بررسی زمینههای تاریخی- اجتماعی اندیشه و آثار «بانو نصرت امین»
الموضوعات :سید حمیدرضا رئوف 1 , قدرت الله خیاطیان 2 , عظیم حمزئیان 3
1 - دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه سمنان، ایران
2 - استاد گروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان، ایران
3 - دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سمنان، ایران
الکلمات المفتاحية: نصرت امین, مخزن‌العرفان, گاه¬شماری, تاریخ اجتماعی و تاریخ اندیشه. ,
ملخص المقالة :
بررسی زمینههای تاریخی و اجتماعی آثار به معنای تعمیق بیشتر دربارة زمینهها و زمانه‌ای است که افکار نویسنده در تلاقی سه محور تاریخ، موقعیت و فردیت به اتخاذ رویکردها و ترجیح و برآمدن اندیشههای خود نائل میشود. منظری که در مطالعة تاریخ ادبیات باید به آن توجه شود. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با بررسی زمینه و زمانة حیات «بانو امین اصفهانی»، خط سیری از حیات بانو امین و وقایع و رویدادهای مربوط به دوران او ترسیم شده است که در آن با اشاره به زمانه و اوضاع فرهنگی و اجتماعی، زمینهها و دلایل اقدامات مختلف و نگارش تألیفات متعدد او بیان میشود. نتیجه آنکه این مقاله خط سیر تاریخی را از حیات بانو امین ترسیم میکند که در آن با معرفی سیر و ترتیب تاریخی آثار او، کیفیت ادبی و نسبت محتوای آثارش را با تحولات اجتماعی روزگار او بیان میکند. خصیصة ادبی غالب در آثار امین، روانی و صراحت بیان در توضیح افکار و اندیشههاست. امین حتی در بیان رویکردهای عرفانی در تفسیر نیز در عین کاربرد صناعات ادبی مختلف، بیانی روان و ساده را به خدمت گرفته است. این رویکرد وی به دلیل دغدغهاش دربارة ترویج اندیشههای خود در ارتباط با فضای فرهنگی و اجتماعی است. امری که به درک بهتر ما از سیر تحولات فکری و رویکردهای بانو امین کمک میکند.
آبادیان، حسین و زهره صفری (1393) «مطالبات اجتماعی و فرهنگی زنان در دورة مشروطه تا سلطنت رضاشاه»، جستارهای تاریخی، سال پنجم، شمارة 2 (پیاپی 10)، پاییز و زمستان، صص 20-1.
آق‍اب‍زرگ طه‍ران‍ی، م‍ح‍م‍دم‍ح‍س‍ن (1408ق) الذّريعة إلى تصانيف الشّيعة، قم- تهران، اسماعیلیان- کتابخانه اسلامیه.
ابطحی، سیّد علی‌رضا (1397) رود زاینده: مبارزات مردم اصفهان در دوره پهلوی دوم (تا سال 1356)، اصفهان، اسپانه.
احمدی، محمّدحسن (1393) روش¬شناسی تاریخی در علوم قرآن و حدیث، قم، دانشگاه قم.
اسلامیت، مرضیه (1389) بانو امین و تفسیر مخزن العرفان، تهران، خانة کتاب.
اشرف، سیّد علی (1372) «العلویّة أمین نصرة .
.
.
الفقهیّة المفسّرة»، مجلّة رسالة القرآن، شمارة 13، خرداد 1372، صص 85-94.
امامی، ابوالقاسم (1375) «مقدّمه»، ک‍ی‍م‍ی‍ای سعادت: ترجمه طهاره الاعراق ابوع‍ل‍ی مسکویه رازی، م‍ق‍دم‍ه و تصحیح ابوالقاسم امامی، تهران، م‍ی‍راث م‍ک‍ت‍وب ن‍ق‍طه.
امین، سیّده نصرت (1328) اخلاق و راه سعادت بشر؛ اقتباس و ترجمه از طهارة الاعراق ابن-مسکویه، اصفهان، چاپخانة امامی.
------------- (1344) جامع الشتّات، اصفهان، مطبعة المحمّدیّه.
------------- (1361) مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان.
------------- (1365ق) الأربعين الهاشميّه فی شرح جملة من الأحادیث الواردة فی‌العلوم الدینیة، طبع بواسطة سماحة العلاّمه السیّد مهدی العلویّ، کویت، الرُّمَیِثیّة (أُفست از نسخة دمشق: دار الفکر).
------------- (1369الف) اخلاق و راه سعادت بشر؛ اقتباس و ترجمه از طهارة الاعراق ابن¬مسکویه، تهران، فیض کاشانی.
------------- (1369ب) سیر و سلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء، اصفهان، نشاط.
