اثر توان‌بخشی شناختی کنترل مهاری بر کارکردهای اجرایی گرم: خطرپذیری و درک زمان در کودکان دارای اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی
الموضوعات :بتول نجاری الموتی 1 , جاوید پیمانی 2 , مریم بهرامی هیدجی 3 , شیدا سوداگر 4 , ناهید هواسی سومار 5
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی
4 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی سلامت
5 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه مشاوره
الکلمات المفتاحية: توان‌بخشی شناختی, کنترل مهاری, خطرپذیری, درک زمان, اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی,
ملخص المقالة :
چکیده: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر توان‌بخشی شناختی کنترل مهاری بر دو کارکرد اجرایی گرم: خطرپذیری، و درک زمان، در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی انجام شد. طرح پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون، و پیگیری با گروه کنترل بود. تعداد 30 دانش‌آموز دختر و پسر ۷ تا ۱2 سال مقطع ابتدایی که در سال تحصیلی 1401-1400 در شهر تهران مشغول به تحصیل بودند و تشخیص اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی را داشتند با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و به روش تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها، از پرسشنامه اسنپ IV، تکلیف رایانه‌ای سنجش خطرپذیری بارت (BART)، و تکلیف رایانه‌ای بازتولید زمان استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها روش تحلیل واریانس آمیخته با اندازه‌گیری مکرر به کار رفت. نتایج نشان دادند که در عملکرد گروه آزمایش و گروه کنترل در مؤلفة خطرپذیری و در تکلیف فواصل زمانی بلند مدت از مولفة درک زمان، تفاوت وجود دارد (05/0P<) اما در تکلیف فواصل زمانی کوتاه مدت، بین دو گروه تفاوت معنادار مشاهده نشد. در مجموع چنین به‌دست آمد که تکالیف رایانه‌ای ساختاریافته با هدف تقویت مهار تداخل و پاسخ، در دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی، به بهبود دو کارکرد اجرایی گرم یعنی خطرپذیری و درک زمان (فواصل زمانی بلندمدت) کمک می‌کند.
انجمن روانپزشکی آمریکا (1400). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران: روان. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 2013).
پودراتچی اصل، ویدا و نظری، محمدعلی (1393). اثربخشی آموزش ادراک زمان از طریق بازی‌های رایانه‌ای در دقت پردازش زمان. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت، 1(2) 1-15.
تابناک، فاطمه؛ رجبی، سوران؛ و حسینی، فریده‌سادات (1399). اثربخشی بازی‌های شناختی رایانه‌ای بر کاهش نقص‌توجه همراه با بیش‌فعالی و بهبود ادراک زمان در کودکان. فصلنامه کودکان استثنایی، 20 (4)، 7-24.
دارائی‌فرد، نگین؛ عزیزي، مهدیه؛ دمهري، فرنگیس (1400). اثربخشی برنامه توان‌بخشی شناختی مبتنی بر حافظه فعال بر درك زمان در کودکان داراي اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی. فصلنامه علمی عصب روانشناسی، سال هفتم، شماره اول پیاپی24، 114-99.
داوسون، پگ و گوئر، ریچارد. (1398). مهارت آموزی مبتنی بر مغز تقویت کارکردهای اجرایی. (ترجمه شیوا جمشیدی). تهران: اسبار. (تاریخ انتشار به زبان اصلی، 2016).
صالحی، خدیجه؛ نظری، محمدعلی؛ عظیمی‌راد، وحید (1392). طراحی و ساخت بازی رایانه‌ای برای تقویت ادراک زمان: یک مطالعه مقدماتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
صالحی‌اقدم، خدیجه؛ نظری، محمدعلی؛ عظیمی‌راد، وحید (1394). طراحی و ساخت بازی رایانه‌ای برای تقویت بازتولید زمان: یک مطالعه مقدماتی. تازه‌های علوم شناختی، ۱۷ (۴)،
۱-۱۲.
صدرالسادات، سیدجلال؛ هوشیاری، زهرا؛ زمانی، رضا؛ و صدرالسادات، لیلا (1386). تعیین مشخصات روان‌سنجی مقیاس درجه‌بندیSNAP-IV، اجرای والدین. مجله توان‌بخشی، (4)، ۵۹-۶۵.
