الزامات هوشمند سازی گردشگری در ایران
الموضوعات :
1 - برنامه ریزی اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 - برنامه ریزی اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: گردشگری هوشمند, هوشمند سازی, تحلیل زمینه ای, فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی,
ملخص المقالة :
روند رو به رشد هوشمندسازی گردشگری با روند رو به رشد تغییرات جهانی در حال شکلگیری است. با این‌حال، همگام‌سازی صنعت گردشگری با تحولات سریع نوین و هوشمندسازی آن امری است که بدون مداخلات برنامهریزی شده میسّر نخواهد شد. ازاین‌رو، ضرورت دارد الزامات مرتبط شناخته شوند تا بسترسازی صحیحی جهت شکلگیری آن صورت پذیرد. صاحبنظران و فعالان حوزۀ گردشگری و هوشمندسازی از مهمترین منابع اطلاعاتی جهت کسب اطاعات در این خصوص به شمار میروند. به این منظور، در پژوهش حاضر تلاش شده با اتّکا به روش کیفی و ابزار مصاحبۀ بدون ساختار به شناسایی الزامات شکلگیری این نوع گردشگری در ایران از منظر این گروه پرداخته شود. همچنین به منظور تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه، از روش تحلیل محتوا گرفته شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهند الزامات در قالب مقولاتی از قبیل «ارزیابی»، «هوشمندسازی خدمات گردشگری»، «حکمرانی هوشمند»، «توانمندسازی افراد»، «همسویی سیاستها»، «توسعه عوامل فنی و زیرساختی» و «رفع محدودیتها» قابل سامان‌دهیاند.
ابراهیم پور، حبیب؛ رحمتی، منصور و نعمتی، ولی. (2022). «امکان‌سنجی توسعه گردشگری هوشمند با تأکید بر توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهر اردبیل)». مطالعات علوم محیط زیست. 7(1). 6422-4621.
آقاجانی ریزی، احسان. (1401). گردشگری هوشمند و راهبرد تحقق آن در ایران. تهران: میراث فرهیختگان.
بیدخوری، علیرضا؛ برهانی¬نیا، محسن و خوشاب، علی. (2022). «شناسایی مؤلفههای موثر بر گردشگری هوشمند در شهر مشهد». علوم جغرافیایی. 59-84. (38)18.
پروانه، بهروز؛ عامری سیاهویی، حمیدرضا و تقوی گودرزی، سعید (1388). «گردشگری الکترونیک راهکاری نوین در توسعه کانون های شهری استان هرمزگان:مطالعه موردی شهر فین». جغرافیایی چشم¬انداز زاگرس. (2)1. 89-108.
تافلر، آلوين (1376) . شورش¬هاي موج سوم. ترجمه: علی. عباد پور. تهران: سروش.
خسروی، سلیمه السادات و نادری، نادر. (2023). «مدل بازاریابی داده محور در گردشگری هوشمند، رویکرد فراترکیب». مطالعات مدیریت گردشگری. 18(61). 169-206.
دشت لعلی، زهرا؛ علیقلی، منصوره و نوربخش،سید کامران. (1399). «شناسایی و اولویت¬بندی عوامل موثر بر گردشگری هوشمند در کشور ایران: مورد مطالعه: شهر اصفهان». مدیریت کسب¬وکار. (48)12. 196-212.
ذوالفقاری، مجتبی و حشمت نژاد، احمد. (1400). «فن آوری¬های نوین و هوشمند در صنعت گردشگری، چالش¬ها و فرصت-ها». کنفرانس بین¬المللی مدیریت، گردشگری و تکنولوژی.(3)1. 1-7.
زنگوئی، فرنوش؛ خرازی محمدوندی آذر، زهرا و صالحی صدقیانی، جمشید. (1399). «شناسایی مؤلفه¬های هوشمندسازی گردشگری در ایران». مطالعات مدیریت کسب¬وکار هوشمند.(8)32. 239-272.
زنگوئی، فرنوش، خرازی محمدوندی آذر، زهرا، و صالحی صدقیانی، جمشید. (1401). «هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران: تأکیدی بر توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی». مطالعات اجتماعی گردشگری، 10(19 )، 335-368.
صلاحی کجور، عظیم، رضوی، سیدمحمدحسین، امیرنژاد، سعید، محمدی، نصراله، و تقی پوریان، محمدجواد. (1400). «طراحی الگوی گردشگری هوشمند در صنعت ورزش با رویکرد داده بنیاد». گردشگری و توسعه، 10(3 )، 167-180.
غفوریان، مهسا. (1402). «راهبردهای تحقق گردشگری هوشمند در شهر مشهد با رویکرد سناریو نویسی». فصلنامۀ آینده پژوهی شهری.(3)1. 1-29.
فلاح تفتی، حامد؛ حیدری کوشکنو، مجید و الماسی سروستانی، راضیه. (1397). «شناخت مؤلفه¬های شهروند هوشمند در محیط شهری با رویکرد یادگیری فناورانه: موردمطالعه: شهر یزد». اقتصاد و مدیریت شهری. 7(25). 59-76.
قاسمی نژاد، حسین. (1388). سیستم¬های حمل و نقل هوشمند. کنفرانس ملی تصادفات و سوانح جاده¬ای و ریلی.
قراخانی بهار، امید؛ عبادتی، امید مهدي و سادات رسول، سید مهدي. (1398). تجزیه و تحلیل مراکز اقامتی گردشگري در ایران با استفاده از کلان داده. پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت دانشگاه خوارزمی.
قربانی، امیر؛ دانایی، ابوالفضل؛ زرگر، سیدمحمد و همتیان، هادی.(1398). «پست مدرنیسم و طراحی مدل سازمان هوشمند مدیریت گردشگری موردمطالعه: دفاتر ارائه خدمات گردشگری و هتل¬های سه ستاره شهر بیرجند». برنامه¬ریزی و توسعۀ گردشگری،(28)8. 50-69.
کاوه، خدیجه؛ نکوئی زاده، مریم و علی¬محمدلو، مسلم. (1400). «شناسایی کاربردهای اینترنت اشیاء برای هوشمندسازی مقاصد و جاذبه¬های گردشگری: یک مرور سیستماتیک». رشد فناوری، 18(69 )، 21-33.
کروبی، مهدی؛ ضیایی، محمود؛ محمودزاده، سیدمجتبی و پویان¬زاده، نسترن.(1401). «الگوی مدیریت ازدحام گردشگران در مقصدهای ساحلی مازندران مبتنی بر گردشگری هوشمند». جغرافیا و توسعۀ ناحیه¬ای. (41)4. 207-243.
مولایی، فهیمه؛ کرکه‌ابادی کامیابی؛ سعید. (2021). «امکان‌سنجی ایجاد دهکده گردشگری هوشمند در مناطق مرزی مطالعه موردی: شهر مرزی آستارا». پژوهشنامه مطالعات مرزی. 9(34). 71-87.
مهدی¬زاده، سعید. (1398). سیستم¬های هوشمند سفر و گردشگری و تاثیرات و کارکردهای آن در کارافرینی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمد باشکوه اجیرلو، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
نادعلی، سوسن، و سفیدچیان، سلمان. (1397). «توان سنجی گردشگری هوشمند با تأکید بر ضرورتها و الزامات زیر ساختی مطالعه موردی کلان شهر مشهد». جغرافیایی فضای گردشگری، 7(28 )، 125-139.
Buonincontri, P., & Micera, R. (2016). The experience co-creation in smart tourism destinations: a multiple case analysis of European destinations. Information Technology & Tourism, 16, 285-315.
Apriyandi, D. (2024). A Smart Tourism Platform Reference Architecture for Developing Countries (Master's thesis, University of Twente).
Baggio, R., Micera, R., & Del Chiappa, G. (2020). Smart tourism destinations: a critical reflection. Journal of Hospitality and Tourism Technology, 11(3), 407-423.
Benner, M. (2017). From clusters to smart specialization: Tourism in institution-sensitive regional development policies. Economies, 5(3), 26.
Buhalis, Dimitrios. & Amaranggana, Aditya. (2014) Smart Tourism Destinations Enhancing Tourism Experience Through Personalisation of Services, Conference Tussyadiah, Inversini Information and communication technologies in tourism, Springer International Publishing, Switzerland, pp.377–389.
Cavalheiro, M. B., Joia, L. A., & Cavalheiro, G. M. D. C. (2020). Towards a smart tourism destination development model: Promoting environmental, economic, socio-cultural and political values. Tourism Planning & Development, 17(3), 237-259.
Chuang, C. M. (2023). The conceptualization of smart tourism service platforms on tourist value co-creation behaviours: an integrative perspective of smart tourism services. Humanities and Social Sciences Communications, 10(1), 1-16.
Errichiello, L., & Micera, R. (2021). A process-based perspective of smart tourism destination governance. European Journal of Tourism Research, 29, 2909-2909.
Errichiello, L., & Micera, R. (2021). A process-based perspective of smart tourism destination governance. European Journal of Tourism Research, 29, 2909-2909.
Femenia-Serra, F., & Ivars-Baidal, J. A. (2021). Do smart tourism destinations really work? The case of Benidorm. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 26(4), 365-384.
Foronda-Robles, C., Galindo-Pérez-de-Azpillaga, L., & Fernández-Tabales, A. (2023). Progress and stakes in sustainable tourism: indicators for smart coastal destinations. Journal of Sustainable Tourism, 31(7), 1518-1537.
Foronda-Robles, C., Galindo-Pérez-de-Azpillaga, L., & Fernández-Tabales, A. (2023). Progress and stakes in sustainable tourism: indicators for smart coastal destinations. Journal of Sustainable Tourism, 31(7), 1518-1537.
Gretzel, U., Sigala, M., Xiang, Z., & Koo, C. (2015). Smart tourism: foundations and developments. Electronic Markets, 25(3), 179-188.
Gretzel, U., Reino, S., Kopera, S., & Koo, C. (2015). Smart tourism challenges. Journal of Tourism, 16(1), 41-47.
Hidayah, N., Suherlan, H., & Putra, F. K. K. (2022). Stakeholders' Synergies in Developing Smart Tourism Destination. A Phenomenographic Study. Journal of Environmental Management & Tourism, 13(2), 313-323.
Huang, C. Derrick. (2016) Smart Tourism Technologies in Travel Planning: The Role of Exploration and Exploitation, Information & Management, Florida Atlantic University, USA.
Khan, M. S., Woo, M., Nam, K., & Chathoth, P. K. (2017). Smart city and smart tourism: A case of Dubai. Sustainability, 9(12), 2279.
Kim, D. (2016). A Policy Network in Smart Tourism Policymaking: A Korea Case, Masterthesis of Science in Tourism and Hospitality, University of Guelph
Lee, P., Hunter, W. C., & Chung, N. (2020). Smart tourism city: Developments and transformations. Sustainability, 12(10), 3958.