------------- (1371) مخزن اللآلی: در فضیلت مولی¬الموحدین حضرت علی بن ابیطالب(ع)، اصفهان، انجمن حامی خانواده‌های بی¬سرپرست.
------------- (1387) معاد یا آخرین سیر بشر، اصفهان، گنبدهای فیروزه¬ای.
------------- (1389) أربعین الهاشمیّة، ترجمة علویه همایونی، اصفهان، گلبهار.
------------- (1392) روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی، اصفهان، گلبهار.
امین، نصرت‌بیگم (1379ق) روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی، به قلم بانوی دانشمند ایرانی، چاپ چهارم، تهران، کتاب¬فروشی سروش.
------------- (1439ق) النفحات الرحمانیّة فی الواردات القلبیّه، تقدیم شیخ عبدالله سبیتی، بیروت، دار المعارف الحکمیّه.
باقری بیدهندی، ناصر (1377) بانوی نمونه: جلوه¬هایی از حیات بانوی مجتهده امین اصفهانی، قم، حوزه علمیه قم، دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز ان‍ت‍ش‍ارات.
بامداد، بدر الملوک (1347) زن ایرانی از انقلاب مشروطیّت تا انقلاب سفید، تهران، ابن-سینا.
بیات، کاوه و مسعود کوهستانی¬نژاد (1372) اسناد مطبوعات: 1286-1320ش، تهران، سازمان اسناد ملی ایران.
بیطرفان، محمد و دیگران (1396) «انقلاب مشروطیّت و اعتراض علیه جایگاه آموزشی و تربیّتی زنان»، فصلنامة علوم اجتماعی، سال شصت¬ودوم، شمارة 79، زمستان، صص 159-189.
جعفریان، رسول (1383) داس‍ت‍ان حجاب در ایران پ‍ی‍ش از انقلاب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسون، محمد و أُم¬علی مشکور (1379) أعلام النساء المؤمنات، تهران، اُسوه.
حکمت، نصرالله (1383) تَهْذیبُ الْاَخْلاقِ وَ تَطْهیرُ (یا طَهارَةُ) الْاَعْراق، دانشنامه جهان اسلام، جلد هشتم، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
خلیلیان، حمید و اصغر منتظرالقائم (1385) بوستان فضیلت، [با همکاری] مجموعه تاریخی، فرهنگی، مذهبی تخت فولاد اصفهان- واحد دانشنامه (برای) شهرداری اصفهان، اصفهان، کانون پژوهش.
دلاور، علی (1387) مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران، رشد.
دولت¬آبادی، صدّیقه (1377) صدیقه دولت¬آبادی: نامه¬ها، نوشته¬ها و یادها، ویراستة مهدخت صنعتی و افسانه نجم¬آبادی، نیویورک.
رضاداد، علیّه و سیدکاظم طباطبایی (1387) «گاه¬شماری آثار شیخ طوسی»، مجلة دانشکدة الهیات و معارف مشهد (ویژة علوم قرآن و حدیث)، شمارة 80، تابستان 1387، صص 49-73.
روضاتی، سیّد محمّدعلی (1332) زندگانی حضرت آیت‌الله چهارسوقی، اصفهان، تأیید.
ریاحی، محمّدحسین (1375) مشاهیر زنان اصفهان از گذشته تا عصر حاضر، اصفهان، سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی.
---------------- (1385) «نظری به شخصیّت اخلاقی حاج میرزا علی¬آقا شیرازی»، فصلنامة اخلاق، شماره 2-3، زمستان 1384 و بهار 1385، صص 206-278.
---------------- (1387) «تجلی فرزانگی؛ سیری در آثار و احوال فکری و تربیتی بانو مجتهده سیده نصرت امین (بخش نخست)»، فصلنامه فرهنگ اصفهان، شماره 39، بهار، صص 98-116.
زاهدی، اردشیر (1381) رازهای ناگفته، به کوشش پری اباصلتی و هوشنگ میرهاشم، تهران، به¬آفرین.
زرین¬کوب، عبدالحسین (1386) نقد ادبی، تهران، امیرکبیر.
صدوق، محمّدبن علی إبن¬بابویه (1362) من لایحضره الفقیه، قم، دار الکتب الإسلامیّه.
ص‍دوق‍ی س‍ه‍ا، م‍ن‍وچ‍ه‍ر (1359) تاریخ ح‍ک‍م‍ا و ع‍رف‍اء م‍تأخ‍ری‍ن ص‍درال‍م‍ت‍أل‍ه‍ی‍ن، تهران، انجمن اسلامی حکمت و ف‍ل‍س‍ف‍ه ایران.
طیّبی، ناهید (1383) زندگانی بانوی ایرانی: بانوی مجتهده ن‍ص‍رت‌ال‍س‍ادات امین، زیر نظر زینب سادات علویّه همایونی، اصفهان، گلبهار.
