تحلیل نظام ارزشی اخلاق در گفتمان «سمک عیار»: رویکرد نشانه معناشناختی
الموضوعات :
عفت سرلک
1
(دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )
فاطمه سیدابراهیمی نژاد
2
(استادیار گروه آموزش زبان انگلیسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )
حمیدرضا شعیری
3
(استاد گروه زبان فرانسه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران )
علی کریمی فیروزجائی
4
(دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: نشانه معناشناسی, نظام ارزشی, اخلاقی, گفتمان کنشی و عیاری. ,
ملخص المقالة :
قصه‌ها و داستان‌های عامیانه از مواریث مهم و ارزشمند فرهنگ هر ملت به‌شمار می‌آیند که علاوه بر بیان رخدادهای گذشته، بیانگر رفتار، اندیشه و فرهنگ جاگرفته در لایه‌های بازمانده در تاریخ هر جامعه هستند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر رویکرد نشانه معناشناسی به بررسی نظام ارزشی اخلاقی در داستان «سمک عیار» پرداخته است. مسئله اصلی پژوهش این است که بر اساس چه سازوکاری، ارزش‌های اخلاقی درون گفتمان عیاری تولید می‌شوند. به عبارتی نظام ارزشی اخلاقی درون گفتمان عیاری، چه ارزش‌ها و الگوهایی را تولید می‌کند که مرزهای بین واقعیت و ایده‌آل‌گرایی را بر هم ریخته و نظام ارزش‌های عادی و رایج را به فراارزش‌های آرمانی و حتی اسطوره‌ای تغییر داده است؟ در واقع هدف اصلی این مقاله، بررسی کنش‌هایی است که اخلاقی آنها را به کار می‌گیرد تا از طریق آن الگوی ارزشی خود را تحقق بخشد. داده‌ها از کتاب سمک عیار به صورت هدفمند و بر اساس گفتمان‌های کنشی انتخاب شده‌اند. پس از تحلیل داده‌ها نتایج بهدستآمده نشان میدهد که چالش‌های ارزشی در بافت گفتمانی، زمینه را براي تبدیل یک ارزش به ارزش‌هاي دیگر فراهم می‌آورد و سبب گسترش دایرة ارزش‌ها و استعلاي آنها می‌شود. به عبارتی عیاری، کارکردهای اجتماعی- فرهنگی رایج و نظام ارزش‌های معمول را به گونه‌های ارزشی و فراارزشی همچون جمعمحوری، اسطورهمحوری، تعالیمحوری، ریسک‌پذیری، تجدیدپذیری، دگرمحوری، پیشگامی، جهتمندی در سبک زندگی کنشگران تبدیل می‌کند.
ارجانی، فرامرز بن خداد بن عبدالله کاتب (1363) سمک عیار، جلد 1 تا 5، مقدمه و تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
اسپینوزا، باروخ (1400) اخلاق، ترجمه لیلا امانت ملایی، تهران، ترنگ.
افشاری، مهران (1394) فتوت‌نامه‌ها و رسائل خاکساریه (سی رساله)، تهران، چشمه.
بهار، مهرداد (1360) «ورزش باستانی ایران و ریشه‌های آن»، چیستا، سال اول، شماره 2، ص140.
بهمنی، کبری (1396) «تحلیل روایی عیاران و ارائه الگوی معنایی آن بر اساس ابومسلم‌نامه»، دوفصلنامه روایت¬شناسی، سال اول، شماره 1، صص 27-50.
پناهی، مهین (1388) «جوانمردی، مترادف‌ها و مؤلفه‌های آن در متون عرفانی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شماره 4، صص 21-22.
پوشنه، آتنا (1391) «نظام ارزشی در گفتمان اخلاقی بر اساس داستان در خم راه»، دومین همایش ملی نقد ادبی با رویکرد نشانه-شناسی(ادبیات)، دانشگاه تربیت مدرس.
دیویس، کـالین (1386) درآمـدي بـر اندیشـه لویناس، ترجمـه مسـعود علیـا، تهـران، حک.
حاج حیدری ورنوس فادرانی، فاطمه و دیگران (1401) «ردپای تجدد سیاسی در داستان امیر ارسلان»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال دهم، شماره 44، صص 181-216.
