رقم المقالة : 1403031246884 زيارة : 629 الصفحة: 59 - 74

نوع المخطوط: المحکّمة

تأثیر معماری بیوفیلیک در تاب‌آوری کالبدی- محیطی مجتمع‌های مسکونی (نمونه موردی: مجتمع مسکونی برج بین‌المللی تهران)

الموضوعات :

نگین سادات مقدسی ¹ , مرجان خان محمدی ² , حمیدرضا صارمی ³ , مهدی حقیقت بین ⁴

1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
2 - استادیارگروه معماری، واحدکرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
3 - دانشیار گروه شهرسازی و طراحی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
4 - دانشیار گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 24 السبت , ذو القعدة, 1445 تاريخ التأكيد : 18 الأربعاء , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: تاب‌آوری کالبدی- محیطی, مجتمع مسکونی, معماری بیوفیلیک, برج بین‌المللی تهران.,

ملخص المقالة :

در دنیای حاضر، دوری انسان‌ها از محیط‌های طبیعی و همچنین شهر‌نشینی باعث مشکلات فراوانی برای ساکنین شهرها شده به طوری که در طراحی‌های نوین مجتمع‌ها سعی بر آن است که از الگوهای معماری دوستدار طبیعت مانند معماری بیوفیلیک استفاده شود تا بتوان فضای زندگی را مطلوب تر نمود. در این پژوهش هدف اصلی ارتقا تاب‌آوری مجتمع‌های مسکونی با استفاده از الگوهای معماری بیوفیلیک می‌باشد. روش این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، شاخص‌های مربوط به این نوع تاب‌آوری استخراج و توسط اساتید و تیم خبرگان اعتبار سنجی شد و از طریق پرسشنامه از ساکنین و کسبه مورد سنجش قرار گرفت. یافته‌ها نشان می‌دهد، مهمترین مولفه‌های تاثیر‌گذار در تاب‌آوری کالبدی –محیطی شامل، «فضاهای باز»، «زمین- بستر و تراکم»، «دسترسی»، «فضاهای سبز»، «امکانات و ساختمان‌ها»، «تناسب کاربری‌ها» و «آسایش حرارتی» می‌باشند. نتایج حاصل از پرسشنامه‌ها با تحلیل پایتون مورد بررسی قرار گرفت و در نتیجه الگوهای طراحی بیوفیلیک و راه حل‌هایی که این رویکرد، مواردی همچون استفاده از فضای سبز، آب، تعادل حرارتی، اصلاح شرایط اقلیمی، توجه به نقش گیاه و طبیعت در ساختمان‌ها و ... جهت بهبود وضع موجود تاب‌آوری کالبدی- محیطی در مجتمع مسکونی برج بین‌المللی تهران پیشنهاد گردید.

المصادر:

اسفندیاری صدق، راضیه و مهرداد کریمی مشاور و گلرخ دانشگر مقدم (1395) ارزیابی احساس جمعی در مجتمع‌های مسکونی (مطالعه موردی: مجموعه مسکونی سعیدیه تهران، نشریه هویت شهر، شماره بیست و هفتم، سال دهم، پاییز 1395، صص 41- 52.
بیطرف، احسان و فرح حبیب و حسین ذبیحی (1397) بومی سازی اصول معماری اکولوژیک و بیوفیلیک در طراحی مجتمع‌های مسکونی ایران در راستای ارتقا کیفیت آنها، نشریه مدیریت شهری، شماره 52، پاییز 1397، صص 205- 218.
دیده بان، محمد و اکبر زند (1395) ارزیابی میزان اثرگذاری فضاهای عمومی ساختمان‌های بلند مسکونی بر ارتقا تعاملات اجتماعی و حس همسایگی ساکنین (نمونه موردی: برج بین‌المللی تهران)، همایش بین‌المللی معماری و شهرسازی هویت گرا، آذر ماه 1395.
ذبیحی، حسین و فرح حبیب و کمال رهبری منش (1390) بررسی رابطه بین میزان رضایت از مجتمع مسکونی و تاثیر مجتمع‌های مسکونی بر روابط انسان (مطالعه موردی چند مجتمع مسکونی در تهران)، مجله هویت شهر، دوره 5، شماره 8، صص 103.
رازقی، علیرضا و نجلا درخشان (1396) تاب‌آوری کالبدی و عملکردی در بازار تاریخی تهران، دو فصلنامه علمی و پژوهشی مرمت و معماری ایران، سال هفتم، شماره سیزدهم، بهار و تابستان.
رضایی، محمدرضا و محمدحسین سرائی و امیر بسطامی نیا (1395) تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص‌ها و چارچوب‌های آن در سوانح طبیعی، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دورۀ ششم، شمارۀ اول، بهار.
عزیزی، محمدمهدی و صارم ملک محمدنژاد (1386) بررسی تطبیقی دو الگوی مجتمع‌های مسکومی (متعارف و بلندمرتبه)، مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی نور (سئول) و اسکان تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 32، زمستان ، صص27- 38.
عینی فر، علیرضا و سیده ندا قاضی زاده (1389) گونه شناسی مجتمع مسکونی تهران با معیار فضای باز، نظریه آرمان شهر، شماره 5، سال 1389، صص 35- 45.
عینی فر، علیرضا (1386) نقش قالب الگوهای عام اولیه در طراحی محله‌های مسکونی معاصر، نشریه هنرهای زیبا، زمستان 1386، شماره 32، صص 39- 50.
قاسمی، مریم و مسعود قرائی (1400) بررسی تاب‌آوری کالبدی مساکن پیراشهری در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی:شهرک باهنر مشهد)، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دورۀ یازدهم، شمارۀ اول، بهار.
قبادی، پریسا و سید علیرضا عالی (1396) ارتقا تاب‌آوری شهرها به کمک شهرسازی بیوفیلیک، نخستین کنفرانس ملی به شهرسازی و معماری دانش بنیان، اردیبهشت.
کشفی، محمدعلی و سیدباقر حسینی و سعید نوروزیان ملکی (1391) نقش فضاهای عمومی ساختمان‌های مسکونی بلندمرتبه در افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین، پژوهش موردی: برج بین‌المللی تهران، نشریه مدیریت شهری، شمارۀ 30، پاییز و زمستان.
کریمی، فریبر (1397) بازشناسی جایگاه ساختمان‌های بلند در نسبت با پایداری اجتماعی، دو فصلنامه علمی- پژوهشی اندیشۀ معماری، سال دوم، شمارۀ چهارم، پاییز و زمستان، صص 19-30.
لنگرنشین، ع.
همکاران (1398) سنجش شاخص‌ها و الگوهای اثرگذار در تاب‌آوری بافت‌های شهری (مطالعه موردی محلات تجریش، جنت‌آباد شمالی و فردوسی شهر تهران.
فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال یازدهم، شماره 3.
مقدسی، نگین سادات و مرجان خان محمدی و حمیدرضا صارمی و مهدی حقیقت‌بین (1401) سنجش و بررسی تاب‌آوری کالبدی- محیطی و اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی مطالعه موردی: کوی نوبنیاد (برج‌های asp)، نشریه گفتمان طراحی شهری، دوره 3، شماره 2، تابستان، صص 69- 96.
Browning, Hon. AIAWilliam & Et al. (2014) 14. patterns of biophiliC design Improving Health And Well- Being In The Built environment, Terrapin Bright Green LLC, New York NY | Washington DC.
Browning WD, Ryan CO, Clancy JO (2014) 14 Patterns of biophilic design. New York: Terrapin Bright Green LLC.
Folke, C. (2006).” Resilience: The emergence of a perspective for social ecological systems analyses”, Global Environmental Change, 16. 3.
https://www.borjtehran.ir.
Kellert, Stephen R. & [others] (2008) Biophilic Design: The theory, Science, and practice of Bringing Building.
Minke G (2001) Inclined green roofs- ecological and economical advantages and passive heating and cooling effect. Plea 2001.
Peter, N.; Beatley, T.; Boyer, H. Resilient Cities: Responding to Peak Oil and Climate Change; Island Press: Washington, DC, USA, 2008.
Pollack, J.S., 2006, Biophilic Design For The First Optimum Performance Home, Ultimate Home Design, Issue, July/August 2006.
Wilson EO (1984) Biophilia. Massachusetts: Harvard University Press.

