بررسی تحولات حدیثی شیعه درحوزه شرح الحدیث وفقه الحدیث در قرن یازدهم هجری با تکیه بر شروح ملاصدرا و ملاصالح مازندرانی برکتاب اصول کافی
الموضوعات :
اعظم خدامی پور
1
,
قاسم فائز
2
,
سید محمد رضوی
3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
2 - دانشگاه تهران
3 - دانشگاه آزاد تهران مرکزی
الکلمات المفتاحية: قرن یازدهم, شرح حدیث, اصول کافی, ملاصدرا, ملاصالح مازندرانی,
ملخص المقالة :
با شکل گیری صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه و به دنبال آن درخواست از علما جهت نشر معارف، بستر مناسبی در قرن یازدهم شكل گرفت. بیش از هشتاد درصد شروح کتب اربعه از جهت کمی و کیفی در این زمان نگاشته شد که در این میان اصول کافی بیشتر از کتب دیگر مورد توجه قرار گرفته است.اگرچه ملاصدرا در فلسفه و علوم عقلى شهره است ولى او را بايد يكى از اولين شارحان حديث شمرد. نگاه دقيق او به روايات اعتقادى موجب شد كه نگاه نقلى و تعبدى صرف به متون تغيير كند. به گفته علامه شعرانى، اين شرح تأثيرى ژرف بر شروح پس از خود گذاشته و آنها را متحول ساخته است. ملا صالح مازندرانى نیز وبعد از ملاصدرا بر اصول كافى شرح نوشته است. این مقاله باروش تحلیلی،توصیفی وتطبیقی به بررسی بسترهای موثر در نگارش آثار حدیثی در قرن یازدهم می پردازد تا با تحلیل روشهای فقه الحدیثی شروح ملاصدرا و ملاصالح آشکار سازد که فعّالیت‌های حدیثی این دوره فقط از جهت کمی زیاد نبوده و از جهت کیفیت هم دارای غنا است.استفاده از قواعد منطق ومباحث فلسفی وعقلی،رویکردتاویلی ونقلی، توجه به نقل معنا ورفع تعارض روایات از ویژگیهای بارز این شروح است.
القرآن کریم، ترجمه: ابوالفضل بهرام پور(1396ش)، تهران، انتشارات اسوه
نهج البلاغه، ترجمه: دشتی
آغا بزرگ تهرانی، محمد بن حسن (1403ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء.
استرآبادی، محمدامین (1426ق)، الفوائد المدنية و بذيله الشواهد المكية (المسائل الظهيرية، جوابات المسائل الظهيرية)، قم، ناشر: مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين.
ابوریه، محمود (1420ق)، اضواء علی السنه المحمدیه أو دفاع عن الحدیث،قم،مدرسه موسسه انصاریان.
ابن بابویه،محمد بن علی (1420ق)، من لایحضرالفقیه،قم، دفترانتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اداک،صابر؛سهیلا،اسدی (1393ش)، فصلنامه مسکویه، سال 8، شماره26.
بیدهندی،محمد (1383ش)، بررسی وتحلیل تعاملات تاویلی ملاصدرا در کتاب و سنت، خردنامه صدرا، شماره 88..
بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعيل بن ابراهيم (1401ق)، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر.
حرعاملی، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم، موسسه¬ی آل البیت.
حاتمی، فاطمه (1382ش)، وقف نامه ی مدرسه مقیمیه، فصلنامه ی وقف میراث جاویدان، ص11.
خواجوی، محمد (1388ش)، شرح اصول کافی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دهقانی، محسن، ترجمه و شرح نهایه الحکمه، علامه سیدمحمدحسین طباطبائی، قم، نشر بوستان کتاب قم.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1301ق)، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم، بیروت (1412 ق).
سبحانی تبریزی (1420)، اصول الحدیث واحکامه فی علم الدرایه، قم، دفتر موسسه امام صادق(ع).
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1384ش)، شرح الاصول الکافی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
طيب حسيني، سيد محمود (1399ش)، درآمدي بر دانش مفردات، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1390ش)، بدایه الحکمه، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
عاشوری تلوکی،نادعلی (1380ش)، دیدگاههای حدیثی ملاصدرا درشرح اصول کافی، مجله علوم قرآن وحدیث شماره 19.
