• الصفحة الرئيسية
  • مزیت ارزش‌های میراث صنعتی در حفاظت و توسعه گردشگری راه‌آهن سراسری ایران

شارک

عنوان URL للمقالة


رقم المقالة : tscr-46097 زيارة : 1192 الصفحة: 93 - 123

نوع المخطوط: المحکّمة

مزیت ارزش‌های میراث صنعتی در حفاظت و توسعه گردشگری راه‌آهن سراسری ایران

الموضوعات :

مرتضی فرح بخش 1 (دانشجوی دکتری مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، گروه مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشکده حفاظت ومرمت، دانشگاه هنر، تهران، ایران)
حمید ندیمی 2 (گروه معماری، ، استاد ، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
علیرضا رازقی 3 (دانشیار دانشگاه هنر)

تاريخ الإرسال : 26 الجمعة , ذو الحجة, 1444 تاريخ التأكيد : 27 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1445 تاريخ الإصدار : 29 الأحد , شعبان, 1445

الکلمات المفتاحية: واژگان کلیدی: حفاظت, توسعه, ارزش, میراث راه‌آهن, گردشگری راه‌آهن, میراث صنعتی,

ملخص المقالة :

چكيده ارزش‌ها از مباحث اصلی مرتبط با میراث‌فرهنگی است، میراث‌فرهنگی و طبیعی به‌واسطه وجود ارزش‌های متنوع همواره واجد لزوم حفاظت بوده‌اند، راه‌آهن سراسری ایران تعامل میان انسان با محیط طبیعی از طریق ابزار فناوری و صنعت بوده و تأثیرات مهمی را موجب گردیده است وجه اصلی این تحولات بیانگر تغییر و ایجاد ارزش‌های متنوع و گسترده به لحاظ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، فضایی، کالبدی و به‌طورکلی ملموس و ناملموس بوده است. در مسیر توسعه‌های آتی حول راه‌آهن سراسری لزوم بازشناسی، معرفی و اولویت‌گذاری ارزش‌های میراثی از ملزومات حفاظت بشمار می‌آید و یکی از شیوه‌های مؤثر در پیشبرد این امر توجه به گردشگری راه‌آهن به‌عنوان یکی از اشکال مؤثر در حفاظت از میراث راه‌آهن سراسری ایران است. عدم آگاهی و شناخت نسبت به ارزش‌های میراث راه‌آهن توسط مدیران و ذی‌مدخلان و عدم امکان نقش‌آفرینی جوامع تهدیدی اساسی برای حفاظت و استمرار ارزش‌های میراث راه‌آهن آینده خواهد بود. ماهیت کیفی و آمیختگی ارزش‌های ملموس و ناملموس مستتر در میراث راه‌آهن هرچند معرفی و دسته‌بندی این ارزش‌ها را مشکل می‌نماید؛ اما اولویت‌سنجی ارزش‌ها و توجه به نقش کلیدی آن‌ها در ارائه طرح‌های مدیریت، توسعه و حفاظت از میراث راه‌آهن و پایداری گردشگری از اهمیت بنیادی برخوردار است. پژوهش حاضر با رویکرد توسعه‌ای به شیوه توصیفی - تحلیلی و پیمایشی با بازخوانی دیدگاه صاحب‌نظران و اندیشمندان رجوع به اسناد کتابخانه‌ای و منشورهای بین‌المللی با بهره‌گیری از مشاهده میدانی و استفاده از ابزار پرسش‌نامه و مصاحبه با 60 نفر از متخصصان و کارشناسان مطلع به حوزه گردشگری و میراث فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از روش ANP نسبت به شناخت ، اولویت گذاری و امتیاز دهی میراث راه آهن براساس ارزش ها اقدام نموده است. دستاورد پژوهش اولویت بندی و دسته بندی جامع بوده که با تمرکز بر وجه اشتراکی حفاظت و گردشگری تدقیق شده است که اولویت اول چشم اندازها ، اولویت دوم به پل ها ، اولویت سوم به ایستگاه های راه آهن محور سراسری و اولویت چهارم وجوه ناملموس و اولویت پنجم تونل ها را شامل شده است و توصیه بر توجه مدیران، ذی مدخلان و تصمیم گیران در ارائه برنامه و طرح ها را برپایه این اولویت بندی بیان می دارد.

المصادر:

منابع
- آدمیت، فریدون (1351)، اندیشه ترقی و حکومت قانون، تهران: نشرخوارزمی.
- احمدی لاشکی، محمدجواد، شیخ‌الاسلامی، علیرضا (1394). آمایش منطقه‌ای و توسعه پایدار گردشگری، مطالعه موردی: مناطق چالوس، کلاردشت و نوشهر، اولین همایش بین‌المللی و چهارمین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست پایدار، همدان.
- پهلوان‌زاده، لیلا (1397). بازآفرینی و محفاظت از قابلیتها و ارزشهای میراث معماری -کارخانه های صنعتی معاصر ایران، رساله دکتری، دانشگاه هنر اصفهان، چاپ نشده.
- پهلوان‌زاده، لیلا، ابویی، رضا و مظفر، فرهنگ (1397). تدوین برنامه راهبردی ایجاد و توسعة گردشگری در میراث صنعتی؛ مورد مطالعه: کارخانة ریسباف اصفهان، جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، سال8(2)، 322-309.
- ترسکینسکی، آناتول (1326). تاریخچه مختصر راه‌آهن ایران، بنگاه راه‌آهن دولتی ایران.
- تقوایی، مسعود، جانعلی پور، شیدا و مرجان شفیعی (1401)، توسعه گردشگری خلاق با تأکید بر جاذبه‌های گردشگری (مطالعه موردی: شهر اصفهان)، نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 26، شماره 79، 113-93.
- حبیبی، محسن؛ مقصودی، ملیحه (1388). مرمت شهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- حجت، مهدی (1380). میراث فرهنگی در ایران: سیاست ها برای یک کشور اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
- حیدری، رحیم، صفرپور، میثم و آذری، مهدی (1392). بررسی و تحلیل الگوی رفتاری گردشگران در دسترسی به جاذبه های شهری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهر شیراز). پژوهش و برنامه یزی شهری، 4(12)، ۲۲ - ۱.
- رازقی، علیرضا (1398). مطالعه ظرفیت های گردشگری میراث فرهنگی و طبیعی در نوار ساحلی مکران استان هرمزگان، فصلنامه گردشگری و توسعه، سال8(4)، 180-148.
- زبردست، اسفندیار (1389). كاربرد فرايند تحليل شبكه اي (ANP) در برنامه ريزي شهري و منطقه اي، نشرية هنرهاي زيبا، معماري و شهرسازي، شمارة 41 ،79-90.
- سلطان قرائی، صبا؛ منصوری، سید امیر و سینگری، مریم. (1402). نحو منظر؛ سنجش منظر با شاخص منظرین. منظر، 15(62)، 20-27.
- شیبانی نیا، کفاح، عبدالهی، صدیقه و مرجان محمدزاده (1400)، مروری بر گردشگری و اثرات آن؛ گامی به‌سوی توسعه پایدار، فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 58، 201-213
- عباس‌زاده، مظفر، مرادی، اصغر محمد و الناز سلطان احمدی (1394). نقش ارزشهای میراث معماری و شهری در توسعه گردشگری فرهنگی(مطالعه موردی: بافت تاریخی ارومیه)، فصلنامه مطالعات شهری، شماره14، 77-89.
- فرح‌بخش، مرتضی، پیروز، حناچی (1394). تحلیل تاثیر راه آهن به عنوان میراث صنعتی در ایران، هنرهای زیبا(معماری و شهرسازی)، 20(4)، 44-33.
- فیلدن، برنارد، یوکیلتو، یوکا (1386). مدیریت در محوطه‌های میراث جهانی، راهنمای مدیریت در محوطه‌های میراث‌فرهنگی جهان، ترجمه پیروز حناچی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- اسنز، نیل (1396). چرا باید میراث صنعتی را حفاظت کنیم، کتاب تجهیز مجدد میراث صنعتی، ترجمه: پیروز حناچی و سارا تیمورتاش، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- لطفی عاقل، راضیه، موسائی، میثم و منصور وثوقی (1398)، بررسی نقش عوامل اجتماعی مؤثر بر توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهر همدان)، فصلنامه علمی اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 26، 259-282.
- منصوری، سید امیر. (1383). درآمدي بر شناخت معماري منظر. باغ نظر، 1(2) .77-69.