نص كامل:

فصلنامه علمي «مطالعات شهر ایرانی- اسلامی»

شماره پنجاه و سوم، پاییز 1402: 32- 1

تاريخ دريافت: 12/03/1403

تاريخ پذيرش: 03/05/1403

نوع مقاله: پژوهشی

تأثیر معماری بیوفیلیک در تاب‌آوری کالبدی- محیطی مجتمع‌های مسکونی

(نمونه موردی: مجتمع مسکونی برج بین‌المللی تهران)

نگین سادات مقدسی¹

مرجان خان‌محمدی²

حمیدرضا صارمی³

مهدی حقیقت‌بین⁴

چکیده

واژه‌هاي کلیدی: تاب‌آوری کالبدی- محیطی، مجتمع مسکونی، معماری بیوفیلیک، برج بین‌المللی تهران.

[1] * دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران Negin_moghadasi@yahoo.com

[2] ** نویسنده مسئول: استادیارگروه معماری، واحدکرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران Khanmohamadi.marjan@kiau.ac.ir

[3] *** دانشیار گروه شهرسازی و طراحی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران Saremi@modares.ac.ir

[4] **** دانشیار گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران Haghighatbin@modares.ac.ir

مقدمه

ارتباط تنگاتنگ بین انسان و طبیعت امری اجتناب ناپذیر در عرصه زندگی بشری است. هر چه تسلط انسان بر طبیعت بیشتر شده است، این ارتباط کمرنگ‌تر گردیده؛ به طوری که در جهان امروز بسیاری از مشکلات روحی و روانی انسان‌ها ناشی از همین جدایی است. معماران و طراحان دوره مدرن با ساخت محیط‌هایی به دور از طبیعت موجب کمتر شدن این ارتباط نیز شده‌اند. معضل دوری از طبیعت در ساختمان‌های کنونی شهر تهران دیده می‌شود. این ساختمان‌ها با اینکه در زمان‌ها و باانگیزه‌های مختلف و در الگوهای مختلف ساخته شده‌اند، اما به تبع شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه و بخش مسکن لزوماً از تمامی معیارهای ایجاد یک محیط مسکونی مطلوب برخوردار نیستند (ر.ک: عزیزی و محمدنژاد، 1386). هر چه فضای معماری، فضای مطلوب تری باشد، تاب‌آوری در آن فضا بالاتر خواهد بود. تاب‌آوری در خانه‌های قدیمی ایرانی وجود داشته است اما با گذشت زمان و ورود فضاهای معماری مختلف، ایده‌هایی را به معماران تحمیل کرده که باعث ایجاد تغییراتی در کالبد- محیط و همچنین در اثر گذشت زمان از لحاظ اجتماعی تیز تغییراتی را ایجاد کرده است.

بیوفیلیک تمایل ذاتی انسان به وابستگی با طبیعت است که حتی در دنیای مدرن نیز وجود دارد، همچنان برای سلامت جسمی و روحی افراد بسیار حیاتی است (ر.ک: Wilson, 1984). در معماری سنتی می‌توان ساختمان را با گیاهان پوشش داد تا ساختمان سبز ایجاد شود، اما در معماری بیوفیلیک نمی‌تواند چنین چیزی صورت بگیرد، در این معماری باید فرم (شکل) فرایند بزرگی راتفسیر نموده و پارامترهای عینی و ذهنی بسیاری را دارا باشد.

همچنین ساختمان سبز عبارت گیج کننده ای در معماری بیوفیلیک می‌باشد. ساختمان سبز سازه‌ایی است که بتوان با استفاده از فرآیندهای نوسازی آنرا شکل داد، در حالیکه معماری بیوفیلیک با تاثیرات منفی آب و هوایی درگیر است و آسایش جسمی و روحی انسان رابهبود می‌بخشد تا زندگی انسانی سالمی را ایجاد کند (ر.ک: Minke, 2001). ایدة طراحی بیوفیلیک به منظور دستیابی به نیازهای این اصطلاح (زیستگرایی) درونی و بهبود رفاه انسان شکل گرفته است (ر.ک: Kellert, 2008). بیوفیلیا به نیاز عمیق انسان برای ارتباط با طبیعت است. این مهم کمک می‌کند که متوجه شویم چرا توجه به طبیعت خلاقیت انسان را بالا می‌برد، چرا سایه‌ها و ارتفاع القای شیفتگی و ترس دارند، چرا باغبانی و قدم زدن در پارک‌ها، اثرات شفا بخش دارند. نظریه پردازان، دانشمندان، پزشکان و طراحان چندین دهه است که در حال کار برای تعریف جنبه‌هایی از طبیعت هستند که با ساخت محیط زیست، بیشترین رضایت بخشی را برای انسانها به ارمغان آورند. «14 الگوی طراحی بیوفیلیک»، روابط بین طبیعت، زیست شناسی انسان و طراحی ساخت محیط را به گونه ای مطرح می‌کند که مزایای انسانی بیوفیلیک در کاربردهای طراحی تجربه شده اند. بیوفیلیا در سیر تکاملی طراحی بیوفیلیک در معماری و برنامه ریزی و ارائه یک چارچوب برای ارتباط علوم بیولوژیکی انسان و طبیعت است (Browning, Hon. AIA, 2014: 3).

این پژوهش با هدف ارتقا تاب‌آوری بیوفیلیک در مجتمع‌های مسکونی شهر تهران، شاخص‌ تاب‌آوری را در نمونه مجتمع مسکونی برج تهران بر اساس نظرات ساکنین و مبتنی بر معماری بیوفیلیک بررسی و مطالعه و سؤال اصلی زیر را مطرح می‌نماید:

چگونه می‌توان با استفاده از اصول و عناصر معماری بیوفیلیک، تاب‌آوری کالبدی- محیطی مجتمع مسکونی برج تهران را تقویت نمود؟

و سؤالات دیگر به شرح زیر می‌باشد:

- میزان تاب‌آوری فعلی مجتمع مسکونی برج تهران، به چه میزان می‌باشد؟

- الگوهای پیشنهادی معماری بیوفیلیک در تقویت تاب‌آوری کالبدی- محیطی شامل چه مواردی می‌باشد؟