--------- (1399) «نقش بانو امین در گسترش علوم اسلامی با تأکید بر دانش و روش تفسیری»، فصلنامة علمی- تخصصی مطالعات قرآنی نامة جامعه، سال هجدهم، شمارة 133، بهار، صص 33- 54.
عبدالحمید، نرگس (1394) «روش¬شناسی تفسیری بانو امین»، پژوهشنامة نوین فقهی حقوقی زنان و خانواده، شمارة 1، پاییز، صص 78-101.
عموخلیلی، مرجان (1379) کوکب درّی: شرح احوال بانوی مجتهده امین، تهران، پیام عدالت.
فرهمند، نسیم (1398) آموزش و نهادهای آموزش دختران در دورة قاجار، قم، یاس بخشایش.
فریده عصر: بررسی علمی و عملی عالمه عارفه بانو مجتهده امین(ره) (1389) تهیه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه استان اصفهان، تهران، هستی‌نما.
فیض کاشانی، محمّدمحسن (1406ق) الوافی، اصفهان، کتابخانة امام أمیرالمرمنین(ع).
کاتوزیان، محمّدعلی (1372) اق‍ت‍ص‍اد س‍ی‍اس‍ی ایران: از مشروطیّت تا پ‍ایان س‍ل‍س‍ل‍ه پهلوی، ترجمة محمّدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز.
کریم¬پور، سکینه (1397) «اخلاق اسلامی در آرا، آثار و اندیشه¬های بانوی ایرانی»، کنفرانس ملی دستاوردهای نوین جهان در تعلیم و تربیت، روان¬شناسی، حقوق و مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ایران- خوی: 30 خرداد 1397.
کلینی، محمّد بن یعقوب (1407ق) الکافی، تصحیح و تحقیق علی¬اکبر غفاری و محمّد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیّه.
کیهانی، معصومه (1371) «نگاهی به مطبوعات زنان در ایران (از 1328ق تا 1371ش)»، ماهنامة کِلک، شمارة 34، دی¬ماه، صص: 73-91.
مدرّس تبریزی، محمّدعلی (1369) ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیّه أو اللقب، تهران، کتاب‌فروشی خیّام.
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطّلاعات [تهیّه¬کننده] (1382) انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان اصفهان، کتاب اول، تهران، وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطّلاعات [تهیّه¬کننده] (1378) ت‍غ‍ی‍یر ل‍باس و ک‍شف حجاب به روایت اسناد، تهران، وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
مستوفی، عبدالله (1343) شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورة قاجاریه، تهران، زوّار.
معتمدی، اسفندیار (1386) اصفهان: مدارس نوین و مفاخر آن، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری.
ملائی توانی، علی¬رضا (1386) درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ، تهران، نشرنی.
مهدوی، سید مصلح¬الدین (۱۳۷0) لسان الأرض یا تاریخ تخت فولاد، اصفهان، انجمن ک‍ت‍اب‍خ‍انه‌ه‍ای ع‍م‍وم‍ی اصفهان.
------------------- (۱۳۷۱) خاندان شیخ‌الاسلام اصفهان در طول چهارصد سال؛ از علاّمه محقق سبزواری تا دکتر علی شیخ¬الاسلام، اصفهان، گلبهار.
------------------- (1384) تذکرة¬ القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، تصحیح، تحقیق و اضافاتِ رحیم قاسمی و محمدرضا نیلفروشان، اصفهان، گلدسته.
مهریزی، مهدی (1385) «زن در تفسیر مخزن العرفان بانو امین اصفهانی»، آینه پژوهش، دورة 17، شمارة 98، مرداد و شهریور 1385، صص 16-23.
هویدا، فریدون (1365) سقوط شاه، ترجمة ح.ا. مهران، تهران، اطلاعات.
یادنامة حاجیه خانم فخرالسادات ابطحی؛ بانوی فرزانه اصفهان (1392) به مناسبت چهارمین سالگرد عروج ملکوتی حاجیه خانم فخر السادات ابطحی، مؤسّس حوزة علمیّة حضرت فاطمه محدّثه(س)، مدرسة علمیّة حضرت فاطمه محدّثه(س) [تهیّه¬کننده]، بهمن‌ماه 1392، قابل دسترسی در: https://kowsarblog.ir/ .
ی‍ادن‍ام‍ه بانوی مجتهده ح‍ج‍ت¬الاسلام و ال‍م‍س‍ل‍م‍ی‍ن سیّده نصرت امین (1371) تهیه و ت‍ن‍ظی‍م مرکز مطالعات و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات فرهنگی (واحد فرهنگی خواهران)، اصفهان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