قطبی، لادن (1400). بررسی تأثیر تقویت کنترل مهاری بر تصمیم‌گیری پرخطر و کاهش ارزش تأخیری در دانش‌آموزان پیش‌دبستانی: امکان سنجش توان‌بخشی شناختی از راه دور در دوران کرونا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
حسن‌زاده، سعید؛ امرایی، کوروش؛ صمدزاده، صبا (1398). فراتحلیلی بر شیوع اختلال کاستی توجه و بیش‌فعالی در ایران، نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی، (10)، 2، 177- 165.
موحد ابطحی، ملیکه (1400). بررسی تأثیر تقویت کنترل مهاری بر تصمیم‌گیری پرخطر در کودکان دارای اختلال نقص‌توجه/ بیش‌فعالی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
نجاتی، وحید؛ علیپور، فرشید؛ بداقی، الهه؛ و آقازیارتی، علی (۱۳۹6). ویژگی‌های روان‌سنجی آزمون خطرپذیری بادکنکی در جوانان ایرانی. فصلنامه روانشناسی کاربردی، 11 (2)، 121-136.
نظری، محمدعلی؛ میرلو، محمدمهدی؛ و اسدزاده، سمیه (1390). خطای ادراک زمان در پردازش واژه‌های فارسیِ دارای بار هیجانی. فصلنامه تازه‌های علوم شناختی، 4 (13)، 37-48.
یاوری برحق طلب، الهه؛ عسگری، پرویز؛ نادری، فرح؛ و حیدرئی، علیرضا. (1401). اثر توان بخشی شناختی برکارکردهای اجرایی (تصمیم‌گیری و انعطاف‌پذیری، کنترل هیجان) کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 65 (3)، 1199-1213.
Abramovitch, A., Short, T., & Schweiger, A. (2021). The C Factor: Cognitive dysfunction as a transdiagnostic dimension in psychopathology. Clinical Psychology Review, 86, 102007. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2021. 102007.
Arnold, L. E., Hodgkins, P., Kahle, J., Madhoo, M., & Kewley, G. (2020). Long-term outcomes of ADHD: Academic achievement and performance. Journal of Attention Disorders, 24 (1), 73-85. https:// doi.org/10.1177/1087054714566076.
Aydmune, Y., Introzzi, I., & Lipina, S. (2019). Inhibitory processes training for school-age children: Transfer effects. Developmental Neuropsychology, 44 (7), 513-542.
Babinski, D. E., Huffnagle, S. M., Bansal, P. S., Breaux, R. P., & Waschbusch, D. A. (2020). Behavioral treatment for the social-emotional difficulties of preadolescent and adolescent girls with ADHD. Evidence-based Practice In Child And Adolescent Mental Health, 5 (2), 173-188. https://doi.org/ 10.1080/23794925.2020.1759470.
Baddeley A. (2000). The episodic buffer: a new component of working memory?. Trends in Cognitive Sciences, 4(11), 417-423. https://doi. org/10.1016/s1364-6613(00)01538-2.
Barkley, R. A., Koplowitz, S., Anderson, T., & Mcwray, M. B. (1997). Sense of time in children with ADHD: Effects of duration, distraction, and stimulant medication. Journal of the International Neuropsychological Society, 3 (4), 359-369.
Brikell, I., Chen, Q., Kuja-Halkola, R., D'Onofrio, B. M., Wiggs, K. K., Lichtenstein, P., Almqvist, C., Quinn, P. D., Chang, Z., & Larsson, H. (2019). Medication treatment for attention-deficit/hyperactivity disorder and the risk of acute seizures in individuals with epilepsy. Epilepsia, 60 (2), 284-293. https://doi.org/10.1111/epi.14640.
Bussing, R., Fernandez, M., Harwood, M., Wei Hou, Garvan, C. W., Eyberg, S. M., & Swanson, J. M. (2008). Parent and teacher SNAP-IV ratings of attention deficit hyperactivity disorder symptoms: psychometric properties and normative ratings from a school district sample. Assessment, 15(3), 317-328. https://doi.org/10.1177/1073191107313888.
