دیدگاه علامه حلی در باب معرفت شناسی کلّی‌ها
الموضوعات :داریوش بابائیان 1 , محمد سعیدی مهر 2 , حسین هوشنگی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
2 - دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس،تهران،ایران
3 - -دانشیار گروه فلسفه، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: کلّی‌ها, معرفت شناسی, علامه حلی.,
ملخص المقالة :
مسأله کلّی‌ها از آغاز فلسفه به عنوان یکی از مسائل پرماجرا محل اهتمام است. کارکردهای هستی شناختی (نحوه ی وجود کلی) و معرفت شناختی اش (نحوه ی ادراک کلی) آن را به مسأله بدل نمود. از دیرباز اندیشورانی بسیار این دو جنبه از مسأله کلّی‌ها را مورد کاوش قرار داده اند. در این جستار وجه معرفت شناسی کلّی‌ها مطمح نظر است. علامه حلی نظریاتی درخور توجه در این زمینه عرضه کرده اند که به رغم اهمّیّت، قدرشان مجهول است. مدعای این نوشتار واکاوی چگونگی تلقی وی در نحوه ادراک مفاهیم کلی است. یافته های تحقیق گویای اتخاذ رویکرد تقریباً مشابه علامه در تقریر متداول مفهوم کلی، نسبت میان دو مفهوم کلی، اقسام کلی، تعقل کلی، تجرد مفاهیم کلی و محل آنها با جمهور اندیشمندان اسلامی است امّا در مقام تنقیح تشخّص و تجرید با قاطبه آنها اختلاف نظر دارد. همچنین دیدگاه ایشان در باره نظریه تجرید متزلزل به نظر می رسد.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1405). منطق الشفاء، المکتبه آیت الله المرعشی النجفی، قم.
افلاطون، (1355). جمهوری، ترجمه فؤاد روحانی، ترجمه و نشر کتاب، تهران.
افلاطون، (1362)، پنج رساله، ترجمه محمود صناعی، علمی فرهنگی، تهران.
حداد عادل، غلامعلی، (1380)، دانشنامه جهان اسلام. جلد ششم، بنیاد دایره المعارف اسلامی، تهران.
حسینی، حسن، (1386)، «پیوند حس وعقل در فلسفه مشاء»، فصلنامه ذهن، شماره 32، (از ص 4 تا 27).
حسینی قلعه بهمن، سید اکبر و تاجیک، علیرضا، (1392)، هستی شناسی کلیات و نحوه شکل گیری مفاهیم کلی، معرفت فلسفی، سال دهم، شماره 40.
حلی، حسن بن یوسف، (1413)، کشف الفوائد فی شرح قواعد العقاید، تحقیق و تعلیق: حسن مکی عاملی، دار الصلات، بیروت.
حلی، حسن بن یوسف، (1379)، الاسرار الخفیه فی العلوم العقلیه، جلد اول، بوستان کتاب، قم.
حلی، حسن بن یوسف، (1412)، القواعد الجلیه فی شرح الرساله الشمسیه، تقدیم و تحقیق: شیخ فارسی حسون، چاپ اول، اسلامی، قم.
حلی، حسن بن یوسف، (1415)، مناهج الیقین فی اصول الدین، مرکز دراسات و تحقیقات اسلامی، قم.
حلی، حسن بن یوسف، (1386)، معارج الفهم فی شرح النظم، چاپ اول، دلیل ما، قم.
حلی، حسن بن یوسف، (1377)، ایضاح المقاصد من حکمه عین القواعد یا شرح حکمه العین، تصحیح: علی نقی منزوی، دانشگاه تهران، تهران.
حلی، حسن بن یوسف، (1422)، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق: علی اکبر ضیایی، موسسه الهدی، تهران.
حلی، حسن بن یوسف، (1371)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تحقیق: محسن بیدار فر، چاپ پنجم، بیدار، قم.
حلی، حسن بن یوسف، (1426)، تسلیک النفس الی حظیره القدس، تحقیق: فاطمه رمضانی، موسسه امام صادق (ع)، قم.
