساختار پژوهش مبتنی بر پنج فصل بوده که طی آن به ترتیب، کلیات پژوهش، ادبیات و مبانی نظری و پیشینه تحقیق، روش‌شناسی تحقیق، تجزیه و تحلیل یافتهها و نتیجه‌گیری و پیشنهادها ارائه شده است. فصل پیش رو، آخرین فصل این پژوهش بوده و به بحث پیرامون یافتهها، نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی مبتنی بر دستاوردهای تحقیق، می‌پردازد.
دستاوردهای پژوهش حاکی از آن است که میزان خالص مهاجرت همه شهرستانهای استان خوزستان به غیر از یک شهرستان (باوی)، منفی میباشد. در بین شهرستانهای این استان، سه شهرستان (مسجد سلیمان، ایذه، باغ ملک) دارای میزان خالص مهاجرت منفی بسیار شدید هستند؛ نه شهرستان (لالی، آبادان، خرمشهر، اندیکا، شوشتر، هفتگل، اندیمشک، شوش، شادگان) دارای میزان خالص مهاجرت منفی بالا هستند؛ هفت شهرستان (هندیجان، گتوند، دشت آزادگان، امیدیه، بهبهان، رامهرمز، رامشیر) دارای میزان خالص مهاجرت منفی نسبتاً بالا هستند؛ چهار شهرستان (هویزه، اهواز، دزفول، بندر ماهشهر) دارای میزان خالص مهاجرت منفی کم هستند و تنها در شهرستان باوی میزان خالص مهاجرت مثبت است. بیشترین و کمترین میزان مهاجرپذیری به ترتیب، متعلق به شهرستان امیدیه و شهرستان شادگان میباشد. میزان مهاجرپذیری در شهرستانهای امیدیه، بندر ماهشهر، اندیمشک، بهبهان، رامهرمز، اهواز و دزفول در سطح بالا، میزان مهاجرپذیری شهرستانهای آبادان، مسجد سلیمان، رامشیر، هفتگل، شوشتر، گتوند، خرمشهر و یاوی در سطح متوسط و میزان مهاجرپذیری شهرستانهای هندیجان، ایذه، باغ ملک، لالی، شوش، هویزه، اندیکا، دشت آزادگان و شادگان در سطح کم میباشد. همچنین، بیشترین و کمترین میزان مهاجرفرستی به ترتیب، متعلق به شهرستان مسجد سلیمان و شهرستان باوی میباشد. این شهرستانها را بر اساس میزان مهاجرفرستی میتوان در سه دسته مهاجرفرستی متوسط، مهاجرفرستی زیاد و مهاجرفرستی خیلی زیاد سطح‌بندی نمود. بر این اساس، میزان مهاجرفرستی در شهرستانهای مسجد سلیمان، ایذه، اندیمشک و باغ ملک در سطح خیلی زیاد، میزان مهاجرفرستی شهرستانهای آبادان، امیدیه، شوشتر، خرمشهر، هفتگل، بهبهان، راهرمز، لالی، بندر ماهشهر، اهواز، گتوند، اندیکا، هندیجان، دزفول، رامشیر و شوش در سطح زیاد و میزان مهاجرفرستی شهرستانهای شادگان، دشت آزادگان، هویزه و یاوی در سطح متوسط میباشد. مقصد مهاجرتی قریب به 44 درصد مهاجران استان خوزستان بوده و حدود 56 درصد دیگر مهاجران به سایر استانهای کشور مهاجرت کرده‌اند. همچنین، شهرستان آبادان مهاجرفرست‌ترین شهرستان این استان است.
نتایج حاصل از بررسی عوامل اثرگذار بر مهاجرفرستی استان خوزستان نیز، گویای آن است که در بین عوامل اقتصادی، فاکتور بیکاری، در بین عوامل اجتماعی، فاکتور جوانی جمعیت و در بین عوامل فردی، کلیه فاکتورهای
منابع
1. Shahpari Thani, Daud and Hizbavi, Aziz. (2018). Studying the effect of immigration on Kash population growth in Khuzestan province during the period (1996-2011). Social Development Quarterly (formerly Human Development), 13(3): 145-162.
2. Hosseini, Qurban; Sadeghi, Rasool; Ghasemi Ardahai, Ali and Rostamalizadeh, Walialeh. (2017). Changes in the trends and patterns of internal migration in the provinces of Iran. Regional Planning Quarterly, 8(31): 1-18.
3. Mirza Mustafa, Seyyed Mehdi and Ghasemi, Parvaneh. (2012). Factors affecting provincial migrations using the
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 131 |
یافتههای این پژوهش با یافتههای بارانی (1399)، رحیمی و همکاران (1398)، جهان مهین و کریمی (1397)، مهدویان و اسفندیاری (1395)، میرزامصطفی و قاسمی (1392)، هرا و بدر (2012)، لامونیکا (2010)، لور و همکاران (2009) و اندرسون (2002)، اثر معنادار متغیرهای کلان منطقه ای از جمله جوانی جمعیت، نرخ بیکاری و میزان شهرنشینی بر میزان مهاجر فرستی همسو می باشد.
