مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری سیاسی دانشآموزان دبیرستانی پسر شهر ماهنشان در سال 1400
الموضوعات :
سیدعطالله سینائی
1
,
مهناز جلیلی
2
,
محمد شیری
3
1 - استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران ایران
3 - کارشناس ارشد جامعه شناسی، دانشگاه پیام نور، وحد پرند، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: سواد رسانه ای, جامعهپذیری سیاسی, پیام های رسانه ای,
ملخص المقالة :
جامعهپذیری سیاسی، به عنوان فرآیند تحول یک فرد، از بدو تولد تا هنگامی که به عنوان یک شهروند در نظام اجتماعی مورد پذیرش قرار میگیرد، برای هر جامعه مهم و ضروری تلقی میشود. در این امر عوامل متعددی همچون سواد رسانهای افراد، موثر است. هدف از این پژوهش، بررسی رابطه سواد رسانهای با وضعیت جامعه پذیری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان در سال 0211است که از نظریه شناختی سواد رسانه ای پاتر استفاده شده است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه بود. جامعه آماری شامل دانش آموزان پسر مقطع شهر ماهنشان در سال 0211 است، 051 نفر به عنوان نمونه اصلی پژوهش با روش نمونه گیری تصادفی خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند تا بررسی شود که آیا بین سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان،رابطهای وجود دارد. یافته های تحقیق نشان می دهد، ضرایب همبستگی درك محتوای پیام های رسانه ای با ،1/001 گزینش آگاهانه پیام های رسانه ای با ،1/882 نگاه انتقادی به پیام های رسانه ای با ،1/250 تجزیه و تحلیل پیام های رسانه ای با ،1/771 آگاهی از اهداف پنهان با 1/500 و متغیرهای زمینه ای با 1/726 بر جامعه پذیری دانش آموزان دبیرستانی پسر شهر ماهنشان تاثیر دارد. نتایج بیانگر آن است که میان سواد رسانه ای جامعه آماری شامل، درك محتوای پیام های رسانه ای، گزینش آگاهانه پیام های رسانه ای، نگاه انتقادی به پیام های رسانه ای، تجزیه و تحلیل پیام های رسانه ای، آگاهی از اهداف پنهان و متغیرهای زمینه ای با وضعیت جامعه پذیری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان، رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
1. ابراهیم‌زاده، عیسی؛ زندی، بهمن؛ علی‌پور، احمد؛ زارع، حسین و یزدانی، فریدون. (1393). انواع یادگیری الکترونیکی و شکل‌های مختلف تعامل درآن. مجله بین رشته ای یادگیری مجازی در علوم پزشکی, 1(1), 11-22.
2. اسماعیلی، هادی؛ رحمانی، شاهپور؛ کاظمی، احمد و علی احمدی، مصطفی. (1395). ارزیابی وضعیت یادگیری الکترونیکی واحد آموزش مجازی دانشگاه سیستان و بلوچستان، مجله پژوهش های مدیریت عمومی، ۹(۳۴)، ۲۰۳-۲۲۲.
3. اکرم، وحید(1397). بررسی و تحلیل سطوح مختلف سواد رسانه ای، پژوهشنامه، ویژه نامه سواد رسانه ای، مجمع تشخیص مصلحت نظام، پژوهشکده پژوهش‌ها استراتژیك،شماره22.
4. براری، نوری؛ اعلامی، فرنوش؛ رضایی زاده؛ مرتضی و خراسانی، اباصلت. (1398). ارزشیابی از اهداف سطوح عالی یادگیری در محیط های یادگیری الکترونیکی (استانداردها و شاخص ها)،نشریه آموزش و ارزیابی، دوره 12 ، شماره 45.
5. شمس، محمدشهاب، (1387). «فن آوری‌های اطلاعات و ارتباطات در عرصه آموزش معلم‌ها» کمیسیون ملی یونسکو.
طاهری، مرتضی(1399). ارائه مدلی به‌منظور کارکرد حرفه‌ای معلم، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
6. قاسمی،مریم؛ فردانش، هاشم؛ حاتمی،جواد و احمدی، سلیمان. (1397). سنجش ميزان آمادگي يادگيري الكترونيكي در دانشگاه علوم پزشكي البرز، نشریه راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره 11، شماره 4.
7. مهر محمدی، محمود. (1397)، برنامه درسی نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها، قدس رضوی، شرکت به نشر، چاپ دوم.
8. Abbasi, E. & Najaflu, P. (2019). Information Literacy in Graduate Students of Agriculture of Tarbiat Modares University, Quarterly of Agricultural Education Administration Research, 34, 89-103.
9. Avval Shahr, Homa Sadeghi& Yazdani ,Shahram& Afshar Leila.(2019). Professional socialization: an analytical definition. Journal of medical ethics and history of medicine, 2019; 12: 17.
10. Awad-Cherit, Isabe(2008). Cultural Diversity in the News Media: A Democratic or a Commercial, Cultural Diversity in the News, Javnost-The public, 16 (4), pp. 55-72.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری سیاسی دانشآموزان دبیرستانی پسر شهر ماهنشان در سال 1400
* سیدعطالله سینائی ** مهناز جلیلی *** محمد شیری
* استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
** استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران ایران.
*** کارشناس ارشد جامعه شناسی، دانشگاه پیام نور، وحد پرند، تهران، ایران.
mohammadshiriy2015@gmail.com
تاریخ دریافت: 26/10/1402 تاریخ پذیرش: 30/04/1403
چکيده
جامعهپذیری سیاسی، به عنوان فرآیند تحول یک فرد، از بدو تولد تا هنگامی که به عنوان یک شهروند در نظام اجتماعی مورد پذیرش قرار میگیرد، برای هر جامعه مهم و ضروری تلقی میشود. در این امر عوامل متعددی همچون سواد رسانهای افراد، موثر است. هدف از این پژوهش، بررسی رابطه سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان در سال 0211است که از نظریه شناختی سواد رسانهای پاتر استفاده شده است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری دادهها، پرسشنامه بود. جامعه آماری شامل دانشآموزان پسر مقطع شهر ماهنشان در سال 0211 است، 051 نفر به عنوان نمونه اصلی پژوهش با روش نمونهگیری تصادفی خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند تا بررسی شود که آیا بین سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان،رابطهای وجود دارد. یافتههای تحقیق نشان میدهد، ضرایب همبستگی درك محتوای پیامهای رسانهای با ،1/001 گزینش آگاهانه پیامهای رسانهای با ،1/882 نگاه انتقادی به پیامهای
رسانهای با ،1/250 تجزیه و تحلیل پیامهای رسانهای با ،1/771 آگاهی از اهداف پنهان با 1/500 و متغیرهای زمینهای با 1/726 بر جامعهپذیری دانشآموزان دبیرستانی پسر شهر ماهنشان تاثیر دارد. نتایج بیانگر آن است که میان سواد رسانهای جامعه آماری شامل، درك محتوای پیامهای رسانهای، گزینش آگاهانه پیامهایرسانهای، نگاه انتقادی به پیامهای رسانهای، تجزیه و تحلیل
پیامهای رسانهای، آگاهی از اهداف پنهان و متغیرهای زمینهای با وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان، رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
واژه‌های کلیدی: سواد رسانهای، جامعهپذیری سیاسی، پیامهای رسانهای.