Leung, R. (2022). Development of information and communication technology: from e-tourism to smart tourism. Handbook of e-Tourism, 23-55.
Li, Y., Hu, C., Huang, C., & Duan, L. (2017). The concept of smart tourism in the context of tourism information services. Tourism management, 58, 293-300.
Luo, L., & Zhou, J. (2021). BlockTour: A blockchain-based smart tourism platform. Computer Communications, 175, 186-192.
McCarthy, J. C. , & Wright, P. C. (2004). Technology as experience. Cambridge, MA: MIT Press.
Nasution, D. S., & Rahmawati, N. (2021). Smart Tourism Development Post Earthquake and Covid 19 Pandemic in West Nusa Tenggara. International Journal of Tourism and Hospitality in Asia Pasific (IJTHAP), 4(3), 32-47.
Ndou, V., Hysa, E., & Maruccia, Y. (2023). A Methodological Framework for Developing a Smart-Tourism Destination in the Southeastern Adriatic–Ionian Area. Sustainability, 15(3), 2057.
Novera, C. N., Ahmed, Z., Kushol, R., Wanke, P., & Azad, M. A. K. (2022). Internet of Things (IoT) in smart tourism: a literature review. Spanish Journal of Marketing-ESIC, 26(3), 325-344.
OECD (2020) OECD Tourism Trends and Policies, available at: https://www.oecd-ilibrary.org/urban-rural-and-regional-development/oecd-tourism-trends-and-policies-2020_6b47b985-en.
Otowicz, M. H., Macedo, M., & Biz, A. A. (2022). Dimensions of smart tourism and its levels: An integrative literature review. Journal of Smart Tourism, 2(1), 5-19.
Pai, C. K., Liu, Y., Kang, S., & Dai, A. (2020). The role of perceived smart tourism technology experience for tourist satisfaction, happiness and revisit intention. Sustainability, 12(16), 6592.
Pearce, P. L., & Oktadiana, H. (Eds.). (2019). Delivering Tourism Intelligence: From Analysis to Action (Bridging Tourism Theory and Practice, Vol. 11). Emerald Publishing.
Ribes, J. F. P., & Baidal, J. I. (2018). Smart sustainability: A new perspective in the sustainable tourism debate. Investigaciones Regionales-Journal of Regional Research, (42), 151-170.
Rocha, J. (2020). Smart tourism and smart destinations for a sustainable future. In Decent work and economic growth (pp. 871-880). Cham: Springer International Publishing.
Santos-Júnior, A., Almeida-García, F., Morgado, P., & Mendes-Filho, L. (2020). Residents’ quality of life in smart tourism destinations: A theoretical approach. Sustainability, 12(20), 8445.
Sigala, M., & Chalkiti, K. (2014). Investigating the exploitation of web 2.0 for knowledge management in the Greek tourism industry: an utilization– importance analysis. Journal of Computers in Human Behavior,30(4), Pp:800-812.
Torabi, Z. A., Shalbafian, A. A., Allam, Z., Ghaderi, Z., Murgante, B., & Khavarian-Garmsir, A. R. (2022). Enhancing memorable experiences, tourist satisfaction, and revisit intention through smart tourism technologies. Sustainability, 14(5), 2721.
Williams, A. M., Rodriguez, I., & Makkonen, T. (2020). Innovation and smart destinations: Critical insights. Annals of Tourism Research, 83, 102930. https://doi.org/10.1016/j.annals.2020.102930
Yoo, C., Kwon, S., Na, H., & Chang, B. (2017). Factors affecting the adoption of gamified smart tourism applications: An integrative approach. Sustainability, 9(12), 2162.
Zahiri Mohd N. (2013) "Getting to the next level of smart government", MAMPU (The Malaysian Administrative Modernization and Management Planning Unit).
Zeng, Y. (2022, October). Design and Implementation of Smart Tourism System Based on Internet of Things Information Technology. In Innovative Computing: Proceedings of the 5th International Conference on Innovative Computing (IC 2022) (pp. 230-237). Singapore: Springer Nature Singapore.
Zhang, Y., Sotiriadis, M., & Shen, S. (2022). Investigating the impact of smart tourism technologies on tourists’ experiences. Sustainability, 14(5), 3048.
الزامات هوشمندسازی گردشگری در ایران
علی شکوری1، دانشیار گروه برنامهریزی اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
زهرا راجی، استاد مدعو گروه سیاستگذاری اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
تاریخ دریافت: 24/12/1402 تاریخ پذیرش: 6/9/1403
چکیده
روند رو به رشد هوشمندسازی گردشگری با روند رو به رشد تغییرات جهانی در حال شکلگیری است. با این‌حال، همگام‌سازی صنعت گردشگری با تحولات سریع نوین و هوشمندسازی آن امری است که بدون مداخلات برنامهریزی شده میسّر نخواهد شد. ازاین‌رو، ضرورت دارد الزامات مرتبط شناخته شوند تا بسترسازی صحیحی جهت شکلگیری آن صورت پذیرد. صاحبنظران و فعالان حوزۀ گردشگری و هوشمندسازی از مهمترین منابع اطلاعاتی جهت کسب اطاعات در این خصوص به شمار میروند. به این منظور، در پژوهش حاضر تلاش شده با اتّکا به روش کیفی و ابزار مصاحبۀ بدون ساختار به شناسایی الزامات شکلگیری این نوع گردشگری در ایران از منظر این گروه پرداخته شود. همچنین به منظور تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه، از روش تحلیل محتوا گرفته شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهند الزامات در قالب مقولاتی از قبیل «ارزیابی»، «هوشمندسازی خدمات گردشگری»، «حکمرانی هوشمند»، «توانمندسازی افراد»، «همسویی سیاستها»، «توسعه عوامل فنی و زیرساختی» و «رفع محدودیتها» قابل سامان‌دهیاند.
کلیدواژهها: گردشگری هوشمند، هوشمندسازی، تحلیل زمینهای، فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی
مقدمه
از شگفتانگيزترين رويدادهای دنياي امروز سرعت عظيم تغييراتی است که بيسابقه ابعاد متفاوت حیات بشری را تحت تأثیر قرار میدهند. به زعم (تافلر2، 1997) این تغییرات به‌طور منظومه‌وار باخود اقتضائات سیاستی را در حوزه‌هاي مختلف برای مقابله با عقب‌افتادگی از تحولات عصر حاضر به‌همراه آوردهاند. حرکت به سوی گردشگری هوشمند3 و هوشمندسازی خدمات صنعت گردشگری را نیز میتوان از الزامات جدایی ناپذیر این تغییرات تلقی کرد. توسعۀ فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، عامل ایجاد نسل جدیدی از گردشگران با خواستهها و انتظارات متفاوتیاند. برای مثال، پیگیری برخط برنامههای سفر، جستجوی برخط اطلاعات، امکان پیشداشت4 آسان و برخط اقامتگاهها، پیشداشت برخط بلیط وسایل حمل و نقل و تسهیل و تسریع فرآیند سفر از جملۀ این انتظارات‌اند که میتوان آنها را در قالب گردشگری هوشمند برای این دسته از گردشگران مهیّا کرد (چوانگ5، 2023). همچنان که بوهالیس و امارنگنگ6 (2014) اذعان کردهاند هدف بلافصل گردشگری هوشمند، پاسخگویی به نیازهای نوین گردشگرانی است که دریافتهاند میتوان با فناوریهای اطلاعاتی، ارتباطی و تکنولوژی به به تجارب جدیدی دست یابند و به گونۀ هوشمندانهتری سفر کنند (بوهالیس و آمارنگنگ، 2014: 109). با توجه به تغییرات سریع جهان امروز، کشورهایی در حوزه گردشگری موفق بودهاند که، اولاً توسعۀ صنعت گردشگری را در دستور کار توسعه خود قرار داده اند؛ ثانیاً توانستهاند فناوریهای نوین هوشمندسازی را در این صنعت به‌خدمت گیرند. بر اساس گزارش‌های آماری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور، ایران پیش از بحران کرونا در سال 1398 بیش از 2میلیون گردشگر خارجی داشته که قابلیت افزایش به 6 میلیون را در سال در کوتاه مدت و 20 میلیون در بلندمدت دارد. با این حال، در عصر حاضر شکل سنتی مدیریتی و زیرساختهای کنونی نمیتواند ما را به این هدف برساند، مگر اینکه اهتمامی جدی برای تجهیز فناوریها و شیوههای نوین بهویژه توسعه گردشگری هوشمند صورت گیرد. روشن است که تجهیز صنعت گردشگری کشور به مزیت هوشمندسازی به گونهای صحیح و پایدار منوط به شناسایی الزامات/ پیشرانها/ مؤلفههای اساسی آن است. این شناسایی میتواند از خلال مطالعات پیشین یا نظرسنجی و مصاحبه با صاحبنطران این حوزه محقق شود. همچنان که در پیشینه اشاره خواهد شد، این نوع مطالعات، به دلیل نوین بودن مبحث مطالعاتی گردشگری هوشمند محدود و پراکندهاند، لذا نیاز به مطالعات بیشتری است تا ابعاد آن روشن‌تر شود؛ ثانیاً، تحقق گردشگری هوشمند شدیداً از شرایط مناطق/ کشورها به لحاظ پتانسیل توسعه و جذب فناوریها متأثر است (پیرس و اوکتادیانا7، 2019).
با توجه به تخصصی بودن فناوریهای هوشمند، شکلگیری موفقیتآمیز گردشگری هوشمند، منوط به شناسایی الزامات و پیشرانهای آن از منظر اهل فن و متخصصین در این مناطق است. از این‌رو، پژوهش حاضر تلاش دارد با تکیه بر دانش و اطلاعات متخصصین حوزۀ گردشگری به این سوال پاسخ دهد که الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران چیست؟
پیشینۀ پژوهش
در میان پژوهشهای مرتبط داخلی در خصوص گردشگری هوشمند میتوان به مطالعۀ مولایی و همکاران (1399) اشاره کرد. پژوهشگران در خلال پژوهش خویش به نیاز سنجی دهکدۀ گردشگری هوشمند در بندرانزلی پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که در شرایط کنونی نیاز گردشگری هوشمند در مرحله نیمه چرخه حیات گردشگری و در حال گذار به مرحله تثبیت و بلوغ است که در شرایط پساکرونایی نیز نیاز آن بیش از پیش احساس میشود. بیدخوری و همکاران (1401) نیز با اتکا به روش ترکیبی به شناسایی مؤلفههای گردشگری هوشمند در مشهد پرداخته و ضمن اشاره به مقولات مشابه نتیجه گرفتهاند که وضعیت فعلی شهرمشهد برای پیادهسازی گردشگری هوشمند مطلوب نیست. نادعلی و سفیدچیان (1397) نیز در پژوهش خود تحت عنوان «توانسنجی گردشگری هوشمند با تأکید بر ضرورتها و الزامات زیرساختی» به این نتیجه رسیده است که شرایط اولیه تحقق گردشگری هوشمند در مشهد وجود دارد و تحقق آن نیازمند تأکید بر لزوم سرعت عمل در تبادل اطلاعات و اهمیت مشتری محوری و ... است. همچنین غفوریان (1402) در پژوهش خود تحت عنوان راهبردهای تحقق گردشگری هوشمند در مشهد با روش کیفی به این نتیجه رسیده که سرمایهگذاری دولتی/ خصوصی در زیرساختهای هوشمند، حمایت پارکهای علم و فناوری از ایدههای گردشگری هوشمند و همکاری سازمانهای اداری میتواند در شکلگیری گردشگری هوشمند موثر باشد.
