نقد و تحلیل مؤلفه‌های پست‌مدرنیستی در رمان «بند محکومین»
الموضوعات :ساسان فضلی 1 , ناصر نیکوبخت 2 , ابراهیم خدایار 3 , زینب صابرپور 4
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران
4 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران
الکلمات المفتاحية: پستمدرنیسم, رمان معاصر, کیهان خانجانی, ادبیات پسامدرن و رمان بند محکومین.,
ملخص المقالة :
ادبیات پست‌مدرن، جریانی جهانی است که در ادبیات فارسی نیز بازتاب یافته است. پستمدرنیسم بر آرای پساساختارگرایان استوار است و هرگونه شناخت و تحلیل این واژه از تدقیق در آرای پساساختارگرایان حاصل می‌شود. نوع شعر و داستان با توجه به ظرفیت و محتوای خود، پذیرای نشانه‌های پست‌مدرن هستند. رمان «بند محکومین» اثر کیهان خانجانی از جمله رمان‌هایی است که می‌توان خوانشی پست‌مدرنیستی از آن عرضه کرد. انتخاب این رمان به دلیل نمود بارز عناصری مانند چندصدایی، فراواقعیت و جریان سیال ذهن است که آن را به نمونه‌ای شاخص از ادبیات پست‌مدرن فارسی تبدیل می‌کند. با توجه به اینکه رمان «بند محکومین» از رمان‌های متأخر است، می‌توان ضمن تحلیل جنبه‌های پست‌مدرنیستی متن، به جایگاه این نظریه در سال‌های اخیر و افتراق آن با رمان‌های پیشگام رسید. هدف این پژوهش آن است که با روش توصیفی-تحلیلی، پس از شناخت مؤلفه‌های برجسته و مشترک پست‌مدرن در نگاه نظریه‌پردازان آن، این رمان را نقد و تحلیل کند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که عناصر و مؤلفه‌های برجسته در رمان یادشده عبارتند از: نگرش هستی‌شناسانه، آیرونی، درهم‌آمیزی، فراواقعیت، کش دادن اغراقآمیز تصویرپردازی، برهم زدن نظم و روال‌های جامعه، نظام چندصدایی و چندروایتی، بازی، تکرار‌های نامتعارف، دو وجهی یا چند وجهی بودن و جریان سیال ذهن.
بیات، حسین (1387) داستان‌نویسی جریان سیال ذهن، تهران، علمی و فرهنگی.
پاینده، حسین (1383) مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، تهران، روزنگار.
---------- (1385) نقد ادبی و دموکراسی، تهران، نیلوفر.
پورجعفری، محمدرضا (1388) درآمدی بر انسان‌شناسی هنر و ادبیات، تهران، ثالث.
تدینی، منصوره (1388) پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران: مروری بر مهم‌ترین نظریه‌های پسامدرنیستی و بازتاب آن در داستان معاصر ایرانی، تهران، علم.
دردانه، صاحب جان (1394) بررسی مؤلفه‌های مدرنیسم و پستمدرنیسم در آثار داستانی کودک و نوجوان (با بررسی آثار محمدرضا شمس و احمد اکبرپور)، پایاننامة کارشناسی ¬ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هرمزگان، دانشکدة علوم انسانی.
حلبی، علی¬اصغر (1365) مقدمهای بر طنز و شوخطبعی در ایران، تهران، پیک ترجمه و نشر.
خانجانی، کیهان (1396) بند محکومین، تهران، چشمه.
سنگانی، فرهاد (1392) بررسی تحولات انعکاس پستمدرنیسم در ادبیات داستانی فارسی بعد از انقلاب اسلامی با تأکید بر شش اثر برگزیده، پایاننامة کارشناسی¬ارشد زبان و ادبیات فارسی به راهنمایی حسینعلی قبادی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
ضیمران، محمد (1388) دودمان‌پژوهی فلسفه: اندیشه‌های فلسفی در پایان هزارۀ دوم، جلد 3، تهران، کتاب هرمس.
علیمی، ماندانا و سارا جاویدمظفری (1399) «بررسی مؤلفه‌های پستمدرنیسم در مجموعه داستانهای دوباره از همان خیابانها»، فصلنامة تخصصی مطالعات داستانی، سال ششم، شماره 2، صص 131-153.
کالینیکوس، آلکس (1382) نقد پستمدرنیسم، ترجمه اعظم فرهادی، تهران، نیکا.
کریمی، فرزاد (1396) تحلیل سوژه در ادبیات داستانی پست¬مدرن ایران، تهران، روزنه.
کهون، لارنس (1384) از مدرنیسم تا پستمدرنیسم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران، نی.
گلشیری، سیاوش (1389) پستمدرنیسم در ادبیات داستانی معاصر ایران (بررسی مؤلفه‌های پست‌مدرن در آثار هوشنگ گلشیری)، نشریه پژوهشنامه ادب حماسی، شماره 10، صص 242-278.
لرستانی، زهرا و آرزو قنبری (1400) «مؤلفه‌های پستمدرنیسم در داستانهای بلقیس سلیمانی»، نشریه پژوهشنامه مکتبهای ادبی، دوره پنجم، شماره 13، صص 8-29.
لیوتار، ژان فرانسوا (1384) تعریف پسامدرن برای بچه‌ها، ترجمه آذین حسین‌زاده، تهران، ثالث.
معصومی، علی (1400) انتقام چمن: شناختنامه و داستانهای برگزیدهای از پسامدرنیستها، تهران، بوتیمار.
موکه، داگلاس کالین (1398) آیرونی، ترجمه حسن افشار، تهران، مرکز.
میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1377) واژهنامه هنر داستان‌نویسی، تهران، مهناز.
میرعابدینی، حسن (1377) صد سال داستان‌نویسی ایران، جلد سوم، تهران، چشمه.
نجومیان، امیرعلی (1385) درآمدی بر پست¬مدرنیسم در ادبیات، تهران، رسش.
نوذری، حسینعلی (1390) صورت‌بندی مدرنیته و پست‌مدرنیته: بسترهای تکوین تاریخی و زمینه‌های تکامل اجتماعی، تهران، شرکت انتشارات نقش جهان مهر.
وارد، گلن (1383) پستمدرنیسم، ترجمه ابوذر کرمی و قادر فخر رنجبری، تهران، ماهی.
هاموند، فیلیپ (1390) رسانه، جنگ، پست‌مدرنیته، ترجمه علیرضا آرزو، تهران، ساقی.