- Alexander, Matthew.& Hamilton, Kathy.,(2015). A ‘placeful’ station? The community role in place making and improving hedonic value at local railway stations. ,Transportation Research Part A: Policy and Practice., Volume 82: 65-77.
- Bandarin, F., & Van Oers, R. (Eds.). (2014). Reconnecting the city: the historic urban
- landscape approach and the future of urban heritage. John Wiley & Sons.
- Brown, J., Mitchell, N. J., & Beresford, M. (Eds.). (2005). The protected landscape
- approach: linking nature, culture and community. IUCN.
- Cossons, N., (2012). Why preserve industrial heritage? Industrial heritage Re-tooled, The TICCIH guide to industrial heritage Conservation. ed. Douet, J. TICCIH by Carnegie Publishing, Lancaster, Great Britain, 6-16.
- Coulls, Anthony.; Divall, C. M.; (1999). RAILWAYS AS WORLD HERITAGE SITES, Occasional Papers for the World Heritage Convention, International Council on Monuments and Sites (ICOMOS).
- Dickinson, J. E., Lumsdon, L.M., & Robbins, D. (2011). Slow travel: Issues for tourism and climate change. Journal of Sustainable Tourism 19(3), 281-300.
- Duarte-Duarte, J. B., Talero-Sarmiento, L. H., & Rodrigue-Padilla, D. C. (2021). Methodological proposal for the identification of tourist routes in a particular region through clustering techniques. Heliyon, 7(4), e06655.
- Edwards, J.A.; Llurdés i Coit, J.C. Mines and quarries: Industrial heritage tourism. Ann al of Tourism. Resarch. 1996, 23, 341–363. [CrossRef].
- English Heritage, (2008). Conservation Principles, Policies and Guidance, FOR The Sustainable Managment of The Historic Environment., England heritage.
- Günçe, Kağan.,& Misirlisoy, Damla., (2023). Railways as Common Cultural Heritage: Cyprus Government Railway., The Historic Environment: Policy & Practice., 14(1):1-17.
- Jiang, Pan, Long Shao, and Christopher Baas. (2019). "Interpretation of Value Advantage and Sustainable Tourism Development for Railway Heritage in China Based on the Analytic Hierarchy Process" Sustainability 11, no. 22: 64-92. https://doi.org/10.3390/su11226492.
- Lipe,W. D. (1984). Value and meaning in cultural resources. In H. Cleere (Ed.) , Approaches to the archaeological heritage (pp. 1–11). Cambridge: Cambridge University Press.
- Mason،R. (2002). Assessing Values in conservation planning: Methodological Issues and Choices. Assessing the values of cultural heritage (research report). Edited Marta de la Torre, the Getty Conservation Institute, Los Angeles. 5-30.
- Peira, Giovanni, Agata Lo Giudice, and Stefania Miraglia. (2022). "Railway and Tourism: A Systematic Literature Review" Tourism and Hospitality 3, no. 1: 69-79. https://doi.org/10.3390/tourhosp3010005.
- Qiu, Qihang, Tianxiang Zheng, Zheng Xiang, and Mu Zhang. (2020). "Visiting Intangible Cultural Heritage Tourism Sites: From Value Cognition to Attitude and Intention" Sustainability 12, no. 1: 132. https://doi.org/10.3390/su12010132
- Richards, G., (2009), Tourism Development Trajectories – From Culture to Creativity?, Tourism & Management Studies, 6, 9-15
- Riegle, A, (1903). Der moderne Denkmalkultus,sein Wesen,seine Entstehung, W.Braumüller, Wien und Leipzig.
- Suarez, María Andrade., Franco, Iria Caamaño. (2020), The Relationship between Industrial Heritage, Wine Tourism, and Sustainability: A Case of Local Community Perspective, Sustainability, 12(18), 7453; https://doi.org/10.3390/su12187453.
- Szromek A, Herman K, Naramski M, (2021)., Sustainable development of industrial heritage tourism – A case study of the Industrial Monuments Route in Poland, Business, Tourism Management. Apr 12; 83:104252.
- Timothy,D.J.& Stephen W, Boyd. (2006). Heritage Tourism in the 21st Century: Valued Traditions and New Perspectives, Journal of Heritage Tourism, 1:1, 1-16.
- UNESCO (2022). Basic Texts of the 2003 Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage.
- URL1: https://ticcih.org/about/charter/ The Nizhny Tagil Charter For The Industrial Heritage.
- URL2-https://ticcih.org/about/about-ticcih/dublin-principles/
- URL3: https://ticcih.org/about/charter/taipei-declaration-for-asian-industrial-heritage/
- URL4: https://www.tinn.ir/بخش عکس
- URL5: https://whc.unesco.org/en/list/1585.
نص كامل:
مكانيزم پاسخگويي

فصلنامه راهبرد توسعه/ سال نوزدهم/ شماره 3 (پیاپی75)/ پاییز 1402/ 123-93

Quarterly Journal of Development Strategy, 2023, Vol. 19, No.3 (75), 93-123

 

 

 

 

        مزیت ارزش‌های میراث صنعتی در حفاظت و

           توسعه گردشگری راه‌آهن سراسری ایران1

                                     

 

مرتضی فرح‌بخش2

حمید ندیمی3

علیرضا رازقی4

(تاريخ دريافت23/4/1402  ـ  تاريخ تصويب 19/10/1402)

نوع مقاله: علمی پژوهشی

 

چكيده

ارزش‌ها از مباحث اصلی مرتبط با میراث‌فرهنگی است، میراث‌فرهنگی و طبیعی به‌واسطه وجود ارزش‌های متنوع همواره واجد لزوم حفاظت بوده‌اند، راه‌آهن سراسری ایران تعامل میان انسان با محیط طبیعی از طریق ابزار فناوری و صنعت بوده و تأثیرات مهمی را موجب گردیده است وجه اصلی این تحولات بیانگر تغییر و ایجاد ارزش‌های متنوع و گسترده به لحاظ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، فضایی، کالبدی و به‌طورکلی ملموس و ناملموس بوده است. در مسیر توسعه‌های آتی حول راه‌آهن سراسری لزوم بازشناسی، معرفی و اولویت‌گذاری ارزش‌های میراثی از ملزومات حفاظت بشمار می‌آید و یکی از شیوه‌های مؤثر در پیشبرد این امر توجه به گردشگری راه‌آهن به‌عنوان یکی از اشکال مؤثر در حفاظت از میراث راه‌آهن سراسری ایران است. عدم آگاهی و شناخت نسبت به ارزش‌های میراث راه‌آهن توسط مدیران و ذی‌مدخلان و عدم امکان نقش‌آفرینی جوامع تهدیدی اساسی برای حفاظت و استمرار ارزش‌های میراث راه‌آهن آینده خواهد بود. ماهیت کیفی و آمیختگی ارزش‌های ملموس و ناملموس مستتر در میراث راه‌آهن هرچند معرفی و دسته‌بندی این ارزش‌ها را مشکل می‌نماید؛ اما اولویت‌سنجی ارزش‌ها و توجه به نقش کلیدی آن‌ها در ارائه طرح‌های مدیریت، توسعه و حفاظت از میراث راه‌آهن و پایداری گردشگری از اهمیت بنیادی برخوردار است.

پژوهش حاضر با رویکرد توسعه‌ای به شیوه توصیفی - تحلیلی و پیمایشی با بازخوانی دیدگاه صاحب‌نظران و اندیشمندان رجوع به اسناد کتابخانه‌ای و منشورهای بین‌المللی با بهره‌گیری از مشاهده میدانی و استفاده از ابزار پرسش‌نامه و مصاحبه با 60 نفر از متخصصان و کارشناسان مطلع به حوزه گردشگری و میراث فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از روش ANP  نسبت به شناخت ، اولویت گذاری و امتیاز دهی میراث راه آهن براساس ارزش ها اقدام نموده است. دستاورد پژوهش اولویت بندی و دسته بندی جامع بوده که با تمرکز بر وجه اشتراکی حفاظت و گردشگری تدقیق شده است که اولویت اول چشم اندازها ، اولویت دوم به پل ها ، اولویت سوم به ایستگاه های راه آهن محور سراسری و اولویت چهارم وجوه ناملموس و اولویت پنجم تونل ها را شامل شده است و توصیه بر توجه مدیران، ذی مدخلان و تصمیم گیران در ارائه برنامه و طرح ها را برپایه این اولویت بندی بیان می دارد.

 

واژگان کلیدی: حفاظت،  توسعه، ارزش، میراث راه‌آهن، گردشگری راه‌آهن، میراث صنعتی

 

1-       مقدمه

حفاظت به معنای فرایند مدیریت تغییر یک مکان ارزشمند در بستر و بافت اصلی به‌نحوی‌که ارزش‌های میراثی آن به بهترین شکل پایدار بماند، است درحالی‌که فرصت‌هایی به‌منظور شناسایی و غنا بخشیدن به ارزش‌ها برای نسل‌های حال و آینده وجود دارد (میراث انگلیس، 2008: 1). وجود ظرفیت‌ها، ارزش‌های (ملموس و ناملموس) و جاذبه‌های طبیعی فراوان در بستر راه‌آهن و محورهای آن، اهمیت شناسایی، طبقه‌بندی و معرفی پتانسیل آن را به‌عنوان گامی مؤثر در جهت توسعه گردشگری راه‌آهن به‌عنوان بخشی از حوزه میراث‌فرهنگی ضروری می‌نماید. میراث راه‌آهن به‌عنوان نشانه عصر صنعتی به‌واسطه تلفیقی از معماری مدرن، صنعت و امتدادش در بسترهای طبیعی، محیط‌های شهری و روستایی پتانسیلی از جاذبه‌های متنوع میراث‌فرهنگی را در بردارد و تمام آنچه که ما در این حوزه انجام می‌دهیم، " اعم از شناسایی، حفاظت و معرفی همه به‌خاطر ارزش‌هایی است که در میراث‌فرهنگی نهفته است" (حجت، 1380، 95).

فرهنگ و گردشگری به‌عنوان دو صنعت قرن بیستم، دارای رشد چشمگیری بوده و ترکیب این دو بخش در گردشگری فرهنگی، در اواخر این قرن یکی از مطلوب‌ترین مراحل توسعه برای کشورها و سایر مناطق جهان بوده است (Richards,2009: 46).

گردشگری ابزاری برای افزایش رشد اقتصادی مناطق توسعه‌نیافته و بهبود استاندارد زندگی جوامع محلی محسوب می‌شود. علاوه بر این، گردشگری مزایای اجتماعی - فرهنگی متعددی دارد، آموزش را بهبود می‌بخشد و حفاظت از فرهنگ و میراث

را تقویت می‌نماید (Duarte-Duarte et al, 2021). گردشگری جاذبه‌های صنعتی به‌عنوان بخشی از گردشگری میراثی، تحت عنوان توسعه فعالیت‌ها توریستی در سایت‌های ساخته شده توسط انسان تعریف شده است و شامل ساختمان‌ها و مناظری است که از فرایندهای صنعتی دوره‌های پیشین سرچشمه می‌گیرند (Edvardes& Coit,1996 1996).

کشور ایران به دلیل قدمت و شرایط جغرافیایی و تنوع خاص طبیعی دارای جاذبه‌های بی‌نظیر تاریخی - فرهنگی است و راه‌آهن سراسری ایران به‌عنوان طولانی‌ترین خط ریلی میراث جهانی از پتانسیل و ظرفیت‌های ویژه‌ای برخوردار است. با آن که عصر طلایی راه‌آهن در اوایل قرن بیستم به پایان رسید و از اواسط آن، راه‌آهن رو به افول گذاشته بود (Coulls, 1999:3).