دستۀ دیگری از پژوهشگران نیز به ارزیابی و تدوین الگوی مدیریت گردشگری هوشمند پرداختهاند که از جملۀ آنها میتوان به کروبی و همکاران (1401) اشاره کرد. ایشان در مطالعۀ خود اذعان کردهاند مدیریت ازدحام گردشگری در مقصد مورد نظر شامل سه بعد عرضه، تقاضا و ساختاری/ مدیریتی است که هریک از این ابعاد دارای شاخصهای متعددیاند
چالشها و فرصتهای گردشگری هوشمند دستۀ موضوعی دیگری است که پژوهشگران حوزۀ گردشگری و هوشمندسازی به آن پرداختهاند. از جمله مطالعات صورت گرفته میتوان به مطالعۀ ذوالفقاری و حشمتنژاد(1400) اشاره کرد. نتایج نشان دادند، عوامل مؤثر بر گردشگری هوشمند شامل مقولاتی چون سرویسهای اطلاعات هوشمند گردشگری، خدمات ابری گردشگری هوشمند و ... است.
کاوه و همکاران (1400) نیز در مطالعهخود به شناسایی کاربرد اینترنت اشیاء در هوشمندسازی مقاصد گردشگری پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که اینترنت اشیاء میتواند در حوزۀ مدیریتی، اجرایی، آکادمیک و... کاربردهای مهمی داشته باشد. از زوایه‌ای دیگر کیان و لو(2023) در پژوهش خود تحت عنوان «طراحی سامانه هوشمند گردشگری در نقاط دیدنی شهری» صرفا به سیاستگذاری هوشمندسازی خدمات و جاذبههای گردشگری با دقّت نظر تاکید کردهاند به گونهای که الزامات زیرساختی و غیره دغدغه محققان نبوده است. همچنین میتوان به پژوهش زنگ8 (2022) ذیل عنوان «طراحی و پیاده سازی سامانۀ هوشمند گردشگری» اشاره کرد. محققان به این نتیجه رسیدهاند که تحقق این سامانه که خود از پیششرطهای تحقق گردشگرشگری هوشمند است، نیازمند عواملی چون پودمان کاربر، پودمان مدیریت نقاط دیدنی، پودمان برنامهریزی سفر و پودمان رزرو هتل و مراکز اقامتی است. از منظر دیگر باگیو و همکاران9 (2020) در مطالعهای انتقادی به نقش فناوریهای دیجیتالی در توسعه هوشمندسازی گردشگری پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که ناکارآمدیهای این حوزه در برخی از مقاصد جریان سیال اطلاعات را با چالش مواجه میکنند.
در خصوص الزامات تحقق گردشگری هوشمند و پیشرانهای آن کالیرو و کالیرو10 (2020)در مطالعه خویش به ارائۀ مدل پیشرانها و پیشرطهای تحقق گردشگری هوشمند دست زدهاند و محیط، اقتصاد، شرایط اجتماعی- فرهنگی و ... را در تحقق این شکل از گردشگری دخیل دانستهاند. از جمله کارهای مرتبط دیگر، میتوان به تحقیق یو و همکاران (2020) اشاره کرد که محققان عمدتا به مقایسۀ شهرهای هوشمند طراحی شده و مؤلفههایشان در ادبیات گردشگری پرداخته و نشان داده‌اند که دولت نقش موثری را در قرابت شهرهای هوشمند به استانداردهای هوشمندسازی دارند. هرچند میان پژوهشهای مذکور، الزامات تحقق گردشگری هوشمند به‌طور پراکنده اشاره شده است، ولی به‌طوری اوتوزیز و همکاران11 (2023) استدلال میکنند که الزامات تحقق گردشگری هوشمند بیشتر تابع شرایط و امکانات مقاصد گردشگری است تا تبعیت از فرمول‌های کلیشه‌ای صرف. از این‌رو، واکاوی الزامات تحقق هوشمندسازی گردشگری در کشور به شناخت واقع‌بینانه مسایل و ارائه راهکارهای مؤثر کمک خواهد کرد.
شمار دیگری از پژوهشها به واکاوی عوامل مؤثر در پایداری گردشگری هوشمند پرداختهاند که مطالعۀ یو و همکاران12(2017) از جملۀ آنها است. ایشان در خلال مطالعۀ خویش اذعان کردهاند که تضمین مشارکت، عدالت و شفافیت از جمله مهمترین عوامل مؤثر در تضمین پایداری گردشگری هوشمنداند. شمار دیگری از مطالعات نیز در خصوص کیفیت زندگی ساکنان مناطق گردشگری هوشمند و گردشگران است که مطالعۀ سانتوس13 (2020)، زنگ و شن (2022)، پای و همکاران (2020) و گرتزل و کو (2021) از جملۀ آنها است. نتایج مطالعات حاکی از آناند که کیفیت تجارب و زندگی هر دو طیف میزبان و گردشگر به عوامل متعددی چون سطح پذیرش آنها، سواد دیجیتال و.... وابسته است. به طور کلی مطالعات صورت گرفته در خصوص گردشگری هوشمند را میتوان ذیل مقولات موضوعی متعددی تقسیمبندی کرد که در ادامه به اختصار به آنها اشاره شده است. شناسایی مجموعه الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران و پرداختن به آنها از دستاوردهای پژوهش حاضر محسوب میشود که در پژوهشهای پیشین یافت نمیشد. به عبارتی در سایر پژوهشهای نزیک به موضوع مورد مطالعه، اثربخشی و ارزیابی نقش چندین مؤلفه محدود مورد بحث و ارزیابی قرار گرفتهاند و در یک نگرش کلّی به واکاوی الزامات پرداخته نشده است. در جدول 1 به اختصار به مرور شماری از پژوهشهای صورت گرفته در حوزۀ گردشگری هوشمند پرداخته شده است که ضرورت پژوهش در خصوص الزامات هوشمندسازی گردشگری در ایران را نشان میدهد.
جدول 1. مقولهبندی موضوعی مطالعات پیشین در حوزۀ هوشمندسازی گردشگری
ردیف | دستههای موضوعی | نمونههایی از مطالعات مرتبط |
1 | نیاز سنجی گردشگری هوشمند در مقاصد گردشگری | مولایی و همکاران(1397) |
2 | امکان سنجی تحقق گردشگری هوشمند | مولایی و همکاران(2021) نادعلی و سفیدچیان(1397) ابراهیمپور و همکاران(1401) فمنیا و بایدل(2021) ناسوشن و رهماتی(2021) |
3 | چالشها و ظرفیتهای گردشگری هوشمند | گرتزل و همکاران(2015) لانگ(2022) ذوالفقاری و حشمتنژاد(1400) |
4 | راهبردهای تحقق گردشگری هوشمند | غفوریان(1402) خان و همکاران(2021) روچا(2022) کیم(2016) |
5 | ارائۀ مدل مدیریت گردشگری هوشمند | کروبی و همکاران(1401) نو و همکاران(2023) صلاحی و همکاران(1400) دشتلعلی و همکاران(1399) آپریاندی(2024) لو و زو(2021) |
6 | ارائۀ نگرش انتقادی نسبت به گردشگری هوشمند در مقاصد | باگیو و همکاران (2020) ویلیامز و همکاران(2020) |
ادامه جدول 1. مقولهبندی موضوعی مطالعات پیشین در حوزۀ هوشمندسازی گردشگری
ردیف | دستههای موضوعی | نمونههایی از مطالعات مرتبط |
7 | پیشرانها و پیشرطهای تحقق گردشگری هوشمند | کالیرو و کالیرو(2008) لی و همکاران(2020) اتویچ و همکاران(2023) نورا و همکاران(2022) لی و همکاران(2017) زنگویی و همکاران(1401) فروندا و همکاران(2023) هیدایا و همکاران(2022) |
8 | مطالعۀ کیفیت زندگی و تجارب کاربران گردشگری هوشمند | سانتوس(2020) زنگ و شن(2022) پای و همکاران(2020) ترابی و همکاران(2022) |
9 | مطالعۀ عوامل مؤثر بر پایداری گردشگری هوشمند | یو و همکاران(2016) فروندا و همکاران(2023) رایبز و همکاران(2018) |
منبع: نگارندگان
مبانی نظری
گردشگری هوشمند
گردشگری هوشمند یک مفهوم جدید کاربردی است که به وابستگی مقاصد گردشگری، انواع گردشگران و صنایع مرتبط به فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات اشاره دارد. کوششهایی که در راستای هوشمندسازی صورت میگیرد اقدامات گسترده و راهبردی‌اند تا ابداعات فناورانه را از مجرای تقویت زیرساختهای فیزیکی با دادهها به خدمت گیرند (گرتزل14، 2015). هدف اصلی این شکل از گردشگری پاسخگویی به نیازهای نوین گردشگران از دریچۀ فناوریهای اطلاعاتی، ارتباطی و تکنولوژی است (بوهالیس و آمارنگنگ، 2014: 109). مقاصد گردشگری هوشمند که بر مبنای زیرساختهای فناوری مبتنی بر نوینترین فناوریها ساخته میشود، ضامن توسعۀ پایدار مناطق گردشگری با دسترسی همگانی و حداکثری بهویژه در دوره بحران است و تعامل گردشگر را تسهیل مینماید (زهیری15، 2023).
