رهیافتی به مؤلفه های هویت دینی زن مسلمان با تاکید برسیره فاطمی (س)
الموضوعات :لیلا وطنخواه 1 , محمدمهدی علیمردی 2 , حسین عبدالمحمدی 3 , مهراب صادق نیا 4
1 - دانشگاه ادیان ومذاهب، قم
2 - دانشگاه ادیان ومذاهب، قم
3 - جامعه المصطفی العالمیه، قم
4 - دانشگاه ادیان ومذاهب، قم
الکلمات المفتاحية: هويت زن مسلمان, قرآن کریم, سیره فاطمی, جاهلیت اولی, جاهلیت مدرن.,
ملخص المقالة :
از مهم¬ترين چالش¬هاي عصر حاضر كه بر زندگي طیف وسیعی از مسلمانان سايه¬افكنده است، فاصله¬گرفتن از هويت ديني و نفوذ فرهنگ مدگرايي است؛ چيزي كه اركان زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي آنان را متزلزل كرده است. رفع این چالش، فقط از طريق بازتعريف و شناخت هويت اسلامی در قالب ارائه¬ي الگوي عينی، ميسور است. مقاله¬ي حاضر در راستاي رسيدن به اين هدف، «هويت دینی زن مسلمان» را از منظر قرآن كريم و با روش توصیفی و تحلیلی، بررسی کرده است. در این راستا، چند مؤلفه¬ی اساسی برای شناخت و تحلیل هویت زن مسلمان مورد توجه قرار گرفته است. مؤلفه¬ی اول، شناخت هویت زن در «جاهلیت اولی» و مؤلفه¬ی دوم، شناخت هویت زن و دوری از آن در جاهلیت «پسا اولی» است که ممکن است در هر عصری وجود داشته باشد و امروزه از آن، به «جاهلیت مدرن» تعبیر می-شود. مؤلفه¬ی سوم، شناخت هویت زن در «اسلام» براساس مبانی نظری اسلام و مؤلفه¬ی چهارم، تعیین مصداقِ شاخص «زن کامل مسلمان»، برای الگوگیری است. براین اساس، مهم¬ترین یافته¬های که این پژوهش به آنها دست¬یازیده است، عبارتند از: «شکل¬گیری هویت زن در جاهلیت اولی براساس فقدان حقوق انسانی و نگاه ابزاری»، «شگل-گیری هویت‌زن در جاهلیت مدرن براساس کالاشدگی در قالب نظریه¬های علمی»، و «تشخص و هویت‌یابی زن مسلمان برپایه¬ی‌کرامت، حقوق و ارزش¬های‌انسانی، و حفظ حریم‌شخصی‌و شخصیتی».
قرآن¬کریم
ابن اثير، عزالدین علی بن محمد، (1409ق)، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بيروت، دار الفكر.
ابن سعد، محمد، (1410ق)، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن هشام، عبدالملک، (1383ق)، السيرة النبويه، به كوشش محمد محيي الدين، مصر، مكتبة محمد علي صبيح.
احمد بن حنبل، (1419ق)، مسند أحمد بن حنبل، تحقیق السید ابو المعاطی النوری، بیروت، عالم الکتب.
اعشي (1414ق)، ديوان الاعشي، بيروت، دار صادر.
آخوند، سكينه و ديگران، (1395)، «بررسي تطبيقي شاخصه¬هاي اخلاقي جاهليت اولي با جاهليت مدرن»، همايش ملي «اسلام و جاهليت مدرن؛ چالش¬ها و بايسته¬ها»، جامعه المصطفي العالميه، مشهد مقدس.
آلوسی، محمود، (1415ق)، روح المعانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه.
----------، (بی تا)، بلوغ الارب في معرفة احوال العرب، تحقيق محمد بهجة الاثري، بيروت، دارالكتب العلميه.
بلاذری، احمد بن یحی، (1417ق)، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر.
حاج حسين، حسن، (1344ق)، حضارة العرب فی عصر الجاهلیة، بیروت، المؤسسه الجامعیه.
حسینیزاده، علی، (1391)، سیرهی تربیتی پیامبر (ص) و اهل بیت، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حقدار، علی اصغر، (1390)، فراسوی پستمدرنیته، اندیشهی شبکهای، فلسفهی سنتی و هویت ایرانی، تهران، شفیعی.
خاتمی نیا، فضه، ( 1393)، «زن در حصار جاهلیت مدرن»، مجله پیام زن، شماره 273.
خجسته، حسن، (1385)، «ساختاربندی هویت زنان»، پژوهش و سنجش، دوره 14، شماره 52.
دهخدا، علی اکبر، (1352)، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
رازي، ابوالفتوح حسین بن علی، (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
راغب اصفهانی، حسین، (1369ق)، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق، دار القلم.
زمخشری، جارالله، (1415ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر البلاغه.
سجادي، محمد مهدي، (1383)، «بررسي تطبيقي هويت زن از منظر مدرنيسم و پست مدرنيسم و دلالت¬هاي تربيتي آن»، دو ماهنامه علمي– پژوهشي دانشگاه شاهد، سال يازدهم – دوره جديد، شماره6.
سیدقطب، ابراهیم حسین شاذلی، (1967م)، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.
---------------------، (1964م)، معالم فی الطریق، قاهره، دار النشر الاسلامي.