اما اولین و مهم‌ترین ویژگی گردشگری این است که بر پایة عامل «حرکت » بنا شده است (حیدری و همکاران، 1392: 2)

ارتباط گردشگری و حمل‌ونقل ناگسستنی است، ازجمله توسعه فعالیت‌های گردشگری متمرکز بر خطوط ریلی که امروزه در کشورهای بسیاری موردتوجه قرار گرفته است، زیرا این حوزه شامل مجموعه‌ای از آثار تاریخی، زیرساخت‌های مهندسی و جاذبه‌های معنوی و قومی است که بخشی از تاریخ هر ملت را بیان می‌نماید و پتانسیل و جاذبه‌های قابل‌توجه برای گردشگری داشته که موجب ارتقای کشور و حفاظت از ثروت‌های فرهنگی و افزایش سطح کیفی زندگی جوامع می‌گردد.

ازآنجاکه برای تحقق هدف‌های توسعه، همه منابع اجتماعی اعم از منابع انسانی، اقتصادی، فضایی و محیطی باید به کار گرفته شود (احمدی لاشکی و شیخ الاسلامی، 1394). تحقیق حاضر با اتکا به روش استقرایی و به شیوه توصیفی در مطالعه و شناسایی لایه‌ها و پتانسیل‌های ارزشی خط سراسری راه‌آهن ایران با بازخوانی و واکاوی اسناد، کنوانسیون‌ها، منشورهای بین‌المللی و نظریه‌های مرتبط با مفاهیمی ارزش در حوزه حفاظت از میراث‌فرهنگی با رجوع به دیدگاه‌های صاحب‌نظران همچون فیلدن، یوکیلتو ، میچل وبراون، نسبت به شناخت و ادراک ارزش‌های میراث راه‌آهن که در حوزه گردشگری مؤثر بوده و در بستر حفاظت ازاین‌گونه میراثی اهمیت یافته را شناسایی، دسته‌بندی و اولویت‌بندی نماید و به سؤالاتی مدنظر با عنوان 1- اولویت ارزشی وجوه راه‌آهن سراسری متناظر با گردشگری چگونه است؟ و 2- میراث راه‌آهن، واجد چه ارزش‌هایی مشترک در حوزه گردشگری و حفاظت بوده پاسخ دهد.

 

2-       پیشینه تحقیق

ارتباط گردشگری و میراث صنعتی از جمله موضوع‌های موردتوجه در پژوهش‌ها مختلف بوده است که نقش مؤثر این میراث در صنعت گردشگری را بررسی نموده‌اند (Suarez, Franco, 2020) (Szromek,Herman,Narmski, 2021)

پیرا و همکاران در مقاله‌ای، گردشگری راه‌آهن را عامل مهمی در بازسازی جامعه محلی و رشد اقتصادی این جوامع دانسته و جاذبه گردشگری راه‌آهن و حس نوستالژیک حاصل از آن را از جمله عوامل در جذب مخاطب دانسته است و به اهمیت ارزش‌های طبیعی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی در اقتصاد گردشگری راه‌آهن اشاره کرده‌اند (Peira., Giudice., Miraglia. 2022). در پژوهشی بهاتی و همکاران بر اساس روش تحقیقاتی پیشنهادی (Xie, 2006)، پنج عامل توجیه اقتصادی، هماهنگی ذی‌مدخلان، ادراک جامعه، پتانسیل موفقیت، قابلیت ارائه تجارب معتبر را عوامل کلیدی جاذبه گردشگری راه‌آهن قلمداد نموده‌اند (Bhati, Pryce& Chaiechi, 2013)، در مقاله‌ای (Günçe, Mısırlısoy, 2019) بر ارزش‌های معماری و سازه‌ای، ارزش‌های فرهنگی و ارزش‌های محیطی به‌عنوان عوامل و پتانسیل توسعه گردشگری راه‌آهن در قبرس اشاره نموده‌اند و در مقاله‌ای دیگر بر نقش راه‌آهن تاریخی برای یک مسیر گردشگری فرهنگی و اهمیت آن در جهت حفاظت از میراث راه‌آهن تأکید دارند (Günçe, Mısırlısoy., 2019) و در پژوهشی با عنوان بررسی مسیر راه‌آهن حجاز به‌عنوان جاذبه بر اهمیت جوامع پیرامونی و ارزش‌های آن‌ها در گردشگری و حفاظت راه‌آهن اشاره شده است (Orbaşli, Woodward, 2008). در تحقیقی که جیانگ و همکاران (Jiang et al., 2019)، انجام داده‌اند به تبیین مفهوم ارزش بر اساس یک نظام ارزش‌گذاری توسعه‌یافته و بررسی نتایج استفاده از این شاخص‌ها بر روی چند نمونه موردی از راه‌آهن چین و تأثیر آن بر گردشگری پرداخته و ارزش‌ها را واجد مزیت نسبی در توسعه گردشگری دانسته‌اند که نیاز به کمی‌سازی آن را جهت بهبود شاخص‌ها توصیه می‌نمایند.

در پژوهشی دیگر الکساندر و همیلتون، بر نقش و اهمیت، ایجاد زمینه مشارکت و مالکیت برای جامعه محلی و کارکرد آن در شکل‌دهی و ارزش‌آفرینی برای ایستگاه‌های راه‌آهن محلی و متروک شده در خلق حس مکان و ارزش سرزندگی برای ساکنین و گردشگران تأکید داشته است (Alexander, Hamilton., 2015). گردشگری ارتباط مستقیمی با معرفی و حفاظت از میراث‌فرهنگی دارد؛ بنابراین گردشگری فرهنگی و تأثیر آن بر میراث‌فرهنگی در راستای تبادل و تعامل فرهنگ‌ها در طی دومنشور گردشگری فرهنگی (1976) و پیش نویس هشتم منشور جهانگردی فرهنگی، مدیریت گردشگری در مکان های عمده میراث(1999) با تأ کید بر ترغیب حراست، تضمین حفاظت و ارتقای بناها و محوطه های تاریخی بیان شده است (عباس زاده وهمکاران، 1394: 80). همچنین در بیانیه سنت آنتونیو1996 ( مبتنی بر بیانیه کیوتو (1967)) با تأکید بر گردشگری فرهنگی و با هدف توجه به اصالت در امر حفاظت و مدیریت میراث فرهنگی و ضرورت توسعه پایدار برای محدوده های فرهنگی اشاره دارد و در بیانیه مکزیکوسیتی (1999)  با تأ کید بر مفهوم جامع و جهانی میراث بر تعامل آن با گردشگری برای تبادل فرهنگی و ارتباط مکانهای میراثی و گردشگری پویا ... لازم و ملزوم بودن حفاظت و صنعت گردشگری مورد توجه قرارگرفته است(حبیبی، مقصودی، 1388: 151-154). تقوایی و همکاران، در مطالعه ای با استفاده از مدل تحلیل عاملی شاخص های مطرح در توسعه گردشگری خلاق شهر اصفهان را به ترتیب اولویت 1-عوامل فرهنگی- اجتماعی،2- فرهنگی –هنری، 3-کالبدی – نهادی و4- اقتصادی دانسته و عامل فرهنگ را تسهیل کننده و توسعه گر گردشگری معرفی نموده است( تقوائی، جانعلی پور و شفیعی، 1401). شیبانی نیا و همکاران، در پژوهشی پایداری و تداوم گردشگری را مستلزم توجه به کلیه ابعاد فنی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تاریخی و محیط زیستی با رویکرد حفاظتی برای آیندگان دانسته است(شیبانی نیا ، عبدالهی و محمدزاده، 1400). لطفی و همکاران در پژوهشی با ابزار spss توجه به شاخص های اجتماعی را به عنوان اصلی ترین مولفه پیشرفت و توسعه گردشگری معرفی نموده اند( لطفی عاقل، موسائی و وثوقی، 1398). عباس زاده و همکاران، به منظور تعریف محور گردشگری فرهنگی در بافت شهری، براساس ارزش های احصاء شده از پژوهش به اولویت بندی مکان های میراث معماری و شهری در بافت ارومیه پرداخته و توجه به ارزش های میراثی را در توسعه گردشگری حائز اهمیت دانسته اند(عباس زاده و همکاران، 1394). پهلوانزاده و همکاران یکی از راهکارهای حفاظت از میراث صنعتی را ایجاد و توسعه گردشگری براساس قابلیت ها و ارزش های اثر برشمرده اند( پهلوان زاده، ابوئی و مظفر، 1397).

در حوزه میراث‌فرهنگی ارزش‌ها از عناصر کلیدی در حفاظت از سوژه محسوب می‌گردند. بعضی از نظریه‌پردازها بر این عقیده هستند که ارزش انتزاعی‌ترین نوع شناخت است که از علل نوع نگرش رفتار است (Qiu et al, 2020:132). ارائه کلیه دیدگاه‌ها در خصوص دسته‌بندی ارزش‌ها در این مقال امکان‌پذیر نبوده و تنها به درج نمونه‌هایی اکتفا شده است که هریک در بستر مطالعاتی خود دارای اهمیت و اعتبار بوده است؛ نخستین دسته‌بندی جامع را فیلدن جهت مداخله در آثار تاریخی به‌صورت 1- ارزش احساسی (هیجانی)، 2- ارزش فرهنگی - تربیتی، 3- ارزش کاربردی (حجت، 1380: 95-96) مطرح نمود. آلویس ریگل، ارزش‌های میراث‌فرهنگی را در دوشاخه 1- ارزش یادبودی 2- ارزش امروزی (Rigle, 1903) بیان می‌نماید؛ رندال ماسون، ارزش‌ها را به‌صورت 1- ارزش اقتصادی 2- ارزش اجتماعی - فرهنگی (Mason,2002:11-13) و برنارد فیلدن و یوکایوکیلتو ارزش‌ها در محوطه‌های میراث جهانی را در قالب دودسته 1- ارزش‌های فرهنگی و 2- ارزش‌های اجتماعی - اقتصادی معاصر معرفی می‌کنند. منشور بورا (1999) ارزش‌های زیباشناختی، تاریخی، علمی و اجتماعی را و میراث انگلستان، 1- ارزش فرهنگی 2- ارزش آموزشی 3- ارزش اقتصادی 4- ارزش سندیت 5- ارزش تفریحی 6- ارزش زیبایی‌شناختی را برای مداخله در آثار تاریخی - فرهنگی موردتوجه قرار می‌دهد.