تفاوتهای میان گردشگری هوشمند و گردشگری الکترونیک
به رغم شباهت ظاهری گردشگری الکترونیک16 با گردشگری هوشمند، این دو شکل از گردشگری با یکدیگر تفاوتهایی جدّی دارند. بر اساس مطالعۀ گرتزل و همکاران (2015)، گردشگری هوشمند و گردشگری الکترونیک در 7بعدِ دامنۀ فعالیتها، فناوریهای اصلی، مراحل سفر، نیروی انگیزاننده، الگوواره، ساختار و تبادل با یکدیگر تفاوت دارند. به‌زعم وی در حالی که دامنۀ فعالیت گردشگری الکترونیک، دیجیتال است دامنۀ فعالیت گردشگری هوشمند ایجاد ارتباط میان حوزههای دیجیتالی و فیزیکی است. وبسایتها از فناوریهای مورد استفاده در گردشگری الکترونیک‌اند، در حالی که حسگرها و تلفنهای هوشمند فناوریهای اصلی این شکل از گردشگریاند. اطلاعات نیروی محرک در گردشگری الکترونیک‌اند و کلان دادهها نیروی محرک در گردشگری هوشمند. تعامل را نیز میتوان پارادایم گردشگری الکترونیک و تکنولوژی واسطهای برای بازخلق تجربه را پارادایم گردشگری هوشمند به شمار آورد. مشارکت و تعامل در فضاهای عمومی و خصوصی نیز عامل مورد تبادل در گردشگری هوشمندند درحالی که c2c17، 18B2c و B2B 19ها عامل مورد تبادل در گردشگری الکترونیک‌اند. به طورکلی گردشگری الکترونیک عبارت است از به کارگیری فناوریهای نوین به منظور ارائۀ سرویسهای خدماتی به گردشگران(پروانه و همکاران، 1388 به نقل از غفوریان، 1401: 6). در حقیقت هدف اصلی در گردشگری الکترونیک، این است که با استفاده از سخت افزارها و نرم افزارها اطلاعات مجازی را به واقعیت موجود اضافه کرد تا گردشگران با استفاده از ابزارهایی این اطلاعات را در ارتباط با دنیای واقعی دریافت کنند (شادروانی و همکاران، 1395 به نقل از همان). هدف غایی گردشگری هوشمند نیز آن است که به بهبود کارآیی مدیریت منابع، افزایش پایداریها، بهبود تجربۀ گردشگران و ... منجر شود (ذوالفقاری و حشمتنژاد، 1400: 1-7).
هوشمندسازی گردشگری
تحقق گردشگری هوشمند نیازمند برنامهریزی و سیاستگذاریهای دقیق و متقنی است که بتوان به واسطۀ آن الزامات تحقق این شکل از گردشگر را به نحوی مناسب فراهم آورد. سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (2020) این الزامات را در رفع محدویتهای زیر آورده است: الف- عدم دسترسی به زیرساختهای دیجیتالی و عدم دسترسی به پهنای باند پرسرعت که عملاً فعالیتهای دیجیتالی شدن کسبوکارهای مرتبط را کند میکند؛ ب- نبود دسترسی به اتصالات اینترنت بیسیم و پر سرعت که مانع نوآوری تجربه بازدید کننده میشود؛ ج- عدم دسترسی به منابع که مانع توسعه و آموزش مهارتها میشود. با توجه به بسترهای متفاوت اطلاعاتی الزامات تحقق این شکل از گردشگری در مناطق مختلف، میتواند شکل و قالب خاصی به‌خود بگیرد. همچنین مطالعات صورت گرفته در مقاصد مختلف گردشگری، فارغ از تفاوتهای زمینهای به وفاق در مورد الزاماتی رسیدهاند که ذکر آنها خالی از فایده نیست. فناوریهای هوشمند نیز علاوه بر آنکه خود بسترساز توسعه گفتمان گردشگری هوشمند بودهاند، از الزامات تحقق تام و پایداری این شکل از گردشگری نیز به شمار میروند.
شهر هوشمند یکی از این الزامات مورد توافق میان نظریهپردازان هوشمندسازی در خصوص الزامات تحقق آن است. شهر هوشمند شهری است که بر مبنای فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطاتی در تلاش است ضمن تغییر شیوههای زیست و فعالیت، پاسخگوی نیازهای متفاوت شهروندان از طریق برنامهریزی، طراحی، توسعه و نوسازی جوامع جهت پیشبرد و ترقی مؤلفههای حس تعلق مکانی، حفظ منابع طبیعی و فرهنگی، توزیع عادلانه هزینهها و مزایای توسعه و... باشد (مهدی زاده، 1398 به نقل از غفوریان، 1401: 6). بدیهی است در شهر هوشمندی که به صورت صحیح صورت بندی شده باشد، امکان بهرهبرداری از حمل و نقل نیز به صورت هوشمند وجود دارد. مهمترین خدمات سیستم حمل و نقل هوشمند20 را میتوان در مدیریت اطلاعات سوانح و امداد، اطلاعرسانی عمومی به رانندگان و مسافران، مدیریت جریان ترافیکی و نظارت بر تردد وسایل نقلیه، مدیریت ایمنی تردد، عملیات وسائل نقلیۀ تجاری و.... یافت (قاسمینژاد، 1388: 2-4). گردشگری هوشمند رفتارهای گردشگران را تغییر میدهد که از جمله آنها رفتار جستجوی اطلاعات است. در حقیقت این شکل از گردشگری جریان تعاملی دو جانبهای را میان گردشگران و ذینفعان در زنجیرۀ توزیع ایجاد میکند که خود ایجاد کنندۀ مطالبات جدیدی میان گردشگران است که نیاز است پاسخگوی آن باشد (یانگ و همکاران، 2015: 17). توسعه زیرساختی و فناوری نیزمیتواند از دیگر مورد توافق در بحث الزامات تحقق هوشمندسازی میان صاحبنظران است. چنان که هوانگ و همکاران (2017) استدلال کردهاند به منظور بهبود کیفیت خدمات گردشگری ضروری است توسعه فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی در قالب بازاریابی مقصد صورت پذیرد (هوانگ و دریک،2016: 143). همچنین بدیهی است که شهرهوشمند میتواند به پرورش شهروند هوشمند نیز منتهی شود. به اعتقاد برخی از پژوهشگران، گفتمان شهروند هوشمند در مقابل جبرفنسالارانه قرار دارد. در این دیدمان شهروند هوشمند با اتکا به فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی نقش بازآفرینی بارزتری را برعهده دارد (فلاح تفتی و همکاران، 1401: 64).
روش پژوهش
هدف پژوهش حاضر شناسایی الزامات شکلگیری گردشگری هوشمند- در ایران- است. از آنجا یکی از راهکارهای متقن در خصوص شناسایی این الزامات، بهرهمندی از آراء و نظرات صاحبنظران حوزۀ گردشگری است؛ تلاش شده است با اتّکا به روش کیفی21 و ابزار مصاحبۀ بدون ساختار22 از میان صاحبنظران و فعالان حوزه گردشگری(مدرسین، پژوهشگران و مجریان حوزۀ گردشگری)، برنامهریزان اجتماعی فعال در عرصه هوشمندسازی و گردشگری و متخصصین فناوری اطلاعات و ارتباطات و در سراسر کشور- که واجد معیارهای مورد نظر ورود به پژوهش بودهاند، به این سوال اصلی پاسخ داده شود که الزامات شکلگیری گردشگری هوشمند در ایران کداماند؟ (پراکندگی پاسخگویان در استانهای کشور در نمودار1-1 قابل مشاهده است). نمونهگیری نیز به صورت قضاوتی23 صورت پذیرفت. دارا بودن حداقل چهار سال سابقه فعالیت در حوزه گردشگری، داشتن مدرک تحصیلی مرتبط با گردشگری و تمایل به شرکت در تحقیق معیار ورود مشارکت کنندگان در پژوهش بود. گفتنی است فرآیند اجرای هر مصاحبه حدود 20-30 دقیقه به طول انجامید. یافتههای مصاحبهها نیز پس از پیادهسازی دقیق به شیوه تماتیک24 تحلیل شدند.
از جمله دلایل بهرهگیری از این شیوه، اهمیت رسیدن به اجماع نظری در خصوص الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران به نحوی دقیق است. بدین ترتیب تلاش شد پس از خوانش دقیق جمله به جمله متن مصاحبهها به استخراج مفاهیم (شبه جملههای معنادار) پرداخته شود و مفاهیم مرتبط به لحاظ معنایی، ذیل مقولاتی واحد گنجانیده شوند. لازم است ذکر شود که در این میان به شیوه هدفمند به مصاحبه با 23 تن از صاحبنظران پرداخته شد. فرآیند اجرای مصاحبهها طی دیماه سال 1402 صورت گرفت. پس از آن که در جریان تحلیل دادهها مفهوم/ مقوله جدیدی یافت نشد (وصول به اشباع نظری)25، اجرای مصاحبهها پایان پذیرفت. از محدودیّتهای پژوهش، دسترسی آسان به صاحبنظران بود. لذا تعداد 6 مصاحبه به صورت برخط26 صورت پذیرفت. همچنین به منظور تضمین کیفیت پژوهش تلاش شد با جلب رضایت مشارکت کنندگان به ضبط گفتههای ایشان در خلال مصاحبه، پیادهسازی دقیق نشانههای کلامی و غیر کلامی معنادار (مکثها، لبخندها و...)، بهرهگیری از دو کدگذار و یک داور خارجی پرداخته شود. گفتنی است در جریان ارزیابی کدهای مستخرج توسط کدگذاران و داور خارجی مورد متناقضی که به واسطۀ آن پایایی27 پژوهش مورد نقد واقع شود، یافت نشد.