عوامل اقتصادی و اجتماعی متعددی بر مهاجرفرستی مکان‌های جغرافیایی تأثیرگذارند. رحیمی و همکاران (1398) عوامل اقتصادی را به عنوان مهمترین محرکه‌های مهاجرت بین استانی قلمداد کرده و بعد از آن، مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی اجتماعی، عامل طبیعی و زیست محیطی و اداری و خدماتی را پیش‌بینی کننده مهاجرت بین استانی در ایران میداند عدم وجود شغل و وضعیت اقتصادی نامطلوب ناشی از آن، از محرک‌های اصلی مهاجرت است[19]. بیکاری به ویژه در مناطق روستایی، عامل اصلی مهاجرت است[ 20، 21].
gravity model. Financial and Economic Policy Quarterly, 1(3): 71-96.
4. Hashemi, Seyyed Lotfollah. (2021). Investigation of immigration in Khuzestan province. Statistics and Information Office of Tehran Governorate.
5. Educational research and planning organization. (2016). Khuzestan province. Tehran: Iran textbook publishing company. The seventh edition.
6.Center for Population and Housing Statistics 2015.
7. Lehsaizadeh, Abdul Ali (2016). Opinions on immigration. Shiraz: Navid Shiraz Publications.
8. Kolivand, Zahra. (2018). Investigating and analyzing rural migrations and its relationship with the formation of informal jobs with an emphasis on economic dimensions; Case example: Mohammadabad neighborhood of Qarchak city. Supervisor: Mohammad Salmani Moghadam. Master's Thesis, Geography and Urban Planning, Faculty of Geography and Environmental Sciences, Hakim Sabzevari University.
9. Naqdi, Asadalah (2013). Marginalization, theories, methods and case studies, critical evidence of sociologists.
10. Abbaspour, Saber. (2018). The effect of the special value of Qeshm city brand on citizenship identity and the desire to migrate and the quality of life of citizens. Supervisor: Vahid Makizadeh. Master's Thesis, Department of Management, Hormozgan University.
11. Ghanbari, Elham. (2015). Comparison of identity styles and stress coping styles between educated Iranian immigrants living in Australia and educated non-immigrants. Supervisor: Azizullah Tajik Esmaili. Master's Thesis, Department of General Psychology, Faculty of Psychology, Kharazmi University.
12. Paul Shaw, R. (1975). Migration theory and fact: A review and bibliography of current literature. New York: Regional Science Research Institute.
13. Mahmoudian, Sirajuddin and Mahmoudian, Hossein. (2017). The contexts of the family migration plan by immigrant women living in Tehran province. Quarterly Journal of Iranian Demographic Society, 13(25): 9-22.
14. Shefer D., & Steinvortz L. (1993). Rural-to-urban and urban-to-urban migration patterns in Colombia. Habitat
تعیینکنندههای تمایل به مهاجرت جوانان .../ شهلا کاظمیپور و همکاران 132 |
15. Mushfaq, Mahmoud and Hosseini, Qurban. (2012). Optimal population distribution and immigration policies in Iran: prioritizing global experiences from the perspective of Iranian experts. Journal of General Studies, 1(1): 9-31.
16. Abbasi Shawazi, Mohammad Jalal. (2016). Developments and population situation in the Islamic Republic of Iran. Tehran: Institute of Comprehensive and Specialized Population Studies and Management.
17. Mushfaq, Mahmoud and Khazaei, Masoumeh. (2014). An analysis of the characteristics and determinants of women's independent migration in Iran. Women's Strategic Studies Quarterly, 17(67): 124-85.
18. Mahmoudian, Hossein and Shahpari Thani, Daud. (2017). Identifying and prioritizing the factors affecting people's desire to migrate from Abadan using multi-criteria decision making techniques. Quarterly Journal of Iranian Demographic Association, 13(26): 118-89.
19.Rahimi, Akbar; Waezhi, Musa and Bakui, Madeh. (2018). Investigating and analyzing the immigration process and factors affecting it in Harris city. Regional Planning Quarterly, 9(34): 108-116.
20. Jahan Mohin, Majidreza and Karimi, Majidreza. (2017). Investigating factors affecting internal migrations and ways to register them. 11th International Conference of Psychology and Social Sciences, Tehran.
21. Rainy, rare. (2019). Investigating factors affecting migration from village to city in the border region of Sistan. Sistan and Baluchistan Police Science Scientific Journal, 11(34): 73-96.