پیشینه پژوهش

مطالعات گسترده ای در زمینه تاب‌آوری کالبدی- محیطی و همچنین موضوعات معماری بیوفیلیک انجام شده است. در این قسمت به طور خلاصه، برخی از آن‌ها بیان می‌شود. رازقی و درخشانی (1395) در مقاله تاب‌آوری کالبدی و عملکردی در بازار تاریخی تهران، که برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد بوده است، به بازار تهران که در دوره قاجاریه به عنوان قلب تپنده شهر محسوب می‌شده است، می‌پردازند. در بازار تاریخی تهران حالت‌های متعددی به لحاظ کیفیت‌های کالبدی و عملکردی وجود دارد که با مطالعه و طبقه‌بندی آن‌ها می‌توان به شناخت مطلوب‌تری از این بازار دست یافت. علی لنگر نشین و همکاران (1398) در گروه دانشگاهی جغرافیا در مقاله، با عنوان سنجش شاخص كالبدی محیطی تاب‌آوری در بافت‌‎های شهری تهران پرداخته‌اند. تاب‌آوری شهری موضوعی کلان است که مؤلفه‌های مختلفی در چارچوب آن گنجانده می‌شود که یكی از این مؤلفه‌ها شاخص کالبدی محیطی است. شاخص کالبدی محیطی تاب‌آوری شهری بیشتر زیرساخت‌های حیاتی شهر را در برمی‌گیرد. از طرفی در میان شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و... تاب‌آوری این شاخص از اهمیت بیشتری در مواجه با بحران‌ها برخوردار است. بی طرف و همکاران (1396)، در مقاله نگرش بیوفیلیک رویکردی در ارتقا سطح کیفی محیط زندگی ساکنان مجتمع‌های مسکونی که از پایان‌نامه دکتری تحت عنوان تدوین اصول و معیارهای معماری اکولوژیک و بیوفیلیک در راستای ارتقا کیفیت مجتمع‌های مسکونی ایران در دانشگاه علوم و تحقیقات تهران آن را نوشته است، بر این اساس است که اتصال محکم زندگی انسان و طبیعت به عنوان عنصر ذاتی و فطری، این تصور بشر برای فرار از تحت سلطه بودن سیستم‌های حیات به وسیلۀ پیشرفت بشریت و فن آوری‌های نوین به شکلی که توانایی تغییر و انتقال بنیادین جهان طبیعت را داشته باشد را زیر سؤال برده است و به تبع این توهم نابخردانه معماری‌ای را ایجاد کرده که تراکم شدید ساختمان‌ها و فروپاشیدن محیط طبیعی اطراف و جدایی مردم از اکوسیستم و فرآیندهای طبیعی را به دنبال داشته است. چن (2012) در پایان‌نامه با عنوان تأثیر طراحی بیوفیلیک بر سلامت و خوشبختی ساکنان از طریق بالا بردن سطح آگاهی محیطی و ارتباط آن با طبیعت بیان می‌کند که اندازه‌گیری تأثیر طراحی بیوفیلی برآگاهی محیطی ساکنان و ارتباط طبیعت؛ برای بررسی اینکه آیا این تأثیر باعث افزایش سلامت و رفاه انسان شده است یا نه. مطالعات گسترده تری در این زمینه‌ها انجام شده که در پایان نامه به صورت کامل آورده شده است. در کل «14 الگوی طراحی بیوفیلیک» عبارتند از:

- طبیعت در الگوهای فضایی که شامل:

1. ارتباط بصری با طبیعت

2. ارتباط غیربصری با طبیعت

3. محرکهای حسی غیرریتمیک

4. تنوع حرارتی و جریان هوا

5.حضور آب

6. پویایی و انتشار نور

7.ارتباط با سیستم‌های طبیعی

- الگوهای متشابه طبیعی عبارتند از:

1. فرمها و الگوهای بیوفیلیک

2. پیوند مصالح با طبیعت

3. پیچیدگی در عین نظم

- ماهیت الگوهای فضایی عبارتند از:

1. چشم انداز 2. پناهگاه 3. رمز و راز 4. ریسک (Browning, Hon. AIA, 2014: 5).

شکل 1: عناصر طراحی بیوفیلیک، مأخذ: Kellert, 2008

با بررسی تعدادی از مقالات و پژوهش‌های انجام شده در موضوعات مطروحه، مطالب در جدول1 به صورت خلاصه نشان داده می‌شوند:

جدول 1: جمع بندی مقالات و نوع بررسی آنها

نام پژوهش	سؤالات تحقیق	نتیجه تحقیق
تاب‌آوری کالبدی و عملکردی در بازار تاریخی تهران علی رضا رازقی/ نجلا درخشانی	- کیفیت تاب‌آوری کالبدی و عملکردی بازار تاریخی تهران چگونه است؟ - طبقه‌بندی بازار تاریخی تهران بر مبنای ترکیب دو مؤلفه تاب‌آوری کالبدی و تاب‌آوری عملکردی چگونه است؟	در برخی از فضاها و پیکره‌ها با ضعف و یا تغییر در کالبد مواجه هستیم و در برخی از فضاها و پیکره‌ها با ضعف و یا تغییردر عملکرد ودر برخی باهردو حالت بصورت همزمان مواجه می‌باشیم.
سنجش شاخص كالبدی محیطی تاب‌آوری در بافتهای شهری تهران علی لنگرنشین/ عباس ارغان	این مقاله ازنظر شاخص‌های کالبدی محیطی اثرگذار در تاب‌آوری بافتهای شهری چگونه است؟	شهر تهران و محلات مورد بررسی از لحاظ متغیرهای کالبدی مهم مانند مقدار شریان‌های اصلی برای تخلیه‌های پیش از حادثه و تأمین مواد حیاتی پس از سوانح و همچنین سیستم‌های فیزیكی،تاب‌آوری بسیار ضعیفی دارد.
نگرش بیوفیلیک رویکردی در ارتقا سطح کیفی محیط زندگی ساکنان مجتمع‌های مسکونی- احسان بیطرف /فرح حبیب/ حسین ذبیحی	بررسـی میـزان تاثیرگـذاری معمـاری بیوفیلیـک در سـطح کیفـی محیـط زندگـی سـاکنان مجتمع‌های مسـکونی	ارتقای کیفیت محیط زندگی نیز به معنای عرضه پاسخ‌های مناسب و متنوع از طریق محیط، به نیازهای متفاوت فیزیولوژیکی و روانشناختی کاربران آن فضاست.
THE IMPACT OF BIOPHILIC DESIGN ON HEALTH AND WELLBEING OF RESIDENTS THROUGH RAISING ENVIRONMENTAL AWARENESS AND NATURE CONNECTEDNESS YINGTING CHEN	آیا طراحی بیوفیلی می‌تواند با افزایش آگاهی از محیط زیست و ارتباط طبیعت، سلامت و رفاه جامعه را در محیط‌های ساخته شده بهبود بخشد؟آیا بین سطح سلامت و رفاه بین ساکنان بومی و ساکنان غیر بومی تفاوت وجود دارد؟	اندازه‌گیری تأثیر طراحی بیوفیلی بر آگاهی محیطی ساکنان و ارتباط طبیعت؛ برای بررسی اینکه آیا این تأثیر باعث افزایش سلامت و رفاه انسان شده است یا نه. با انجام این کار، ارائه یک الگوی ارزیابی و مبانی اولیه، و یک پایه محکم برای تحقیقات بیشتر در مورد موضوع

مبانی نظری

تاب‌آوری

در ابتدا در مورد تاب‌آوری، با وجود تحقیقات بیشتر از سه دهه از تحقیقات اولیه در مورد تاب‌آوری، هنوز این مفهوم فاقد درک فراگیر و عملیاتی در حوزه‌های مختلف علمی است. به نظر مک انتایر و همکاران، یکی دیگر از چالش‌های پیش رو برای دستیابی به تعریف یکپارچه و مورد پذیرش جامعۀ علمی، ناشی از این واقعیت است که افراد، گروه‌ها و جوامع هر کدام ممکن است دارای درجات مختلفی از تاب‌آوری باشند که ممکن است به روش‌های مختلفی تعریف شود (ر.ک: رضایی و همکاران، 1395). تاب‌آوری در کالبد به معنای توانایی مقاومت فرم و شکل بنا در برابر تغییرات و گذشت زمان و رسیدن آن به زمان حال و میزان پاسخ‌دهی این فرم به نیازهای عملکردی زمان حال و آینده است؛ بنابراین تاب‌آوری کالبد، مقاومت فرم، شکل و جسم بنا در برابر تغییرات زمان است. یک کالبد، زمانی تاب آور محسوب می‌شود که در مقابل گذشت زمان و اعمال تغییرات بر روی آن مقاوم بوده یا تغییر در فرم و شکل آن در حدی باشد که به سطح قابل‌پذیرشی در ساختار برسد و توان پذیرش عملکرد را همچنان داشته باشد. در نتیجه تاب‌آوری در کالبد، زمانی معنا پیدا می‌کند که کالبد و فرم و استراکچر بنا در معرض تغییرات زمانی و جوی و عملکردی واقع شده؛ لیکن توانسته تاکنون باقی و پابرجا باقی بماند و همچنان پاسخگوی فعالیت‌های موجود باشد. عموماً بین فرم و کالبد و عملکرد و فعالیت‌های موجود در آن نوعی هماهنگی و تناسب برقرار بوده است. تاب‌آوری در کالبد در واقع یک معیار جهت سنجش میزان توانایی فرم در برابر تغییرات حادث شده با گذشت زمان است (ر.ک: قاسمی و قرائی،1400). پویایی و تعامل بین تغییرات ناگهانی و منابع تاب آوری مشخص می‌کنند که تاب آوری سیستم‌های پیچیده، به طور صرف مقاومت در برابر تغییر و حفظ ساختارهای موجود نیست، بلکه در حال حاضر تاب آوری ظرفیت یک سیستم اجتماعی در جذب اختلالات، سازماندهی مجدد، حفظ همان عملکرد، ساختار، هویت و بازخوردهای قبلی تعریف می‌شوند (Folke, 2006: 256).