جدول 2. ویژگی مشارکت کنندگان پژوهش
کد | جنسیت | سابقۀ کار/ فعالیت | سمت/ تخصص | مدرک تحصیلی | شهر | مدت زمان مصاحبه (بر حسب دقیقه) |
1 | زن | 11 سال | متخصص فناوری ارتباطات و اطلاعات | کارشناسی | ایلام | 20 |
2 | زن | 8 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | قم | 30 |
3 | مرد | 9 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | فارس | 15 |
ادامه جدول 2. ویژگی مشارکت کنندگان پژوهش
کد | جنسیت | سابقۀ کار/ فعالیت | سمت/ تخصص | مدرک تحصیلی | شهر | مدت زمان مصاحبه (بر حسب دقیقه) |
4 | زن | 5 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | کارشناسی ارشد | کرمانشاه | 20 |
5 | مرد | 5 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | یزد | 25 |
6 | مرد | 10 سال | متخصص فناوری ارتباطات و اطلاعات | کارشناسی ارشد | فارس | 15 |
7 | مرد | 8 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | بوشهر | 15 |
8 | زن | 6 سال | متخصص فناوری ارتباطات و اطلاعات | کارشناسی | کرمانشاه | 25 |
9 | مرد | 12 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | فارس | 17 |
10 | مرد | 9 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | کارشناسی ارشد | مازندران | 20 |
11 | زن | 7 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | خراسان شمالی | 35 |
12 | زن | 5 سال | فعال حوزۀ هوشمندسازی | دکتری تخصصی | کرمان | 22 |
13 | مرد | 15 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | کارشناسی | قم | 15 |
14 | مرد | 9 سال | متخصص فناوری ارتباطات و اطلاعات | کارشناسی ارشد | یزد | 15 |
15 | مرد | 6 سال | متخصص فناوری ارتباطات و اطلاعات | دکتری تخصصی | خراسان شمالی | 16 |
16 | مرد | 9 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | کارشناسی ارشد | کرمانشاه | 23 |
17 | زن | 5 سال | فعال حوزۀ هوشمندسازی | کارشناسی | همدان | 30 |
18 | مرد | 12 سال | متخصص فناوری ارتباطات و اطلاعات | دکتری تخصصی | دزفول | 15 |
19 | زن | 9 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | گلستان | 30 |
20 | مرد | 6 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | کارشناسی ارشد |
| 17 |
ادامه جدول 2. ویژگی مشارکت کنندگان پژوهش
کد | جنسیت | سابقۀ کار/ فعالیت | سمت/ تخصص | مدرک تحصیلی | شهر | مدت زمان مصاحبه (بر حسب دقیقه) |
21 | مرد | 6 سال | فعال حوزۀ هوشمندسازی | کارشناسی ارشد | خراسان شمالی | 25 |
22 | زن | 7 سال | متخصص فناوری ارتباطات و اطلاعات | کارشناسی | مازندران | 20 |
23 | زن | 11 سال | متخصص حوزۀ گردشگری | دکتری تخصصی | کرمان | 35 |
منبع: نگارندگان
یافتهها
پژوهش پیش رو به منظور شناسایی الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران صورت پذیرفت. یافتهها حاکی از آناند که الزامات تحقق گردشگری هوشمند، ذیل مقولات متعددی قابل ساماندهی و بحثاند که در ادامه به شرح آنها، مفاهیم و شماری از نقل قولها پرداخته شده است.
ارزیابی موقعیت از مقولات مستخرج از خلال مصاحبههای صورت گرفته است. در این خصوص مشارکت کنندۀ کد (12) چنین اذعان میکند: «در مرحلۀ اول ببینیم هوشمندسازی در ایران در چه حد و سطحی قابل اجرا است. یعنی ارزیابی کنیم، به مطالعۀ ظرفیتها و زیرساختهای هوشمندسازی در کشور و مبداهای توریستی بپردازیم... در فاز بعدی ذائقهسنجی کنیم یعنی ببینیم گردشگران و شهروندان تا چه حدی مایل به تجربۀ آمیخته به فناوریاند. میخواهند سیستم رزرواسیون آنلاین تقویت شود یا نه مایلاند تا حد امکان به طور کامل تجربۀ تامی از هوشمندسازی داشته باشند. گام اول ما ارزیابی است... مطالعه است». بدیهی است یکی از مهمترین پیششرطهای اجرا و تحقق تام هر برنامه و ایده، مطالعه و ارزیابی دقیق ابعاد و جنبههای مختلف آن است.
توسعۀ زیرساختی بر اساس یافتههای پژوهش از جمله الزامات اولیه تحقق گردشگری هوشمند در ایران ذکر شده است سیگالا و چاکیلتی (2014) در باب بهرهگیری از فنّاوریها بیان کردهاند که این فناوريها لازم است مبتنی بر تجربیات گردشگران طراحی و تولید شوند تا بتوانند به گردشگران به مثابه گردشگرانی هوشمند، خدماتی مناسب و درخور ارائه دهند. تحقق این مقوله میتواند به شکلگیری شهر هوشمند28- یکی از مهمترین پایهها و ارکان گردشگری هوشمند- یاری برساند. مشارکت کنندۀ کد (6) در خصوص ضرورت توسعۀ تجهیزات فنی و زیرساختی اذعان کرده است: «زیربنای شکل گیری گردشگری هوشمند، دسترسی همگانی به اینترنت و البته از نوع پرسرعت آن است. این همگانی به این معنا است در سطوح خرد دسترسی به این امکان باید فراهم شود. لازم به یادآوری است که این دسترسی بدون فراهم بودن زیرساختهای سختافزاری محقق نخواهد شد».
محتوای تولید کاربران از دیگر مفاهیم گنجانیده شده در مقوله حاضر است. به زعم قراخانی و همکاران (1398) این مفهوم عبارت است از هر نوعی از محتوا از قبیل متن، فایلهای ویدئویی، صوت، تصویر و...، که به واسطۀ کاربران در فضای مجازی و وبگاهها منتشر میشود. این محتوا منبع ارزندۀ کلان دادهها است که برای مدیریت شهرهای هوشمند و مقاصد هوشمند گردشگری حائز اهمیت است (قراخانی بهار و همکاران، 1398 به نقل از خسروی و نادری، 1402: 180). نکتۀ حائز اهمیت در خصوص تحقق این مقوله همراهی نهادهای دولتی به منظور اتخاذ سیاستهای مناسب، سیاستگذاری مناسب و تخصیص بودجههای لازم است.
توانمندسازی نیز از دیگر مقولات مستخرج است که در بردارندۀ 7 مفهوم ناظر بر توانمندسازی شهروندان و ارائه دهندگان خدمات است. همانگونه که پیشتر نیز ذکر شد گردشگری هوشمند از تکنولوژیهای جدید هویّت یافته است و مقبولیت این شکل از گردشگری و بهرهبرداری افراد از آن به میزان مهارت و دانش ایشان در این خصوص وابسته است. آموزش میتواند افراد را در زمره شهروندان/ مردم هوشمند29 ساماندهی و مجهز کند. در این خصوص یکی از مشارکت کنندگان- کد(23)- اظهار میکند: «لازم است مردم به مهارتهای استفاده از فنّاوریها مجهز شوند و اساساً ضرورتش را هم بپذیرند و بعد به تسهیلاتش دسترسی داشته باشند». نکتۀ شایان توجّه در این خصوص توانمندسازی هر دو گروه میزبان و میهمان در بهرهگیری از امکانات و تسهیلات هوشمند است. بدیهی است با عنایت به سطح تسلّط افراد در استفاده از ابزارهای فناورانه نحوۀ ارائه و سطوح آموزشها یکسان نخواهند بود. با این حال رسیدن به سطحی از مهارت که به واسطۀ آن آحاد جامعه قادر به بهرهمندی از خدمات هوشمند شهری و گردشگری باشند از الزامات تحقق تام و پایدار گردشگری هوشمند به شمار میرود. به طور کلی در خصوص توانمندسازی شهروندان و کاربران، مشارکت کنندگان به دو مرحلۀ اساسی توجه کردهاند: الف) ایجاد فضای ذهنی به منظور توسعه گفتمان گردشگری هوشمند ب) آموزش شهروندان به منظور استفاده از خدمات هوشمند.
توانمندسازی ارائه دهندگان خدمت از دیگر مؤلفههای شایان توجه در این خصوص است. بدیهی است یکی از مهمترین گروهها در خصوص توانمندسازی ارائه دهندگان خدمات گردشگریاند. به عبارتی توانمندسازی ایشان در حوزۀ ارائۀ خدمات هوشمند و بهرهبردن از سیستمهای هوشمند به تجربۀ ارائۀ مطلوبی از سفر به گردشگران منجر میشود.
حکمرانی هوشمند: به زعم جیمنز ( 2013) حکمرانی هوشمند، شیوهای از حکمرانی است که در آن شفافیت30، همکاری، مشارکت و تعاملپذیری در اوج خوداند (نقل از حسینی و همکاران، 94). مشارکت کنندۀ کد (2) در این خصوص اذعان میکند: «برای عملیاتی شدن گردشگری هوشمند در ایران به صورت همهگیر، باید پشتوانه محکمی مثل نهادها و سازمانهای هوشمند را داشته باشیم. در یک کلام حکمرانی هوشمند لازمه ... حکمرانیای که بر مدار مدیریت نوآورانه در همه حوزهها باشه و البته محورش بر پایۀ مشارکت شهروندان بنا شده باشه». مقولۀ مذکور در بردارندۀ مؤلفههایی چون تسهیل تعاملات بین حاکمیت/ مردم/ شهرداری و دیگر سازمان‌ها از طریق سامانههای هوشمند، اتخاذ تدابیری جهت اعمال نظر شهروندان در تصمیمگیریهای کلان/ میانه و خرد، تحلیل سریع کلان دادههای گردشگری و در اختیار شهروندان قرار دادن آنها، ارائۀ مشوقهای دولتی برای هوشمندسازی خدمات گردشگری در بخش خصوصی، ارائۀ مجوز به بخش خصوصی برای هوشمندسازی خدمات صنعت گردشگری، تصویب و به روزرسانی قوانین هوشمندسازی است.
هوشمندسازی خدمات: این مقوله در بردارندۀ مفاهیمی چون امکان ارتباطِ با کیفیت قابل قبول با گردشگران، بسترسازی برای گردش سریع اطلاعات و تجارب گردشگران در فضای مجازی و حمل و نقل هوشمند همسو با سایر خدمات است. سیستم حمل و نقل هوشمند از مفاهیم شایان توجه در مقوله مذکور است. به عبارت دیگر، حمل و نقل هوشمند با بهرهگیری از فناوریهای نوین و نوظهور جابهجایی سادهتر و مقرون به صرفهتری را فراهم میکند. مشارکت کنندگان ضمن اشاره به حمل و نقل هوشمند به مزایای آن نیز اشاره کردند. به رغم آن که این مسئله در حیطه سولات مصاحبه نبود، به جهت اهمیت آن به صورتی مختصر در ادامه به مزایای حمل و نقل هوشمند اشاره میشود. از منظر پاسخگویان این شکل از حمل و نقل ایمنتر، مقرون به صرفهتر و کارآمدتر است، ملاحظات زیستمحیطی را در نظر دارد و امکان پایش سریع را نیز فراهم میکند. در این رابطه مشارکت کنندۀ کد (21) اذعان میکند: «حمل و نقل هوشمند با نمایش میزان ترافیک، در دسترس بودن صندلیهای خالی وسایل نقلیه عمومی و امکان رزرو بدون دردسر شناخته میشود. همچنین باید به امکان لغو رزرو و مشاهده رزروهای لغو شده نیز توجه کرد. در وبگاههای حمل ونقل عمومی در ایران این دو مسئله آن چنان که باید مورد توجه قرار نگرفتهاند».
همچنین مشارکت کنندگان در این راستا اذعان کردند لازم است مدیریت مسئولانه دادهها و منابع همگام با سیستم حمل و نقل هوشمند، مدیریت شهر هوشمند، توسعه آموزشهای استفاده از خدمات هوشمند به کاربران و در یک کلام شهر هوشمند پیش رود. از یک منظر مجموع مفاهیم و مقولات مطرح شده در بالا مبین لزوم تحقق مؤلفههای شهر هوشمند به مثابه زمینهای مساعد تحقق گردشگری هوشمند برایاند. نکتۀ شایان توجه در این مقوله بحث جامعیت است. به عبارتی لازم است به منظور تضمین پایداری این شکل از گردشگری، تمامی خدمات مرتبط با گردشگری به گونهای جامع و هماهنگ به سوی هوشمندسازی گام بردارند.
