جستاری در تطور تاریخی و شبهه شناسی ادبی قرآن کریم
الموضوعات :کرامت میری 1 , سید محسن میرباقری 2 , مژگان سرشار 3
1 - دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران
3 - دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران
الکلمات المفتاحية: شبهه, تعارض, اختلاف ادبی, ناسازگاری ادبی,
ملخص المقالة :
مسلمانان اعتقاد دارند که قرآن کلام خداست لکن منتقدان قرآن همواره درصدد ایجاد شبهاتی، علیه این کتاب آسمانی بوده اند تا نسبت به الهی بودن قرآن تردید ایجاد نمایند. با توجه به گسترش این شبهات در سده های اخیر و زمینه های پیدایش این شبهه، در این مقاله به روش توصیفی، تحلیلی ضمن تبیین شبهه ادبی و عوامل بروز و ظهور آن، سیر پیدایش و تطور چنین شبهه ای در پنج دوره از عصر نزول تا دوره متاخران مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین یافته های این پژوهش عبارتند از: درعصر نزول تدبیر پیامبر(ص) راه هرگونه شبهه افکنی را مسدود کرده بود، ضمن اینکه عدم تدوین قواعد زبان عربی در آن زمان طرح چنین شبهه ای را منتفی میکرد. در دوره ائمه(ع) وصحابه عواملی همچون؛ پدیده اختلاف قرائت، ضعف در خط عربی، وجود آیات متشابه و الفاظ مشکله، زمینه ساز بروز مناقشات ادبی در این عصر گردید، که با پاسخ صحابه و تدبیر ائمه(ع) مواجه شد. با فاصله گرفتن از عصر نصوص بدلیل گسترش فتوحات، افزایش تازه مسلمان شده ها و دشمنی زنادقه شبهات ادبی افزایش پیدا کرده، اندیشمندان اسلامی تلاش کردند در لابه لای تالیفات خود به این شبهات پاسخ دهند. در دوره متاخران بی توجهی به قواعد ادبی و نگاه خصمانه برخی مستشرقان، شبهات ادبی در قالبی جدید توسعه یافته است.
ابوعبيده، معمر بن مثنى (1381)، مجاز القرآن، 2جلد، مكتبة الخانجي، قاهره، چاپ1.
ابو عمرودانی، عثمان بن سعيد (بىتا)، المقنع في رسم مصاحف الأمصار مع كتاب النقط، قاهره، الكليات الازهريه.
امین، احمد (1993م)، فجر الاسلام، مصر، الاعتماد، چاپ2.
المطعني، عبدالعظيم محمد ابراهيم (1413ق)، افترائات المستشرقين علي الاسلام، قاهره، مكتبه وهب، چاپ1.
باغبانی ، رضوانی و دیگران (1391)، اعجاز ادبی و سیر تطور آن، لسان مبین، سال سوم، دوره جدید شماره 7.
بامبا، آدم (1436ق)، المستشرقون و دعوی الاخطاء اللغویه فی القران الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ1.
بلاشر، رژیس (1378)، درآستان قرآن، ترجمه محمود رامیار، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، انوار تنزیل و اسرار تاویل، بیروت، دار الاحیاء تراث العربی.
خویی، سيد ابو القاسم(1385)، مرزهاى اعجاز، ترجمه جعفر سبحانى، قم، موسسه امام صادق، چاپ اوّل.
خویی، سید ابو القاسم (1395)، البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، دارالزهراء.
دره حداد، یوسف (1993م)، نظم القرآن و الکتاب، بیروت، المکتبه البولسیه.
دينوري ابن قتيبه، عبدالله بن مسلم (1390)، تاويل مشكل القرآن، مترجم محمد حسن بحری، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم.
رازي، فخرالدين محمدبن عمر (1420ق)، مفاتيح الغيب، بيروت، دار احياء التراث العربي، چاپ3.
راميار، محمود (1369)، تاريخ قرآن، تهران، امير كبير، چاپ3.
زحیلى، وهبه (1411ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة، 32جلد، دمشق، دار الفکر، چاپ2.
زرقانی، محمد عبدالعظیم (1385)، ترجمه مناهل العرفان، مترجم محسن آرمين، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، چاپ1.
زركشى، محمد بن عبد الله (1410)، البرهان في علوم القرآن، 4 جلد، بیروت، دار المعرفة، چاپ1.
زمانی، محمدحسن (1398)، مستشرقان و قرآن، قم، نشر بوستان کتاب، چاپ2.
زمخشرى، محمود بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، 4جلد، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ3.
سها (1393)، نقد قرآن، ویرایش دوم، www.azadieiran2.wordpress.com.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (1382)، الاتقان فی علوم قرآن، مترجم سید مهدی حایری، امیرکبیر، چاپ4.
شراره، عبدالجبار (1416ق)، بحوث فی القرآن الکریم، قم، جامعه ی مدرسین، چاپ 1.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1362)، ملل و نحل، ترجمه مصطفی خالقداد هاشمی، تهران، نشر اقبال، چاپ3.
طباطبايي، سيد محمد حسين (1417ق)، الميزان في تفسير القرآن، قم، انتشارات اسلامي جامعه ي مدرسين.