معماری بیوفیلیک

بیوفیلیک تمایل ذاتی انسان به وابستگی با طبیعت است که حتی در دنیای مدرن نیز وجود دارد، همچنان برای سلامت جسمی و روحی افراد بسیار حیاتی است (ر.ک: Wilson, 1986, 1993- Kellert, 1997, 2012).

ساختمان سبز عبارت گیج‌کننده ای در معماری بیوفیلیک می‌باشد. ساختمان سبز سازه‌ایی است که بتوان با استفاده از فرآیندهای نوسازی آن ‌را شکل داد، در حالیکه معماری بیوفیلیک با تاثیرات منفی آب و هوایی درگیر است و آسایش جسمی و روحی انسان را بهبود می‌بخشد تا زندگی انسانی سالمی را ایجاد کند (ر.ک: Minke, 2001).

طراحی بیوفیلیک در واقع طراحی و ساخت با توجه به طبیعت در ذهن می‌باشد. البته طراحی بیوفیلیک به این معنی نیست که ساختمان‌ها را با چمن و پوشش گیاهی سبز کنیم و به سادگی، جذابیت و زیبایی آنها را با استفاده از درختان و بوته‌ها بالا ببریم. بلکه موضوع بحث ما خیلی بالاتر از این است و در مورد مکان بشریت در طبیعت و همچنین مکان و جایگاه جهان طبیعی در اجتماع انسان‌هاست، فضایی که تقابل، احترام و ارزشمندکردن ارتباطات می‌تواند در تمام سطوح بوجود بیاید و به شکل هنجار پدیدار شود تا یک استثناء (ر.ک: Pollack- Stewart, 2006). طراحی بیوفیلیک یک تلاش دقیق برای درک نیاز ذاتی انسان به همبستگی و ارتباط با دنیای طبیعی و تأثیر آن در طراحی و ساخت محیط‌های مناسب برای زندگی است. کلرت طرح بیوفیلیک را الگوی جدیدی از معماری سبز دانست که وعده داده است تا مردم را با طبیعت ارتباط برقرار کند (ر.ک: Kellert, 2008).

رابطه تاب‌آوری و معماری بیوفیلیک

تاب‌آوری به عنوان یک مفهوم و هدف مهم آرمانشهری که بعضی اوقات جایگزین پایداری نیز می‌شود. با در نظر گرفتن تاثیرات گرمایش زمین و بلایاي زیست محیطی، کاهش ذخایر جهانی نفت و سیستم اقتصادي جهانیکه به طور فزاینده اي به فراز و نشـیب نشان می‌دهد، تاب آوري را به عنوان یک مفهوم و هدف می‌توان به موازات پایداری شهری در نظر گرفت (ر.ک: Peter, 2008). وجود رابطه مهمی بین بیوفیلیا یا شهرهاي بیوفیلیک با پایداري و تاب آوري است و اولی به پیشــبرد دومی کمک می‌کند. در این جهت که ســبز‌کردن و طبیعی‌کردن و بیوفیلیک کردن شهرها موجب تاب آور شدن آن‌ها می‌شود. راه‌هاي زیادي از طراحی بیوفیلیک به تاب آوري شهري در زمینه‌هاي اکولوژیک، اقتصادي و اجتماعی وجود دارد. برخی راه‌هاي مستقیم از جمله: زمانیکه ســـرمایه گذاري در زیرســـاختهاي ســـبز (احیا ســواحل رودخانه‌ها یا کاشــت گیاهان مطابق با اقلیم) موجب افزایش تاب آوري می‌شود. (کاهش دما در تابستان یا جلوگیري از سیل ناشی از بارش باران در شهر )؛ و برخی راه‌های غیرمستقیم از جمله: زمانی که عناصر سبز موجب افزایش سلامت روان و رفتارهاي سالم‌تر) پیاده روي که موجب تاب آوري و تطابق بهتر با استرس‌هاي ناشی از زندگی مدرن در فرد و خانواده) می‌شــود (ر.ک: قبادی و همکار،1396).

شکل2: مدل نظری

روش تحقیق

هدف اين پژوهش تحليل تاب‌آوری کالبدی- محیطی در مجتمع مسکونی برج بین‌المللی تهران می‌باشد. دلیل انتخاب این مجتمع، محبوبیت بالای آن در منطقه 6 شهرداری تهران و اینکه جز مجتمع‌های نسبتاً جدید با تعداد ساکنین بالا می‌باشد. رویکرد این تحقيق از نظر هدف، كاربردى، از نظر روش و ماهيت، توصيفى- تحليلى است. شیوه‌های گردآوری داده‌ها در سطح کلان از طریق رجوع به اسناد و متون علمی می‌باشد. در سطح خرد، روش گردآوری تجربی پیمایش با ابزارهای پرسشنامه و نقشه‌های ذهنی شهروندان و برداشت مشخّصه‌های کالبدی- محیطی مجتمع مسکونی موردمطالعه توسط پژوهشگر و ناظران آموزش دیده می‌باشد. نحوه تكميل پرسشنامه‌ها به صورت مصاحبه حضوري و در محلّ است. ابتدا با بررسی مبانی نظری پژوهش و نظر اساتید صاحب نظر در این زمینه، شاخص‌های تاب‌آوری کالبدی- محیطی استخراج گردید. با توجه به جامعه آماري، حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان مشخص و پرسشنامه كه شامل چندین عامل افزایش تاب‌آوری کالبدی- محیطی در مجتمع‌های مسکونی بود، در میان ساکنین تقسیم شده است. ابزار جمع آوری داده‌ها، پرسشنامه و حجم آماری انجام شده برای مجتمع برج بین‌المللی تهران 130 نفر می‌باشد. روایی محتوای پرسشنامه بر اساس نظرات صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه می‌باشد. نتایج حاصل از پرسشنامه با بررسی نتایج با مبانی نظری موجود و تحلیل پایتون داده‌های بدست آمده، مشخص می‌شود. در تحلیل پایتون با تحلیل رگرسیونی، فرآیندآماری برای تخمین روابط بین متغییرها برای مدل سازی و تحلیل متغیر‌های خاص و منحصر به فرد با تمرکز بر روابط بین متغیرهای وابسته و یک و یا چند متغیر مستقل می‌باشد.

