گونه‌شناسی رفتار ائمه(ع) در اظهار ادله عقلی بر امامت خویش
الموضوعات :قاسم ترخان 1 , کوثر سادات هاشمی 2
1 - پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
2 - جامعه الزهرا (س)
الکلمات المفتاحية: ادله عقلی, معجزه, افضلیت, اثبات امامت, اثنی عشری.,
ملخص المقالة :
آگاهی یافتن مردم از صداقت افرادی که مدعی منصب الهی هستند، متوقف بر اظهار دلایل عقلی و نقلی است. نبی اکرم(ص) درباره ائمه اثنی عشر(ع)، دلایل نقلی و عقلی متعددی بیان فرمود؛ به علاوه هر یک از ائمه(ع) نیز بر حقانیت امام بعدی دلایلی را اظهار داشتند. فارغ از استدلال‌هایی که دیگر معصومان در این خصوص مطرح نمودند، هر امام گاهی به احادیث وارده از جانب پیامبر(ص) یا امام پیشین و گاهی به ادله عقلی استناد و خود را به عنوان امام و جانشین پیامبر(ص) معرفی کرده است. پژوهش حاضر که در جمع‌آوری مطالب از شیوه کتابخانه‌ای و در حوزه اندیشه‌ورزی از روش تحلیلی استفاده کرده، به دنبال شناخت این مطلب است که فرآیند رفتاری ائمه(ع) در استفاده از ادله عقلی بر اثبات حقانیت خود چگونه بوده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ائمه اطهار(ع) در اظهار ادله عقلی به مناسبات زمانی و سطح ادراکی مخاطبان فرآیند پنج‌گانه زیر را طی کرده است: اظهار شایستگی نسبت به خلافت، تلاش در حفظ ارزش‌ها، معرفت افزایی، برتری علمی، اظهار افضلیت در برقراری حکومت توحیدی جهانی.
ابن ابی الحدید، عبد الحمید، (۱۴۰۴ق)، شرح نهج البلاغة، مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره)، قم.
ابن أبي زينب، محمد بن ابراهيم، (1397ق)، الغيبة للنعماني، نشر صدوق، تهران، اول.
ابن اثیر، عزّالدین، (1385ق)، الكامل في التاريخ، دار صادر، دار بیروت، بیروت، اول.
ابن بابویه، محمّد، (1395ق)، كمال الدين و تمام النعمة، غفارى، على اكبر، اسلاميه، تهران، دوم.
_______، (1378ق)، عیون اخبار الرضا(ع)، نشر جهان، تهران، اول.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، (1379)، مناقب آل أبي طالب(ع)، علامه، قم، اول.
ابن عساكر، (بی‌تا)، تاريخ مدينة دمشق، شيري، علی، دارالفكر.
ابن‌اثیر، عزالدین، (1415ق)، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، علي محمد معوض، عادل أحمد عبد الموجود، دارالكتب العلمية، اول.
________، (1385ق)، الكامل في التاريخ، دار صادر، بیروت، اول.
ابن فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، اول.
اربلى، على، (1381ق)، كشف الغمة في معرفة الأئمة، رسولى محلاتى، سيد هاشم، بنى هاشمى، تبريز، اول.
آمدی، علی بن محمد، (1424 ق)، الإحکام في أصول الأحکام، دارالفکر، بیروت.
امين، السيد محسن، (بی‌تا)، أعيان الشيعه،.
بحرانى، سيد هاشم، (1413ق)، مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، المعارف الإسلامية، قم، اول.
التستري، محمد تقي، (1424ق)، قاموس الرجال، دفتر انتشارات اسلامی، اول.
تفتازانى، سعد الدين، (1409ق)، شرح المقاصد، الشريف الرضي، افست قم، اول.
جباری، محمدرضا، (1382)، از سازمان وکالت تا فقاهت، موعود، خرداد و تیر، شماره۳۸.
______، ملبوبی، محمدکاظم، (پاييز۱۳۸۹ش، ص۷۵ـ۱۰۴.)، بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وكالت اماميه (مراحل شكل‌گیری و عوامل پیدایش)، تاریخ در آینه پژوهش، سال هفتم، قم.
جعفريان، رسول، (1387)، حيات فكري و سياسي امامان شيعه (عليهم السلام)، انصاریان، قم، یازدهم.
الجوهري، أحمد بن عبيد الله، (بی‌تا)، مقتضب الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر، المنصوري، نزار، طباطبايى، قم، اول.
جوهری، اسماعیل بن حماد، (1410ق)، الصحاح، دارالعلم للملايين، بيروت، اول.
حرّ عاملى، محمد، (1425ق)، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، اعلمى، بيروت، اول.
________، (1412ق)، وسائل الشیعه، آل البيت عليهم السلام، قم.
الحسّون، محمد، (بی‌تا)، اعلام النساء المؤمنات، دار الأسوة، دوم.
خامنه‌ای، سید علی، (1391)، انسان 250 ساله، صهبا، تهران، دوازدهم.
سبحانى، جعفر، (1412ق)، الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل، المركز العالمي للدراسات الإسلامية، قم، سوم.