 نورا میچل و براون، دسته‌بندی ارزش‌ها را بر پایه منظر فرهنگی در 6 عنوان ارائه نموده اند 1- ارزش فرهنگی2-ارزش معنوی3- ارزش اجتماعی4-ارزش محیطی 5- ارزش علمی 6- ارزش تفریحی( براون، میچل، 2005: 237) و هدف حفاظت منظر را پیوستگی فرهنگ و طبیعت دانسته اند( جدول 1).همچنین حناچی و همکاران در پژوهشی به مدیریت ارزش ها در بافتهای تاریخی پرداخته و 1- ارزش اقتصادی2-ارزش معمارانه3- ارزش روز را با استفاده از شیوه نوین در جهت مستندنگاری حائز توجه دانسته اند(حناچی و همکاران، 1392) . که باندرین، با تاکید بر ارزش های ناملموس اذعان می دارد که سنت ها و شیوه زندگی به ارث رسیده از گذشتگان ما همچون آئین ها، هنرهای نمایشی، فعالیتهای اجتماعی، جشن ها، دانش های بومی، طبیعی و جهانی نیز در مجموع به عنوان ارزش های ناملموس تعریف می شوند( باندرین ، ون اوئرز، 2015: 13).

کنوانسیون یونسکو مصوب سال 2003 بیانگر درک فزاينده ای از اين حقیقت است که میراث فرهنگي ناملموس، هم زمان امری سنتي و در عین حال زنده است ( Unesco, 2022). میراث راه آهن بواسطه فناوری ساخت ، نقش اجتماعی و ارتباطی خاص خود ، زمینه ساز داستان ها و دربردارنده طیف وسیعی از خاطره های جمعی و فردی در طول زمان بوده است که بخشی از ارزش های ناملموس آن تلقی می گردد. در طی دو دهه اخیر اسناد بین المللی و منطقه ای در راستای حفاظت از میراث صنعتی منتشره شده است که لایه های مختلف ارزشی آن را جهت حفاظت مورد توجه قرارداده است در منشور نیژنی تاگیل (Url1)، اصول دوبلین(( Url2 و بیانیه تایپه (Url3 ) میراث صنعتی و میراث ناملموس وابسته به آن و جامعه محلی را به عنوان بخشی از یک مجموعه یکپارچه دانسته که نیازمند حفاظت یکپارچه هستند.


 

جدول (1) - مقایسه ارزش ها از دیدگاه صاحبنظران

جدول نظریه پردازها 2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-       روش پژوهش

این پژوهش از نوع توسعه‌ای بوده که ماهیت توصیفی تحلیلی با رویکردی آمیخته داشته است. جمع‌آوری اطلاعات در بخش نظری مرتبط با حفاظت، گردشگری و ارزش‌های میراث راه‌آهن با رجوع به اسناد و مدارک کتابخانه‌ای صورت‌گرفته است.

به‌منظور تعیین شاخص‌ها 5 مولفه (تاریخی، محیطی، احساسی، اجتماعی – فرهنگی، علمی – کاربردی) و 20 زیر معیار برای آنها با رجوع به اسناد و منابع مکتوب و پس از بررسی متخصصان تدوین شده است. پس از تهیه پرسشنامه و همچنین استفاده از مصاحبه نیم ساختار یافته و ارزیابی صاحبنظران با اشتراک گذاری با جامعه آماری پژوهش که شامل 60 نفر از اساتید و کارشناسان در حوزه گردشگری، معماری، شهرسازی، حفاظت و مرمت ، باستانشناسی و مدیریت از دانشگاه و پژوهشگاه میراث ، کارشناسان در پرونده های ثبت جهانی و دانشجویان دکتری آشنا با موضوع بوده ، نسبت به کسب نقطه نظرات آن ها اقدام گردید.

 پس از تشکیل گروه نخبگان، تعیین هدف و مشخص نمودن معیارها و زیرمعیارها و گزینه‌های مورد بررسی، ایجاد ساختار شبکه‌ای انجام‌گرفته و بر اساس الگوریتم اجرایی جهت تعیین وزن معیارها و زیرمعیارها، بر اساس تعداد مخاطبان پرسش‌نامه تهیه شد؛ سپس کلیه پرسش‌نامه‌ها جهت تجزیه‌وتحلیل و اولویت‌بندی ارزش‌های میراث ریلی و گردشگری توسط نرم‌افزار سوپردسیژن5مورد بررسی قرار گرفتند و با لحاظ نرخ ناسازگاری زیر 0.1 که نشان از قابل‌قبول بودن سازگاری سیستم و صحت محاسبات و نتایج حاصل از اولویت‌بندی است، امتیاز نهایی برای معیارها و زیر معیارها به دست آمد.

 

4-       چارچوب نظری پژوهش

یونسکو مسئله اساسی قرن 21 برای پدیده گردشگری را فرهنگ اعلام کرده است و به تشویق توسعه مدل گردشگری فرهنگی در کشورها جهت حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی و طبیعی می پردازد. گردشگری فرهنگی یک تجربه جدید فرهنگی باعمق و ماهیت زیبایی شناختی، فکری، عاطفی و روانی است. در جهان امروز گردشگری یکی از قدرتمندترین نیروهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و سیاسی است ... که در بالاترین سطوح ملی و بین المللی بر تصمیم گیری ها تاثیر می گذارد ( Timothy & Boyd ,2006: 1).

میراث‌فرهنگی و صنعت گردشگری دارای همپوشانی و هم‌افزایی‌های گسترده‌ای بوده که بیانگر رابطه‌ای دوسویه است. ضمن آن که ظرفیت‌های میراث‌فرهنگی بر نظام گردشگری و توسعه آن تأثیرگذار است، گردشگری و به‌ویژه گردشگری فرهنگی که منتج از این ظرفیت‌هاست نیز بر تبادل و تعامل فرهنگ‌ها تأثیر مستقیم می‌گذارد (رازقی، 1398: 152). امروزه میراث صنعتی به عنوان یک حوزه منحصر به فرد فرهنگی تلقی می شود، چالش هایی را به میان می آورد که در هیچ بخش دیگری از میراث یافت نمی شود و نیازمند پاسخ های تازه برای مسائلی است که نمونه های مشابه کمتری در زمان گذشته داشته اند ( کاسنز،1396: 15). در دهه های اخیر، بسیاری از کشورها ضمن تعریف این میراث، از آن به عنوان یک دارایی زیبا و خارق العاده بهره برداری می نمایند، از گردشگری میراث صنعتی گرفته تا مکانی برای اجرای رخدادها و جشنواره های ویژه؛ تا بدین ترتیب بخشی از فرهنگ صنعتی کشور خود را به بازدیدکنندگان عرضه نموده و رابطه ای با پیشینة صنعتی آن مرز و بوم برقرار نمایند (پهلوانزاده، 1397: 2).

منشور نیژنی تاگیل (2003)، کلیه اشکال حمل‌ونقل را به‌عنوان بخش از میراث صنعتی معرفی می‌نماید و میراث صنعتی را شامل بقایای فرهنگ صنعتی که دارای ارزش‌های تاریخی، فنی، اجتماعی، معماری و علمی هستند، لحاظ نموده است (Url1  ) (جدول 2).

در ارزش‌گذاری میراث صنعتی بستر اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی، همگی را باید در نظر گرفت. همچنین مهارت‌ها و خواسته‌های آیندگان که ذی‌نفع خواهند بود همچون افراد عادی جامعه، متخصصان، توسعه‌دهندگان و حرفه‌مندان میراث نیز باید در نظر گرفته شوند (کاسنز، 1396: 15) (Cossons, 2012: 8) (جدول 3). کولز راه‌آهن را مجموعه‌ای فنی - اجتماعی می‌داند که دارای ویژگی‌های مادی و غیرمادی است که به طور متقابل بیانگر دانش فنی، تبادل ایده‌ها، علوم، همچنین نوع‌شناسی ساخت‌وساز، اثرات اجتماعی و اقتصادی در مکان‌های موجود است (Coulls , Divall: 1999). راه‌آهن ایران به‌واسطه آن که طولانی‌ترین مسیر ریلی ثبت شده در فهرست میراث جهانی است از مناطق با اقلیم‌ها و مورفولوژی متنوع عبور نموده است و در طول زمان بر شکل‌گیری شهرها، روستاها، چشم‌اندازها و توسعه صنعتی ایران نقش داشته که پتانسیل بالقوه‌ای به‌عنوان «محور و منظر فرهنگی» را بیان می‌نماید و از مزیت‌های گسترده و متنوعی برخوردار است. در سال‌های اخیر، محققان مزایای راه‌آهن را به‌عنوان شکل آهسته و پایدار حمل‌ونقل و گردشگری بر اساس تأثیرات اندک زیست‌محیطی آن در مقایسه با سایر اشکال حمل‌ونقل در انتشار دی‌اکسیدکربن، برجسته کرده‌اند (Dickinson et al.,2011). شناخت و درک از قابلیت‌ها، پتانسیل‌ها و ارزش‌ها میراث راه‌آهن و خواسته‌ها و نگرش جامعه ذی‌نفعان در جهت جذب مخاطب و تأمین نیازهای آنان امری ضروری بوده است.


 

جدول (2) - ارزش های مترتب بر میراث صنعتی براساس منشور نیژنی تاگیل(TICCIH,2003)

img0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-       تبیین رابطه گردشگری و میراث راه‌آهن 

مقاصد گردشگری باشخصیت گردشگر به‌نوعی در تطابق بوده و به‌طورکلی گردشگر دارای شخصیت کاوشگر و در جستجوی هیجان‌های متنوع در مواجهه با سوژه‌های جدید است و با برخورداری از ذهن کنجکاو و احساسات درونی در پی نوع متفاوت از برخورد با مجموعه، مکان‌ها و محیط‌ها، عقاید و بینش‌ها است او کنشگر فرهنگی و عنصر و هدفی مؤثر در فعالیت‌های میراث‌فرهنگی بشمار می‌آید.