Chiu, C. Y., Tlustos, S. J., Walz, N. C., Holland, S. K., Eliassen, J. C., Bernard, L., & Wade, S. L. (2012). Neural correlates of risky decision making in adolescents with and without traumatic brain injury using the balloon analog risk task. Developmental Neuropsychology, 37(2), 176-183. https://doi.org/10.1080/87565641.2011.632796
Colonna, S., Eyre, O., Agha, S. S., Thapar, A., Van Goozen, S., & Langley, K. (2022). Investigating the associations between irritability and hot and cool executive functioning in those with ADHD. BMC Psychiatry, 22 (1), 166. https://doi.org/10.1186/s12888-022-03818-1.
Costa, D. S., Paula, J. J. D., Malloy-Diniz, L. F., Romano-Silva, M. A., & Miranda, D. M. (2019). Parent SNAP-IV rating of attention-deficit/hyperactivity disorder: accuracy in a clinical sample of ADHD, validity, and reliability in a Brazilian sample. Jornal de Pediatria, 95, 736-743.
De la Charie, A., Delteil, F., Labrell, F., Colas, P., Vigneras, J., Câmara-Costa, H., & Mikaeloff, Y. (2021). Time knowledge impairments in children with ADHD. Archives de Pediatrie: Organe Officiel De La Societe Francaise de Pediatrie, 28 (2), 129-135. https://doi.org/10.1016 /j.arcped. 2020.11.008.
Dekkers, T. J., De Water, E., & Scheres, A. (2022). Impulsive and risky decision-making in adolescents with attention-deficit/ hyperactivity disorder (ADHD): The need for a developmental perspective. Current Opinion in Psychology, 44, 330-336. https://doi.org/10.1016/j.copsyc. 2021.11.002.
Diamond, A. (2006). The early development of executive functions', in ellen bialystok, and fergus i. m. craik (eds), Lifespan Cognition: Mechanisms of Change. 70-95, Oxford Academic, New York. https://doi.org/10.1093/ acprof:oso/9780195169539.003.0006.
Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135–168. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-113011-143750.
Fisher, O., Berger, I., Grossman, E., S., & Maeir, A. (2022). Online and intellectual awareness of executive functioning in daily life among adolescents with and without ADHD. Journal of Attention Disorders, 26 (6), 870-880.
Galéra, C., Messiah, A., Melchior, M., Chastang, J. F., Encrenaz, G., Lagarde, E., Michel, G., Bouvard, M. P., & Fombonne, E. (2010). Disruptive behaviors and early sexual intercourse: The GAZEL Youth Study. Psychiatry Research, 177 (3), 361–363. https://doi.org/10.1016/ j.psychres. 2010.03.009.
Ghodrati, S., Askari Nejad, M. S., Sharifian, M., & Nejati, V. (2021). Inhibitory control training in preschool children with typical development: An RCT study. Early Child Development and Care, 191 (13), 2093-2102.
Groves, N. B., Chan, E. S. M., Marsh, C. L., Gaye, F., Jaisle, E. M., & Kofler, M. J. (2022). Does central executive training and/or inhibitory control training improve emotion regulation for children with attention-deficit/hyperactivity disorder? A randomized controlled trial. Frontiers in Psychiatry, 13, 1034722. https://doi.org/10.3389/ fpsyt.2022.1034722.
Kaplan, H. (2015). Kaplan & Sadock's synopsis of psychiatry. Philadelphia: Wolter Kluwer.
Kim, M., & Seo, J. (2021). Impulsivity is related to overhasty risk learning in attention-deficit/hyperactivity disorder: A computational psychiatric approach. Journal of Psychiatric Research, 143, 84-90. https://doi.org/ 10.1016/j.jpsychires.2021.07.044.
Lee, H. Y., & Yang, E. L. (2019). Exploring the effects of working memory on time perception in attention deficit hyperactivity disorder. Psychological Reports, 122 (1), 23-35. https://doi.org/10.1177 /0033294118755674.
Lejuez, C. W., Read, J. P., Kahler, C. W., Richards, J. B., Ramsey, S. E., Stuart, G. L., Strong, D. R., & Brown, R. A. (2002). Evaluation of a behavioral measure of risk taking: The Balloon Analogue Risk Task (BART). Journal of Applied Experimental Psychology, 8 (2), 75-84. https://doi.org/10.1037//1076-898x.8.2.75.