نوع مقاله: پژوهشی
نویسندة عهده‌‌دار مکاتبات: مهناز جلیلی Mahnazjalili@alumni.ut.ac.ir
|
1- بیان مساله
امروزه، رسانهها اعم از تلويزيون، راديو، اينترنت، فیلم، ويدئو، روزنامه و مجله هر روز و به طور فزاينده اطلاعات، سرگرمی‌ها و آگهی‌های مختلفی را به ما و فرزندانمان عرضه
میکنند و همگی نقش مهمی در شکل‌دهی و نفوذ به فرهنگ، ارزشها، ديدگاه‌ها و اعتقادات ما بازی میکنند. به
عبارت ديگر در عصر جديد با ويژگی ظهور وسايل ارتباطی نوين به مراتب بیش از گذشته، ما و به ويژه فرزندانمان تحت
ر بمباران پیامهای رسانهای هستیم که در بسیاری موارد بهترين و قابل قبول‌ترين روش حل مسائل و مشکلات را با پیامهای خشونت‌بار ارائه میکنند (ابراهیم زاده و همکاران، 1393: 22-11). اگر جامعه‌پذيری دانشآموزان را در تعريفی سازگاری و هماهنگ شدن با خود و محیط پیرامون خود بدانیم همین که رسانهها به تدريج نحوه زندگی و شکل گرفتن در اجتماع را برای مردم تعريف کرده‌اند، رفتار، نگرش، عواطف افراد نیز با اين تعريف هم جهت میگردد. رسانهها به دلیل حضور مداوم و تأثیرگذار در ايجاد و شکل‌گیری شخصیت‌های انسانی از جاذبه‌های عینی و مجازی برخوردارند که نه تنها میتواند نیازهای اجتماعی افراد را به نوعی برآورده سازد، بلکه فرآتر از آن در ساخت انسان جديد بر اساس نوعی از تفکر جمعی که در فرهنگ خاص هويت مدار ريشه ندارد تأثیرگذاری جدی داشته باشد. دستیابی به سطحی بالاتر از سواد رسانه‌اي به افراد اين توانايی را میدهد تا به تدريج تعاريف رسانه‌اي را شکافته، خطوط رمزی را که رسانهها در ذهن افراد برنامه‌ريزی کرده‌اند پاک کرده و ديدگاههای خود را جايگزين برنامه‌ريزی رسانه‌اي نمايند. جامعه‌پذيری يا همان اجتماعی شدن فرآیندی است که طی آن يک فرهنگ به اعضای جامعه خود می‌آموزد تا به راه‌هايی که از نظر اجتماعی مورد پذيرش است کارکرد داشته باشد. اجتماعی شدن برای انسان ضروری است چرا که انسان فاقد غرايزی است که رفتارهای خاص را برای موقعیت‌های ويژه مشخص می‌کند. ما بايد بیاموزيم که در موقعیت‌های مختلف، چه احساس، انديشه و رفتاری داشته باشیم. اين فرآیند از طريق تأثیر والدين و ساير کارگزاران جامعه‌پذيری صورت میگیرد. اجتماعی شدن متأثر از محیط اقتصادی- اجتماعی فرد میباشد که از نگرش‌ها، باورها و رفتارها در طول زندگی وی ناشی میشود. بنابراين جامعه‌پذيری در اين مفهوم يک فرآیند پوياست.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 132 |
بنابراین، می توان گفت، وسعت تأثیرات رسانه بر اقشار مختلف جامعه به ویژه نوجوانان و جوانان، اهمیت و ضرورت توجه به سواد رسانهای و آشنایی با متغیرهایی که با آن رابطه دارد، برای ادامه حیات جامعه بسیار حایز اهمیت است و به دلیل اهمیت روزافزون آن، لزوم توجه مستمر به تغییرات آن را در شهری مثل ماهنشان و همچنین نبود تحقیق و تصویری شفاف از این موضوع در ماهنشان این سوال در ذهن ایجاد میشود که جریان گسترده فرهنگی،اجتماعی ایجاد شده توسط رسانه تا چه حد با میزان جامعه پذیری از رسانه مرتبط است؟ تا چه اندازه درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي، گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي، نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي، تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي، آگاهی از اهداف پنهان و متغیرهای زمینهای با وضعیت جامعه پذیری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان مرتبط است؟ لذا این تحقیق با هدف بررسی رابطهی سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان انجام شده است.
2- پیشینه تحقیق
توسعه تکنولوژی و حجم وسیع اطلاعات که از طریق ابزار رسانه ای به سوی مخاطبان ارسال میگردد، سبب گردیده تا افراد مختلف در فرآیند جامعهپذیری خود، تحت تأثیر سبک زندگی، افکار و اندیشههای ارایه شده از سوی رسانهها قرار گیرند. در این بین، کسانی که دارای سواد رسانهای هستند، از قدرت تشخیص بالاتری برخوردار بوده و میتوانند، میان حجم انبوه پیامها، مفهومی متناسب با فرهنگ خویش را انتخاب کنند. بنابراین، در شرایط کنونی، مهارت سواد رسانهای برای شهروندان بسیار حایز اهمیت است، زیرا از این طریق میتوان، جامعه را از انواع آسیبها، محافظت کرد و آنان را در مواجهه با رسانه بیمه کرد. پدیدههای اجتماعی همچون جامعهپذیری، تحت تاثیر عوامل متعددی شکل گرفته و گسترش مییابند که جامعهپذیری نیز به عنوان یک پدیده اجتماعی، مورد توجه اندیشمندان اجتماعی بوده و سواد رسانهای به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار بر آن، مورد تحقیق و پژوهش واقع شده است. در ادامه نتایج این تحقیقات داخلی و خارجی ارائه شده است.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 133 |
ابراهيم پور (1399) در پژوهشی با عنوان «بررسی رابطه مصرف رسانهای با جامعهپذیری سیاسی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز» به این نتیجه رسیدند که بين ميزان مصرف رسانهای، سواد رسانهای و ابعاد سه گانه آن؛ يعني ميزان آگاهي يا رژيم رسانهای، ميزان تحليل پيام‌هاي رسانهای و ميزان برخورداري از ديدگاه انتقادي، با ميزان جامعهپذيري سياسي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد تبريز رابطه معنادار وجود دارد. دانشجويان مرد از مصرف رسانهای، سواد رسانهای و همچنين جامعهپذيري سياسي بالاتري نسبت به دانشجويان زن برخوردار بودهاند.
در تحقیق بیگدلی و نصیری (1399) که با عنوان «تحلیل وضعیت سواد رسانهای دانشجویان کارشناسیارشد مجموعه رشته‌های علوم انسانی شهر اهواز بر اساس رویکرد نظری تامن » انجام شده است، نتایج نشان میدهد، سواد رسانهای دانشجویان در حد کم و خیلی کم است و ازنظر سن دانشجویان و وضعیت اشتغال تفاوت معناداری مشاهده نگردید.
اشرفیریزی و همکاران (1398) در تحقیقی با عنوان «بررسی میزان سواد رسانهای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان» تدوین شده است. به این نتیجه رسیدند که میزان سواد رسانهای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکیِ اصفهان بالاتر از حد متوسط و نسبتاً مطلوب است.
سلیمانی (1398) با عنوان «ارزیابی سواد رسانهای دانشجویان و دانشآموزان شهر تهران» نشان میدهد، رابطه بین میزان تحصیلات و سطح سواد رسانهای در بین دانشجویان معنادار است اما در بین دانشآموزان معنادار نیست.
در تحقیقی که توسط وود در سال 2020 با عنوان «آموزش سواد رسانه‌اي: ارزيابي آموزش سواد رسانه‌اي در مدارس كلرادو» انجام شده است، نشان داد که كمبود منابع رايج‌ترين دليل معلمان جهت اجتناب از استفاده محتواي رسانه‌اي در كلاس‌هاي درس است.
