فارابی و حکمت مشاء اسلامی در نخستین دانشگاههای اروپایی
الموضوعات :
رضا ماحوزي
1
(دانشیار مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: دانشگاههای اروپایی, حکمت مشاء, ابن‌رشدی‌های لاتینی, فارابی, ابن‌سینا,
ملخص المقالة :
فارابی، فیلسوف شهیر ایرانی، یکی از شخصیتهای محوری حکمت مشاء در قلمرو اسلامی است که گسترۀ افکار وی پس از حیاتش، از مرزهای اسلامی در سه قارۀ آسیا، اروپا و آفریقا گذر کرده و اندیشمندان و حوزه‌های علمی ادیان یهودی و مسیحی و سرزمینهای غیراسلامی را نیز تحت تأثیر قرار داد. از این میان، اندیشه‌های فارابی و دو شخصیت محوری دیگر این جریان، یعنی ابن‌سینا و ابن‌رشد، تأثیری انکارناپذیر بر نهادهای علمی عالی قرون سیزدهم تا پانزدهم میلادی اروپا گذاشته‌اند تا آنجا که نمیتوان بدون توجه به این نقش در هویتبخشی به دانشگاههای اولیۀ اروپایی، بویژه دانشگاه پاریس و فرایند تأسیس دانشکدۀ فلسفه در جریان نزاع دو دانشکدۀ الهیات و صناعت، خوانشی مبتنی بر واقعیت از دلایل شکلگیری و توسعۀ دانشگاههای اولیۀ اروپایی بدست داد. این نوشتار بکمک اسناد و گزارشهای معتبر تاریخی، این فرایند اثرگذاری را توضیح خواهد داد. همچنین این خوانش، یکی از مسیرهای انتقال فرهنگ و اندیشۀ فلسفی مسلمانها به کشورهای اروپایی و نحوۀ شکلگیری نهاد دانشگاه در آن دوران را بصورت انضمامی بتصویر میکشد.
ايلخاني، محمد (1382) تاريخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سمت.
ورژه، ژاک (1396) دانشگاه‌ها در قرون وسطی، ترجمۀ امیر رضایی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
كانت، ايمانوئل (1400) نزاع دانشكده‌ها، ترجمۀ رضا ماحوزي، تهران: مؤسسۀ مطالعات فرهنگي و اجتماعي.
مور، جان سی. (1401) تاریخ مختصر دانشگاه‌ها، ترجمۀ هستی عارفی و رضاعلی نوروزی، تهران: مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ويتراك، بيورن (1397) سير تكوين دانشگاه مدرن، ترجمۀ آريا متين، تهران: پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي.
Adamson, P. & Taylor, R. (eds.), (2005). The Cambridge Companion to Arabic philosophy. Cambridge University Press.
Berman, L. V. (1974). Maimonides, the disciple of Alfarabi. Israel Oriental Studise. no. 4, pp. 54-78.
Maimonide, M. & Brague, R. (1996). Traitʼe de logique. Paris: Deselʼee de Brouwer.
Burnett, C. (2001). The coherence of the arabic-latin traslation program in the twelfth Century. Science in Context. no. 14, pp. 249-288.
Burnett, C. (2005). Humanism and orientalism in the translation from Arabic into Latin the Middle Ages. in A. Speer & L. Wegener (eds.), Wissen uebern Gvenzen. Arabisches und lateinisches Mittelalter. Berlin: de Gruytev, pp. 21-24.
Burnett, C. (2013). Revisiting the 155-1550 and 1562 Aristotle- Averroes Edition. In A. Aksoy & G. Giglioni (eds.), Renaissance averroism and its aftermath: Arabic philosophy in early modern Europe, Dordrecht: Springen, pp. 55-64.
Chiesa, B. (1986). Note su al-Farabi, Averroe e Ibn Bagg (Avempace) nella Tradizione ebrica. Henoch. no. 8, pp. 81-84.
Davidson, H. (2005). Moses Maimoides: The Man and His Works. Oxford: Oxford University press.
Efros, I. (1935). Palaqueraʾs Reshit Hokmah and Alfarabiʼs Ihsaʾ al-‘Ulum. The Jewish Quarterly Reviw. no. 25, pp. 227-235.
Fenton, P. (1976). Gleaniugs from Moses Ibn Ezra, Maqalat al-Hediqa. Sefarad. no. 36, pp. 285-298.
Fruedenthal, G. (2002). “Ketav oha-Daʾat or Sefer ha-Sekhel we-ha-Muskalot: The Medieval Hebrew Translation of Al-Farabiʾs “Risalah fil-ʿaql”. A Study in Text History and in the Evolution of Medieval Hebrew Philosophical Terminlogy. The Gewish Quartery Review, vol. 93, no. 1/2, pp. 29-115.
Glassaer, R. (2002). On Gersonides, knowledge of Languages. Aleph. no. 2, pp. 235-257.
Hasse, D. N. & Bertolacci, A. (2012). The Arabic, Hebrew and Latin reception of Avicenna's Metaphysics. De Gruyter press.
Harvey, S. (2002). Falaqueràs Alfarabi, An Example of the Judaization of the Islamic Falasifah. Trumah. no. 12, pp. 97-112.
Hasse, N. (2001). Avicenna on Abstraction. in R. Wisnovsky (ed.), Aspects of Avicenna. Princeton: Markus Wiener. pp. 39-72.
Kreckel, R. (2017). On Academic freedom and elite education in historical perspective: medieval Christian universities and Islamic madarasas. Ottoman place schools, French grandes ecoles and modern world class research universities. SSRN Electronical Journal. Junuary. Martin Luther University Halle-Wittenberg.
Lafleur, C. (1988). Quatre introductions à la philosophia au Xllle siècle. Textes critiques et ètudes historique. Montreal: Institut dʾEtudes Médiévales.
Mahdi, M. (1962). Alfarabiʾs Philosophy of Plato and Aristotle. New York: The Free Press of Glence.
Maimonides, M. (1963). The Guide of the Perplexed. trans. by S. Pines. Chicago: University of Chicago Press.
Marenbon. J. (1987). Later Medieval Philosophy (1150-1350): an introduction. Routledge.
Marx, A. (1935). Text by and About Maimonides. The Jewish Quartery Review, no. 25, pp. 371-428.
McGinnis, J. (2007). Making Abstraction Less Abstract: The logical, Psychological, and Metaphysical Dimensions of Avicenaʼs Theory of Abstraction. In M. Baur (ed.), Intelligence and the Philosophy of Mind, New York: American Catholic Philosophical Asciciation, pp. 163-183.
Perfetti, S. (2000). Aristotleʾs Zoology and its Commentators (1521-1601). Leuven: Leuven University Press, 2000.
Robinson, J. (2009). Samuel Ibn Tibbonʾs Perush ha-Millot ha-Zarot and al-Farabiʼs Eisagoge and Categories. Alep. no. 1, pp. 41-76.
Steinschneider, M. (1893). Die hebraeischen Uebersetzungen des Mittelalter und die Juden als Dolmetscher. Berlin: Komissionverlag des Bibliographischen Bureaus.
Strauss, L. (1936). Eine vermisste Schriff Farabies. Montschrift zur Geschichte und Wissenschoft des Judentum, no. 80, pp. 96-107.
Vajda, G. (1938). Abraham bar Hiyya et al-Farabi. Revue des ètudes juived, no. 104, pp. 113-119.
Zonta, M. (1996). La filodofia antica nel Medioevo ebraico. Brescia: Paideia.
Zonta, M. (1997). Fonti antiche e medievali della logica ebraica nella provenza del Trecento. Medioevo, no. 23, pp. 515-594.