گردشگری بر پایه سه عنصر گردشگر، مکان، و عرضه‌کننده خدمات تشکیل شده است ارائه هر خدماتی بر اساس تأمین نیازها صورت می‌گیرد. در گردشگری میراث‌فرهنگی علاوه بر شناخت نیازهای گردشگران و ادراک آنچه که می‌تواند در رفع آن نیازها تأمین کند، باید خواست بخش عرضه‌کننده نیز به طور دقیق مشخص گردد میزان قابلیت اثر در پاسخگویی به نیازها، اولویت‌ها را برحسب ارزش‌هایی که هر جامعه برای میراث‌فرهنگی خود قائل است تعیین می‌نماید (عباس‌زاده و همکاران؛ 1394: 82)  تامین خواسته ها و نیازهای عرضه کننده، به تداوم خدمات و بهبود شرایط مکان برای حال و آینده می انجامد. باورها و انتظارات گردشگر بایستی توسط عرضه کننده در مجموعه میراثی به تصویر کشیده شود، بازنمایی این پتانسیل ها منوط به اتخاذ رویکردهای مناسب ارزش گذاری و حفاظتی است. ارزش ها و انتظارات ناشی از این ارزش ها و باورها ست که قدرت جاذبه میراث صنعت راه آهن را به نمایش می گذارد و به طور کلی نیازهای گردشگری این حوزه را در قالب چهار هدف می توان تقسیم بندی نمود.

1-انتخاب مسیر و مقصد با هدف اولیه لذت بردن از مناظر، ساختارها و اماکن میراثی

2-کنکاش در شناخت و تجربه نوین از فرهنگ های در امتداد مسیر وگسترش دانش و اطلاعات برای گردشگران

3-انتخاب مسیر و مقصد مبتنی بر اهداف فرهنگی، اقتصادی، مردم شناسی، تاریخی و نمادین که مختص گردشگران علاقمند به این حوزه است

4-انتخاب مسیر و مقصد برپایه درک و شناخت از تاریخ علم وفناوری در این حوزه ازمیراث

بر اساس اسناد بین‌المللی، بخشی از توصیه‌هایی که برای حفاظت از میراث صنعتی شده با رویکرد گردشگری منطبق بوده که بیانگر نقش مهم صنعت گردشگری در امر حفاظت از ارزش‌های ملموس و ناملموس مترتب بر میراث صنعتی و بخش‌هایی از میراث راه‌آهن در ذیل این تعریف هست ازجمله:

·       ترویج گردشگری در مناطق صنعتی، ایجاد علاقه و اشتیاق از طریق آگاهی‌رسانی در خصوص مفهوم و ارزش‌های سایت‌های صنعتی

·       ترویج موزه‌ها فنی و تخصصی در سایت‌های صنعتی (به‌منظور ارائه تفسیر، حفظ و آشنایی جامعه باارزش و اعتبار میراث صنعتی).

·       مهارت‌های فنی - انسانی که در فرایندهای صنعتی به کار می‌رفته همچون آرشیوهای کارخانه‌ها و اسناد مکتوب و خاطرات شفاهی حائز اهمیت بوده و باید به‌دقت ثبت شده و به نسل‌های آتی منتقل شوند.

·       استفاده مجدد برای دستیابی به عملکرد جدید نباید موجب نابودی ارزش‌های جهانی و درونی گردد.

6-       دسته‌بندی ارزش‌ها در حفاظت از میراث راه‌آهن سراسری

در بحث ارزش‌ها و اولویت آن باتوجه‌به نیازها، بازخوانی سیر اندیشه‌های صاحب‌نظران و اسناد و مدارک بین‌المللی و با نگاه به ثبت میراث راه‌آهن سراسری ایران در فهرست میراث جهانی و باتکیه‌بر نظریه‌های فیلدن، یوکیلتو، میچل و توجه به منشور و اصول میراث صنعتی و با درنظرگرفتن جنبه‌های ملموس و ناملموس میراث راه‌آهن به ارزش احساسی، ارزش تاریخی، ارزش منظری، ارزش فرهنگی و اجتماعی، ارزش علمی و کاربردی در حوزه میراث صنعتی راه‌آهن می‌توان اشاره نمود.

نمودار(1) - چارچوب مفهومی ارزش برای میراث راه آهن سراسری

مدل تصویری ارزش های مورد استفاده 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع : نگارندگان مبتنی بر نظرات فیلدن، میچل، یوکیلتو و اسناد جهانی

راه‌آهن سراسری ایران از تعامل انسان با طبیعت دشوار در زمانه‌ای با کمترین امکانات حاصل شده است و جنبه‌های ملموس و ناملموس را شامل می‌شود بسیاری از ارزش‌ها همچون ارزش‌های احساسی نشانگر وجه ناملموس آن بوده و بسیاری از ارزش‌های فرهنگی - اجتماعی تلفیقی از جنبه‌های ملموس و ناملموس هستند هرچند تدقیق مرز بین آن‌ها دشوار است.

اولویت ارزش‌ها در حوزه میراث‌فرهنگی بسیار متنوع و متغیر می‌تواند باشد؛ اما در حوزه گردشگری میراث راه‌آهن، ارزش احساسی به دلیل انطباق با میل درونی و کنجکاوی ذهنی فرد به‌عنوان عامل انگیزشی جدی در جذب مخاطب محسوب می‌شود در مرحله بعدی ارزش‌های تاریخی موجود در ساختارها و مجموعه راه‌آهن و محیط پیرامونی آن است که فرد را به کاوش در پیرامون این عناصر فراتر از گردشگر معمولی وامی‌دارد و ارزش‌های منظری و چشم‌اندازهای متنوع و بی‌نظیر در مسیرهای راه‌آهن است که لذت عمیق حضور در طبیعت و احساس زیباپسندی و سبکساری روحی در فرد ایجاد می‌نماید، چشم‌اندازها و مناظر به‌نوعی یک تصویر جامع از کلیه ظرفیت‌های کالبدی - فضایی، طبیعت و فرهنگ جوامع پیرامونی مسیر و ایستگاه‌های راه‌آهن را درب می‌گیرد که لزوم توجه به آن را خاص می‌نماید و ارزش‌های فرهنگی - اجتماعی وابسته به مجموعه‌های صنعتی، تأثیر و نقش صنعت در شکل‌دهی به فرهنگ جوامع و ایجاد روش زندگی مبتنی بر فرهنگ صنعتی را بیان می‌نماید که علاقه‌مندان خاصی جهت مواجهه با این وجه از میراث را مخاطب قرار می‌دهد و در انتها ارزش‌های علمی - کاربردی باتوجه‌به حس جستجوگر و فعال گردشگر در درک جزئیات و شناخت از تاریخ فناوری‌های مؤثر در توسعه و آشنایی و آگاهی از زمینه‌های ظهور علوم جدید در پی پاسخگویی به نیازهای مخاطب خاص است (شکل 1 و 2)

در ادامه باتوجه‌به جایگاه ارزش‌ها در گردشگری و حفاظت از میراث‌فرهنگی به اولویت‌بندی عناصر مجموعه راه‌آهن سراسری بر اساس ارزش‌های یاد شده باهدف تبیین الگوی حفاظتی و گردشگری پرداخته شده است. دراین‌خصوص با ارائه مختصر روش‌های مختلف ارزیابی حوزه میراث طبق نمودار (2) به بیان شیوه مورد نظر این پژوهش اشاره می شود.

 

 

 

 

img0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

شکل2: معرفی تصویری بخشی از فرهنگ اقوام مجاور محور
راه اهن سراسری ایران ( URL5)

img0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار (2) - روش های مختلف ارزیابی ارزش های میراث فرهنگی

نمودار ارزیابی ارزش میراث فرهنگی 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع: ( عباس زاده و همکاران، 1394: 82 )

7-       یافته‌های پژوهش

تفکر احداث راه‌آهن سراسری در ایران بر پایه اتکا به سرمایه‌گذاری داخلی بدون استقراض خارجی در سال 1304 شمسی با تصویب مجلس شورای ملی، عملی گردید و با وضع مالیات بر قند و شکر در سال 1306 شمسی کلنگ احداث آن توسط پهلوی اول در محل ایستگاه فعلی راه آهن تهران زده شد. راه اهن سراسری ایران از ستون نقطه صفر آن در ایستگاه راه اهن تهران شامل دو محور شمال به طول 464کیلومتر تا بندرشاه ( ترکمن) و محور جنوب به طول 928کیلومتر به سمت بندر شاهپور(امام) می باشد براساس اسناد ومدارک از زمان احداث این مسیر یک پروژه چند ملیتی بوده که نقش بی بدیل در تاریخ معاصر ایران وجهان ایفا نموده است و در جنگ جهانی دوم با اشغال ایران برای انتقال تجهیزات از خلیج فارس به شوروی استفاده گردید و از سوی متفقین « پل پیروزی» لقب یافت. حضور آلمان ها در ایران نقش موثری در احداث و تکمیل این راه آهن و معماری ایستگاه ها ایفا نمود ودر این مسیربیش از 360 پل عمده فلزی –مصالح بنایی در کنار بیش از 1400پل پوشش بتونی، 224 تونل و 92 ایستگاه احداث شده بود که بسیاری از این آثار در فهرست های میراث فرهنگی ثبت شده اند که البته عظمت کاری که در احداث این مسیر صورت گرفته تنها براساس آثار کالبدی خارق العاده برجای مانده نمی توان تصویر نمود بلکه بخش عمده ای از عوامل موثر در انتقال ارزش ها و تاثیرات شاخص این مسیرریلی با جستجو و رجوع به اسناد تاریخی، تاریخ شفاهی، تصاویر، مدارک، ادوات و تجهیزات و بررسی و مطالعه نقش و جایگاه جوامع، اقوام، صنایع و خدمات متقابلی که توامان این عناصر با یکدیگر و محیط و بستر طبیعت داشته اند امکانپذیر خواهد بود که بیانگر ارزش های ملموس و ناملموس مرتبط با راه آهن سراسری ایران می باشند.