در تحقیق پریماک و همکاران در سال 2020، با عنوان «سنجش سواد رسانهای و آموزش متداول جهت جلوگیری از مصرف دخانیات»، نتایج نشان داد، یک دوره‌ی تحصیلیِ سواد رسانهای مدرسه محور، تأثیرگذارتر از یک برنامه‌ی آموزشی استاندارد در تدریس سواد رسانهای و بهبود ادراکات از شیوع ادراکات در میان نوجوانان است.
تحقیق اونان و تمور (2019) به بررسی «بررسی سطوح سواد رسانهای معلمانِ آینده‌نگر » پرداخته است. نتایج نشان میدهد، معلمانِ آینده‌نگر سطحِ پایینی از واکنش نسبت به پیامهای رسانهای را دارند؛ و به مردم به قدر کافی در رابطه با تأثیرات رسانهها آموزش نمی‌دهند، اما از انواع رسانهها برای کسب اطلاعات و آگاهی از سواد رسانهای استفاده میکنند.
آکتو و گورل (2018) در پژوهش خود اقدام به بررسی «تعیین رابطهی بین سواد رسانهای و مهارت‌های اجتماعی» نموده است. نتایج نشان داد، رابطهی معناداری بین سطح سواد رسانهای و مهارت اجتماعی وجود ندارد.
مروري بر تحقيقات صورت گرفته در سطح ملي و
بينالمللـي نشـان ميدهـد كـه ارتبـاط بـين سواد رسانهای و جامعهپذیری دانش آموزان در ایران کمتر انجام شده است و در شهر ماهنشان چنين مطالعهاي انجام نشده است. افزون بر اين، مطالعه حاضر به شناخت ارتباط بین سواد رسانهای با زیر مولفههای درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي، گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي، نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي، تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي، آگاهی از اهداف پنهان و متغیرهای زمینهای با وضعیت جامعه پذیری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان می پردازد، که بـه علت تحليـل سطوح جزئي اين متغيرها، از ويژگي نوآورانه به ويژه در گستره داخلي بهره مند است.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 134 |
3- مبانی نظری
در این تحقیق از نظریات شناخت سواد رسانهای پاتر بهره گرفته شده است. اجتماعیشدن يا جامعه‌پذيری مفهومی است که به توصیف و تبیین چگونگی رفتارهايی می‌پردازد که فرد را قادر میسازد تا با فرهنگ جامعه خودش سازش يابد. در واقع، جامعه‌پذيری، «فرآیندی است که بر اساس آن، فرد به اکتساب قوانین، رفتار و نظام باورها و بازخوردهای جامعه يا گروه مشخصی دست می‌يابد تا بتواند در درون آن جامعه زندگی کند. در جامعه‌پذيری، جامعه به القای ارزشها و هنجارهای خويش به افراد نائل می‌آيد. از طريق اجتماعی شدن، فرد شیوه‌های زندگی جامعه خود را فرا میگیرد؛ شخصیتی کسب می‌کند و آمادگی رفتار به عنوان عضوی از يک جامعه را پیدا می‌کند. او ياد میگیرد خودش را با سیستم جديد انطباق داده و رفتاری مطابق با انتظارهای جامعه انجام دهد (براری و همکاران، 1398). در واقع، انسان در فرآیند جامعه‌پذيری است که از طريق کنش‌های متقابل اجتماعی، شیوه راه رفتن و گفتن را می‌آموزد و به تدريج به کسب تجربه‌های مختلف می‌پردازد(عباسی،1398).
هولینگ شید سه اصل اولیه را در اجتماعی شدن هر فرد به شرح زير اعلام کرده است:
فرد، رفتار اجتماعی را در ايجاد رابطه و تأثیرپذيری از ديگران در اجتماع ياد میگیرد. فرهنگی که فرد در آن به دنیا آمده و بزرگ میشود، مشخص می‌کند که او چه کاری بايد فراگیرد و چه عملی از خود نشان دهد. تکامل فراگیری و آموزشپذيری فرد در جامعه زمانی محقق میشود که وی بتواند به طور مؤثر در اجتماعی شدن و نقش پذيرفتن در گروه ايفای نقش کند.
جريان اجتماعیشدن فرد را بايد از دوبُعد بررسی کرد. بعد فردی و بعد اجتماعی بُعد. فردی اجتماعیشدن عبارت است از: فرآیند يادگیری که از طريق آن، فرد هويت اجتماعی خود را پیدا می‌کند و نحوه زندگی در جمع را فرا میگیرد و بُعد اجتماعی آن نیز فرآیندی است که جامعه از طريق آن به آموزش اعضای خود به تنظیم امور اجتماعی و تداوم زندگی اجتماعی می‌پردازد.
الف: جامعه‌پذيری نخستین؛ فرآیندی است که میان فرد و گروهی که با وی در تماس نزديک و صمیمی هستند صورت میگیرد و غالبا در سالهای اولیه زندگی، رخ میدهد. عوامل اصلی اين مرحله خانواده و گروه همسالان هستند.
ب: جامعه‌پذيری ثانوی يا مجدد؛ اين فرآیند در وضعیت‌های رسمی‌تر روی میدهد ولی هیچيک از اين وضعیت‌ها شخصی نیست. در اين مرحله عوامل جامعه‌پذيری بخشی از مسئولیت‌های خانواده را به عهده می‌گیرند. عوامل اصلی در اين مرحله مدرسه و رسانه‌های ارتباط جمعی. جامعه‌شناسان، مهمترين عوامل جامعه‌پذيری را خانواده، گروه هم سالان، مدرسه و وسايل ارتباط جمعی می‌دانند.
در خصوص کودکان، آگاهی آنها از وضعیت روحی و احساسی ديگران در رشد اجتماعیشان بسیار اهمیت دارد. معمولاً بین 4 تا 5 ماهگی با وجود آن که کودکان در اين دوره سنی از ور رفتن اشیاء توسط خودشان و ديدن اتفاقات اطراف لذت می‌برند، اما در برقراری ارتباط با ديگران مشتاقتر می‌شوند. آنها دوست دارند در صحبت‌هايی که در پیرامونشان میشود شرکت کنند. اين برقراری ارتباط اين احساس را به آنها میدهد که جزيی از خانواده هستند و اين احساس برای آنها امنیت عاطفی را به ارمغان می‌آورد که به رشد اجتماعیشان کمک می‌کند.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 135 |
مطابق با نظریه شکاف اگاهی، هرگاه در یک نظام اجتماعی، انتشار اطلاعات افزایش می یابد، اقشاری که پایگاه اجتماعی– اقتصادی بالاتری دارند، بیشتر و سریع تر از کسانی که پایگاه اجتماعی پایین دارند، اطلاعات را به دست می آورند و در نتیجه، شکاف آگاهی میان این دو بخش افزایش می یابد. سواد رسانهای مجموعه مهارت‌هایی است که به مخاطب امکان میدهد تا علاوه بر درستی و خلق انواع پیامهای ارتباطی به باشناسی مالکیت، ثروت، انگیزه‌ها و ارزشهای نهفته در پیامها دست یابد و با رویکردی انتقادی به تنظیم رژیم مصرف انواع پیامهای ارتباطی ( ازتی شرت تا تلوزیون و ازبیلبورد تا اینترنت) بپردازد (اکرم، 1397).