همسویی سیاستها از دیگر مقولات مستخرج از خلال مصاحبهها است که بیانگر اهمیت پیوستگی و همسویی نهادهای مرتبط در تحقق تام گردشگری هوشمند است. این مقوله در بردارندۀ مؤلفههایی چون همسویی سیاستهای کلی سازمان میرای فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اقدامات نهادهای خرد ومیانی، همسویی ادرات میراث فرهنگی استانها با دفاتر گردشگری در خصوص توسعه گفتمان هوشمندسازی، همسویی ادارۀ کل موزهها با دفاتر گردشگری و راهنمایان گردشگری در خصوص توسعۀ گفتمان گردشگری و همسویی سیاستهای کلی هوشمندسازی و اقدامات ستاد توسعه فناوریهای حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته است.
همآفرینی31 از دیگر مقولات مستخرج از خلال دادههای مصاحبه است که در بردارندۀ مفهوم همآفرینی ذینفعان، همآفرینی پیشرانها، همآفرینی مقاصد هوشمند و همآفرینی صنایع پشتیبان در طراحی و اجرای خدمات است. در این خصوص مشارکت کنندۀ کد(3) چنین اذعان میکند: «از دانش ضمنی و تجارب و ایدههای افراد استفاده باید کرد... چه در بخش صنعت، چه در بخش طراحی خدمات هوشمند مثل سایتها، چه در بخش صنایع و غیره. این را همآفرینی میگویند. چیزی که لازمۀ پیادهسازی ایدههای جدید و بیسابقه در تمام نقاط جهان است».
به رغم آن که سؤالات پژوهش در خصوص الزامات تحقق گردشگری هوشمند بود؛ شماری از مشارکت کنندگان در خلال گفتههای خویش به پیامدهای تحقق این شکل از گردشگری اشاره کردهاند که به موجب اهمیت بحث به اختصار به آنها اشاره شده است.
افزایش رضایت گردشگران از خدمات سفر، افزایش مشارکت گردشگران در ارائۀ تصویر از مقصد، تسهیل دسترسی به خدمات گردشگری،رعایت اصول ظرفیت پذیری، کاهش مشکلات زیستمحیطی ناشی از فعالیت و خدمات گردشگری انبوه، افزایش احتمال استانداردسازی خدمات گردشگری، افزایش هزینههای ناشی از آموزش نحوۀ استفاده از خدمات هوشمند، امکان نفوذ نابرابری به مقاصد گردشگری، کاهش ریسکهای زیست محیطی ادراک شده از جانب گردشگران و بومیان، تحرک سرمایۀ مالی و تجارت هوشمند، توسعۀ پایدار گردشگری و بسط دایرۀ تأمین کنندگان خدمات گردشگری از جمله مفاهیم مستخرج از مصاحبهها در خصوص پیامدهای تحقق این شکل از گردشگری در ایراناند. همچنین شماری از مشارکت کنندگان در خلال مصاحبه به عوامل مؤثر در پایداری این شکل از گردشگری اشاره کردهاند که از جملۀ آنها میتوان به تضمین شفافیت، به روز رسانی مداوم سطح کیفیت خدمات هوشمند، ارتباط با سایر مقاصد هوشمند، بازنمایی جاذبههای فرهنگی در ارائۀ خدمات هوشمند گردشگری به گردشگران، تضمین مشارکت جامعۀ محلی، حفظ منافع جامعۀ محلی و رعایت کدهای اخلاقی32 به واسطۀ گردشگران و ساکنان اشاره کرد. چنان که یکی از مشارکت کنندگان- کد (19)- در این خصوص اذعان میکند: «برفرض که خدمات گردشگری به صورت هوشمند در همه نقاط کشور اجرا شوند و تمامی شهروندان و گردشگران هم نسبت به استفاده از آنها توجیه و توانمند شوند. اگر نتوانیم برای به روزرسانی خدمات و الزامات که بر حسب تحولات عظیم و سریع جهانی است اقدامی کنیم، زحماتمان و بودجهمان بر باد رفته! چون اساس پایداری این خدمات را بنا نکردهایم».
در ادامه یافتههای پژوهش بر مبنای تفکیک مضامین پایه و سازماندهنده ارائه شدهاند. گفتنی است مضامین پایه، مضامینیاند که در خلال کدگذاری باز به دست آمدهاند و ذیل مقولات محتوایی (مضامین سازماندهنده) در مرحلۀ کدگذاری محوری گنجانیده شدهاند. چنان که قابل ملاحظه است در مرحلۀ کدگذاری محوری تلاش شده است مفاهیم مستخرج از خلال مرحلۀ اول کدگذاری که به لحاظ معنایی و ماهوی با یکدیگر در ارتباط اند، ذیل گروههای مشخصی گنجانیده شوند.
جدول 3. یافتههای پژوهش
مضمون فراکیز | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه | همسویی/ عدم همسویی با مطالعات پیشین |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران
| ارزیابی | 1. شناسایی گروههای ذینفع و دارای منفعت | این. یافته با یافتههای پژوهش الادگ و همکاران (2022) همسو و همراستا است. |
ادامه جدول 3. یافتههای پژوهش
مضمون فراکیز | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه | همسویی/ عدم همسویی با مطالعات پیشین |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران | ارزیابی | 10. برآورد و ارزیابی هزینههای مورد نیاز برای اجرای هوشمندسازی 13. .شناسایی ظرفیتهای شرکت‌های دانش‌بنیان در تحقق اهداف هوشمندسازی | این. یافته با یافتههای پژوهش الادگ و همکاران (2022) همسو و همراستا است. |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران | توسعۀ زیرساختها | 1. توسعه و بهبود کیفیت زیرساختهای سختافزاری 2. تسهیل امکان دسترسی همگانی به اینترنت پرسرعت 3. بهبود سرعت کاوش اطلاعات 4. ساخت و بهبود کیفیت نرم‌افزارهای اطلاعرسانی 5. افزایش توان ارتباطی زیرساختها 6. بهرهگیری از خدمات ابری 7. فراهم‌سازی پهنای باند مناسب 8. تولید محتوای کاربرمحور | با نتایج مطالعۀ دشتلعلی و همکاران (1399)، گرتزل و همکاران (2015) و مککارتی (2004) همسو و همراستا است. |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران | ههمآفرینی | 1. همآفرینی ذینفعان 2. همآفرینی پیشرانها 3. همآفرینی مقاصد هوشمند 4. همآفرینی صنایع پشتیبان در طراحی و اجرای خدمات | با نتایج پژوهش بنیکترا و همکاران (2016) همسو و همراستا است. |
ادامه جدول 3. یافتههای پژوهش
مضمون فراکیز | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه | همسویی/ عدم همسویی با مطالعات پیشین |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران
| توانمندسازی افراد | 1. آموزش بهرهگیری از نرم‌افزارها به شهروندان | این یافته با نتایج پژوهش کاولرو (2020) و آقاجانی ریزی (1399) همسو و همراستا است. |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران | حکمرانی هوشمند | 1. حکمرانی هوشمند | این یافته با یافتههای پژوهش آقاجانی ریزی و همکاران (1401)، زنگویی و همکاران(1401) و ریجلو و میسرا (2021) همسو و همراستا است. |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران | هوشمندسازی خدمات | 1. امکان ارتباط در فضای مجازی و وبگاهها 2. گردش سریع اطلاعاتوتجارب 3. سیستم حمل و نقل هوشمند 4. سیستم پیشداشت هوشمند (مراکز اقامتی) 5. سیستم پیشداشت هوشمند (مراکز خدماتی)
| این یافته با نتایج پژوهش زنگوئی و همکاران(1399)، زنگ (2022)، نادعلی و سفید¬چیان(1397)، محمدزاده(1392) و اقا جانی ریزی(1401) همسو و همراستا است. |
ادامه جدول 3. یافتههای پژوهش
مضمون فراکیز | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه | همسویی/ عدم همسویی با مطالعات پیشین |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران | هوشمندسازی خدمات | 6. هوشمند اطلاع رسانی برخط 7. تعبیه رمزینه‌های پاسخ سریع 33 8. تعبیه حسگرها و محرکها 9. پیاده سازی قابلیت اینترنت اشیاء 34 10. پیش بینی برخط نرخ افزایش/کاهش هزینه خدمات 11. پیشنهاد موتورهای جستجو بر اساس کاوش35 کاربران | این یافته با نتایج پژوهش زنگوئی و همکاران(1399)، زنگ (2022)، نادعلی و سفید¬چیان(1397)، محمدزاده(1392) و اقا جانی ریزی(1401) همسو و همراستا است. |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران
| همسویی سیاست ها
| 1. همسویی سیاستهای کلی سازمان میرای فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی 2. همسویی ادرات میراث فرهنگی استانها با دفاتر گردشگری 3. همسویی ادارۀ کل موزهها با دفاتر گردشگری و راهنمایان گردشگری 4.همسویی سیاستها | با یافتههای پژوهش بنر(2017) همسو و همراستا است. |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران
| رفع محدودیتها | 1. رفع محدودیتهای محلی و منطقهای اجرای پروژههای هوشمند 2. رفع محدودیتهای استفاده از پایگاههای اطلاعاتی 3. رفع محدودیتهای مرتبط با امنیت دادهها 4. رفع محدودیتهای تعاملات هوشمند میزبان/ میهمان |
|
ادامه جدول 3. یافتههای پژوهش
مضمون فراکیز | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه | همسویی/ عدم همسویی با مطالعات پیشین |
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران
| آثار مثبت
| 1. افزایش رضامندی گردشگران 2. تقویت مشارکت گردشگران 3. تسهیل دسترسی به خدمات 4. رعایت اصول ظرفیت پذیری 5. کاهش مشکلات زیست-محیطی 6. استانداردسازی خدمات گردشگری در ایران 7. کاهش ریسکهای زیست محیطی ادراک شده 8. توسعۀ پایدار گردشگری 9. بسط دایرۀ تأمین کنندگان خدمات 10. مدیریت ازدحام |
|
الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران
| آثار منفی | 11. افزایش هزینههای ناشی از آموزش 12. افزایش نابرابری میان افراد |
|
عوامل پایداری گردشگری هوشمند
| عوامل مدیریتی
| 1. تضمین شفافیت در مدیریت 2. به روز رسانی مداوم سطح کیفیت خدمات 3 تضمین مشارکت جامعۀ محلی. 4 حفاظت از منافع جامعۀ محلی 5 تحقق زنجیروار الزامات گردشگری هوشند 6 توانمندسازی شهروندان 7.. تضمین جامعیت خدمات هوشمند 8. تضمین ایمنی داده 9. شفافیت در سرمایهگذاریهای دولتی 10. حفاظت از حریم اطلاعات افراد | با یافتههای پژوهش اوتوئیز و همکاران36(2022) و ریبز و بیدال(2018) همسو و همراستا دانست |
ادامه جدول 3. یافتههای پژوهش
مضمون فراکیز | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه | همسویی/ عدم همسویی با مطالعات پیشین |
عوامل پایداری گردشگری هوشمند
| عوامل اجرایی | 10. رعایت کدهای اخلاقی 11.ارتباط گیری با سایر مقاصد هوشمند 12.بازنمایی جاذبههای فرهنگی 13. مشارکتدهی ذینفعان 14. همآفرینی پایدار میان ذینفعان 15. تداوم تعاملات بین دستگاهی 16. برقراری امنیت هوشمند |
|
منبع: نگارندگان
نتیجهگیری
تحقق پایدار و تام این شکل از گردشگری به عوامل متعددی وابسته است. شناسایی الزامات پیادهسازی گردشگری هوشمند یکی از راهکارهای قابل اعتماد برای عملی شدن موفقیتآمیز گردشگری هوشمند در مقاصد است. در حقیقت میتوان مدعی شد تلاش برای پیاده سازی هر سیاست بدون در نظر داشتن پیششرطها و الزامات عقیم خواهد ماند. همچنان که در بخشهای پیشین از آن سخن به میان آمد هدف از انجام مطالعه پیش رو، شناسایی الزامات تحقق گردشگری هوشمند در ایران از منظر صاحبنظران این حوزه بوده است.