حلی، حسن بن یوسف، (1417)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق: حسن حسن زاده آملی، موسسه النشر الاسلامی، قم.
حلی، حسن بن یوسف، (1388)، نهایه المرام فی علم الکلام، تحقیق: فاضل عرفان، موسسه امام صادق (ع)، قم.
صلیبا، جمیل، (1366)، فرهنگ فلسفی، ترجمه ی منوچهر صانعی دره بیدی، جلد دوم، حکمت، تهران.
طوسی، خواجه نصیرالدین، (1407)، تجرید المنطق، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت.
طوسی، خواجه نصیرالدین، (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات، جلد یکم و دوم و سوم، نشرالبلاغه، قم.
طوسی، خواجه نصیرالدین، (1419)، تجرید الاعتقاد، تصحیح: حسن حسن زاده آملی، موسسه النشرالاسلامی، قم.
طوسی، خواجه نصیرالدین، (1413)، اخلاق ناصری، علمیه اسلامیه، تهران.
فعالی، محمدتقی، (1379)، درآمدی بر معرفت شناسی دینی و معاصر، چاپ دوم، معارف،قم.
فعالی، محمدتقی، (1376)، ادراک حسی از دیدگاه ابن سینا، چاپ اول، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم.
معلمی، حسن، (1383)، معرفت شناسی، چاپ اول، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم.
معین، محمد، (1386)، فرهنگ معین، چاپ سوم، زرین، تهران.
مصطفوی، حسن، (1402)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد هشتم، چاپ اول، مرکز الکتاب للترجمه و النشر، تهران.
مصباح، محمد تقی، (1382)، آموزش فلسفه، جلد دوم، چاپ سوم، دفتر سازمان تبلیغات اسلامی، قم.
مطهری، مرتضی، (1396)، شرح مبسوط منظومه، جلد سوم، حکمت، تهران.
ملاصدرا، محمد بن ایراهیم، (1360)، الشواهدالربوبیه، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، مرکز نشر دانشگاهی، مشهد.
ملاصدرا، محمد بن ایراهیم، (1981)، الحکمه المتعالیه، چاپ سوم، جلد یکم، دوم، سوم، هشتم و نهم. دار احیاء التراث العربی، بیروت.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 30 ـ ۷
دیدگاه علامه حلی در باب معرفت شناسی کلّی‌ها
داریوش بابائیان1
محمد سعیدی مهر2
حسین هوشنگی3
چکیده
مسأله کلّی‌ها از آغاز فلسفه به عنوان یکی از مسائل پرماجرا محل اهتمام است. کارکردهای هستی شناختی (نحوه ی وجود کلی) و معرفت شناختی اش (نحوه ی ادراک کلی) آن را به مسأله بدل نمود. از دیرباز اندیشورانی بسیار این دو جنبه از مسأله کلّی‌ها را مورد کاوش قرار داده اند. در این جستار وجه معرفت شناسی کلّی‌ها مطمح نظر است. علامه حلی نظریاتی درخور توجه در این زمینه عرضه کرده اند که به رغم اهمّیّت، قدرشان مجهول است. مدعای این نوشتار واکاوی چگونگی تلقی وی در نحوه ادراک مفاهیم کلی است. یافته های تحقیق گویای اتخاذ رویکرد تقریباً مشابه علامه در تقریر متداول مفهوم کلی، نسبت میان دو مفهوم کلی، اقسام کلی، تعقل کلی، تجرد مفاهیم کلی و محل آنها با جمهور اندیشمندان اسلامی است امّا در مقام تنقیح تشخّص و تجرید با قاطبه آنها اختلاف نظر دارد. همچنین دیدگاه ایشان در باره نظریه تجرید متزلزل به نظر می رسد.
واژگان کلیدی
کلّی‌ها، معرفت شناسی، علامه حلی.
[1] . دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: babaeiandariush@gmail.com
[2] . استاد گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: saeedi@modares.ac.ir
[3] . دانشیار گروه فلسفه، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
Email: h.hooshangi@yahoo.com
تاریخ دریافت: 15/11/1401 پذیرش نهایی: 13/2/1402