در عصر حاضر که رسانه ها از هر سو ما را احاطه کرده اند و هر لحظه اطلاعات و اخبار جدیدی در اختیار ما قرار می دهند، در چنین فضایی، دانشی که از طریق خانواده دریافت کرده ایم، در کنار سواد رسانه ای به ما کمک می کند تا چگونگی استفاده از رسانهها و منابع اطلاعاتی را فرا بگیریم و از این طریق، اطلاعات ارایه شده توسط رسانه را گزینش کنیم. بدانیم، چه چیزی را انتخاب و کدامیک را کنار بگذاریم. این سطح از مهارتها و دانش موجب می شود تا در ارتباط با رسانهها، از حالت انفعالی و یک سویه خارج شویم. آموزش و افزایش آگاهی مخاطبان در چارچوبهای شناختی موجب میگردد، نگاه نقادانهای به رسانهها و اخبار و اطلاعات منتشر شده از سوی آنها داشته باشیم. در واقع
میتوان گفت، سواد رسانهای شناخت عمیقی از آنچه در فضای رسانهای میگذرد به ما میدهد. هدف سواد رسانهای دادن قدرت کنترل برنامههای رسانه به افراد است (ديويس ، 2021: 8).
هدف اصلی سواد رسانهای به خصوص وقتی درباره رسانه‌های جمعی حرف می‌زنیم، میتواند سنجش نسبت هر محتوا با "عدالت اجتماعی" باشد. بنابراين هدف اصلی سواد رسانهای میتواند اين باشد که بر اساس آن بتوان ديد آيا بین محتوای يک رسانه- به مثابه محصول نهايی- با عدالت اجتماعی رابطهای وجود دارد يا خیر. به عبارت بهتر، خواننده يا بیننده يا شنونده يک مضمون رسانهای بهتر است رابطه و نسبت محتوای يک رسانه با عدالت را در نظر گرفته و نزديکی يا دوری محتوای يک رسانه از عدالت را مورد توجه قرار دهد تا همیشه در ارتباط با رسانه به جای تسلیم بودن و يا تسلیم شدن به رابطهی يکسويه و انفعالی، رابطهای فعال‌تر و تعاملی‌تر داشته باشد (شمس، 1387).
در مدل شناختی پاتر، چهار عامل اصلی در تعامل با یکدیگر عمل میکنند. بدیهی است که قوت و ضعف هر یک از آنها بر کارایی دیگر بخشها و در نهایت کل سیستم تأثیر
میگذارند. ساختارهای دانش، تصمیمهای با انگیزه، ابزارهای پردازش اطلاعات، جریان فعالیتهای پردازش، چهار عامل اصلی در این ساختار هستند. مجموعهای از پنج ساختار دانش بنیادی عبارتند از: تأثیرات رسانهای، محتوای
رسانهای، صنایع رسانهای، جهان واقعی و خویشتن.
مصرفکنندگان رسانه با در اختیار داشتن دانش درست و کامل در این حوزهها قادرند، تصمیمهای بهتری برای جست و جوی اطلاعات، کار با آنها و ساخت معنی داشته باشند.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 136 |
همانطور که پاتر می‌گويد: مخاطبی که به سريال‌های پايین عادت کرده است ذهنش را درگیر رمزگشايی فیلم‌های فلسفی نمی‌کند و بر عکس. به همین سبب سواد رسانه‌اي با عادت رسانهای درارتباط است. عادت به رسانهها با توجه به نوع برنامه‌ای که افراد مخاطب آن هستند به عنوان يک متغیر وابسته با متغیر وابسته تحقیق (سواد رسانهای) در ارتباط است. همچنین بر اساس نظريه شناختی سواد رسانه‌اي، کسانی که سواد رسانه‌اي ندارند، بايد پیامهای رسانه‌اي را بپذيرندو خلاء خود را در زندگی با اين پیامها پر کنند. افراد دارای سواد رسانه‌اي، با شکل زندگی خود (يعنی فضايی که می‌خواهند پر کنند) آشنايند و می‌دانند چگونه از پیامهای رسانه‌اي، معنای خود را بسازند و اجازه نمی‌دهند تولیدات رسانه‌اي با خلاء زندگی شان جور در بیايد.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 137 |
پژوهش حاضر بر مبنای نظریات گفته شده، به دنبال بررسی رابطه میان سواد رسانه ای و وضعیت جامعه پذیری در میان دانشآموزان پسر مقطع متوسطه دوم شهر ماهنشان است.
شکل 1. مدل مفهومی تحقیق
4- روش پژوهش
در پژوهش حاضر از روش پيمايشي، براي بررسی فرضیههای رابطه میان درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي، گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي، نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي، تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي، آگاهی از اهداف پنهان و متغیرهای زمینهای با وضعیت جامعه پذیری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان استفاده شد. جامعه آماری شامل دانشآموزان پسر مقطع شهر ماهنشان در سال 1400 است. براي انتخاب حجم نمونه نيز در بين افراد جامعه آماري با استفاده از فرمول کوکران، 150 نفر به عنوان نمونه اصلی تعیین شده است. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بوده است که در این تحقیق برای تعیین پایایی ابزار سنجش از آزمون کرونباخ استفاده شد. آلفای
کرونباخ محاسبه شده 88 درصد محاسبه گردیده است که نشاندهنده پایایی پرسشنامه طراحی شده میباشد. همچنین برای سنجش میزان اعتبار از پرسشنامههای استفاده شده در تحقیقات معتبر و مشابه استفاده شد و به منظور ارتقاء سطح اطمینان، از نظرات کارشناسان خبره در این زمینه بهرهگیری شده است. بدين ترتيب ميتوان گفت
كه ابزار سنجش پژوهش حاضر از قابليت اعتماد يا پايايي لازم برخورد است. برای بررسی فرضیهها، ابتدا هر یک از مولفههای سواد رسانه ای سنجیده شده و سپس تأثیر آن بر متغیر جامعهپذیری بررسی می گردد. برای سنجش سواد رسانه ای از معرف روابط اجتماعي اعضاي خانواده، گروه همسالان، مدرسه و نهادهای آموزشی، نوآوری سازمانی،ميزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی استفاده شده است. در پژوهش حاضر بر مبنای روش نمونهگیری تصادفی خوشهای چندمرحله‌ای، پرسشنامه تکمیل شد. در نهايت، دادههاي پرسشنامه به وسيله نرمافزار spss تجزيه و تحليل شد.
5- یافتههای پژوهش
ابتدا نتایج توصیفی ارائه شده است و سپس با استفاده از تکنیکهای آمار استنباطی، فرضیهها مورد بررسی قرار گرفتهاند. 24 نفر (16%) از دانشآموزان شرکتکننده در پژوهش مقطع تحصیلی هفتم دارند، 39 نفر (26%) مقطع تحصیلی هشتم، 27 نفر (18%) مقطع تحصیلی نهم، 31 نفر (21%) مقطع تحصیلی دهم، 18 نفر (12%) مقطع تحصیلی یازدهم و 11 نفر (07%) مقطع تحصیلی دوازدهم، دارند. در جدول زیر نتایج توصیفی ارائه شده است.
جدول 1. مقایسه میانگین و انحراف معیار سواد رسانهای
ابعاد | میانگین | انحراف معیار |
درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي | 29/3 | 989/0 |
گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي | 12/3 | 02/1 |
نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي | 38/3 | 07/1 |
تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي | 13/3 | 875/0 |
آگاهی از اهداف پنهان | 27/3 | 05/1 |
سواد رسانهای | 24/3 | 19/1 |
نتایج جدول، نشان میدهد که میانگین سواد رسانهای و هر یک از ابعاد آن – درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي، گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي، نگرش نسبت به استفاده، تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي و آگاهی از اهداف پنهان - از نظر پاسخگویان، به ترتیب برابر 24/3، 29/3، 12/3، 38/3، 13/3 و 27/3 میباشد.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 138 |
ابعاد | میانگین | انحراف معیار |
روابط اجتماعي اعضاي خانواده | 19/3 | 22/1 |
گروه همسالان، مدرسه و نهادهای آموزشی | 61/3 | 916/0 |
نوآوری سازمانی | 57/3 | 848/0 |
ميزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی | 02/3 | 771/0 |
جامعهپذیری دانشآموزان | 51/3 | 03/1 |
وضعیت جامعهپذیری (نمره کل) | 69/3 | 841/0 |
نتایج جدول، نشان میدهد که میانگین وضعیت جامعهپذیری و هر یک از ابعاد آن – روابط اجتماعي اعضاي خانواده، گروه همسالان، مدرسه و نهادهای آموزشی، نوآوری سازمانی، ميزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی و جامعهپذیری دانشآموزان- از نظر پاسخگویان، به ترتیب برابر 69/3، 19/3، 61/3، 57/3، 02/3 و 51/3 میباشد.