نمونه مورد مطالعه

نمونه موردی برج بین‌المللی تهران¹ است. این پروژه متشکل از 3 بال می‌باشد. بال A، بال B و بال C که ب سمت شمال، شرق و غرب کشیده شده که در هر بال دیدها نیز متفاوت است. همانطور که گفته شد این برج با ارتفاع 162 متر، بلندترین برج مسکونی تهران است. شالوده‌ی برج تهران به سبب این ارتفاع زیاد به صورت پی گسترده به پهنای 31 متر و ضخامت 3 و 4.6 متر و پس از محاسبات سازه ای تخصصی طراحی و اجرا شده است. برای بخش پارکینگ‌های ساختمان نیز از پی‌های نواری و منفرد استفاده شده است.

تصویر 1: نمای هوایی برج تهران و تفکیک فضای مسکونی و سبز، مأخذ:کشفی و همکاران، 1391

برج تهران برخلاف بیشتر سازه‌های پایتخت، براساس استانداردهای معتبر و بر اساس دانش روز دنیا طراحی و اجرا شده و در برابر زلزله تا ده ریشتر مقاوم است. این طراحی و استحکام برج باعث شده است که برج تهران به مقاوم‌ترین برج ایران در برابر زمین لرزه معروف باشد که این موضوع یکی از بهترین امکاناتی است که می‌توان برای این برج یادآور شد. این برج که تمامی امکانات مورد نیاز برای زندگی را در بهترین حالت در خود جای داده است فضایی بسیار مناسب و ایده آل برای زندگی را فراهم آورده است. به طور کلی می‌توان امکانات زیر برای این مجموعه یاد آور شد.

جدول2: مشخصات عمومی برج بین‌المللی تهران، مأخذ: وبگاه برج بین‌المللی تهران، 2008

مشخصات عمومی برج	توضیحات
سال ساخت	سال 1375 شروع- سال 1386 اتمام پروژه/ سبک ساخت فرانسوی	مساحت زمین 30،000 متر مربع	220،000 مترمربع زیر بنا 162 متر ارتفاع
تعداد برج‌ها	یک برج 56 طبقه- سه بال A- B- C
تعداد واحد‌ها	11 واحد پنت هاوس 16 واحد دو خوابه	16 واحد چهارخوابه 43 سوییت	313 واحد سه خوابه 17 واحد تجاری
امکانات جانبی واحدها	600 واحد انباری 3 آسانسور باری	1000 واحد پارکینگ	15آسانسور مسافری
ویژگی تاسیسات	سیستم گرمایش و سرمایش از 4 چیلر جذبی . سیستم کنترل BMS	فنکویل‌های سقفی	ایمنی در برابر زلزله
امکانات جانبی	استخر و سونا وجود سالن‌های ورزشی وجود سالن همایش و اجتماعات آبنماها، گلدان‌های عظیم سنگی و ....	رستوران‌ها و فروشگاه‌ها زمین تنیس و زمین بسکتبال واحد‌های تجاری (فروشگاه‌ها، بانک و....) جاده تندرستی	فضای سبز عمومی مهدکودک پوشش‌های گیاهی، درخچه‌های گوناگون،.... تامین امنیت و وجود سیستم کنترل تردد
نوع ساخت	- نمای ساختمان به صورت پیش ساخته و از جنس GFRC بتن مسلح به الیاف شیشه - نور گیری مناسب فضاها - سيستم كنترل هوشمند ساختمان - ژنراتور برق اضطراری - سیستم تهویه مطبوع - لابی مجزا برای هر بال	- سیستم شست و شوی نما و پنجره - سيستم پيش گرم کن الکتريکي Strip Heater به جي لوله برگشت با استفاده از لوله‌هاي مسي - سیستم آنتن مرکزی - شیرآلات تماما آلمانی	- دید وسیع با چشم انداز باز - سيستم اعلام حريق هوشمند - عایق‌های صوتی و حرارتی - پنجره با شیشه دو جداره - زمین ورزشی و بازی کودکان - مجهز به سيستم اسپرينکلر جهت اطفاي حريق

[1] معماری: از اِف. دوبوسِن / مجری: شرکت آ.س.پ

فضاهای جمعی در مجتمع مسکونی بلند مرتبه، می‌تواند باعث ایجاد تعاملات اجتماعی ساکنین مجموعه شود (ر.ک: کشفی و همکاران، 1391). بطوری که اینگونه فضاها برای ایجاد مناسبات چهره به چهره، تجربه مشترک فضا، رابطه انسانی با کالبد و همچنین برگزاری فعالیت‌های جمعی و عمومی ساکنین، کارآمد و مناسب هستند (ر.ک: کشفی و همکاران، 1391). حضور افراد در این مکان و ایفای نقش فعال در فضاهای جمعی از حس مکان نشأت می‌گیرد (ر.ک: کریمی، 1397) و مکان از طریق محدود کردن روابط اجتماعی در قلمرویی مشخص، احساس تعلق به گروه را پدید آورده و تقویت می‌کند (ر.ک: کریمی، 1397) و بدین ترتیب بر تراکم روابط چهره به چهره می‌افزاید (ر.ک: سرمست و متوسلی، 1389). مشخّصههای این برج مسکونی در ابعاد کالبدی- محیطی آن موردمطالعه قرارگرفته و خلاصهای از این مشخّصهها در جدول3 بیان شده است.

جدول3: شناخت وضع موجود مشخصه‌های تاب‌آوری کالبدی- محیطی برج بین‌المللی تهران

معیارها	وضع موجود	تصویر
وضعیت فضاها: فضاهای باز	تعداد طبقات، ارتفاعات، محصوریت فضا، خط آسمان: تعداد طبقات این مجتمع 50 طبقه می‌باشد که ارتفاع 160 متر را دارد. این مجتمع نسبت به ساختمان‌های مجاور خود، خط آسمان را شکسته و تغییر داده است.
وضعیت فضاها: فضاهای باز	هماهنگی ساختمان با عناصر به کار رفته در فضا : در زمینی که ساختمان ساخته شده است، زمین به صورت منحنی بوده که ساختمان را در قسمت میانی آن طراحی کردند و اطراف فضاها را ایجاد فضای سبز، پیست پیاده روی و دیگر فضاها ایجاد کردند. طراحی بسیار هوشمندانه بوده و بخش‌های بلااستفاده از زمین را به فضاهای مفید تبدیل کرده است.
وضعیت فضاها: فضاهای سبز	پوشش‌های گیاهی، آب نماها و جزییات موجود در فضا: در این برج، پوشش گیاهی همچون خط سبز در اطراف مجتمع و در کنار مسیر سلامتی قرار گرفته است. استفاده از گیاهان متنوع و اصیل نیز در گیاهان کاشته شده دیده می‌شود. در قسمت انتهایی مجتمع، فضای سبزی جهت نشیمن و محیط آرام ایجاد شده است. که در کنار آن فضای بازی جهت کودکان، وسایل ورزشی جهت استفاده بزرگسالان و آبنمایی نیز قرار گرفته است. مثلا در این قسمت بیشتر از درختان بید مجنون استفاده شده، که هم ایجاد سایه می‌نمایند و هم با شکل خاص برگ‌های خود ایجاد آرامش می‌نماید.
زمین- بستر و تراکم	زمینی که این مجتمع در آن ساخته شده است،از سمت جنوب در حاشیه بزرگراه حکیم قرار گرفته است و از سمت شمال در کنار مجتمع آ. اس.پ قرار گرفته است. به همین دلیل در مجاورت آن خانه‌های پر تراکم وجود ندارد.
دسترسی	حرکت‌ها و دسترسی‌ها: همان طور که در قسمت‌های پیشین به آن اشاره شده بود. دسترسی‌های این مجتمع از بزرگراه‌های حکیم و کردستان در مجاورتش می‌باشد.
دسترسی	دسترسی ساختمان‌ها با بخش‌های عمومی: علاوه بر ورودی‌های که از طریق پارکینگ برای ساکنین تعبیه شده است، ورودی‌های اصلی برج‌ها را در بخش‌های عمومی قراردادند تا بتوانند به این بخش‌ها دسترسی داشته باشند.
آسایش حرارتی	این فضا از بهترین امکانات جهت تهویه و آسایش حرارتی ایجاد شده است. در فضای بیرونی این مجتمع حضور گیاهان، آّب باعث ایجاد تهویه در فضای بیرونی شده و آسایش حرارتی را ایجاد می‌کند.
کاربری‌های ناسازگار: تناسب کاربری‌ها	داروخانه در قسمت پایین مجتمع توانسته تمامی نیازهای درمانی ساکنین را پاسخ دهد و از خارج مجتمع کسی نمی‌تواند به آن دسترسی داشته باشد. کتابخانه در قسمت پایین برج‎‌ها، فضایی کوچک اما کاربردی را ایجاد کرده است که می‌تواند فضای جهت مطالعه را برای ساکنین ایجاد کند. در این فضا وجود مهدکودک می‌تواند به مادران ساکنین مجتمع کمک بسیاری باشد. وجود بانک پاسارگاد، می‌تواند فعالیت‌های بانکی ساکنین را پاسخ دهد. آرایشگاه مردانه در قسمت پایین برج می‌تواند پاسخ گو نیازها باشد. وجود دفتر معماری مقیم در مجتمع می‌تواند پروژه‌های تغییر دکوراسیون، بازسازی و ... را به راحتی انجام دهد. وجود سوپر مارکت، کافه نان توانسته نیازهای اولیه ساکنین را پاسخ دهد . اکثر خرید و فروش‌ها و اجاره‌هایی که در این برج انجام می‌شود از طریق این دفتر انجام می‌گرفته است. وجود درمانگاه و پزشک شاید در کمتر مجتمعی دیده شده است. که وجود پزشکان می‌تواند از بسیاری از مسایل جلوگیری کند.
امکانات و تاسیسات	تمامی تاسیسات و امکانات این برج به روز و کاملا مدرن می‌باشد.