نزدیک به یک قرن از فعالیت مستمر این مسیر راه‌آهن می‌گذرد و شاهد تغییرات بسیاری در محیط و بستر پیرامونی، بافت شهرها و روستاها، تغییر نسل‌ها، ارزش‌ها و بسیاری از تحولات فرهنگی بوده است و خود نقش مؤثری در کلیه وجوه زندگی اجتماعی، اقتصادی جوامع ایفا نموده است امروزه با تغییرات سریع فناوری و نگرش‌های اقتصادی نوین، کلیه ساختارهای بشری در مسیر تحول و توسعه‌های جدید قرار دارند و خطوط راه‌آهن سراسری ایران نیز در برنامه‌های کلان ملی و آینده‌نگری‌ها از این تغییرات بی‌نصیب نخواهد بود تغییر نگرش به سمت اقتصاد گردشگری راه‌آهن یکی از روش‌های مناسب در استمرار ویژگی‌های تاریخی - فرهنگی این مسیر خواهد بود.

در راستای نیل به‌سوی آینده این محور ثبت جهانی، نیازمند حفاظت کالبدی و راهبردی برای تداوم نقش پویای خود و استمرار هویت تاریخی است و درعین‌حال، بازشناسی پتانسیل‌ها و ارزش‌های ملموس و ناملموس محیط و فضاهای پیرامونی‌اش نقش مؤثری در ارتقای جایگاه فرهنگی و گردشگری آن ایفا خواهد نمود. احصای قابلیت‌ها، جاذبه‌ها و لایه‌های ارزشی میراث راه‌آهن از ضرورت‌های تجلی حفاظت و گسترش اقتصاد گردشگری محسوب می‌گردد. باتوجه‌به بحث ارزش‌ها و دسته‌بندی نیازها در حوزه ارتباط بین میراث، صنعت راه‌آهن و گردشگری با اتکا به ادبیات نظری مرتبط با موضوع و رجوع به آرای اندیشمندان صاحب‌نظر در زمینه میراث‌فرهنگی پرسش‌نامه محقق ساخته با سؤالات بسته بر اساس طیف لیکرت تدوین شد و با توزیع آن بین تعدادی از کارشناسان از نظرات آنان بهره گرفته شد و بدین‌وسیله روایی محتوایی ابزار مورد تأیید قرار گرفت.

پایایی پرسش‌نامه بر اساس «آلفای کرونباخ» با استفاده از نرم‌افزار Spss18، برابر با (α=0.79) تعیین شد مقدار این ضریب نشان از هماهنگی و انسجام درونی لازم گویه ها دارد.

برای مقایسه زوجی و تعیین وابستگی درونی مؤلفه‌ها و شاخص‌ها، میان تعدادی از خبرگان و متخصصان در این حوزه پرسش‌نامه توزیع و تکمیل شده و سرانجام از نرم‌افزار سوپر دسیژن برای تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده و اولویت‌بندی مؤلفه‌ها و شاخص‌ها استفاده شده است. محور راه‌آهن سراسری با پنج‌لایه ارزشی پوشش داده شد و از کارشناسان و متخصصان خواسته شد بر اساس معیارها و زیر معیارها، امتیازدهی نمایند تا اولویت‌بندی بر اساس امتیاز عناصر صورت گیرد. سپس ارزش‌های تاریخی، احساسی، منظری، ارزش علمی - کاربردی، ارزش فرهنگی - اجتماعی بر اساس نظرات مورد تأکید قرار گرفت، هرچند این دسته‌بندی جامع‌ومانع نبوده؛ ولی تلاش شده تا ارزش و زیر ارزش‌هایی را که قرابت بیشتر با موضوع داشته انتخاب گردند؛ برای ارزیابی مؤلفه‌ها 20 شاخص معین شد که در نمودار (3) قابل‌مشاهده هستند. در ادامه برای تحلیل اطلاعات به دلیل وابستگی درونی و ارتباط متقابل معیارها و زیرمعیارها از روش تحلیل شبکه‌ای (ANP6) استفاده شده است که یکی از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره بوده که " دارای سادگی، انعطاف‌پذیری و قابلیت به‌کارگیری معیارهای کمی و کیفی به طور هم زمان است و همچنین، قابلیت بررسی سازگاری در قضاوت‌ها و امکان رتبه‌بندی نهایی گزینه‌ها و نیز درنظرگرفتن وابستگی متقابل بین عناصر تصمیم [معیارها، زیرمعیارها و گزینه‌ها] را دارا بوده و نگرش دقیقی نسبت به مسائل پیچیده دارد" (زبردست، 1389: 79)،

 در مرحله اول، تبدیل موضوع به ساختار شبکه‌ای شامل (هدف، معیارها، زیر معیارها و نمونه گزینه‌ها) صورت گرفت که در شرح نمودار ارائه شده است که در لایه اول هدف پژوهش، در لایه دوم معیارها شامل 5 مولفه و در لایه سوم، 20 زیر معیار و در لایه چهارم گزینه ها بیان شده اند مولفه ها و شاخص ها با بررسی مبانی نظری براساس تایید متخصصان تعیین شده است.

در مرحله دوم (تعیین ضریب اهمیت مؤلفه‌ها و شاخص‌ها) در این مرحله، مقایسه‌های زوجی معیارهای اصلی و زیر معیارها و وابستگی درونی آنها در مقایسه با هم بر اساس مقیاس 9 کمیتی ال ساعتی( جدول3) توسط صاحبنظران و متخصصان انجام و اطلاعات ماتریس های مقایسه زوجی وارد نرم افزار سوپردسیژن می شود و روابط و وزن بین عناصر مشخص می گردد. جداول (4 و 5) وابستگی درونی معیارها نسبت به هم و زیر معیارها نسبت به یکدیگر مشخص شده است.

مرحله سوم (تعیین ضریب اهمیت مؤلفه‌ها و شاخص‌ها و اولویت‌بندی آن‌ها) پس از واردکردن درایه‌های ماتریس‌های مقایسه‌ای زوجی و کنترل سازگاری‌ها (باتوجه‌به آنکه ضرایب ناسازگاری همواره باید کمتر از 1/0 باشند )در نرم افزار سوپردسیژن ، ضریب اهمیت هریک از مؤلفه ها و شاخص ها به دست می آید. مرحله چهارم (تعیین ضریب اهمیت و اولویت بندی گزینه ها نسبت به شاخص ها)، در این مرحله، پس از وارد کردن درایه های ماتریس های مقایسه زوجی گزینه ها نسبت به شاخص ها در نرم افزار سوپردسیژن ، نتایج اولویت بندی مسیرها توسط نرم افزار مشخص می شود.

 


 

نموداار (3) - ساختار شبکه ای (معیارها، زیرمعیارها و گزینه ها)

 

 

img0 

 

 

 


 

جدول (3) - مقیاس 9 کمیتی ساعتی برای مقایسه دو دویی

 

 

ترجیح

امتیاز

اهمیت برابر

1

کمی مهم‌تر

3

مهم‌تر

5

بسیار مهم‌تر

7

بی‌نهایت مهم

9

حالت بینابین

2،4،6،8

جدول (4)- وابستگی معیارهای اصلی به یکدیگر

ارزش علمی-

کاربردی

ارزش فرهنگی –

اجتماعی

ارزش

منظری

ارزش

تاریخی

ارزش احساسی

معیارها

*

*

*

*

-

ارزش احساسی

*

*

*

-

*

ارزش تاریخی

*

*

-

*

*

ارزش منظری

*

-

*

*

*

ارزش فرهنگی- اجتماعی

-

*

*

*

*

ارزش علمی - کاربردی

 


 

جدول (5) - وابستگی زیر معیارها به یکدیگر

جدول وابستگی زیر معیارها با یکدیگر 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8-       تحلیل یافته‌ها:

در جدول (6) وزن مهم ترین زیر معیارها با توجه به معیار اصلی ارزش احساسی آمده است که نشانگر بالاترین ارزش برای چشم اندازها با بیشترین وزن و سپس پل ها و در ادامه وجوه ناملموس را دارای اولویت شناسایی نموده است، اهمیت چشم انداز به دلیل جامعیت آن در پوشش کلیه عناصر و ابعاد کالبدی وفضایی راه آهن و محیط آن است و به تعبیری چشم اندازها هم ابعاد کالبدی و هم وجوه معنوی را توامان در برمی گیرند. در جدول (7) نیز ارزیابی مربوط به ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش تاریخی نشان دهنده آن است که هر سه عنصر پل ها ، چشم انداز و ایستگاه ها بیشترین وزن را به ترتیب به خود اختصاص داده اند.

 در جدول (8) ارزیابی مربوط به ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش منظری بیانگر آن است که چشم اندازها، پل ها و ایستگاه های راه آهن به لحاظ وزنی از سایر عناصر بالاتر هستند، در جدول (9) ارزیابی مربوط به ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش اجتماعی – فرهنگی ایستگاه ها، چشم انداز ها وپل ها وزن اصلی را به خود اختصاص داده و وجوه ناملموس و تونل ها در مراتب بعدی قرار داشته اند در جدول (10) ارزیابی ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش علمی- کاربردی، ایستگاه ها، پل ها و تونل ها دارای بیشترین وزن در قیاس با سایر عناصر تشخیص داده شده اند.

در جدول (11) مقایسه زوجی معیارها و زیر معیارها در ارتباط با گزینه ها نشان می دهد که چشم اندازها و پل ها در رابطه با ارزش احساسی ، ارزش های تاریخی و ارزش های منظری از امتیاز های بالاتری برخوردار بوده و ، ایستگاه ها و چشم اندازها در ارتباط با ارزش های فرهنگی- اجتماعی همچنین ایستگاه ها و پل ها در رابطه با ارزش های علمی – کاربردی ارجح تر از سایر گزینه ها هستند.

نتایج حاصل از مقایسه زوجی معیارها و زیر معیارهای در ارتباط با گزینه‌های بیان شده مستخرج از روش ANP  طبق جدول (12) نشانگر آن بوده که چشم انداز، پل و ایستگاه ها را در اولویت یک تا سه و وجوه ناملموس ، تونل ها در اولویت های بعدی به منظور حفاظت و گردشگری بوده اند. به طور کلی این اولویت ها بیانگر اهمیت نحوه سیاست گذاری، برنامه ریزی و مداخله در راستای حفاظت و ارائه طرح های گردشگری ریلی در حوزه میراث راه آهن سراسری ایران به شکل کلی است.