جدول3. رابطه های مستقیم، آماره t و نتیجه فرضیههای پژوهش
فرضیههای پژوهش | ضریب مسیر (β) | آماره t |
درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي | 910/0 | 219/6 |
گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي | 886/0 | 388/8 |
نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي | 653/0 | 359/7 |
تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي | 770/0 | 836/5 |
آگاهی از اهداف پنهان | 511/0 | 019/6 |
سواد رسانهای | 742/0 | 889/7 |
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 139 |
جدول 4. مدل رگرسیون تأثیر سواد رسانهای بر وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان
متغیر | ضرایب غیراستاندارد (B) | خطای استاندارد | ضرایب استاندارد (β) | آماره‌ی t | سطح معنی‌داری (sig) | نتیجه در مدل | |||||||||||||||
مقدار ثابت | 40/1 | 23/0 | -- | 14/6 | 000/0 | -- | |||||||||||||||
سواد رسانه‌ایی | 59/0 | 05/0 | 15/0 | 06/12 | 000/0 | اثرگذار است. | |||||||||||||||
آماره‌ی دوربین- واتسون | 56/1 | خطاها در مدل هم‌بسته نیستند. | |||||||||||||||||||
سطح معنی‌داری F فیشر | 000/0 | رابطه خطی مدل پذیرفته میشود. | |||||||||||||||||||
مقدار ثابت | 91/1 | 16/0 | -- | 04/12 | 000/0 | -- | |||||||||||||||
درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي | 53/0 | 04/0 | 17/0 | 42/14 | 000/0 | اثرگذار است. | |||||||||||||||
آماره‌ی دوربین- واتسون | 51/1 | خطاها در مدل هم‌بسته نیستند. | |||||||||||||||||||
سطح معنی‌داری F فیشر | 000/0 | رابطه خطی مدل پذیرفته میشود. | |||||||||||||||||||
مقدار ثابت | 28/1 | 18/0 | -- | 21/7 | 000/0 | -- | |||||||||||||||
گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي | 67/0 | 04/0 | 16/0 | 36/16 | 000/0 | اثرگذار است. | |||||||||||||||
آماره‌ی دوربین- واتسون | 87/1 | خطاها در مدل هم‌بسته نیستند. | |||||||||||||||||||
سطح معنی‌داری F فیشر | 000/0 | رابطه خطی مدل پذیرفته میشود. | |||||||||||||||||||
مقدار ثابت | 73/1 | 16/0 | -- | 68/10 | 000/0 | -- | |||||||||||||||
نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي | 57/0 | 04/0 | 13/0 | 35/15 | 000/0 | اثرگذار است. | |||||||||||||||
آماره‌ی دوربین- واتسون | 80/1 | خطاها در مدل هم‌بسته نیستند. | |||||||||||||||||||
سطح معنی‌داری F فیشر | 000/0 | رابطه خطی مدل پذیرفته میشود. | |||||||||||||||||||
مقدار ثابت | 81/1 | 14/0 | -- | 19/13 | 000/0 | -- | |||||||||||||||
تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي | 57/0 | 03/0 | 18/0 | 66/77 | 000/0 | اثرگذار است. | |||||||||||||||
آماره‌ی دوربین- واتسون | 89/1 | خطاها در مدل هم‌بسته نیستند. | |||||||||||||||||||
سطح معنی‌داری F فیشر | 000/0 | رابطه خطی مدل پذیرفته میشود. | |||||||||||||||||||
مقدار ثابت | 66/1 | 13/0 | -- | 46/12 | 000/0 | -- | |||||||||||||||
آگاهی از اهداف پنهان | 49/0 | 01/0 | 19/0 | 13/67 | 000/0 | اثرگذار است. | |||||||||||||||
آماره‌ی دوربین- واتسون | 54/1 | خطاها در مدل هم‌بسته نیستند. | |||||||||||||||||||
سطح معنی‌داری F فیشر | 000/0 | رابطه خطی مدل پذیرفته میشود. | |||||||||||||||||||
مقدار ثابت | 81/1 | 13/0 | -- | 81/14 | 000/0 | -- | |||||||||||||||
متغیرهای زمینهای | 66/0 | 03/0 | 11/0 | 13/85 | 000/0 | اثرگذار است. | |||||||||||||||
آماره‌ی دوربین- واتسون | 91/1 | خطاها در مدل هم‌بسته نیستند. | |||||||||||||||||||
سطح معنی‌داری F فیشر | 000/0 | رابطه خطی مدل پذیرفته میشود. | |||||||||||||||||||
با توجه به جدول 4، متغیر سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان اثرگذار است. مقدار ضریب تعیین شده برابر (42/0) میباشد و بیانگر این مطلب است که متغیر سواد رسانهای (42/0) از تغییرات جامعهپذیری دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان را تبیین می‌کند. همچنین نتایج جدول نشان دهنده وجود رابطه خطی میان درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي و وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر است. با توجه به جدول سطح معنی‌داری مدل رگرسیون برابر مقدار (000/0) میباشد که کمتر از مقدار (05/0) است و نشان میدهد متغیر درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي و وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر در مدارس اثرگذار است. مقدار ضریب تعیین شده برابر (51/0) میباشد و بیانگر این مطلب است که متغیر درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي - (51/0)، از تغییرات وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر را تبیین می‌کند. یافته های جدول نشان میدهد متغیر گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي بر وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر اثرگذار است. مقدار ضریب تعیین شده برابر (57/0) میباشد و بیانگر این مطلب است که متغیر گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي (57/0) از تغییرات وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر را تبیین می‌کند. در جدول رابطه خطی میان نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي و وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر استنباط می شود. با توجه به جدول متغیر نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي بر وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر اثرگذار است. مقدار ضریب تعیین شده برابر (54/0) میباشد و بیانگر این مطلب است که متغیر نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي (54/0) از تغییرات وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر را تبیین می‌کند. همچنین رابطه خطی بین تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي و وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر مشاهده می شود. نتایج نشان میدهد متغیر تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي بر وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر اثرگذار است. وجود رابطه خطی آگاهی از اهداف پنهان و وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر نیز قابل مشاهده است. یافته ها نشان میدهد متغیر ت آگاهی از اهداف پنهان بر وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر اثرگذار است و مقدار ضریب تعیین شده برابر (58/0) میباشد و بیانگر این مطلب است که متغیر آگاهی از اهداف پنهان (58/0) از تغییرات وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر را تبیین می‌کند. رابطه خطی متغیرهای زمینهای و وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر وجود دارد. متغیر، متغیرهای زمینهای بر وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر اثرگذار است. مقدار ضریب تعیین شده برابر (65/0) میباشد و بیانگر این مطلب است که متغیر متغیرهای زمینهای (65/0) از تغییرات وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان پسر را تبیین می‌کند.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 140 |
این یافته‌ها با نتایج پژوهش دیربان و آقایی (1400)، مطابقت دارد، که نشان دادند بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و توسعه مدل تفکر انعکاسی رابطه معناداری وجود دارد. بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و نحوه جامعه پذیری دانشآموزان رابطه معناداری وجود دارد. بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و شکل‌گیری دیدگاه انتقادی دانشآموزان بر رسانهها رابطه معناداری وجود دارد. بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و مواجهه دانشآموزان با رسانهها و محتوای آنها رابطه معناداری وجود دارد.