Marx, I., Cortese, S., Koelch, M. G., & Hacker, T. (2022). Meta-analysis: Altered perceptual timing abilities in attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 61 (7), 866–880. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2021.12.004.
Meyer, K. N., Santillana, R., Miller, B., Clapp, W., Way, M., Bridgman-Goines, K., & Sheridan, M. A. (2020). Computer-based inhibitory control training in children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD): Evidence for behavioral and neural impact. PloS one, 15 (11), e0241352. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0241352.
Molina, B., Howard, A. L., Swanson, J. M., Stehli, A., Mitchell, J. T., Kennedy, T. M., Epstein, J. N., Arnold, L. E., Hechtman, L., Vitiello, B., & Hoza, B. (2018). Substance use through adolescence into early adulthood after childhood-diagnosed ADHD: Findings from the MTA Longitudinal Study. Journal of Child Psychology And Psychiatry, and Allied Disciplines, 59 (6), 692-702. https://doi.org/10.1111/jcpp.12855.
Nejati, V. (2011). The prevalence of behavioural probblem in school students in cities of Tehran provience. Jurnal of Medical Council of Iran, 30 (2)، 162-168.
Nejati, V., Derakhshan, Z., & Mohtasham, A. (2023). The effect of comprehensive working memory training on executive functions and behavioral symptoms in children with attention deficit-hyperactivity disorder (ADHD). Asian Journal of Psychiatry, 81, 103469. doi: 10.1016/j.ajp.2023.103469.
Ogundele, M., & Ayyash, H. (2023). Clinical rationale and evidence for effectiveness of non-pharmacological and behavioural management of ADHD in children and adolescents. AIMS Public Health, 10 (1), 35-51.doi: 10.3934/publichealth.2023004. eCollection 2023.
Patros, C. H., Alderson, R. M., Kasper, L. J., Tarle, S. J., Lea, S. E., & Hudec, K. L. (2016). Choice-impulsivity in children and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 43, 162-174.
Podolski, C. L., & Nigg, J. T. (2001). Parent stress and coping in relation to child ADHD severity and associated child disruptive behavior problems. Journal of Clinical Child Psychology, 30 (4), 503-513. https://doi.org/10.1207/S15374424JCCP3004_07.
Pollak, Y., Dekkers, T. J., Shoham, R., & Huizenga, H. M. (2019). Risk-taking behavior in attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A review of potential underlying mechanisms and of interventions. Current Psychiatry Reports, 21(5), 33. https://doi.org/10.1007/s11920-019-1019-y.
Poon, K. (2018). Hot and cool executive functions in adolescence: development and contributions to important developmental outcomes. Frontiers in Psychology, 8, 2311. doi: 10.3389/fpsyg.2017.02311. eCollection 2017.
Roberts, D. K., Alderson, R. M., Betancourt, J. L., & Bullard, C. C. (2021). Attention-deficit/hyperactivity disorder and risk-taking: A three-level meta-analytic review of behavioral, self-report, and virtual reality metrics. Clinical Psychology Review, 87, 102039. https://doi.org/10.1016 /j.cpr.2021.102039.
Shoham, R., Sonuga-Barke, E., Yaniv, I., & Pollak, Y. (2021). What drives risky behavior in ADHD: Insensitivity to its risk or fascination with its potential benefits? Journal of Attention Disorders, 25 (14), 1988-2002. https://doi.org/10.1177/1087054720950820.
Silverstein, M. J., Faraone, S. V., Leon, T. L., Biederman, J., Spencer, T. J., & Adler, L. A. (2020). The Relationship Between Executive Function Deficits and DSM-5-Defined ADHD Symptoms. Journal of Attention Disorders, 24 (1), 41-51. https://doi.org/10.1177/1087054718804347.
Sjöwall, D., Berglund, M., & Hirvikoski, T. (2023). Computerized working memory training for adults with ADHD in a psychiatric outpatient context-a feasibility trial. Applied neuropsychology. Adult, 1-9. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/23279095.2022.2162900.
Sjöwall, D., Roth, L., Lindqvist, S., & Thorell, L. B. (2013). Multiple deficits in ADHD: Executive dysfunctions, delay aversion, reaction time variability, and emotional deficits. Journal of Child Psychology and Psychiatry, And Allied Disciplines, 54 (6), 619-627. https://doi.org/ 10.1111/jcpp.12006.