به‌طورکلی وزن ارزش‌ها برای هر یک از عناصر وابسته به میراث راه‌آهن سراسری، نشان‌دهنده اولویت‌های مداخله در پیوند حفاظت و گردشگری بوده و در واقع این رده‌بندی از ارزش‌ها قابلیت تأثیرگذاری در فرایند تصمیم‌سازی، سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی توسعه خطوط ریلی واجد ارزش‌های فرهنگی - تاریخی و جاذبه‌های گردشگری دارد.


 

جدول(6) - ماتریس وزنی زیر معیارها ارزش احساسی

ارزش احساسی

معیار

نماد

زیبایی‌شناختی

معنوی

اعجاب

زیر معیار

0,377000

0,189734

0,309564

چشم‌اندازها

0,371143

0,083624

0,288322

پل‌ها

0,093468

0,077987

0,241759

تونل‌ها

0,096515

0,289975

0,086622

ایستگاه‌ها

0,061874

0, 358680

0,073733

وجوه ناملموس

 

جدول (7)- ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش تاریخی

ارزش تاریخی

معیار

نماد

اسنادی

ندرت

قدمت

زیر معیار

0,181624

0,154503

0,344051

چشم‌اندازها

0,256177

0,342674

0,139573

پل‌ها

0,088547

0,169629

0,112780

تونل‌ها

0,270998

0,181613

0,202716

ایستگاه‌ها

0,202654

0,151581

0,200880

وجوه ناملموس

 

جدول (8)- ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش منظری

 

ارزش منظری

معیار

نماد

زیست‌محیطی

بصری

نمادین

زیر معیار

0,395001

0,352832

0,187774

چشم‌اندازها

0,223353

0,282141

0,353144

پل‌ها

0,151213

0,110913

0,132298

تونل‌ها

0,182590

0,194522

0,27968

ایستگاه‌ها

0,047843

0,059592

0,047098

وجوه ناملموس

جدول(9)- ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش های فرهنگی - اجتماعی

ارزش فرهنگی - اجتماعی

معیار

نماد

تفریحی

تداوم خاطرات جمعی

وحدت در عین تنوع

هویت

زیر معیار

0,370620

0,213935

0,351101

0,237419

چشم‌اندازها

0,130215

0,158606

0,140198

0,273512

پل‌ها

0,053248

0,048183

0,027120

0,103376

تونل‌ها

0,157388

0,466508

0,327218

0,243634

ایستگاه‌ها

0,288529

0,112768

0,154363

0,142059

وجوه ناملموس

 

جدول (10)- ماتریس وزنی زیر معیارهای ارزش های علمی -کاربردی

ارزش‌های علمی - کاربردی

معیار

نماد

آموزشی

قومی - سیاسی

بوم‌شناختی

اقتصادی

کارکردی

معماری

فنی - ساختاری

زیر معیار

0,199431

0,194907

0,173384

0,220318

0,134650

0,125143

0,121124

چشم‌اندازها

0,215855

0,174546

0,142734

0,178557

0,307889

0,247312

0,480975

پل‌ها

0,120006

0,112380

0,144834

0,168056

0,190305

0,145091

0,209360

تونل‌ها

0,320401

0,287703

0,288413

0,221405

0,276675

0,400951

0,142088

ایستگاه‌ها

0,144307

0,230464

0,250635

0,211664

0,090481

0,081503

0,046453

وجوه ناملموس

 

جدول(11) - ماتریس وزنی معیارها برای اولویت نمادهای میراث راه آهن سراسری

ارزش‌های علمی - کاربردی

ارزش‌های فرهنگی - اجتماعی

ارزش منظری

ارزش تاریخی

ارزش احساسی

معیار

نماد

.,166993

.,293269

.,311870

.,226728

.,286908

چشم‌اندازها

.,249698

.,175631

.,286212

.,246441

.,254514

پل‌ها

.,155719

.,057981

.,131474

.,123318

.,144452

تونل‌ها

.,276804

.,298690

.,218932

.,218444

.,140777

ایستگاه‌ها

.,150786

.,174429

.,051512

.,1850696

.,173349

وجوه ناملموس

جدول(12)- ترتیب اولویت های میراثی- گردشگری در مدل ANP

 

تونل‌ها

وجوه ناملموس

ایستگاه

پل

چشم‌انداز

نماد

0,10852

0,132961

0,216660

0,228430

0,243085

امتیاز نهایی

5

4

3

2

1

اولویت

 

نتیجه‌گیری

ادراک عمومی از میراث‌فرهنگی ریشه در معیارهای زیبایی‌شناسانه، احساسات و عواطف جامعه نسبت به گذشته تاریخی خود دارد و میراث صنعتی یک مقوله جدید بوده؛ ازاین‌رو معرفی و بازشناسی ویژگی‌ها و مختصاتی که به بقایای صنعتی اعتبار می‌دهد برای عموم حائز توجه است.

میراث راه‌آهن به‌عنوان یک سیستم، نیازمند بررسی ویژگی‌های متنوع در حوزه‌های مختلف دارد، میراث راه‌آهن علاوه بر وجوه منطقه‌ای دارای یکپارچگی کلی است و به جهت تداوم ویژگی‌های ارزشی خود، باید از خصیصه‌های همچون تطبیق‌پذیری، انعطاف‌پذیری، پایداری، توانمندسازی برخوردار باشد.

فرایند صنعتی‌شدن ارتباط عمیقی با منابع طبیعی و محیط‌زیست داشته و به حمل‌ونقل و خطوط ریلی وابسته بوده است. میراث صنعتی بیانگر ارتباط و اشتیاق جامعه برای پیوند با زمان و هماهنگی با جریان توسعه فراسرزمینی است. در طی سال‌های اخیر توجه صرف بر بقایای میراث صنعتی از وجه کالبدی و معماری به‌سوی وجوه فرا کالبدی (ناملموس) نیز جلب گردیده است باتوجه‌به مطالب بیان شده، ادراک مفاهیمی همچون ارزش و شیوه مواجهه حفاظتی با بقایای میراث‌های وابسته به صنعت به دلیل تمایز با سایر حوزه‌های میراث، با چالش همراه است

هدف از حفاظت آشکارسازی و شفاف نمودن کلیه وجوه اثر و تبیین ارزش‌های ملموس و ناملموس آن برای کلیه وارثان میراث است باتوجه‌به گستردگی، پیچیدگی و مختص بودن وجوه ارزشی هر موضوع، رویکرد حفاظت جامع‌نگر می‌تواند راهگشای جوامع برای انتقال داشته‌های خود برای نسل‌ها آتی باشد بازشناسی اصولی ارزش‌های میراث‌فرهنگی بدون توجه به توپوگرافی فرهنگی جامعه و نظام حاکم بر نیازها و خواست‌های افراد اجتماع غیرمحتمل است. رابطه ارزش و حفاظت، رابطه‌ای دوسویه است هدف حفاظت، بازخوانی و بازنمایی ارزش‌های میراثی است. حفاظت، ارزش‌ها را خوانا می‌سازد و ارزش‌ها به حفاظت معنا می‌دهند. همچنین وجه دیگری برای این رابطه می‌توان در نظر گرفت و آن رابطه معنادار بین حفاظت آثار میراثی با گردشگری فرهنگی در آن حوزه است که پژوهش‌ها و تلاش‌هایی در راستای کاربست این ارتباط در توسعه گردشگری به‌عمل‌آمده است. باتوجه‌به رابطه معنادار بین حفاظت میراثی و گردشگری فرهنگی، ارزش‌های میراث راه‌آهن سراسری به‌عنوان مولفه‌های مؤثر دررابطه‌با گردشگری راه‌آهن مدنظر قرار گرفت.

در مورد اولویت‌بندی ارزش‌ها، باتوجه‌به سلسله‌مراتب دریافت آن‌ها توسط گردشگران وبا نظر بر قابلیت‌های میراث راه‌آهن یافته‌ها به تصویر کشیده شده و دسته‌بندی ویژه و جدیدی از ارزش‌ها حاصل گردید سپس جهت اولویت‌بندی و کاربست عملی آن‌ها در حوزه گردشگری راه‌آهن، از روش ANP که شناخته شده است، استفاده گردید. بدون ارزیابی و تعیین اولویت‌بندی امکان برنامه‌ریزی و مداخله ممکن نیست نتایج حاصل از تحلیل با استفاده از روش ANP، در جدول اولویت‌ها، راهبردهای مداخله و ارائه طرح‌های لازم در حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری به‌ویژه در مسیر میراث جهانی راه‌آهن سراسری ایران را بر اساس ارزش‌ها بیان نموده است هر چند این یک تصویر کلی از رویکردهای جامع را بیان می‌دارد؛ اما باتوجه‌به ویژگی‌ها و پیچیدگی‌های میراث راه‌آهن در تصمیم‌سازی‌ها، با تأکید بر اصول علمی حفاظت و گردشگری و شرایط و نیازهای ساختار مدیریت راه‌آهن امکان اتخاذ رویکردهای منطقه‌ای متناسب با شرایط هر مسیر با تغییر اولویت ارزشی بر اساس نیازسنجی در هر بخش از محور راه‌آهن سراسری را غیرقابل‌اجتناب می‌داند. در این پژوهش تلاش شده تا با تأکید بر اهمیت شناخت لایه‌های ارزشی میراث راه‌آهن سراسری به‌عنوان بستری برای شکل‌گیری علمی گردشگری راه‌آهن با تأکید بر ارزش‌های ملموس و ناملموس مستتر در این حوزه بر اهمیت توجه هم‌زمان بر حفاظت و صیانت از میراث صنعت راه‌آهن ایران تأکید نماید، این پژوهش ایجاد ساختار مدیریتی مستقل فرهنگی - علمی و پایگاه‌های اطلاعاتی برخط، تلاش برای تهیه، جمع‌آوری و مستندنگاری اسناد، نقشه‌های علمی، مطالعات اجتماعی، فرهنگی و سایر را از اولویت‌های دستیابی به رویکرد یکپارچه در حفاظت، گردشگری و توسعه راه‌آهن سراسری دانسته و پیشنهاد می‌نماید.