همچنین با نتایج یافته های ابراهيم پور (1399) که در مطالعه خود دریافت، بين ميزان مصرف رسانهای، سواد رسانهای و ابعاد سه گانه آن؛ يعني ميزان آگاهي يا رژيم رسانهای، ميزان تحليل پيام‌هاي رسانهای و ميزان برخورداري از ديدگاه انتقادي، با ميزان جامعهپذيري سياسي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد تبريز رابطه معنادار وجود دارد. دانشجويان مرد از مصرف رسانهای، سواد رسانهای و همچنين جامعهپذيري سياسي بالاتري نسبت به دانشجويان زن برخوردار بودهاند.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 141 |
داشتن سواد رسانه‌اي در جامعه ما با توجه به قابليت‌هاي اينترنت و نيازهاي اساسي ما به اين پديده، ضرورت انکار ناپذيري است که دامنه کاربرد آن در قرن حاضر، روز به روز رو به افزايش است اين امر مي‌طلبد تا نهادها و مسئولين آموزشي و متوليان سلامت جامعه با دنياي تکنولوژي جديد سازگار شوند و تأثیرات رسانهها بر جوانان را درک کنند و چاره‌اي بينديشند. بنابراين مطالعه و تحقيق در زمينه سواد رسانه اي، و به خصوص سواد رسانه‌اي در استفاده از اينترنت و حوزه سلامت که با سلامت آنها در ارتباط است به ما کمک مي‌کند تا وضعيت جوانان را در اين زمينه ارزيابي کرده و ضرورت آن را بيش از پيش روشن سازيم. رسانهها در زمره مهمترين عوامل اجتماعي شدن هستند که بر رفتارهاي سلامت امروزه جوانان اثر مي‌گذارند، بعضي پژوهش‌ها تخمين ميزند جوانان ٥٠- ٣٠ درصد ساعت بيداريشان را با چنين رسانه‌هايي مي‌گذرانند. تأثیر رسانهها بر سلامت و زمان زيادي که جوانان با رسانهها صرف مي‌کنند، توجه کردن به نگرانيهاي مربوط به سلامت را مهم مي‌سازد، مخصوصا‌ً اينکه مغز در حال رشد جوانان به طور متناسب آماده نيست حجم زيادي از پيام‌هاي مخلوط سلامت را که از رسانهها دريافت مي‌کند تفسير و تحليل انتقادي کند. از سوي ديگر، گراني هزينه‌هاي درمان و گسترده شدن جامعه، استفاده بيش از پيش از اطلاعات الکترونيکي سلامت را مي‌طلبد تا با آگاهي بخشي بتوان جوانان را در مقابل آسيب‌هاي جسماني و رواني توانمند ساخت.
درک صحت و سقم اطلاعات سلامت و تفاوت بين آنها و توصيه‌هاي تبليغاتي نيازمند فهم و داشتن سواد رسانه‌اي کافي است. اينترنت مصرف کنندگان اطلاعات سلامت را توانمندتر کرده است و براي انتخاب‌هاي پيچيده‌تر آگاه کرده است ولي با اين حال پتانسيل قرباني شدن افراد در برابر اطلاعات نادرست همچنان باقي است. درجه نفوذ رسانه در جوامع و تأثیرات آن به حدي است که آموزش رسانه، به ضرورتي اجتناب ناپذير تبديل شده است. بايد تأکيد کرد که کودکان و نوجوانان که رسانه در جامعهپذير کردن آنها نقش بسزايي دارد، از نظر نحوه استفاده از رسانه و تأثیرپذيري از آن با والدين خود تفاوت کامل دارند. آنها بين «جهان» و «جهان رسانه‌اي» فرق نمي‌گذارند و در به کارگيري رسانه بسيار راحت‌تر از والدين خود عمل مي‌کنند.
آموزش رسانه به گفته کومار: «تحليل اجتماعي- انتقادي رسانه است براي آگاهي و فهم بيشتر نحوه کار رسانه، شناخت کساني که آن را کنترل مي‌کنند و شکل مي‌دهند، نقش متخصصان، تبليغات فروش و روابط عمومي در شکل دادن به محتواي رسانه و شيوه‌هاي مختلفي که مخاطبان با آن پيام‌هاي رسانه را تفسير مي‌کنند. بنابراين هدف اصلي آموزش رسانه، هشيار کردن، اختيار بخشي در مواجهه با رسانه و برنامه‌‌ها و محتواي آن است. آموزش رسانه به افراد مي‌آموزد پيام را تفسير و توليد کنند، مناسب‌ترين رسانه را انتخاب کنند و نقش بيشتري در تأثیرپذيري از آنها به عهده گيرند.
هدف مشترک تمام عوامل جامعهپذير آن است که هنجارها، ارزش‌هاي جامعه را در فرد دروني کند. اما در فرآیند جامعهپذيري عوامل گوناگوني وجود دارد که در جامعهپذيري فرد موثر است. تعدد عوامل جامعهپذيري امروزه يک واقعيت اجتماعي است که توام با پيچيدگي نظام اجتماعي، خود در تقويت مشکلات جامعهپذيري تأثیر فوق العاده اي دارد. اين تعدد به گو نه اي است که ميتوان به جرات ادعا نمود اگر نظامهاي مدون تعليم و تربيت به کمک فرد نشتابند، فرد بسان موجود ضعيفي مورد هجوم انديشه‌ها، هنجار ها، ارزشها قرار مي‌گيرد. فرآیند جامعهپذيري درجامعه به طور غير رسمي مانند گروه دوستان، خانواده و فضاي مجازي و... ميباشد. و به طور رسمي از طريق مدرسه صورت مي‌پذيرد. عصر حاضر عصر مطبوعات، رسانه‌های گروهي و ارتباطات است. دنيا کنوني ما عصر تاخت وتاز وسايل ارتباط جمعي راديو، تلويزيون، ماهواره، تلفن همراه و اينترنت ميباشد. ججم تغييرات به قدري گسترده است که ميتوان گفت پارادايم‌‌هاي اجتماعي قديم به پايان رسيده و فهم متناظر جامعه و فرهنگ جديد را منعکس نمي کنند. فناوري جديد اطلاعاتي و ارتباطي روش کار مارا نه تنها در امور اقتصادي و اجتماعي دگرگون کرده‌اند، بلکه حتي نحوه تفکر ما را در مقايسه با گذشته تغيير داده‌اند. رشد وتوسعه اين فناوري، بحث و جدل‌‌هاي متعددي را بر سر پيامدهاوعوارض فردي و اجتماعي، کوتاه مدت و بلند مدت، سطحي و زود گذر و يا عمقي و ديرپاي و کلا آثار مثبت و منفي آنها به راه انداخته است. ايران از جمله کشور‌‌هايي است که به عنوان يکي از اعضاي دهکده جهاني مک لوهان در معرض تأثیر‌پذيري‌های جهاني قرار دارد.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 142 |
بطور کلي ميتوان گفت زندگي در اينگونه فضاهاي مجازي مي‌تواند تأثیرات منفي مختلفي بر «جامعهپذيري» کاربران داشته باشد. فرصت‌هاي آموزشي، اقتصادي و... از جمله نقاط مثبت اين فضاها ميباشد اما حضور در اين دنياها مي‌تواند آسيب‌پذيري‌هاي اجتماعي و خانوادگي را نيز همراه داشته باشد. در جامعه ما يکي از مهمترين چالش‌های فرارو، تضادهاي فرهنگي جامعه با اين ابزارها و دستاوردهاي حاصل از آنها است. در اين ميان، بديهي است با سرعت گرفتن رشد تکنولوژي‌های ارتباطي و ورود اين فناوري‌ها به کشور و در عوض عدم برنامه‌ريزي در داخل، اين تضادها به شکل برجسته‌تري نمايان مي‌شوند و آسيب بيشتري را متوجه جامعه بخصوص دانش آموزان مي‌کنند.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 143 |
کشور ايران از جمله کشور‌‌هايي است که به عنوان يکي از اعضاي دهکده جهاني در معرض تأثیرپذيري فضاي مجازي قرار دارد. وباتوجه به گسترش فضاي مجازي در بين دانش آموزان و استفاده بيش از حد از آن، فضاي مجازي مي‌تواند ارزشها و هنجارهايي مخالف با ارزشها و هنجارهاي جامعه را به دانش آموزان ياد دهد وموجب دو گانگي ارزشي در بين آنها شود.