توسعۀ زیرساختها یکی از مقولات مستخرج در پژوهش پیش رو است. روشن است هموار شدن مسیر جهت توسعۀ عوامل فنی و زیرساختی بر مواردی چون هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری نیز اثرگذار است این یافته با یافتههای پژوهش غفوریان (1402)، فروندا و همکاران (2023) و خان و همکاران (2021) همسو و همراستا است. ارزیابی از دیگر یافتههای پژوهش است که در بردارندۀ مفاهیمی چون شناسایی گروههای ذینفع، شناسایی منابع انسانی پیشران گردشگری هوشمند، نیازسنجی دقیق در خصوص خدمات گردشگری هوشمند، شناسایی ظرفیتهای ایران برای اجرایی کردن گردشگری هوشمند و...است. این یافته با یافتههای پژوهش هیدایا وهمکاران (2022) همراستا است. واضح است که تهیۀ اطلاعاتی از ظرفیتها، کمبودها /نقاط ضعف /نیازها میتواند مجریان و برنامهریزان را به اجرا و برنامهریزی موفقیتآمیز برنامهها نزدیکتر کند. از دیگر مقولات مستخرج از خلال دادهها، توانمندسازیاست. توانمندسازی را میتوان مقدمه مشارکت افراد ودستیابی به توسعه پایدار دانست.
توانمندسازی ارائه دهندگان خدمات و توانمندسازی شهروندان از مفاهیم گنجانیده شده در مقولۀ مذکور است که بیانگر اهمیت آموزش نحوۀ بهرهگیری از سیستمهای هوشمند به ارائه دهندگان خدمات است. این یافته با یافتههای پژوهش زنگویی و همکاران (1401) همسو و همراستا است.
همآفرینی نیز از دیگر مقولات مستخرج از خلال دادهها است که بیانگر نقش مهم مشارکت ساماندهی شده ذینفعان و پیشرانهای این قسم از گردشگری در تحقق ان است این یافته با یافتۀ پژوهش کیم (2016) وبئو (2017) همسو و همراستا است. مقولۀ هوشمندسازی خدمات نیز از دیگر مقولات مستخرج از خلال مصاحبهها است. هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری چون حمل و نقل،خدمات مراکز اقامتی/ خدماتی ... و آثار ملموس تاریخی و فرهنگی از مجاری مهم استمرار برنامههای هوشمندسازی در صنعت گردشگری است. همچنین کدگذاران پژوهش حاضر در خلال فرآیند تحلیل به استخراج مقوله حکمرانی هوشمند دست زدهاند که از مهمترین پیششرطهای تحقق این شکل از گردشگری است. این یافته با یافتههای پژوهش فروندا و همکاران (2023)، اریچلو و میسرا (2021)، زنگویی و همکاران (1399)، محمدزاده (1392)، نادعلی و سفیدچیان (1397) و آقاجانی ریزی (1401) همسو و همراستا است. رفع محدودیتها نیز از دیگر مقولات پژوهش حاضر است که بیانگر نقش مهم محدودیتها در عدم شکلگیری تام و موفقیتامیز هوشمندسازی گردشگری در ایران است. در این راستا لازم است نهادهای مربوطه به منظور مرتفع نمودن محدودیتهای موجود اهتمام ورزند.
شماری از مشارکت کنندگان نیز به پیامدهای تحقق هوشمندسازی گردشگری در ایران اشاره کردند که اکثراً مثبت و در راستای توسعه پایدار‌اند با این همه باید توجه داشت که تحقق و تداوم این آثار مثبت درگروی سیاستگذاری و اجرای صحیح طرحهای هوشمندسازی گردشگری است. مشارکت کنندگان در مباحث خود اشاره کردند،ممکن است در صورت سیاستگذاری نادرست، هوشمندسازی با آثاری منفی چون نفوذ نابرابری به مقاصد گردشگری توأم باشد.
شماری از مشارکت کنندگان نیز به عوامل مؤثر در پایداری این شکل از گردشگری اشاره کردهاند. مؤلفههایی چون تضمین شفافیت37، تضمین مشارکت جامعۀ محلی، تضمین منافع جامعۀ محلی و... که در زمرۀ مقوله فوق میگنجد، میتوانند در پایداری این طرح یاریرسان باشند. مفاهیم گنجانیده شده در این مقوله با یافتههای پژوهش یو و همکاران(2026)، فروندا و همکاران (2023) و رایبز و همکاران (2018) همسو و همراستا است. نکتۀ شایان توجه در این خصوص این است که الزامات تحقق گردشگری هوشمند در هم تنیدهاند و پیادهسازی به موقع آنها کلید تداوم و پایداری طرح هوشمندسازی گردشگری است.
پیادهسازی الزامات هر بخش به صورت مجزا و بدون توجه به سایر الزامات، در نهایت نتیجهای جز عدم پایداری طرحهای هوشمندسازی و هدر رفت هزینه را نخواهد داشت. بدین ترتیب پیشنهاد میشود نهادها و سازمانهای مرتبط همسو با هم در فراهم کردن الزامات تحقق این قسم از گردشگری بکوشند. رویکرد «کلنگر» توأم با عملکرد هماهنگ بخشهای مرتبط در زمینه پیادهسازی الزامات گردشگری هوشمند از قبیل توسعه عوامل فنی و زیرساختی، توانمندسازی، هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری و حاکمیت هوشمند مجرای متقنی جهت تحقق گردشگری هوشمند در ایران است.
منابع
ابراهیم پور، حبیب؛ رحمتی، منصور و نعمتی، ولی. (2022). «امکان‌سنجی توسعه گردشگری هوشمند با تأکید بر توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهر اردبیل)». مطالعات علوم محیط زیست. 7(1). 6422-4621.
آقاجانی ریزی، احسان. (1401). گردشگری هوشمند و راهبرد تحقق آن در ایران. تهران: میراث فرهیختگان.
بیدخوری، علیرضا؛ برهانینیا، محسن و خوشاب، علی. (2022). «شناسایی مؤلفههای موثر بر گردشگری هوشمند در شهر مشهد». علوم جغرافیایی. 59-84. (38)18.
پروانه، بهروز؛ عامری سیاهویی، حمیدرضا و تقوی گودرزی، سعید (1388). «گردشگری الکترونیک راهکاری نوین در توسعه کانون های شهری استان هرمزگان:مطالعه موردی شهر فین». جغرافیایی چشمانداز زاگرس. (2)1. 89-108.
تافلر، آلوين (1376) . شورشهاي موج سوم. ترجمه: علی. عباد پور. تهران: سروش.
خسروی، سلیمه السادات و نادری، نادر. (2023). «مدل بازاریابی داده محور در گردشگری هوشمند، رویکرد فراترکیب». مطالعات مدیریت گردشگری. 18(61). 169-206.
دشت لعلی، زهرا؛ علیقلی، منصوره و نوربخش،سید کامران. (1399). «شناسایی و اولویتبندی عوامل موثر بر گردشگری هوشمند در کشور ایران: مورد مطالعه: شهر اصفهان». مدیریت کسبوکار. (48)12. 196-212.
ذوالفقاری، مجتبی و حشمت نژاد، احمد. (1400). «فن آوریهای نوین و هوشمند در صنعت گردشگری، چالشها و فرصت-ها». کنفرانس بینالمللی مدیریت، گردشگری و تکنولوژی.(3)1. 1-7.
زنگوئی، فرنوش؛ خرازی محمدوندی آذر، زهرا و صالحی صدقیانی، جمشید. (1399). «شناسایی مؤلفههای هوشمندسازی گردشگری در ایران». مطالعات مدیریت کسبوکار هوشمند.(8)32. 239-272.
زنگوئی، فرنوش، خرازی محمدوندی آذر، زهرا، و صالحی صدقیانی، جمشید. (1401). «هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران: تأکیدی بر توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی». مطالعات اجتماعی گردشگری، 10(19 )، 335-368.
صلاحی کجور، عظیم، رضوی، سیدمحمدحسین، امیرنژاد، سعید، محمدی، نصراله، و تقی پوریان، محمدجواد. (1400). «طراحی الگوی گردشگری هوشمند در صنعت ورزش با رویکرد داده بنیاد». گردشگری و توسعه، 10(3 )، 167-180.
غفوریان، مهسا. (1402). «راهبردهای تحقق گردشگری هوشمند در شهر مشهد با رویکرد سناریو نویسی». فصلنامۀ آینده پژوهی شهری.(3)1. 1-29.
فلاح تفتی، حامد؛ حیدری کوشکنو، مجید و الماسی سروستانی، راضیه. (1397). «شناخت مؤلفههای شهروند هوشمند در محیط شهری با رویکرد یادگیری فناورانه: موردمطالعه: شهر یزد». اقتصاد و مدیریت شهری. 7(25). 59-76.
قاسمی نژاد، حسین. (1388). سیستمهای حمل و نقل هوشمند. کنفرانس ملی تصادفات و سوانح جادهای و ریلی.