Smith, A., Taylor, E., Rogers, J. W., Newman, S., & Rubia, K. (2002). Evidence for a pure time perception deficit in children with ADHD. Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines, 43(4), 529-542. https://doi.org/10.1111/1469-7610.00043.
Sonuga - Barke, E. Bitsakou, P. & Thompson, M. (2010). Beyond the dual pathway model: evidence for the dissociation of timing, inhibitory, and delay-related impairments in attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 49 (4), 345-355. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2009.12. 018.
Sonuga-Barke, E. J. (2003). The dual pathway model of AD/HD: An elaboration of neuro-developmental characteristics. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 27 (7), 593-604. https://doi.org/10.1016/j. neubiorev.2003.08.005.
Sonuga-Barke, E. J., Cortese, S., Fairchild, G., & Stringaris, A. (2016). Annual research review: transdiagnostic neuroscience of child and adolescent mental disorders-differentiating decision making in attention-deficit/hyperactivity disorder, conduct disorder, depression, and anxiety. Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines, 57 (3), 321-349. https://doi.org/10.1111/jcpp.12496.
Stevens, T., Brevers, D., Chambers, C. D., Lavric, A., McLaren, I. P., Mertens, M., et al. (2015). How does response inhibition influence decision making when gambling? Journal Experimental Psychology, 21 (1) 15–36. doi: 10.1037/xap0000039.
Swanson, J. M. (1981). The SNAP Rating Scale for the Diagnosis of the Attention Deficit Disorder.
Tabachnick, B., & Fidell, L. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Boston, MA: Allyn & Bacon/Pearson Education.
Tarle, S. J., Alderson, R. M., Arrington, E. F., & Roberts, D. K. (2021). Emotion regulation and children with attention-deficit/hyperactivity disorder: The effect of varying phonological working memory demands. Journal of Attention Disorders, 25 (6), 851-864.
Thapar, A., & Cooper, M. (2016). Attention deficit hyperactivity disorder. Lancet (London, England), 387 (10024), 1240–1250. https:// doi.org/10.1016/S0140-6736(15)00238-X.
Veloso, A. Vicente, S. G. & Filipe, M. G. (2020). Effectiveness of Cognitive Training for School-Aged Children and Adolescents With Attention Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review. Frontiers in Psychology, 10, 2983. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02983.
Volckaert, A. M. S., & Noël, M. P. (2015). Training executive function in preschoolers reduce externalizing behaviors. Trends in Neuroscience and Education, 4 (1-2), 37-47.
Weissenberger, S., Schonova, K., Büttiker, P., Fazio, R., Vnukova, M., Stefano, G. B., & Ptacek, R. (2021). Time Perception is a Focal Symptom of attention-deficit/Hyperactivity disorder in adults. Medical Science Monitor: International Medical Journal of Experimental and Clinical Research, 27, e933766. https://doi.org/10.12659/MSM.933766.
Xu, P., Wu, D., Chen, Y., Wang, Z., & Xiao, W. (2020). The effect of response inhibition training on risky decision-making task performance. Frontiers in Psychology, 11, 1806. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01806.
Zelazo, P. D., & Carlson, S. M. (2012). Hot and cool executive functions, in childhood and adolescence: Development and plasticity. Child Development Perspectives, 6 (4), 354-360.
Zhao, X., Chen, L., & Maes, J. (2018). Training and transfer effects of response inhibition training in children and adults. Developmental Science, 21 (1), 10.1111/desc.12511. https://doi.org/10.1111/desc.12511.
Zheng, Q., Cheng, Y. Y., Sonuga-Barke, E., & Shum, K. K. (2022). Do executive dysfunction, delay aversion, and Time perception deficit predict ADHD symptoms and early academic performance in preschoolers. Research on Child and Adolescent Psychopathology, (5) 1381-1397. https://doi.org/10.1007/s10802-022-00937-x.
Zheng, Q., Wang, X., Chiu, K. Y., & Shum, K. K. (2022). Time perception deficits in children and adolescents with ADHD: A meta-analysis. Journal of Attention Disorders, 26 (2), 267–281. https://doi.org/10.1177/ 1087054720978557.