6- نتیجهگیری نهایی
اين مطالعه بر آن بود تا به مطالعه جامعه شناختی رابطه ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت جامعهپذیری دانشآموزان دبیرستانی پسر شهر ماهنشان بپردازد. هر چند این تحقیق، در شهرهای دیگر ایران و حتی در جهان انجام شده است، اما بررسی رابطه ی درك محتواي پيام‌هاي رسانه‌اي، گزینش آگاهانه پيام‌هاي رسانه‌اي، نگاه انتقادی به پيام‌هاي رسانه‌اي، تجزیه و تحلیل پيام‌هاي رسانه‌اي، آگاهی از اهداف پنهان و متغیرهای زمینهای با وضعیت جامعه پذیری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر ماهنشان، انجام نشده است. لذا انجام اين مطالعه كه در قالب پرسشنامه از طريق پيمايش انجام شد و بيانگر اين مطلب است كه سواد رسانه ای و جامعه پذیری دانش آموزان پسر مقطع دبیرستان شهر ماهنشان، ارتباط مستقیم و معناداری با یکدیگر دارند. این یافته پژوهشی با یافتههای پیمایش دیربان و آقایی (1400) با عنوان «بررسی سواد رسانهای معلمان آموزش و پرورش بر نحوه جامعه پذیری دانشآموزان، مطابقت دارد. نتایج آن نشان می دهد بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و توسعه مدل تفکر انعکاسی رابطه معناداری وجود دارد. بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و نحوه جامعه پذیری دانشآموزان رابطه معناداری وجود دارد. بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و شکل‌گیری دیدگاه انتقادی دانشآموزان بر رسانهها رابطه معناداری وجود دارد. بین میزان سواد رسانهای دبیران آموزش و پرورش و مواجهه دانشآموزان با رسانهها و محتوای آنها رابطه معناداری وجود دارد. تحقیق ابراهيم پور (1399) که با عنوان «بررسی رابطه مصرف رسانهای با جامعهپذیری سیاسی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز» انجام شده است، نیز با نتایج این تحقیق، همسو است. این تحقیق نشان می دهد، بين ميزان مصرف رسانهای، سواد رسانهای و ابعاد سه گانه آن؛ يعني ميزان آگاهي يا رژيم رسانهای، ميزان تحليل پيام‌هاي رسانهای و ميزان برخورداري از ديدگاه انتقادي، با ميزان جامعهپذيري سياسي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد تبريز رابطه معنادار وجود دارد. دانشجويان مرد از مصرف رسانهای، سواد رسانهای و همچنين جامعهپذيري سياسي بالاتري نسبت به دانشجويان زن برخوردار بودهاند. چنانچه بخواهیم، با استفاده از نظریات پاتر به تبیین نتایج بپردازیم، می توان گفت که پاتر در نظريه شناختی سواد رسانه‌اي می‌گويد: اساس سواد رسانهای بر آمیزه‌ای از پنج دانش استوار است. اين ساختارهای اساسی دانش عبارتند از: تأثیرات رسانهها، محتوای رسانهها، صنايع رسانه‌اي، جهان واقعی و خويشتن (بولگار، 2022: 93). در استخراج گويه‌هايی متغیرهای سواد رسانه‌اي از اين نظريه بهره گرفته شده و گويه‌هايی برای شناخت میزان آگاهی پاسخ گويان از تأثیرات رسانهها، محتوای رسانهها، صنايع رسانهای، جهان واقعی و خويشتن آمده است.
همانطور که پاتر می‌گويد، مخاطبی که به سريال‌های پايین عادت کرده است ذهنش را درگیر رمزگشايی فیلم‌های فلسفی نمی‌کندو بر عکس. به همین سبب سواد رسانه‌اي با عادت رسانهای درارتباط است. عادت به رسانهها با توجه به نوع برنامه‌ای که افراد مخاطب آن هستند به عنوان يک متغیر وابسته با متغیر وابسته تحقیق (سواد رسانهای) در ارتباط است. همچنین بر اساس نظريه شناختی سواد رسانه‌اي، کسانی که سواد رسانه‌اي ندارند، بايد پیامهای رسانه‌اي را بپذيرندو خلاء خود را در زندگی با اين پیامها پر کنند. افراد دارای سواد رسانه‌اي، با شکل زندگی خود (يعنی فضايی که می‌خواهند پر کنند) آشنايند و می‌دانند چگونه از پیامهای رسانه‌اي، معنای خود را بسازند و اجازه نمی‌دهند تولیدات رسانه‌اي با خلاء زندگی شان جور در بیايد.
در اين میان کسانی که وقت بیشتری با رسانهها می‌گذرانند، بیشتر در معرض تأثیرپذيری از رسانهها قرار دارند و بیشتر از بقیه افراد، خلاء‌هايشان را با پیامهای رسانه‌اي پر میکنند. در اينجا بايد به نظريه شکاف آگاهی نیز دقت کنیم و اين نکته که افرادی که طبقه اجتماعی- اقتصادی بالاتری دارند، تمايل دارند از رسانه‌های مکتوب استفاده کنند. اين در حالی است که طبقات پايین، به استفاده از رسانه‌های ديداری- شنیداری تمايل دارند. همچنین بیشتر مخاطبان رسانه‌های مکتوب نسبت به مخاطبان رسانه‌های ديداری و شنیداری، آگاهی بالاتری دارند و اين آگاهی در میان افراد طبقات بالا، نسبت به طبقات پايین، روز به روز بیشتر میشود.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه امروزه، تلاش بر آن است که سطح برخورداری آحاد مختلف جامعه از امکانات و تکنولوژی اطلاعاتی در اقشار مختلف جامعه، به طور یکسان توسعه یابد، از این رو، در سالهای اخیر، شاهد توسعه ی زیرساخت های ارتباطی به ویژه اینترنت در اقصی نقاط ایران، حتی در مناطق محروم بوده و سطح دسترسی اقشار ضعیف جامعه به وسایل ارتباط جمعی و فضای مجازی و.... به طرز قابل توجهی افزایش یافته است. به ویژه آنکه این تحقیق در شرایط شیوع ویروس کرونا و مجازی شدن آموزش، اجرا شده است که استفاده از وسایل ارتباطی و رسانهای، برای ادامه روند آموزش، اجتناب ناپذیر بوده و مخاطبان، ناگزیر از کسب اطلاعات کافی از نحوه برخورداری از شیوه های مختلف کسب آگاهی در فضای مجازی با استفاده از ابزار رسانه ای بودهاند. از این رو، انتظار میرود سطح سواد رسانه ای در جامعه افزایش یابد، چرا که نقش مهمی در
جامعهپذیری دانشآموزان دارد. سواد رسانهای شامل اطلاعاتی درباره ارزش‌هاست. به اطلاعات اخلاقی که در سرشت شما جای دارد توجه کنید. اين نوع اطلاعات به ما امکان میدهد درباره درستی و نادرستیها قضاوت کنیم. اين بعد (اخلاقی) سبب میشود که افراد از درجه بالای سواد برخوردار شده و مضامین اخلاقی را بهتر از سايرين دريافت کنند(طاهری، 1399). سواد رسانهای میتواند مصرف رسانه‌های ما را لذت‌بخش‌تر کند و يک رابطه انفعالی را به يک رابطه فعال تبديل کند (قاسمی، 1397: 95).