خراسانی، فهیمه (1389) بررسی ساختار روایی داستان سیاوش بر پایه نظریه نشانه معناشناسی روایی گرمس، پایان¬نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، استاد رهنما دکتر غلامحسین‌زاده، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
دوسوسور، فردینان (1380) «مباني ساخت‌گرايي در زبان¬شناسي»، ترجمة كورش صفوي، در ساخت‌گرايي، پساساخت‌گرايي و مطالعات ادبي، به كوشش فرزان سجودي، تهران، حوزۀ هنري.
ساکی، محمدرضا و رضا کماسی (1393) «بررسی تطبیقی آیین عیاری در ایران و شوالیه¬گری در غرب»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال هشتم، شماره 32، صص 79-96.
سجودی، فرزان (1388) نشانه‌شناسی: نظریه و عمل، تهران، علم.
شعیری، حمیدرضا (1385) تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان، تهران، سمت.
-------------- (1386) از نشانه‌شناسی ساخت¬گرا تا نشانه معناشناسی، نقد ادبی، شماره 8، صص 33-51.
-------------- (1391الف) نشانه- معناشناسی دیداری، تهران، سخن.
-------------- (1391ب) «نظام ارزشي گفتمان ادبي: رويكرد نشانه- معناشناختي»، نامة نقد/ مجموعه مقالات دومين همايش ملي نقد ادبي با رويكرد نشانه‌شناسي ادبيات.
شعيري، حميدرضا و دينا آريانا (1390) «چگونگي تداوم معنا در چهل نامة كوتاه به همسرم از نادر ابراهيمي»، فصلنامة نقد ادبي، س4، ش14، صص161-185، مركز تحقيقات زبان و ادبيات فارسي، دانشگاه تربيت مدرس.
شعیری، حمیدرضا و فاطمه سیدابراهیمی (1400) «نقد ترجمه کتاب سیر نشانه¬شناسی: از نشانه‌شناسی سخت تا نشانه انسان¬شناسی نرم»، پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، سال بیست¬ویکم، شماره اول، صص 177-199.
شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388) قفنوس، راهی به نشانه معناشناسی سیال، تهران، علمی- فرهنگی.
طغیانی، اسحاق و آزاده پوده (1396) «تأملی در آداب و رسوم داستان سمک عیار»، متن¬شناسی ادب فارسی، دانشگاه اصفهان، دوره نهم، شماره 3، پیاپی 35، صص 33-47.
علوی‌مقدم، مهیار و میلاد جعفرپور (1392) «مضمون عیاری و جوانمردی و آموزه‌های تعلیمی- القایی آن در حماسه‌های منثور»، متن¬شناسی ادب فارسی، دوره پنجم، شماره 3، صص 13-36.
علیا، مسعود (1388) کشف دیگری همراه با لویناس، تهران، نشرنی.
قبادی، حسنیعلی و علی نوری (1386) «تأثیر شاهنامۀ فردوسی بر ادبیات عیاری»، دوفصلنامه زبان و ادب فارسی نشریۀ سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، سال پنجاهم، بهار و تابستان، شماره 201، صص 63-96.
قنادزاده، صدیقه (1386) «بررسی آیین عیاری در تاریخ ایران»، پژوهش‌های یاددهی و یادگیری، دورۀ دوم، شماره 7، پیاپی 7، صص 1-16.
کریمی فیروزجایی، علی و حمیده بنیادی (1397) «ساختار روایی داستان عامیانه کره اسب سیاه از دیدگاه نشانه معناشناسی گفتمانی»، فرهنگ و ادبیات عامه، سال ششم، شماره 23، صص 131-150.
Fontanille, J (2008) Pratique et éthique: la théorie du lien, Protée, 36(2), 11- 26.
Fontanille, J & Zilberberg, C (1998) Tension and signification, Sprimont- Belgique, Pierre Mardaga.
Greimas, A, J (1987) De l’imperfection (Périgueux: Pierre Fanlac) Trad.
: Raúl Dorra, De la imperfección.
Landowski, E (2004) Passions sans nom: essais de socio – semiotique III, Presses universitaires de France Levinas, S, E (1994) Theorie de L'Intuition Dans La Phenomenologie de Husserl, paris, Librarie Philosophique.