یافته‌ها

بعد از توزیع پرسشنامه در میان ساکنین برج بین‌المللی تهران، پاسخ‌های متنوعی دریافت شد، افراد ساکن در این مجتمع با همکاری خود، 130 پرسشنامه‌ها را پر کردند. در مورد سن شرکت کنندگان در این پژوهش می‌توان این موضوع رو بیان کرد، که اکثریت ساکنین این مجتمع بین 20 الی 50 سال می‌باشند و افراد بسیار مسن در این برج‌ها درصد کمتری زندگی می‌کنند. شاید می‌توان بیان کرد که درصد بیشتر پاسخ دهندگان به این پرسشنامه را این افراد تشکیل داده‌اند. در مورد جنسیت پاسخ دهندگان به این پرسشنامه می‌توان گفت 66 نفر زن و 64 نفر مرد به این پرسشنامه پاسخ دادند. تحصیلات افراد ساکن در این مجتمع بسیار متفاوت می‌باشد و نمی‌توان آن‌ها را در دسته‌بندی خاصی قرار داد. اما بیشتر پاسخ‌دهندگان به این پرسشنامه دارای 27.69% کارشناسی، 33.85% کارشناسی ارشد و 29.33% دکتری بودند. در مورد رشته‌های تحصیلی نیز، آمار به صورت پراکنده می‌باشد و نمی‌توان گفت که افرادی با تخصص خاص در این مکان حضور دارند. علوم پایه حدود 21%، پزشکی حدود 30% و رشته‌های مهندسی حدود 44.62% می‌باشد. شغل افراد ساکن بیشتر شغل‌های پزشکی و آزاد را شامل می‌شد، در مورد تعداد اعضای خانوار تعداد متفاوت می‌باشد و در مورد سابقه سکونت در این منطقه می‌توان گفت افراد زیادی از ابتدای ساخت تا به امروز در این ساختمان‌ها سکونت داشتند و محل زندگی خود را ترک نکردند ولی افراد بسیاری نیز بین 5 تا 10 سال در این مجتمع سکونت دارند. با تحلیل نتایج به دست آمده از پرسشنامه‌هایی که در مجتمع مسکونی برج بین‌المللی تهران به دست آمد، در زمینه شاخص‌های تاب‌آوری کالبدی- محیطی می‌توان به صورت جدول 4 بیان کرد:

جدول4: شاخص‌های تاب‌آوری کالبدی- محیطی در برج مسکونی برج تهران

شاخص‌های تاب‌آوری کالبدی- محیطی

درصد پاسخگویی

بررسی پاسخ‌ها

وضعیت فضاها

(فضای سبز/فضای باز)

میزان مطلوبیت فضاها 52.31% (زیاد)/ 34.62 % (متوسط)

مطلوبیت با توجه به سال ساخت 43.08 % (زیاد)

- بررسی پاسخ‌های نشان می‌دهد که مطلوبیت فضا با ادامه سکونت، علاقه‌مندی به سکونت و شرکت در جلسات در این مکان ارتباط مستقیم و معناداری دارند.

- همچنین در رابطه با میزان امنیت و شرکت در جلسات باعث می‌شود تا فضاها را مطلوب می‌باشد ولی در حد متوسط است.

- در رابطه با فضاهای جمعی، مانند فضای سبز، فضاهای داخلی، ورودی برج‌ها همگی در وضعیت متوسط و مطلوبی قرار دارد.

کاربری‌های ناسازگار

مراکز خدماتی 55.38% (متوسط)/ مراکز بهداشتی و درمانی 50.77% (زیاد)

مراکز آموزشی 56.15% (متوسط)/ کاربری‌های داخل مجتمع 52.31% (متوسط)

- پاسخ‌ها نشان می‌دهد که میزان کاربری‌های خدماتی در این مجتمع در حد بسیار پایین می‌باشد و با توجه به حجم ساکنین این برج، کاربری‌های آن ناسازگار می‌باشد.

- کاربری‌هایی که در مجتمع وجود دارد توانسته تا حد متوسطی پاسخگوی نیازهای ساکنین مجتمع باشد، تنوع این کاربری‌ها به بسیار کم هست و بخشی از نیازهای اولیه را پاسخ می‌دهد.

- میزان تنوع کاربری‌ها با توجه به تعداد واحدهای این مجتمع بسیار ناچیز است.

زمین- بستر و تراکم

تراکم ساخته شده 47.69% (کم)

- تراکم ساخته‌شده در اطراف ساختمان متوسط و کم است و ورودی برج‌ها هم به‌گونه‌ای می‌باشد که تراکم و ورودی‌ها مطلوب می‌باشد؛ زیرا محوطه که کاملاً به‌صورت اختصاصی می‌باشد. محوطه در نظر گرفته‌شده برای این مجتمع، به‌گونه‌ای هست که فضای کافی برای ساکنین مجتمع را فراهم کرده است.

- خیابان‌های اطراف مجتمع به لحاظ میزان تراکم، تراکم بسیار پایینی را دارند.

مقاومت ساختمان

میزان مطلوبیت فضاها 52.31% (زیاد)/ 34.62 % (متوسط)

مطلوبیت با توجه به سال ساخت 43.08 % (زیاد)

- در مورد مقاومت ساختمان می‌تواند به عواملی زیادی وابسته باشد، یکی از آن‌ها در ارتباط با تجهیزات و به‌روز بودن آن‌ها می‌باشد.

- حس امنیت در این مجتمع به بسیار زیاد می‌باشد و وجود نگهبانی و سیستم کنترل سبب شده تا میزان جرم در این بخش ناچیز باشد، اما به دلیل ترددهای افراد در محوطه‌های برج‌ها، در بعضی مواقع امنیت مجتمع دچار مشکل می‌شود.