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 144 |
بنابراین، بسته به اینکه هر فرد به چه میزان از سواد رسانه ای غنی تری برخوردار باشد، در مواجهه با پیامهای رسانهای، نگرش انتخابی و منتقدانه داشته و بنا به اعتقادات و
ارزشهای خویش، آن را ارزیابی و اقدام به رد یا پذیرش آن مینماید. از این رو، دانش و مهارت مخاطبان در قدرت تحلیل و ارزیابی و پردازش مفاهیم و اطلاعات و توانایی فرد، در عینیت بخشیدن یا رد آن، نقش مهمی در تأثیرپذیری و جامعهپذیری وی از رسانه دارد.
الف: جامعه‌پذيری نخستین؛ فرآیندی است که میان فرد و گروهی که با وی در تماس نزديک و صمیمی هستند صورت میگیرد و غالبا در سالهای اولیه زندگی، رخ میدهد. عوامل اصلی اين مرحله خانواده و گروه همسالان هستند. ب: جامعه‌پذيری ثانوی يا مجدد؛ اين فرآیند در وضعیت‌های رسمی‌تر روی میدهد ولی هیچيک از اين وضعیت‌ها شخصی نیست. در اين مرحله عوامل جامعه‌پذيری بخشی از مسئولیت‌های خانواده را به عهده می‌گیرند. عوامل اصلی در اين مرحله مدرسه و رسانه‌های ارتباط جمعی. جامعه‌شناسان، مهمترين عوامل جامعه‌پذيری را خانواده، گروه هم سالان، مدرسه و وسايل ارتباط جمعی می‌دانند. با پیچیده تر شدن زندگی و افزایش آهنگ تغییرات اجتماعی و رشد و توسعه روزافزون رسانهها، نحوه انباشت و توسعه اطلاعات و نحوه جامعه پذیری، به عنوان یک مسئله اساسی، پیشروی مدیران و اندیشمندان اجتماعی قرار گرفته است.
این پژوهش به مانند سایر تحقیقات، دارای محدودیتهایی چون عدم اظهار نظر واقعی پاسخگویان به پرسشنامه ها، محدود بودن اجرای تحقیق در شهر ماهنشان، بدلیل شیوع ویروس کرونا بود. در نهایت، با توجه به رابطه مثبت بین سواد رسانه ای و جامعه پذیری دانشآموزان، به برنامه‌ریزان و سیاستگذاران در حوزه سواد رسانهای و جامعهپذیری، پیشنهاد میگردد، به اثرات رسانهها در برنامه‌ريزي‌هاي آموزشي، برنامه‌ريزان آموزش و پرورش در تدوين کتب درسي براي تمامي رشته‌های تحصيلي مسئله رسانهها را مي‌توانند مد نظر داشته باشند، زیرا میتواند، گامی مؤثر در این راستا تلقی شود. همچنین بايد توجه داشت که سياست مسدود‌سازي يک امر مبنايي نيست و با استفاده از
نرمافزارهاي فيلترينگ امکان دور زدن اين سياست وجود
منابع
1. ابراهیم‌زاده، عیسی؛ زندی، بهمن؛ علی‌پور، احمد؛ زارع، حسین و یزدانی، فریدون. (1393). انواع یادگیری الکترونیکی و شکل‌های مختلف تعامل درآن. مجله بین رشته ای یادگیری مجازی در علوم پزشکی, 1(1), 11-22.
2. اسماعیلی، هادی؛ رحمانی، شاهپور؛ کاظمی، احمد و علی احمدی، مصطفی. (1395). ارزیابی وضعیت یادگیری الکترونیکی واحد آموزش مجازی دانشگاه سیستان و بلوچستان، مجله پژوهش های مدیریت عمومی، ۹(۳۴)، ۲۰۳-۲۲۲.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 145 |
4. براری، نوری؛ اعلامی، فرنوش؛ رضایی زاده؛ مرتضی و خراسانی، اباصلت. (1398). ارزشیابی از اهداف سطوح عالی
دارد و قدرت رسانه اي در دست کشور‌های غربي ميباشد و آنها به راحتي مي‌توانند فضاي مجازي ديگزي را جايگزين کنند. اهتمام ویژه نسبت به توسعه آموزش مهارت سواد رسانهای از طریق دستگاه های فرهنگی، آموزشی مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای مرتبط و اختصاص ردیف بودجه برای آموزش، میتواند موثر باشد. در این زمینه، ارزشیابی مستمر
برنامههای آموزش سواد رسانه ای، موجب افزایش کیفیت و اثربخشی برنامههای اجرایی خواهد شد. بومی‌سازی آموزش سواد رسانهای و تحقق اهداف سند تحول بنیاد آموزش و پرورش در بخش سواد رسانهای؛ مدیریت هوشمندانه و خردمندانه در استفاده از رسانهها، ارتقای توانایی‌های پردازش پیامهای رسانهای، تقویت قدرت پرسشگری نقادانه و استقلال فردی، داشتن درک عمیق‌تر از نقش رسانهها در زندگی، بهبود ارتباطات اجتماعی، آگاهی از مفاهیم سواد رسانهای و نقش فعال در جامعه‌ی اطلاعاتی، میتواند در این زمینه موثر واقع شود.
یادگیری در محیط های یادگیری الکترونیکی (استانداردها و شاخص ها)،نشریه آموزش و ارزیابی، دوره 12 ، شماره 45.
5. شمس، محمدشهاب، (1387). «فن آوری‌های اطلاعات و ارتباطات در عرصه آموزش معلم‌ها» کمیسیون ملی یونسکو.
طاهری، مرتضی(1399). ارائه مدلی به‌منظور کارکرد حرفه‌ای معلم، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
6. قاسمی،مریم؛ فردانش، هاشم؛ حاتمی،جواد و احمدی، سلیمان. (1397). سنجش ميزان آمادگي يادگيري الكترونيكي در دانشگاه علوم پزشكي البرز، نشریه راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره 11، شماره 4.
7. مهر محمدی، محمود. (1397)، برنامه درسی نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها، قدس رضوی، شرکت به نشر، چاپ دوم.
8. Abbasi, E. & Najaflu, P. (2019). Information Literacy in Graduate Students of Agriculture of Tarbiat Modares University, Quarterly of Agricultural Education Administration Research, 34, 89-103.
مطالعه جامعه‌شناختی ارتباط بین سواد رسانهای با وضعیت .../ مهناز جلیلی و همکاران 146 |
definition. Journal of medical ethics and history of medicine, 2019; 12: 17.
10. Awad-Cherit, Isabe(2008). Cultural Diversity in the News Media: A Democratic or a Commercial, Cultural Diversity in the News, Javnost-The public, 16 (4), pp. 55-72.