سليم بن قيس، (1405ق)، كتاب سليم بن قيس، انتشارات هادى، قم، اول.
صفار، محمد، (1404ق)، بصائر الدرجات في فضائل آل محمد(ص)، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي.
طبرسى، احمد، (1403ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، نشر مرتضى، مشهد، اول.
طبرسى، فضل، (1390ق)، إعلام الورى بأعلام الهدى، اسلاميه، تهران، سوم.
طبری، محمد بن جرير، (١٤١٥ق)، المسترشد، بی‌نا، اول.
طبرى آملى صغير، محمد بن جریر، (1413ق)، دلائل الإمامة، بعثت، قم، اول.
طبري، محمد بن جرير، (بی‌تا)، تاریخ طبری (تاريخ الامم والملوك للامام)، اعلمي، بیروت.
طوسى، محمد، (1414ق)، الأمالي، مؤسسة البعثة، دارالثقافة، قم، اول.
طيب، سيد عبد الحسين، (1362)، كلم الطيب در تقرير عقايد اسلام، كتابخانه اسلام، چهارم.
فاضل مقداد، (1422ق)، اللوامع الإلهية في المباحث الكلامية، دفتر تبليغات اسلامى، قم، دوم.
فتال نيشابورى، محمد، (1375)، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، انتشارات رضى، قم، اول.
فيض كاشانى، محمد محسن، (1406ق)، الوافي، كتابخانه امام أميرالمؤمنين على(ع)، اصفهان، اول.
قمى، على بن ابراهيم، (1404ق)، تفسير القمي، موسوى جزائرى، طيّب، دارالكتاب، قم، سوم.
کاظمی، اسدالله، (بی‌تا)، کشف القناع عن وجوه حجیة الإجماع.
كلينى، محمد، (1407ق)، الكافي، دارالكتب الإسلامية، تهران، چهارم.
مجلسى، محمّد باقر، (1403ق)، بحارالأنوار، دار إحياء التراث العربي، بيروت، دوم.
مرعشى، قاضى نور الله، (1409ق)، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، قم، اول.
المامقاني، عبدالله، (بی‌تا)، تنقيح المقال في علم الرجال، موسسة آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث.
مفيد، محمد، (1413ق)، الإختصاص، الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد، قم، اول.
_____، (1413ق)، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، مؤسسة آل البيت(ع)، كنگره شيخ مفيد، قم، اول.
_____، (1413ق)، النكت الاعتقادية، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد، قم، اول.
مكارم شيرازى، ناصر، (1386)، پيام امام اميرالمؤمنين(عليه السلام)، تهيه و تنظيم: جمعى از فضلاء، دارالكتب الاسلاميه، تهران، اول.
نجف‌زاده، علی‌رضا، افضلیت امام از دیدگاه فرق کلامی، مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، سال ۴۲، شماره پیاپی ۲/۸۴، بهار و تابستان ۱۳۸۹، ص۲۰۷-۱۷۳.
نورى، حسين، (1408ق)، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، آل البيت عليهم السلام، قم، اول.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 96 ـ 73
گونه‌شناسی رفتار ائمه(ع) در اظهار ادله عقلی بر امامت خویش
قاسم ترخان 1
کوثرالسادات هاشمی 2
چکیده
آگاهی یافتن مردم از صداقت افرادی که مدعی منصب الهی هستند، متوقف بر اظهار دلایل عقلی و نقلی است. نبی اکرم(ص) درباره ائمه اثنی عشر(ع)، دلایل نقلی و عقلی متعددی بیان فرمود؛ به علاوه هر یک از ائمه(ع) نیز بر حقانیت امام بعدی دلایلی را اظهار داشتند. فارغ از استدلال‌هایی که دیگر معصومان در این خصوص مطرح نمودند، هر امام گاهی به احادیث وارده از جانب پیامبر(ص) یا امام پیشین و گاهی به ادله عقلی استناد و خود را به عنوان امام و جانشین پیامبر(ص) معرفی کرده است. پژوهش حاضر که در جمع‌آوری مطالب از شیوه کتابخانه‌ای و در حوزه اندیشه‌ورزی از روش تحلیلی استفاده کرده، به دنبال شناخت این مطلب است که فرآیند رفتاری ائمه(ع) در استفاده از ادله عقلی بر اثبات حقانیت خود چگونه بوده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ائمه اطهار(ع) در اظهار ادله عقلی به مناسبات زمانی و سطح ادراکی مخاطبان فرآیند پنج‌گانه زیر را طی کرده است: اظهار شایستگی نسبت به خلافت، تلاش در حفظ ارزش‌ها، معرفت افزایی، برتری علمی، اظهار افضلیت در برقراری حکومت توحیدی جهانی.
واژگان کلیدی
ادله عقلی، معجزه، افضلیت، اثبات امامت، اثنی عشری.
[1] 2. عضو هیئت علمی و دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. (نویسنده مسئول)
Email: Tarkhan@iict.ac.ir
[2] 2. دانش آموخته سطح چهار رشته کلام اسلامی جامعه الزهرا (س).
Email: K.s.hashemi.71@gmail.com
تاریخ دریافت: 28/4/1402 پذیرش نهایی: 22/7/1402