فيض كاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی (1406 ق)، الوافي، اصفهان، مكتبة الإمام أمير المومنين علي(ع).
قطب‌الدين راوندی، سعيد بن هبة الله (1409 ق)، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی (ع) .
کارگر، رحیم (1388ش)، مهدویت (دوران ظهور)، قم، دفتر نشر معارف.
کلینی، محمد بن يعقوب (1385ش)، الکافی،تصحیح: سید محمد خامنه ای، تحقیق و مقدمه: سید مهدی رجائی، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
كلينی، محمد بن يعقوب (1392 ق )، الكافي، ترجمه وشرح: محمدباقرکمره ای، تهران، مکتبة الإسلاميه).
_______(1362ش)، الکافی، مترجم: سید جواد مصطفوی، تهران، انتشارات اهل‌بیت(ع).
_______(1407ق)، الکافی، المحقق و المصحح: على اكبر غفاري و محمد آخوندي، تهران دارالکتب الاسلامیه.
مازندرانی، ملاصالح (1421ق)، شرح اصول کافی، بیروت:دارالاحیاء التراث العربی.
مفید، محمدبن محمد (1413ق)، الاختصاص، قم،الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد.
مدرس تبریزی،محمدعلی (1374ش)، ریحانه الادب،تهران، انتشارات خیام.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی .
مجلسی،محمدباقر (1414ق)، لوامع صاحبقرانی،قم،نشر اسماعیلیان.
مطهری، مرتضی (1368ش)، آشنایی با علوم اسلامی،تهران،انتشارات صدرا.
مدیرشانه چی، کاظم ( 1362)، علم الحدیث و درایة الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ميرداماد، محمد باقر بن محمد (۱۰۴۱ق)، الرواشح السماويه في شرح الاحاديث الاماميه، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
نوری، میرزاحسین (1320ق)، مستدرک الوسائل، قم، نشر آل بیت(ع).
نوری، حسين بن محمدتقی (1408 ق)، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، بيروت، مؤسسة آل البيت (ع).
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 162 ـ 137
بررسی تحولات حدیثی شیعه درحوزه شرح الحدیث وفقه الحدیث
در قرن یازدهم هجری
با تکیه بر شروح ملاصدرا و ملاصالح مازندرانی برکتاب اصول کافی
اعظم خدامی پور 1
قاسم فائز 2
سید محمد رضوی 3
چکيده
با شکل گیری صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه و به دنبال آن درخواست از علما جهت نشر معارف، بستر مناسبی در قرن یازدهم شكل گرفت. بیش از هشتاد درصد شروح کتب اربعه از جهت کمی و کیفی در این زمان نگاشته شد که در این میان اصول کافی بیشتر از کتب دیگر مورد توجه قرار گرفته است.اگرچه ملاصدرا در فلسفه و علوم عقلى شهره است ولى او را بايد يكى از اولين شارحان حديث شمرد. نگاه دقيق او به روايات اعتقادى موجب شد كه نگاه نقلى و تعبدى صرف به متون تغيير كند. به گفته علامه شعرانى، اين شرح تأثيرى ژرف بر شروح پس از خود گذاشته و آنها را متحول ساخته است. ملا صالح مازندرانى نیز وبعد از ملاصدرا بر اصول كافى شرح نوشته است.
این مقاله باروش تحلیلی،توصیفی وتطبیقی به بررسی بسترهای موثر در نگارش آثار حدیثی در قرن یازدهم می پردازد تا با تحلیل روشهای فقه الحدیثی شروح ملاصدرا و ملاصالح آشکار سازد که فعّالیت‌های حدیثی این دوره فقط از جهت کمی زیاد نبوده و از جهت کیفیت هم دارای غنا است.استفاده از قواعد منطق ومباحث فلسفی وعقلی،رویکردتاویلی ونقلی، توجه به نقل معنا ورفع تعارض روایات از ویژگیهای بارز این شروح است.
واژگان کلیدی
قرن یازدهم، شرح حدیث، اصول کافی، ملاصدرا، ملاصالح مازندرانی.
[1] . دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: a.khodami.1395@gmail.com
[2] . استاد تمام گروه علوم قرآن و حدیث،دانشگاه تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: ghfaez@ut.ac.ir
[3] . استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: Dsmrazavi@yahoo.com
تاریخ دریافت: 17/11/1401 پذیرش نهایی: 27/3/1402