قراخانی بهار، امید؛ عبادتی، امید مهدي و سادات رسول، سید مهدي. (1398). تجزیه و تحلیل مراکز اقامتی گردشگري در ایران با استفاده از کلان داده. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت دانشگاه خوارزمی.
قربانی، امیر؛ دانایی، ابوالفضل؛ زرگر، سیدمحمد و همتیان، هادی.(1398). «پست مدرنیسم و طراحی مدل سازمان هوشمند مدیریت گردشگری موردمطالعه: دفاتر ارائه خدمات گردشگری و هتلهای سه ستاره شهر بیرجند». برنامهریزی و توسعۀ گردشگری،(28)8. 50-69.
کاوه، خدیجه؛ نکوئی زاده، مریم و علیمحمدلو، مسلم. (1400). «شناسایی کاربردهای اینترنت اشیاء برای هوشمندسازی مقاصد و جاذبههای گردشگری: یک مرور سیستماتیک». رشد فناوری، 18(69 )، 21-33.
کروبی، مهدی؛ ضیایی، محمود؛ محمودزاده، سیدمجتبی و پویانزاده، نسترن.(1401). «الگوی مدیریت ازدحام گردشگران در مقصدهای ساحلی مازندران مبتنی بر گردشگری هوشمند». جغرافیا و توسعۀ ناحیهای. (41)4. 207-243.
مولایی، فهیمه؛ کرکه‌ابادی کامیابی؛ سعید. (2021). «امکان‌سنجی ایجاد دهکده گردشگری هوشمند در مناطق مرزی مطالعه موردی: شهر مرزی آستارا». پژوهشنامه مطالعات مرزی. 9(34). 71-87.
مهدیزاده، سعید. (1398). سیستمهای هوشمند سفر و گردشگری و تاثیرات و کارکردهای آن در کارافرینی، پایاننامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمد باشکوه اجیرلو، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
نادعلی، سوسن، و سفیدچیان، سلمان. (1397). «توان سنجی گردشگری هوشمند با تأکید بر ضرورتها و الزامات زیر ساختی مطالعه موردی کلان شهر مشهد». جغرافیایی فضای گردشگری، 7(28 )، 125-139.
Buonincontri, P., & Micera, R. (2016). The experience co-creation in smart tourism destinations: a multiple case analysis of European destinations. Information Technology & Tourism, 16, 285-315.
Apriyandi, D. (2024). A Smart Tourism Platform Reference Architecture for Developing Countries (Master's thesis, University of Twente).
Baggio, R., Micera, R., & Del Chiappa, G. (2020). Smart tourism destinations: a critical reflection. Journal of Hospitality and Tourism Technology, 11(3), 407-423.
Benner, M. (2017). From clusters to smart specialization: Tourism in institution-sensitive regional development policies. Economies, 5(3), 26.
Buhalis, Dimitrios. & Amaranggana, Aditya. (2014) Smart Tourism Destinations Enhancing Tourism Experience Through Personalisation of Services, Conference Tussyadiah, Inversini Information and communication technologies in tourism, Springer International Publishing, Switzerland, pp.377–389.
Cavalheiro, M. B., Joia, L. A., & Cavalheiro, G. M. D. C. (2020). Towards a smart tourism destination development model: Promoting environmental, economic, socio-cultural and political values. Tourism Planning & Development, 17(3), 237-259.
Chuang, C. M. (2023). The conceptualization of smart tourism service platforms on tourist value co-creation behaviours: an integrative perspective of smart tourism services. Humanities and Social Sciences Communications, 10(1), 1-16.
Errichiello, L., & Micera, R. (2021). A process-based perspective of smart tourism destination governance. European Journal of Tourism Research, 29, 2909-2909.
Errichiello, L., & Micera, R. (2021). A process-based perspective of smart tourism destination governance. European Journal of Tourism Research, 29, 2909-2909.
Femenia-Serra, F., & Ivars-Baidal, J. A. (2021). Do smart tourism destinations really work? The case of Benidorm. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 26(4), 365-384.
Foronda-Robles, C., Galindo-Pérez-de-Azpillaga, L., & Fernández-Tabales, A. (2023). Progress and stakes in sustainable tourism: indicators for smart coastal destinations. Journal of Sustainable Tourism, 31(7), 1518-1537.
Foronda-Robles, C., Galindo-Pérez-de-Azpillaga, L., & Fernández-Tabales, A. (2023). Progress and stakes in sustainable tourism: indicators for smart coastal destinations. Journal of Sustainable Tourism, 31(7), 1518-1537.
Gretzel, U., Sigala, M., Xiang, Z., & Koo, C. (2015). Smart tourism: foundations and developments. Electronic Markets, 25(3), 179-188.
Gretzel, U., Reino, S., Kopera, S., & Koo, C. (2015). Smart tourism challenges. Journal of Tourism, 16(1), 41-47.
Hidayah, N., Suherlan, H., & Putra, F. K. K. (2022). Stakeholders' Synergies in Developing Smart Tourism Destination. A Phenomenographic Study. Journal of Environmental Management & Tourism, 13(2), 313-323.
Huang, C. Derrick. (2016) Smart Tourism Technologies in Travel Planning: The Role of Exploration and Exploitation, Information & Management, Florida Atlantic University, USA.
Khan, M. S., Woo, M., Nam, K., & Chathoth, P. K. (2017). Smart city and smart tourism: A case of Dubai. Sustainability, 9(12), 2279.
Kim, D. (2016). A Policy Network in Smart Tourism Policymaking: A Korea Case, Masterthesis of Science in Tourism and Hospitality, University of Guelph
Lee, P., Hunter, W. C., & Chung, N. (2020). Smart tourism city: Developments and transformations. Sustainability, 12(10), 3958.
Leung, R. (2022). Development of information and communication technology: from e-tourism to smart tourism. Handbook of e-Tourism, 23-55.
Li, Y., Hu, C., Huang, C., & Duan, L. (2017). The concept of smart tourism in the context of tourism information services. Tourism management, 58, 293-300.
Luo, L., & Zhou, J. (2021). BlockTour: A blockchain-based smart tourism platform. Computer Communications, 175, 186-192.
McCarthy, J. C. , & Wright, P. C. (2004). Technology as experience. Cambridge, MA: MIT Press.
Nasution, D. S., & Rahmawati, N. (2021). Smart Tourism Development Post Earthquake and Covid 19 Pandemic in West Nusa Tenggara. International Journal of Tourism and Hospitality in Asia Pasific (IJTHAP), 4(3), 32-47.
Ndou, V., Hysa, E., & Maruccia, Y. (2023). A Methodological Framework for Developing a Smart-Tourism Destination in the Southeastern Adriatic–Ionian Area. Sustainability, 15(3), 2057.
Novera, C. N., Ahmed, Z., Kushol, R., Wanke, P., & Azad, M. A. K. (2022). Internet of Things (IoT) in smart tourism: a literature review. Spanish Journal of Marketing-ESIC, 26(3), 325-344.
OECD (2020) OECD Tourism Trends and Policies, available at: https://www.oecd-ilibrary.org/urban-rural-and-regional-development/oecd-tourism-trends-and-policies-2020_6b47b985-en.
Otowicz, M. H., Macedo, M., & Biz, A. A. (2022). Dimensions of smart tourism and its levels: An integrative literature review. Journal of Smart Tourism, 2(1), 5-19.
Pai, C. K., Liu, Y., Kang, S., & Dai, A. (2020). The role of perceived smart tourism technology experience for tourist satisfaction, happiness and revisit intention. Sustainability, 12(16), 6592.
Pearce, P. L., & Oktadiana, H. (Eds.). (2019). Delivering Tourism Intelligence: From Analysis to Action (Bridging Tourism Theory and Practice, Vol. 11). Emerald Publishing.
Ribes, J. F. P., & Baidal, J. I. (2018). Smart sustainability: A new perspective in the sustainable tourism debate. Investigaciones Regionales-Journal of Regional Research, (42), 151-170.
Rocha, J. (2020). Smart tourism and smart destinations for a sustainable future. In Decent work and economic growth (pp. 871-880). Cham: Springer International Publishing.
Santos-Júnior, A., Almeida-García, F., Morgado, P., & Mendes-Filho, L. (2020). Residents’ quality of life in smart tourism destinations: A theoretical approach. Sustainability, 12(20), 8445.
Sigala, M., & Chalkiti, K. (2014). Investigating the exploitation of web 2.0 for knowledge management in the Greek tourism industry: an utilization– importance analysis. Journal of Computers in Human Behavior,30(4), Pp:800-812.
Torabi, Z. A., Shalbafian, A. A., Allam, Z., Ghaderi, Z., Murgante, B., & Khavarian-Garmsir, A. R. (2022). Enhancing memorable experiences, tourist satisfaction, and revisit intention through smart tourism technologies. Sustainability, 14(5), 2721.
Williams, A. M., Rodriguez, I., & Makkonen, T. (2020). Innovation and smart destinations: Critical insights. Annals of Tourism Research, 83, 102930. https://doi.org/10.1016/j.annals.2020.102930
Yoo, C., Kwon, S., Na, H., & Chang, B. (2017). Factors affecting the adoption of gamified smart tourism applications: An integrative approach. Sustainability, 9(12), 2162.
Zahiri Mohd N. (2013) "Getting to the next level of smart government", MAMPU (The Malaysian Administrative Modernization and Management Planning Unit).
Zeng, Y. (2022, October). Design and Implementation of Smart Tourism System Based on Internet of Things Information Technology. In Innovative Computing: Proceedings of the 5th International Conference on Innovative Computing (IC 2022) (pp. 230-237). Singapore: Springer Nature Singapore.
Zhang, Y., Sotiriadis, M., & Shen, S. (2022). Investigating the impact of smart tourism technologies on tourists’ experiences. Sustainability, 14(5), 3048.
[1] . نویسندۀ مسئول، Email: shakoori@ut.ac.ir
[2] . Tofler
[3] . Smart Tourism
[4] . Reservation
[5] . Chuang
[6] . Buhalis and Amarngang
[7] . Pearce & Oktadiana
[8] . Zeng
[9] . Baggio et al
[10] . Cavalheiro and Cavalheiro
[11] . Otowicz
[12] . Yoo et al
[13] . Santos
[14] . Gretzel
[15] . Zahiri
[16] . Electronic Tourism
[17] . consumer-to-consumer transactions
[18] . business-to-consumer
[19] . business-to-business transactions
[20] . ITS
[21] . Qualitative method
[22] . Semi-structured interview
[23] . Judgmental sampling
[24] . Thematic Analysis
[25] . Theoretical Saturation
[26] . Online
[27] . Reliability
[28] . Smart City
[29] . Smart People
[31] . Co-creation
[32] . Codes of ethics
[33] . QR code
[34] . Internet of Things
[35] . search
[36] . Otowicz et al
[37] . Ensuring transparency