دسترسی

راه‌های دسترسی به پارکینگ‌ها 44.62% (زیاد)/ راه‌های فرار 57.69% (زیاد)

دسترسی به نیروی انتظامی و نیروی آتش نشانی 60% (متوسط)/ دسترسی به پارک و فضای سبز 53.08% (متوسط)

- این مجتمع به دلیل قرارگیری در کنار بزرگراهی اصلی حکیم، کردستان و نزدیک بزرگراه همت سبب شده تا دسترسی به سایر نقاط شهر را آسان کند. به همین دلیل در پاسخ‌ها میزان دسترسی در سطح بالایی نشان داده‌شده است و با مطلوبیت ارتباط مستقیمی دارد.

- طبق پاسخ‌های دریافت شده دسترسی به پارکینگ‌های این مجتمع نیز مطلوب می‌باشد و راه‌های فرار نیز در حد متوسط می‌باشد. میزان ‌همبستگی بین دسترسی به پارکینگ و راه‌های فرار و مطلوبیت مناسب می‌باشد.

مالکیت

میزان مطلوبیت فضاها 52.31% (زیاد)/ 34.62 % (متوسط)

مطلوبیت با توجه به سال ساخت 43.08 % (زیاد)

- بیشتر افراد ساکن در این مجتمع مالک هستند و درصد کمی را مستأجران تشکیل می‌دهند. افراد که در این مجتمع ساکن هستند تمایل متوسطی به‌جابه‌جایی دارند.

- با بررسی پاسخ‌ها نشان می‌دهد که افراد نسبت به مطلوبیت فضا و احساس سکونت و ادامه دادن آن ارتباط مستقیمی دارند.

امکانات و تاسیسات

تجهیزات و زیرساخت‌ها 48.46% (خیلی زیاد)

- امکانات و تأسیسات این برج‌ها از سال ساخت تعمیرات و اصلاح شدند و واحد تأسیسات و تعمیرات مستقر در این برج سبب گردیده تا مشکلات تأسیساتی خود را در کمترین زمان ممکن برطرف نمایند. طی پاسخ‌های داده‌شده، تجهیزات و زیرساخت‌ها در حد مطلوبی می‌باشند.

- در دیاگرام همبستگی، بین امکانات و تجهیزات به‌روز و تجهیزات معلولان ارتباط بالایی وجود دارد و میزان رضایت مطلوب ساکنین را نشان می‌دهد.

- بین به‌روز بودن تجهیزات و علاقه ساکنین به ادامه سکونت نیز ارتباط معمولی وجود دارد که نشان‌دهنده آن است که باعث رضایت ساکنین می‌باشد.

با استفاده از تحلیل پایتون، داده‌های پرسشنامه و شیب‌خط به‌دست‌آمده و نیز ضرایب آن‌ها می‌توانیم شکل نهایی رگرسیون را به‌صورت شکل 3 رسم نماییم که نشان می‌دهد که نقاط مشکی که در قسمت بالای سطح آبی قرار است، نقاط ضعف در تاب‌آوری این مجتمع را به تصویر می‌کشد. میزان خطا در این شکل مناسب نیست و تحلیل‌ها با دقت بسیار بالا انجام‌شده است و نشان‌دهنده این است که این مجتمع از تاب‌آوری پایینی برخوردار است.

$img0$

شکل 3: رسم رگرسیون برج بین‌المللی تهران

شکل 4: مدل نهایی الگوهای پیشنهادی معماری بیوفیلیک در بهبود تاب‌آوری کالبدی- محیطی

با توجه به بررسی‌هایی انجام شده در این پژوهش و همچنین، نتایج حاصل از پرسشنامه‌ها این مجتمع، می‌توان الگوهای پیشنهادی معماری بیوفیلیک را برای اصلاح تاب‌آوری مجتمع‌های مسکونی و همچنین طرح پیشنهادی در مجتمع‌های جدید را به صورت شکل4 عنوان نمود. این الگو بر اساس معیارهای تاب‌آوری کالبدی- محیطی پیشنهاد شده است که می‌تواند تاثیرگذاری مطلوب تری را در فضا ایجاد نماید.

نتیجه‌گیری

طبق بررسی‌های انجام شده در این خصوص، این مهم دریافت شد که تحقیقات داخلی در زمینه تاب‌آوری بر روی فضاهای عمومی مانند شهرها، بازارها و ... انجام شده اما به فضاهای خصوصی مانند مجتمع‌های مسکونی پرداخته نشده است. در این مقاله سعی بر این شده است که یکی از مجتمع‌های مسکونی مورد توجه در تهران بررسی شود. در مورد مجتمع مسکونی برج بین‌المللی تهران، که مورد مطالعه در این پژوهش قرار گرفته است، می‌توان بیان کرد که طراحی بسیار هوشمندانه‌ای داشته است بطوریکه بخش‌های بلااستفاده از زمین را به فضاهای مفید تبدیل کرده است. به لحاظ طراحی مجتمع نسبت به ساختمان‌های مجاور خود، خط آسمان را شکسته و تغییر داده است، در صورتیکه زمین به‌صورت منحنی بوده و ساختمان را در قسمت میانی آن طراحی کردند. این طراحی شامل فضای سبز، پیست پیاده‌روی، فضای بازی کودکان، وسایل ورزشی برای بزرگسالان، آب نما، فروشگاه‌ها، درمانگاه و ... به همراه استفاده از پوشش گیاهی متنوع همچون نواری سبز در اطراف مجتمع و در کنار مسیر سلامتی بوده است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد این فضا متناسب با تعداد ساکنین برج نیست. فضاهای عمومی این برج فقط برای ساکنین ایجاد شده است، به همین دلیل فضاها بیشتر حالت خصوصی پیدا کرده است. در این پژوهش سؤالات بسیاری در مورد تاب‌آوری کالبدی- محیطی از ساکنین پرسیده و براساس نتایج حاصل شده مشخص گردید که ساکنین برج تهران دارای تحصیلات دانشگاهی بالا و در طبقه بالا اجتماعی می‌باشند. اکثر افراد ساکن در این برج از خدماتی که به آن‌ها ارائه می‌شد، رضایت نسبی داشتند، اما کاملا راضی نبودند ولی همچنان، تمایل به ادامه سکونت در این مجتمع را داشتند. همان طور که در رگرسیون، این برج در شکل 3 نشان داده شد که این مجتمع از تاب‌آوری پایینی برخوردار است.

معماری بیوفیلیک، به عنوان یک موضوع تازه در حوزه‌های مختلف می‌تواند منجر به بهبود، ارتقاء شرایط و بهسازی وضع موجود در معماری شود. در این پژوهش، با توجه به نتایج تحلیل‌ها و میزان تاب‌آوری بدست آمده، الگوهای پیشنهادی براساس معماری بیوفیلیک در جهت افزایش تاب‌آوری این برج به شرح زیر می‌باشند:

1. فضای باز: بهبود استفاده از گیاهان و فضای سبز در مجتمع‌ها (در فضاهای ورودی، فضاهای بازی، فضاهای مشترک)/ طراحی بام سبز برای استفاده ساکنین / استفاده از گیاهان فصلی برای نشان دادن تغییرات فصول

2.فضای سبز: بهبود استفاده از گیاهان و فضای سبز در مجتمع‌ها (در فضاهای ورودی، فضاهای بازی، فضاهای مشترک)/ طراحی بام سبز برای استفاده ساکنین / استفاده از گیاهان فصلی برای نشان دادن تغییرات فصول/ استفاده از دیوارهای سبز در دکوراسیون داخلی، مانند ورودی منازل، فضاهای ورودی آسانسورها، لابی و .../ استفاده از آب و گیاهان معطر در تراس / استفاده از آب در فضاهای مختلف در کنار گیاهان و ایجاد صدای آب / استفاده از گلدان‌ها و گیاهان آپارتمانی در تراس‌های واحد‌های مسکونی

3. تناسب کاربری‌ها: میزان دسترسی به مراکز خدماتی، بهداشتی و درمانی، مراکز آموزشی حدود 50% است. کاربری‌های داخل مجتمع نیز مطلوب بوده، تنوع کاربری‌ها بالا می‌باشد.