شجری، یحیی بن حسین، (1422ق)، ترتيب الأمالي الخميسية للشجري، تحقیق محمدحسن اسماعیل، بیروت، دار الکتب العلمیه.
صالحي ارمكي، علي و ديگران، (1400)، «بررسي تطبيقي دو مؤلفه جاهليت اولي، تبرج و خشونت عليه زن، با جاهليت مدرن از منظر قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآني، سال دوازدهم، شماره45.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1377ش)، معاني الأخبار، ترجمه عبدالعلی محمدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
صفار، محمد بن حسن، (1404ق)، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، تحقیق و تصحیح محسن کوچه باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي.
صمیمی، نیلوفر، (1385)، «شی شدگی از لوکاج تاهابرماس»، فصلنامه راهبرد، شماره 41.
طباطبائی، محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامي جامعة مدرسين حوزة علمية قم.
طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر آی القرآن، بیروت، دار المعرفة.
طریحی، فخرالدین حسین، (1363)، مجمعالبحرین، تهران، نشر مرتضویه.
طیب، عبدالحسین، (1378ش)، اطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، انتشارات اسلام.
على، جواد، (1970م)، المفصل فى تاريخ العرب، بيروت، دارالعلم للملايين.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق)، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی.
فکوهی، ناصر، (1386)، تاریخ اندیشه و نظریههای انسانشناسی، تهران، نشر نی.
فیومی، احمد، (2001م)، المصباح المنیر، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون.
قاضوي، حسن و ديگران، (1399)، «بررسي وجوه تمايز جاهليت اولي و مدرن در قرآن، احاديث و روايات و نقش انقلاب اسلامي ايران در رفع جاهليت مدرن»، پژوهش¬هاي انقلاب اسلامي، سال نهم، شماره 32.
كليني، محمد بن يعقوب، (1365)، الكافي، تهران، دار الكتب الاسلاميه.
محمد قطب، (1384ق)، جاهلیة القرن العشرین، مکتبه وهبه.
مطهری، مرتضي، (1381)، نظام حقوق زن دراسلام، چاپ سی و سوم، تهران، صدار.
معارف، مجید، (1392ش)، شخصیت‌شناسی حضرت زهرا سلام الله علیها بر پایه کتاب و سنت، تهران، نشر مشعر.
معین، محمد، (1378)، فرهنگ فارسی، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.
مودودی، ابوالاعلی، (1975م)، تفهیم القران، لاهور، ترجمان القرآن
.
197 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 214- 197
رهیافتی به مؤلفه های هویت دینی زن مسلمان
با تاکید برسیره فاطمی (س)
لیلا وطن خواه 1
محمدمهدی علیمردی 2
حسین عبدالمحمدی 3
مهراب صادق نیا 4
چکیده
از مهمترين چالشهاي عصر حاضر كه بر زندگي طیف وسیعی از مسلمانان سايهافكنده است، فاصلهگرفتن از هويت ديني و نفوذ فرهنگ مدگرايي است؛ چيزي كه اركان زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي آنان را متزلزل كرده است. رفع این چالش، فقط از طريق بازتعريف و شناخت هويت اسلامی در قالب ارائهي الگوي عينی، ميسور است.
مقالهي حاضر در راستاي رسيدن به اين هدف، «هويت دینی زن مسلمان» را از منظر قرآن كريم و با روش توصیفی و تحلیلی، بررسی کرده است. در این راستا، چند مؤلفهی اساسی برای شناخت و تحلیل هویت زن مسلمان مورد توجه قرار گرفته است. مؤلفهی اول، شناخت هویت زن در «جاهلیت اولی» و مؤلفهی دوم، شناخت هویت زن و دوری از آن در جاهلیت «پسا اولی» است که ممکن است در هر عصری وجود داشته باشد و امروزه از آن، به «جاهلیت مدرن» تعبیر میشود. مؤلفهی سوم، شناخت هویت زن در «اسلام» براساس مبانی نظری اسلام و مؤلفهی چهارم، تعیین مصداقِ شاخص «زن کامل مسلمان»، برای الگوگیری است.
براین اساس، مهمترین یافتههای که این پژوهش به آنها دستیازیده است، عبارتند از: «شکلگیری هویت زن در جاهلیت اولی براساس فقدان حقوق انسانی و نگاه ابزاری»، «شگلگیری هویت‌زن در جاهلیت مدرن براساس کالاشدگی در قالب نظریههای علمی»، و «تشخص و هویت‌یابی زن مسلمان برپایهی‌کرامت، حقوق و ارزشهای‌انسانی، و حفظ حریم‌شخصی‌و شخصیتی».
واژگان کلیدی
هويت زن مسلمان، قرآن کریم، سیره فاطمی، جاهلیت اولی، جاهلیت مدرن.
[1] . دانش پژوه دکترای مطالعات زنان وخانواده دانشگاه ادیان ومذاهب، قم، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: fkbanovan@gmail.com
[2] . دانشیاروعضوهیات علمی دانشگاه ادیان ومذاهب، قم، ایران.
Email: alim536@outlook.com
[3] . دانشیارو عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.
Email: Hoseinmohmmadi31@yahoo.com
[4] . استادیار وعضو هیات علمی دانشگاه ادیان ومذاهب، قم، ایران.
Email: Sadeghnia@urd.ac.ir
تاریخ دریافت: 21/12/1401 پذیرش نهایی: 27/3/1402