 

 

 

منابع

-       آدمیت، فریدون (1351)، اندیشه ترقی و حکومت قانون، تهران: نشرخوارزمی.

-       احمدی لاشکی، محمدجواد، شیخ‌الاسلامی، علیرضا (1394). آمایش منطقه‌ای و توسعه پایدار گردشگری، مطالعه موردی: مناطق چالوس، کلاردشت و نوشهر، اولین همایش بین‌المللی و چهارمین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست پایدار، همدان.

-       پهلوان‌زاده، لیلا (1397). بازآفرینی و محفاظت از قابلیتها و ارزشهای میراث معماری -کارخانه های صنعتی معاصر ایران، رساله دکتری، دانشگاه هنر اصفهان، چاپ نشده.

-       پهلوان‌زاده، لیلا، ابویی، رضا و مظفر، فرهنگ (1397). تدوین برنامه راهبردی ایجاد و توسعة گردشگری در میراث صنعتی؛ مورد مطالعه: کارخانة ریسباف اصفهان، جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، سال8(2)، 322-309.

-       ترسکینسکی، آناتول (1326). تاریخچه مختصر راه‌آهن ایران، بنگاه راه‌آهن دولتی ایران.

-       تقوایی، مسعود، جانعلی پور، شیدا و مرجان شفیعی (1401)، توسعه گردشگری خلاق با تأکید بر جاذبه‌های گردشگری (مطالعه موردی: شهر اصفهان)، نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 26، شماره 79، 113-93.

-       حبیبی، محسن؛ مقصودی، ملیحه (1388). مرمت شهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

-       حجت، مهدی (1380). میراث فرهنگی در ایران: سیاست ها برای یک کشور اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.

-       حیدری، رحیم، صفرپور، میثم و آذری، مهدی (1392). بررسی و تحلیل الگوی رفتاری گردشگران در دسترسی به جاذبه های شهری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهر شیراز). پژوهش و برنامه یزی شهری، 4(12)، ۲۲ - ۱.

-       رازقی، علیرضا (1398). مطالعه ظرفیت های گردشگری میراث فرهنگی و طبیعی در نوار ساحلی مکران استان هرمزگان، فصلنامه گردشگری و توسعه، سال8(4)، 180-148.

-       زبردست، اسفندیار (1389). كاربرد فرايند تحليل شبكه اي (ANP) در برنامه ريزي شهري و منطقه اي، نشرية هنرهاي زيبا، معماري و شهرسازي، شمارة 41 ،79-90.

-       سلطان قرائی، صبا؛ منصوری، سید امیر و سینگری، مریم. (1402). نحو منظر؛ سنجش منظر با شاخص منظرین. منظر، 15(62)، 20-27.

-       شیبانی نیا، کفاح، عبدالهی، صدیقه و مرجان محمدزاده (1400)، مروری بر گردشگری و اثرات آن؛ گامی به‌سوی توسعه پایدار، فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 58، 201-213

-       عباس‌زاده، مظفر، مرادی، اصغر محمد و الناز سلطان احمدی (1394). نقش ارزشهای میراث معماری و شهری در توسعه گردشگری فرهنگی(مطالعه موردی: بافت تاریخی ارومیه)، فصلنامه مطالعات شهری، شماره14، 77-89.

-       فرح‌بخش، مرتضی، پیروز، حناچی (1394). تحلیل تاثیر راه آهن به عنوان میراث صنعتی در ایران، هنرهای زیبا(معماری و شهرسازی)، 20(4)، 44-33.

-       فیلدن، برنارد، یوکیلتو، یوکا (1386). مدیریت در محوطه‌های میراث جهانی، راهنمای مدیریت در محوطه‌های میراث‌فرهنگی جهان، ترجمه پیروز حناچی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

-       اسنز، نیل (1396). چرا باید میراث صنعتی را حفاظت کنیم، کتاب تجهیز مجدد میراث صنعتی، ترجمه: پیروز حناچی و سارا تیمورتاش، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

-       لطفی عاقل، راضیه، موسائی، میثم و منصور وثوقی (1398)، بررسی نقش عوامل اجتماعی مؤثر بر توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهر همدان)، فصلنامه علمی اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 26، 259-282.

-       منصوری، سید امیر. (1383). درآمدي بر شناخت معماري منظر. باغ نظر، 1(2) .77-69.

 

-       Alexander, Matthew.& Hamilton, Kathy.,(2015). A ‘placeful’ station? The community role in place making and improving hedonic value at local railway stations. ,Transportation Research Part A: Policy and Practice., Volume 82: 65-77.

-       Bandarin, F., & Van Oers, R. (Eds.). (2014). Reconnecting the city: the historic urban

-       landscape approach and the future of urban heritage. John Wiley & Sons.

-        Brown, J., Mitchell, N. J., & Beresford, M. (Eds.). (2005). The protected landscape

-       approach: linking nature, culture and community. IUCN.

-       Cossons, N., (2012). Why preserve industrial heritage? Industrial heritage Re-tooled, The TICCIH guide to industrial heritage Conservation. ed. Douet, J. TICCIH by Carnegie Publishing, Lancaster, Great Britain, 6-16.

-       Coulls, Anthony.; Divall, C. M.; (1999). RAILWAYS AS WORLD HERITAGE SITES, Occasional Papers for the World Heritage Convention, International Council on Monuments and Sites (ICOMOS).

-       Dickinson, J. E., Lumsdon, L.M., & Robbins, D. (2011). Slow travel: Issues for tourism and climate change. Journal of Sustainable Tourism 19(3), 281-300.

-       Duarte-Duarte, J. B., Talero-Sarmiento, L. H., & Rodrigue-Padilla, D. C. (2021). Methodological proposal for the identification of tourist routes in a particular region through clustering techniques. Heliyon, 7(4), e06655.

-       Edwards, J.A.; Llurdés i Coit, J.C. Mines and quarries: Industrial heritage tourism. Ann al of Tourism. Resarch. 1996, 23, 341–363. [CrossRef].

-       English Heritage, (2008). Conservation Principles, Policies and Guidance, FOR The Sustainable Managment of The Historic Environment., England heritage.

-       Günçe, Kağan.,& Misirlisoy, Damla., (2023). Railways as Common Cultural Heritage: Cyprus Government Railway., The Historic Environment: Policy & Practice., 14(1):1-17.

-       Jiang, Pan, Long Shao, and Christopher Baas. (2019). "Interpretation of Value Advantage and Sustainable Tourism Development for Railway Heritage in China Based on the Analytic Hierarchy Process" Sustainability 11, no. 22: 64-92. https://doi.org/10.3390/su11226492.

-       Lipe,W. D. (1984). Value and meaning in cultural resources. In H. Cleere (Ed.) , Approaches to the archaeological heritage (pp. 1–11). Cambridge: Cambridge University Press.

-       Mason،R. (2002). Assessing Values in conservation planning: Methodological Issues and Choices. Assessing the values of cultural heritage (research report). Edited Marta de la Torre, the Getty Conservation Institute, Los Angeles. 5-30.

-       Peira, Giovanni, Agata Lo Giudice, and Stefania Miraglia. (2022). "Railway and Tourism: A Systematic Literature Review" Tourism and Hospitality 3, no. 1: 69-79. https://doi.org/10.3390/tourhosp3010005.

-       Qiu, Qihang, Tianxiang Zheng, Zheng Xiang, and Mu Zhang. (2020). "Visiting Intangible Cultural Heritage Tourism Sites: From Value Cognition to Attitude and Intention" Sustainability 12, no. 1: 132. https://doi.org/10.3390/su12010132

-       Richards, G., (2009), Tourism Development Trajectories – From Culture to Creativity?, Tourism & Management Studies, 6, 9-15

-       Riegle, A, (1903). Der moderne Denkmalkultus,sein Wesen,seine Entstehung, W.Braumüller, Wien und Leipzig.

-       Suarez, María Andrade., Franco, Iria Caamaño. (2020), The Relationship between Industrial Heritage, Wine Tourism, and Sustainability: A Case of Local Community Perspective, Sustainability, 12(18), 7453; https://doi.org/10.3390/su12187453.

-       Szromek A, Herman K, Naramski M, (2021)., Sustainable development of industrial heritage tourism – A case study of the Industrial Monuments Route in Poland, Business, Tourism Management. Apr 12; 83:104252.

-       Timothy,D.J.& Stephen W, Boyd. (2006). Heritage Tourism in the 21st Century: Valued Traditions and New Perspectives, Journal of Heritage Tourism, 1:1, 1-16.

-       UNESCO (2022). Basic Texts of the 2003 Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage.

-       URL1: https://ticcih.org/about/charter/ The Nizhny Tagil Charter For The Industrial Heritage.

-       URL2-https://ticcih.org/about/about-ticcih/dublin-principles/

-       URL3: https://ticcih.org/about/charter/taipei-declaration-for-asian-industrial-heritage/

-       URL4: https://www.tinn.ir/بخش عکس

-       URL5: https://whc.unesco.org/en/list/1585.

 

[1]  - این مقاله از رساله دکتری مرتضی فرح‌بخش با موضوع «رهیافتی بر حفاظت از میراث راه‌آهن سراسری ایران - مبتنی بر نقد دوگانه توسعه - حفاظت» در دانشگاه هنر، به راهنمایی آقای دکتر حمید ندیمی و مشاوره آقای دکتر علی رضا رازقی استخراج شده است

[2]  - دانشجوی دوره دکتری، گروه حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

[3] - استاد، دکتری معماری، گروه معماری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران (نویسنده مسئول)،  Ha-nadimi@sbu.ac.ir

4 _ دانشیار، دکتری معماری اسلامی و مرمت، دانشگاه هنر، تهران، ایران

[4]  

1-       [5] Super Decisions

[6]  Analytic Network Process


رایمگ

يقوم نظام رایمگ بتنفيذ جميع عمليات الاستلام والتقييم والحكم والتحرير وتخطيط الصفحة والنشر الإلكتروني للمجلات العلمية.

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية

حقوق هذا الموقع الإلكتروني مملوكة لنظام Rimag Press Management. © 1438-1446

الصفحة الرئيسية| دخول| عنا| اتصل بنا|
[English] [فارسی] [en] [fa]