4. آسایش حرارتی: استفاده از تهویه طبیعی با استفاده از آب و گیاهان / استفاده از نور طبیعی در طراحی واحد‌ها / تعادل دمایی و حرارتی/ حضور فضاهای سبز جهت تهویه هوا و کاهش درجه هوا/ استفاده از پنجره‌های بزرگ و بازشو جهت تهویه بهتر واحدها/ حضور آب جهت لمس کردن، شنیدن باعث حس آرامش می‌شود/ ایجاد سایبان‌های مناسب جهت تنظیم حضور نور

5. زمین- بستر- تراکم: ارتباط جغرافیایی با مکان/ ارتباط تاریخی با مکان/ ارتباط اکولوژیکی با مکان/ مصالح بومی

6. امکانات و ساختمان‌ها: استفاده از الگوهای طبیعی در ساخت و ساز / استفاده از مصالح طبیعی/ توجه به نکات ایجاد تهویه مطبوع و آسایش حرارتی/ استفاده از فرم‌های بومی و ارگانیک

7. دسترسی: ایجاد مسیر دسترسی سبز به پارکینگ‌ها/ دسترسی آسان به مسیرهای اصلی

در پایان می‌توان بیان کرد که با الگوهای معماری بیوفیلیک ارائه شده جهت بهبود تاب‌آوری و مدل نهایی الگوهای پیشنهادی معماری بیوفیلیک در بهبود تاب‌آوری کالبدی- محیطی (شکل4) که در بخش یافته‌ها به آن اشاره شد، می‌توان میزان تاب‌آوری در مجتمع‌های مسکونی هم‌چون برج تهران را افزایش و علاقه به سکونت در آن‌ها ارتقا بخشید. این الگو‌ها می‌تواند در طراحی سایر مجتمع‌های مسکونی برای دستیابی به مجتمع‌های مسکونی تاب آور به کار برده شود.

منابع

اسفندیاری صدق، راضیه و مهرداد کریمی مشاور و گلرخ دانشگر مقدم (1395) ارزیابی احساس جمعی در مجتمع‌های مسکونی (مطالعه موردی: مجموعه مسکونی سعیدیه تهران، نشریه هویت شهر، شماره بیست و هفتم، سال دهم، پاییز 1395، صص 41- 52.

بیطرف، احسان و فرح حبیب و حسین ذبیحی (1397) بومی سازی اصول معماری اکولوژیک و بیوفیلیک در طراحی مجتمع‌های مسکونی ایران در راستای ارتقا کیفیت آنها، نشریه مدیریت شهری، شماره 52، پاییز 1397، صص 205- 218.

دیده بان، محمد و اکبر زند (1395) ارزیابی میزان اثرگذاری فضاهای عمومی ساختمان‌های بلند مسکونی بر ارتقا تعاملات اجتماعی و حس همسایگی ساکنین (نمونه موردی: برج بین‌المللی تهران)، همایش بین‌المللی معماری و شهرسازی هویت گرا، آذر ماه 1395.

ذبیحی، حسین و فرح حبیب و کمال رهبری منش (1390) بررسی رابطه بین میزان رضایت از مجتمع مسکونی و تاثیر مجتمع‌های مسکونی بر روابط انسان (مطالعه موردی چند مجتمع مسکونی در تهران)، مجله هویت شهر، دوره 5، شماره 8، صص 103.

رازقی، علیرضا و نجلا درخشان (1396) تاب‌آوری کالبدی و عملکردی در بازار تاریخی تهران، دو فصلنامه علمی و پژوهشی مرمت و معماری ایران، سال هفتم، شماره سیزدهم، بهار و تابستان.

رضایی، محمدرضا و محمدحسین سرائی و امیر بسطامی نیا (1395) تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص‌ها و چارچوب‌های آن در سوانح طبیعی، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دورۀ ششم، شمارۀ اول، بهار.

عزیزی، محمدمهدی و صارم ملک محمدنژاد (1386) بررسی تطبیقی دو الگوی مجتمع‌های مسکومی (متعارف و بلندمرتبه)، مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی نور (سئول) و اسکان تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 32، زمستان ، صص27- 38.

عینی فر، علیرضا و سیده ندا قاضی زاده (1389) گونه شناسی مجتمع مسکونی تهران با معیار فضای باز، نظریه آرمان شهر، شماره 5، سال 1389، صص 35- 45.

عینی فر، علیرضا (1386) نقش قالب الگوهای عام اولیه در طراحی محله‌های مسکونی معاصر، نشریه هنرهای زیبا، زمستان 1386، شماره 32، صص 39- 50.

قاسمی، مریم و مسعود قرائی (1400) بررسی تاب‌آوری کالبدی مساکن پیراشهری در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی:شهرک باهنر مشهد)، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دورۀ یازدهم، شمارۀ اول، بهار.

قبادی، پریسا و سید علیرضا عالی (1396) ارتقا تاب‌آوری شهرها به کمک شهرسازی بیوفیلیک، نخستین کنفرانس ملی به شهرسازی و معماری دانش بنیان، اردیبهشت.

کشفی، محمدعلی و سیدباقر حسینی و سعید نوروزیان ملکی (1391) نقش فضاهای عمومی ساختمان‌های مسکونی بلندمرتبه در افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین، پژوهش موردی: برج بین‌المللی تهران، نشریه مدیریت شهری، شمارۀ 30، پاییز و زمستان.

کریمی، فریبر (1397) بازشناسی جایگاه ساختمان‌های بلند در نسبت با پایداری اجتماعی، دو فصلنامه علمی- پژوهشی اندیشۀ معماری، سال دوم، شمارۀ چهارم، پاییز و زمستان، صص 19-30.

لنگرنشین، ع. همکاران (1398) سنجش شاخص‌ها و الگوهای اثرگذار در تاب‌آوری بافت‌های شهری (مطالعه موردی محلات تجریش، جنت‌آباد شمالی و فردوسی شهر تهران. فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال یازدهم، شماره 3.

مقدسی، نگین سادات و مرجان خان محمدی و حمیدرضا صارمی و مهدی حقیقت‌بین (1401) سنجش و بررسی تاب‌آوری کالبدی- محیطی و اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی مطالعه موردی: کوی نوبنیاد (برج‌های asp)، نشریه گفتمان طراحی شهری، دوره 3، شماره 2، تابستان، صص 69- 96.

Browning, Hon. AIAWilliam & Et al. (2014) 14. patterns of biophiliC design Improving Health And Well- Being In The Built environment, Terrapin Bright Green LLC, New York NY | Washington DC.

Browning WD, Ryan CO, Clancy JO (2014) 14 Patterns of biophilic design. New York: Terrapin Bright Green LLC.

Folke, C. (2006).” Resilience: The emergence of a perspective for social ecological systems analyses”, Global Environmental Change, 16. 3.

https://www.borjtehran.ir

Kellert, Stephen R. & [others] (2008) Biophilic Design: The theory, Science, and practice of Bringing Building.

Minke G (2001) Inclined green roofs- ecological and economical advantages and passive heating and cooling effect. Plea 2001.

Peter, N.; Beatley, T.; Boyer, H. Resilient Cities: Responding to Peak Oil and Climate Change; Island Press: Washington, DC, USA, 2008.

Pollack, J.S., 2006, Biophilic Design For The First Optimum Performance Home, Ultimate Home Design, Issue, July/August 2006.

Wilson EO (1984) Biophilia. Massachusetts: Harvard University Press.

شارک

عنوان URL للمقالة

تأثیر معماری بیوفیلیک در تاب‌آوری کالبدی- محیطی مجتمع‌های مسکونی (نمونه موردی: مجتمع مسکونی برج بین‌المللی تهران)

رایمگ

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية