تحلیل رمان «جای خالی سلوچ» از منظر وضعیت اعتماد اجتماعی
الموضوعات :
سارا پورعماد
1
(دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران )
حسینعلی قبادی
2
(استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران )
سعید بزرگ بیگدلی
3
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران )
نجمه دری
4
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران )
الکلمات المفتاحية: سرمایۀ اجتماعی, اعتماد اجتماعی, آنتونی گیدنز و جای خالی سلوچ, محمود دولتآبادی.,
ملخص المقالة :
ادبیات و اجتماع همواره رابطه‌ای دوسویه و تعاملی مستمر دارند. در بسیاری از آفرینش‌های ادبی، به¬ویژه رمان‌ها، بازتاب عناصر و مسائل اجتماعی، افزون‌تر از سایر آثار ادبی است. اعتماد، یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی و از شاخصه‌های سرمایۀ اجتماعی است. با وجود این همواره یکی از پایه‌های لرزانی که در آسیب‌های اجتماعی وجود دارد، مسئلۀ بی‌اعتمادی است. این پژوهش درصدد است بر پایۀ چهارچوب نظری گیدنز، یکی از مسئله‌های اجتماعی را در رمان «جای خالی سلوچ» بکاود. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است که با استقصای در متن و استناد به آن تجزیه و تحلیل صورت می‌گیرد. این مقاله به تشریح علل بروز بی‌اعتمادی در این رمان پرداخته و به این پرسش پاسخ داده‌ایم که بی‌اعتمادی گسترده‌ای که دولتآبادی روایت می‌کند، ریشه در چه عواملی دارد. نتایج بیانگر آن است که انقلاب سفید و اصلاحات ارضی و مصائبی که برای روستاییان به دنبال داشت، تأثیر فراوانی در افزایش بی‌اعتمادی مردم رنج¬کشیدۀ روستایی داشته است. از جمله عوامل کاهش اعتماد اجتماعی، شکست سیاست‌های اقتصادی تابع اصلاحات ارضی و هم‌زمان با آن، ناتوانی نظام اجتماعی برای پاسخ به مشارکت مردم بوده است. از اساسی‌ترین پیامدهای اجرای این طرح می‌توان به بیکاری، فقر و مهاجرت از روستاها اشاره کرد. در حقیقت دگرگونی پایه‌های حیات اقتصادی، عملکرد ضعیف دولت و شرایط بد اقتصادی روستاییان، از دلایل اصلی از کار افتادن نبض اعتمادِ بازنمایی¬شده در این رمان است. بیشترین بی‌اعتمادی، مربوط به اعتماد نهادی و بین‌شخصی است که بیانگر بی‌اعتمادی روستاییان به حکومت و نمایندگان وقت آن است و نشان می¬دهد که سیاست‌های حکومت پهلوی دوم در مسیر گسترش انواع اعتمادها نبوده است.
امامی‌خویی، محمدتقی و نرگس ضیایی (1385) «اصلاحات ارضی و تأثیرات اقتصادی آن بر جامعۀ کشاورزی ایران»، نشریه مسکویه، پیش¬شمارۀ 4، صص 59- 86.
امیرکافی، مهدی (1380) «اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن»، نشریۀ نمایۀ پژوهش، شماره 18، صص 9-42.
جمعی از نویسندگان (1399) در جست¬وجوی اعتماد اجتماعی در ایران، تهران، پارسه.
دولتآبادی، محمود (1393) جای خالی سلوچ، تهران، چشمه.
روتنبرگ، کن جی (1400) روان‌شناسی اعتماد، ترجمۀ اسماعیل سعدی‌پور و مهشید سالور، تهران، وانیا.
روثستاین، بو (1401) دام‌های اجتماعی و مسئلۀ اعتماد، ترجمه لادن رهبری و دیگران، چاپ دوم، تهران، آگه.
زتومکا، پیوتر (1386) اعتماد نظریۀ جامعه‌شناختی، ترجمۀ غلامرضا غفاری، تهران، شیرازه.
زین‌آبادی، مرتضی (1387) «تئوری‌ها و نظریات مربوط به اعتماد»، پژوهشنامه، شماره 17، صص 30-52.
سهراب‌نژاد، علی‌محمد (1397) «بازتاب اعتماد به¬مثابه یکی از مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی در گلستان سعدی»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، شماره 4، صص 41-65.
علامی، ذوالفقار و لیلا رکابدار (1397) «ماهیت و جایگاه انواع اعتماد اجتماعی در گرشاسپ‌نامۀ اسدی طوسی»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، شماره 2، صص 83-100.
فاضل، رضا و الهام میری آشتیانی (1387) آسیب‌های اجتماعی ایران؛ نگاهی به آینده، تهران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک.
فروزنده، مسعود و دیگران (1399) «بررسی اعتماد اجتماعی در دیوان سیف فرغانی از منظر جامعه‌شناختی»، فنون ادبی، شماره 4، صص 111-132.
فوکویاما، فرانسیس (1400) اعتماد، فضائل اجتماعی و خلق سعادت، ترجمۀ سید علیرضا بهشتی شیرازی، تهران، روزنه.
فهندژسعدی، سیده معصومه (1401) «تأثیر دین¬داری بر اعتماد سیاسی در جمهوری اسلامی»، پژوهشنامۀ تاریخ، سیاست و رسانه، شماره 18، صص 105-128.
گیدنز، آنتونی (1399) پیامدهای مدرنیت، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، مرکز.
میرصادقی، جمال (1394) عناصر داستان، تهران، سخن.
میرعابدینی، حسن (1399) صد سال داستان‌نویسی ایران، تهران، چشمه.
نصراصفهانی، محمدرضا و میلاد شمعی (1386) «تحلیل عنصر شخصیت در رمان جای خالی سلوچ اثر محمود دولتآبادی»، نشریۀ پژوهشنامۀ ادب غنایی، شماره 9، صص 153-176.
------------------------------ (1388) «نقد جامعه‌شناختی رمان جای خالی سلوچ اثر محمود دولتآبادی»، جامعه‌شناسی کاربردی، شماره 36، صص 111-128.
نیازی، محسن و محمد کارکنان نصرآبادی (1387) «آسیب‌شناسی اعتماد اجتماعی در دیوان فیض کاشانی»، فصلنامۀ کاشان شناخت، شماره 4 و 5، صص 153-172.
وجدانی، فاطمه و مرضیه محصص (1398) «مبانی اعتماد اجتماعی در متون دینی»، فصلنامۀ نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال نهم، شماره اول، صص 31-80.
