آیت‌الله نائینی و بنیادگذاری نظام دموکراتیک انقلابی
الموضوعات :
حمید جعفری
1
(دانشجوی دکتری علوم سیاسی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی)
سيد محسن علوي‌پور
2
(دانشیار گروه مطالعات کاربردی سیاست، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
الکلمات المفتاحية: نائینی, آرنت, آزادی مثبت, مشارکت و بنیانگذاری,
ملخص المقالة :
نائینی توانست طرح یک نظام دموکراتیک با عنوان «دولت مشروطه» را با نظریه‌پردازی مفاهیمی مانند قانون اساسی، مجلس ملی، شورا و لزوم مشورت با نمایندگان مردم، معنا و بارسیاسی دادن به دو اصل امربه معروف و نهی از منکر، تأکید بر دموکراسی انجمنی و نقش آنها در نظارت بر قوانین و در نهایت ابداع نظریۀ جدید در فقه سیاسی شیعه ارائه کند که اولویت آن «مصالحه نوعیه» باشد و به‌واسطه آن، زمینه‌های فکری لازم را برای جدایی امر سیاسی از امر دینی فراهم آورد. بررسی این نظریه با ابتنا بر چارچوب‌های نظری پیشگام در تحولات سیاسی در دنیا نشان می‌دهد که او تا چه اندازه با بنیادهای یک نظام دموکراتیک در دنیای معاصر آشنا بوده است و توانسته بود با بهره‌گیری ازآموزه‌های دینی و مذهبی، طراحی چنین نظامی را مبتنی بر نیازهای روزآمد جامعه ایرانی صورت دهد. پژوهش حاضر بر آن است که با واکاوی اصولی که فیلسوف سیاسی معاصر، «هانا آرنت» برای یک دولت جمهوری و یک انقلاب موفق ارائه داده است، در نظریه حکومتی نائینی، مفصل‌بندی نوینی از چارچوب‌های این نظریه به دست دهد. در این چارچوب مشخص می‌شود که اصل بنیانگذاری و آغازگری، تأکید بر آزادی مثبت و مشارکت شهروندانی که از لحاظ حقوقی برابر هستند، در نظریه دولت مشروع نائینی در بطن دو اصل اساسی «حریت» و «مساوات» به‌خوبی مفصل‌بندی شده است و بر این اساس این نظریه را می‌توان نظریه‌ای پیشگام در روزآمدسازی سامان سیاسی کشور بر اساس اصول بنیادین دموکراسی در نظر آورد. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و براساس مطالعه کتابخانه ای است.
آرنت، هانا (1381) انقلاب، چاپ سوم، تهران، خوارزمی.
اتحادیه، منصوره (1381) پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت، تهران، کتاب سیامک.
بشیریه، حسین (1382) تاریخ اندیشه‌های قرن بیستم، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، نشرنی.
زرگری¬نژاد، حسین (1377) رسائل مشروطیت، چاپ دوم، تهران، کویر.
سائلی کرده ده، علی (1378) سیر تحول قوانین انتخاباتی در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
--------------- (1387) رسائل مشروطیت، دو جلد، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
طباطبایی، سید جواد (1386) نظریه حکومت قانون، ستوده.
عباس، احسان (1348) عهد اردشیر، ترجمه سید محمد علی امام شوشتری، انجمن آثار ملی.
فیرحی، داوود (1397) آستانه تجدد، چاپ سوم، تهران، نشرنی.
----------- (1400الف) فقه و سیاست در ایران معاصر، چاپ نهم، تهران، نشرنی.
----------- (1400ب) دولت مدرن و بحران قانون، تهران، نشرنی.
کدیور، محسن (1380) حکومت ولایی، چاپ چهارم، تهران، نشرنی.
----------- (1393) حق الناس، چاپ پنجم، تهران، کویر.
----------- (1383) نظریه‌های دولت در فقه شیعه، چاپ ششم، تهران، نشرنی.
ملکشاهی¬نژاد، وحید (1401) «بررسی جایگاه آزادی در اندیشه سیاسی آیت¬الله نائینی»، ماهنامه جامعه¬شناسی سیاسی ایران، سال پنجم، شماره 12، صص 129-147.
نادری زرنه، سهیلا و دیگران (1400) «جایگاه آزادی در اندیشه سیاسی آیزیا برلین و آیت¬الله نائینی»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، شماره 56، صص 339-356.
نقدی¬پور، محمود و دیگران (1398) «مفهوم حریت از منظر روحانیت صدر مشروطه»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال یازدهم، شماره 44، صص 33-48.
نائینی، میرزا (1376) فوائد الاصول، تقریر محمد علی کاظمی، قم، موسسه نشر اسلامی.
---------- (1388) تنبیه الامه و تنزیه المله، چاپ دوم، بوستان قم.
Arendt, Hanna (1998) The Human Condition, Chicago, Chicago University Press.
----------------- (1990) On Revolution, London & New York, Penguin Books Press.
