نقد و بررسی دیدگاه متکلمین درباره خلق اعمال بر اساس نظریه صدر المتألهین شیرازی
الموضوعات :
عذرا یوسفی
1
(دانشگاه پیام نور، قم)
سیدحسن بطحایی
2
(دانشگاه پیام نور، تهران)
محمدرضا متقیان
3
(دانشگاه پیام نور، تهران)
روح الله نادعلی
4
(دانشگاه پیام نور، تهران)
الکلمات المفتاحية: خلق اعمال, جبر, اختیار و اراده, صدرالمتألهین, ابوالحسن اشعری, معتزله,
ملخص المقالة :
مسئله «جبر و اختیار» از مسائل مهم کلامی و فلسفی افعال اختیاری انسان است. اندیشمندان کوشیدند هر کدام بنا به مبانی و پیش فرض های دینی، علمی و معرفتی خود به تبیین حقیقت و ابعاد این مسئله بپردازند. برخی به نظریه جبر و برخی دیگری به نظریه های اختیار گرایش پیدا کردند. متکلمین اشاعره با اذعان به توحید افعالی، بر این باورند که همه افعال بندگان مخلوق خداوند است و انسان تنها کسب کننده فعلی است که خداوند آن را به دست انسان ایجاد می‌کند. معتزله به انگیزه نفی بدی‌ها از خداوند منکر صدور فعل عبد از خدا شده‌اند و منشأ افعال اختیاری را عبد می‌دانند. صدرالمتألهین با استفاده از دلایل عقلی و مبانی وحیانی، درصدد جمع اختیار انسان و توحید افعالی برآمده است. در این پژوهش بیان مبانی اشاعره و مبانی معتزله درباره افعال اختیاری انسان است و تحلیل و نقد آن مبانی ملاصدرا درباره افعال اختیاری انسان تبیین می‌شود و رابطه آن با توحید افعالی با توجه به دلایل عقلی و نقلی مورد تحلیل و پژوهش قرار می‌گیرد.مقاله به این رهاورد خواهد رسید که دیدگاه معتبر نزد امامیه دیدگاه ملاصدرا است.
قرآن کریم
نهج البلاغه
اصفهانی، محمد حسین (۱۴۳۴ق)، نهایه الدرایه فی شرح الکفایة، موسسه آل البیت(ع).
بدوی، عبد الرحمان (1۳۸۹)، ترجمه اندیشه‌های کلامی در اسلام، ترجمه حسین صابری مشهد مقدس: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
برنجکار، رضا (۱۳۸۱)، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،قم: موسسه فرهنگی طه.
تفتازانی، سعدالدین. (۱۴۰۹ ق)، شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی.
جهانگیری، محسن (۱۳۸۳)، محی الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
رازی، فخر الدین (۱۳۴۱)، البراهین فی علم الکلام،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سبحانی، جعفر (1385)، بحوث فی الملل و النحل، قم: موسسه امام صادق(ع).
ـــــــــــــــــــ (۱۳۸۷)، جبر و اختیار، موسسه امام صادق (ع).
سعیدی مهر (۱۳۷۴)، علم پیشین الهی اختیار انسان، تهران: موسسه فرهنگی اندیشه.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم ( ۱۳۶۷)، الملل و النحل، چاپ محمدبن فتح‌الله بدران، افست قم.
طباطبایی، محمد حسین (۱۴۱۷ق)،. المیزان، قم: مکتب بد النشر الاسلامی.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1404ق)، اسفار اربعه،قم: مکتب المصطفوی.
ـــــــــــــــــــ (بی تا)، رساله قضا و قدر، چاپ سنگی، قم:مکتب المصطفوی.
ــــــــــــــــــ (1357)، المبداوالمعاد.تهران: انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران
عبدالوهاب ابن احمد ابن علی الشعرانی (۱۳۰۵ ق)، الیواقیت و الجواهر فی بیان عقاید الاکابر، مصر: الازهریه.
غزالی، محمد (۱۳۶۱)، تهافت الفلاسفه ترجمه علی اصغر حلبی تهران مرکز نشر دانشگاهی.
علامه حلی، حسین ابن یوسف (۱۳۸۲)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: موسسه امام صادق (ع).
قاضی عبدالجبار، احمد ( 1962-1965م)، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، قاهره: دار المصریه.
قربانی، زین العابدین (1375)، جبر و اختیار(به انضمام رساله خلق الاعمال)، نشر سایه.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۷۷)، آموزش عقاید، تهران: نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــــــــــ (۱۳۹۰)، آموزش فلسفه، قم: انتشارات موسسه امام خمینی.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۹)، مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
ـــــــــــــــــــ (بی تا)، انسان و سرنوشت،قم: انتشارات صدرا.
قدردان فراملکی، محمد حسن (1384)، نگاه سوم به جبر و اختیار، سازمان انتشارات و پژوهش های فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسوی خمینی، روح الله (۱۳۶۲)، طلب و اراده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 362 ـ 337
نقد و بررسی دیدگاه متکلمین درباره خلق اعمال
بر اساس نظریه صدر المتألهین شیرازی
عذرا یوسفی 1
سیدحسن بطحایی 2
محمدرضا متقیان 3
روح الله نادعلی 4
چکيده
مسئله «جبر و اختیار» از مسائل مهم کلامی و فلسفی افعال اختیاری انسان است. اندیشمندان کوشیدند هر کدام بنا به مبانی و پیش فرض های دینی، علمی و معرفتی خود به تبیین حقیقت و ابعاد این مسئله بپردازند. برخی به نظریه جبر و برخی دیگری به نظریه های اختیار گرایش پیدا کردند. متکلمین اشاعره با اذعان به توحید افعالی، بر این باورند که همه افعال بندگان مخلوق خداوند است و انسان تنها کسب کننده فعلی است که خداوند آن را به دست انسان ایجاد می‌کند. معتزله به انگیزه نفی بدی‌ها از خداوند منکر صدور فعل عبد از خدا شده‌اند و منشأ افعال اختیاری را عبد می‌دانند. صدرالمتألهین با استفاده از دلایل عقلی و مبانی وحیانی، درصدد جمع اختیار انسان و توحید افعالی برآمده است. در این پژوهش بیان مبانی اشاعره و مبانی معتزله درباره افعال اختیاری انسان است و تحلیل و نقد آن مبانی ملاصدرا درباره افعال اختیاری انسان تبیین می‌شود و رابطه آن با توحید افعالی با توجه به دلایل عقلی و نقلی مورد تحلیل و پژوهش قرار می‌گیرد.مقاله به این رهاورد خواهد رسید که دیدگاه معتبر نزد امامیه دیدگاه ملاصدرا است.
واژگان کلیدی
خلق اعمال، جبر، اختیار و اراده، صدرالمتألهین، ابوالحسن اشعری، معتزله.
[1] . دانشجوی دکتری، رشته معارف اسلامی، گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه پیام نور، قم، ایران.
Email: azra.yousefi@gmail.com
[2] . دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران. ایران. (نویسنده مسئول)
Email: bathaei@pnu.ac.ir
[3] . استادیارگروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
[4] . استادیارگروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
Email: nadali@pnu.ac.ir
تاریخ دریافت: 11/1/1402 پذیرش نهایی: 17/4/1402