طبرسى، فضل بن حسن (1379)، ترجمه تفسیر مجمع البیان، 27جلد، تهران، فراهانى، چاپ3.
طبرسى، احمد بن على (1381)، الإحتجاج، ترجمه جعفرى، تهران، چاپ: اول.
طنطاوی ، محمد (1119)، نشأة النحو وتاريخ اشهر النحاة، چاپ دوم قاهره دارالمعارف.
طوسی، محمدحسین (1407ق)، التهذیب الاحکام، تهران، درالکتب الاسلامیه، چاپ 4.
طوسى، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن،10جلد، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
عربی، هاشم (1914م)، تذییل مقاله فی الاسلام، انکلیزیه امریکانیه ببولاق، چاپ3.
فراء، ابوزکریا یحیی بن زیاد (1980)، معانی القرآن، چاپ اول، دار المصریه للتالیف و الترجمه، مصر.
قاضی، عبد الفتاح عبد الغنى (1426ق)، القراءات فی نظر المستشرقین والملحدین،1جلد، قاهره، دارالسلام، چاپ1.
قرطبى، محمد بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، 20جلد، تهران، ناصر خسرو، چاپ1.
كاشفى، حسين بن على (1379)، جواهر التفسير، تهران، مركز پژوهشى ميراث مكتوب، چاپ1.
کریمی نیا، مرتضی (1382)، نقدی بر کتاب قرائت آرامی سریانی قرآن ، مجله ترجمان وحی، سال هفتم، شماره2.
كلينى، محمد بن يعقوب (1407ق)، الكافي، تهران، دار الکتب الإسلامية، چاپ4.
گلدتسیهر، ایگناس (1403ق)، العقیدة و الشریعة فی الاسلام، ترجمه محمد یوسف موسی، دار الرائد العربی، بیروت.
گلدتسیهر، ایگناس (1383)، مذاهب التفسیر الاسلامی، با ترجمه ناصر طباطبایی، تهران، چاپ ققنوس.
مجلسي، محمد باقر (1403ق)، بحارالانوار،110جلد، بيروت، دار احياء التراث العربي.
معرفت، محمدهادى (1381)، علوم قرآنى، موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهيد، قم، چاپ چهارم.
معرفت، محمد هادی (1385)، نقد شبهات پيرامون قرآن كريم، ترجمه حسن حكيم باشي، قم، موسسه تمهيد، چاپ1.
معرفت، محمدهادى (1429ق)، التمهید فی علوم القرآن، 10جلد، قم، موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید، چاپ2.
موسی، محمدیوسف (1433ق)، القران والفلسفه، دار الکتاب، بیروت.
نولدکه، تئودور (2004م)، تاریخ القرآن، سه جلد، بیروت، دارالنشر، چاپ1.
همدانی، قاضی عبدالجبار بن احمد (1962م)، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، قاهره، مطبعه دارالکتب المصریه.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 314 ـ 293
جستاری در تطور تاریخی و شبهه شناسی ادبی قرآن کریم
کرامت میری 1
سید محسن میرباقری 2
مژگان سرشار 3
چکيده
مسلمانان اعتقاد دارند که قرآن کلام خداست لکن منتقدان قرآن همواره درصدد ایجاد شبهاتی، علیه این کتاب آسمانی بوده اند تا نسبت به الهی بودن قرآن تردید ایجاد نمایند. با توجه به گسترش این شبهات در سده های اخیر و زمینه های پیدایش این شبهه، در این مقاله به روش توصیفی، تحلیلی ضمن تبیین شبهه ادبی و عوامل بروز و ظهور آن، سیر پیدایش و تطور چنین شبهه ای در پنج دوره از عصر نزول تا دوره متاخران مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین یافته های این پژوهش عبارتند از: درعصر نزول تدبیر پیامبر(ص) راه هرگونه شبهه افکنی را مسدود کرده بود، ضمن اینکه عدم تدوین قواعد زبان عربی در آن زمان طرح چنین شبهه ای را منتفی میکرد. در دوره ائمه(ع) وصحابه عواملی همچون؛ پدیده اختلاف قرائت، ضعف در خط عربی، وجود آیات متشابه و الفاظ مشکله، زمینه ساز بروز مناقشات ادبی در این عصر گردید، که با پاسخ صحابه و تدبیر ائمه(ع) مواجه شد. با فاصله گرفتن از عصر نصوص بدلیل گسترش فتوحات، افزایش تازه مسلمان شده ها و دشمنی زنادقه شبهات ادبی افزایش پیدا کرده، اندیشمندان اسلامی تلاش کردند در لابه لای تالیفات خود به این شبهات پاسخ دهند. در دوره متاخران بی توجهی به قواعد ادبی و نگاه خصمانه برخی مستشرقان، شبهات ادبی در قالبی جدید توسعه یافته است.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: molkemalakoot@gmail.com
[2] . دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: dr.mirbagheri1401@gmail.com
[3] . استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: sarshar2008@gmail.com
تاریخ دریافت: 12/3/1402 پذیرش نهایی: 14/6/1402
