مفهوم خدا در کتابالعلل (کتاب الایضاح فی الخیر المحض لأرسطوطالیس)
الموضوعات : Geneology of philosophical schools and Ideas
حسن عباسی حسینآبادی
1
,
مستانه کاکائی
2
1 - دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - دانشآموختۀ دکتری فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: خدا, انیّت محض, علت نخستین, خیر محض, فراوجود, کتابالعلل,
ملخص المقالة :
کتاب العلل با عناوین کتاب خیر الأول و کتاب ایضاح خیر المحض نیز نامگذاری شده و به بحث دربارۀ علل نخستین اشیاء پرداخته است. خداوند در مقام علت نخستین، یکی از این علل است. پرسش اینست که مفهوم خدا در کتابالعلل چیست؟ آیا خدای کتابالعلل، وجودی است یا فراوجودی؟ وجود به چه معنایی؟ و فراوجود به چه معنایی؟ در این کتاب، بحث از خدا با اصطلاحات و مفاهیم مختلف مانند انیّت محض، علت نخستین، خیر محض و فراوجود مطرح شده است. نتیجۀ این پژوهش ـکه با روش توصیفیـتحلیلی انجام شدهـ نشان میدهد که بنظر مؤلف کتاب، خداوند هم وجود محض است (در مقابل وجود محدود)، هم خیر محض است و خیر محض بودن او مبتنی بر وجود است، و هم علت نخستین، بمعنای علت فاعلی حقیقی ایجادی، است. در باب هشتم کتاب، در مقایسه با عقل و نفس، وجود محض برای خدا، بیانگر تقسیمناپذیری و بساطت محض است. همچنین برای هر دو مورد، وجودی و فراوجودی دانستن خداوند میتوان دلیل آورد. اصطلاح «فراوجود» برای خداوند ـدر مقابل وجود محدود و انضمامیـ «وجود از راه بهرهمندی» است که خاص همۀ مخلوقات است. همچنین، از سه اصطلاح علت نخستین، خیر محض و وجود محض، کاربست اصطلاح وجود محض برای خداوند، جامعتر از اصطلاحات دیگر است و وجود مبنای دو مفهوم دیگر است؛ چه در علت نخستین که علیتی فاعلی و ایجادی است و به همۀ چیزها و موجودات وجود میبخشد، و چه در خیر محض، که خیر بودنش بواسطۀ وجود اوست.
