نگرشی به سیر دگردیسی معماری در مسجد الغدیر تهران
الموضوعات :مینا دهواری 1 , کاوه بذرافکن 2 , مهرداد متین 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد امارات، دبی
2 - استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: اصول طراحی, دگردیسی, فرم, مسجد الغدیر تهران, معماري مساجد.,
ملخص المقالة :
معماري به هر مقصودي كه انجام شود، در بسـتر اثر معماري پديد مي‌آيد. این بستر در طول تاریخ به دلیل تغییر اصول و شاخصه‌های خود دچار دگردیسی می‌گردد. مسجد الغدیر تهران نوع خاصی از مساجد نوگرای ایران است که می‌تواند تصویری از دگردیسی معماری را به نمایش بگذارد. لذا پژوهش حاضر با طرح این سؤال که «دگردیسی فرمی در مسجد الغدیر تهران چگونه ایجاد شده است؟» به بررسی عوامل و ابعاد دگردیسی‌های رخ‌داده در این مسجد می‌پردازد. در این پژوهش که با رویکردی تحلیلی- توصیفی انجام پذیرفته، نویسندگان برای ابزار تحقیق خود از پرسشنامه محقق ساخته‌ای استفاده نموده‌اند که در میان 10 نفر از صاحب‌نظران و اساتید معماری و شهرسازی توزیع شده است. تجزیه وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آزمون رگرسیون چند متغیره انجام پذیرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که دگردیسی رخ‌داده در مسجد الغدیر تهران به لحاظ فرمی سبب خلق فضایی شده که علاوه بر کاربری مسجد، دارای انعطاف‌پذیری فضایی نیز است و به واسطۀ آن می‌تواند کاربری‌های گوناگونی داشته باشد. در این میان الگوبرداری از اصول معماری گذشته بدون توجه به نیاز زمان احداث بنا نقطه ضعف مدل طراحی این مسجد است که نادیده گرفته شده است. در یک جمع‌بندی کلی، اصول طراحی بکار رفته در این مسجد تا حدودی میان مدرن بودن و سنتی بودن مانده است و هیچ‌کدام از اصول دگردیسی مطرح شده در این مسجد رعایت نشده است.
اطمینان، لیلا و و سیدبهشید حسینی و سیامک پناهی (1399) بررسی تطبیقی حکمت اشراق در معماری مساجد دوره صفویه و معاصر، هنر اسلامی، 17(39)، صص 28-56.
ایمان‌طلب، حامد و سمیه گرامی (1391) نسبت معنا و شکل، تطابق اندیشه معماری مسجد و فرم شناسی نماز، مطالعات هنر اسلامی، 8(16)، صص 77-88.
بانی مسعود، امیر (1384) تاریخ معماری غرب از عهد باستان تا مکتب شیکاگو، تهران، خاک.
بذرافکن، کاوه (1391) ضرورت روش در طراحی معماری، دوماهنامه معمار، شماره 72.
بهرامی، مریم و پرهام بقایی و محمدرضا لیلیان و مهدیه عابدی (1395) نظریه‌ها و روش‌های طراحی معماری، تهران، آزادپیما.
بهشتی، سید محمد (1389) مسجد ایرانی: مکان معراج مؤمنین، تهران، روزنه.
بیرصابر، محمدباقر و مهناز پیروی (1394) مراتب دگردیسی کالبدی در مسجد مظفریة تبریز؛ تحلیلی بر مبنای شناخت ساختاری لایه‌های تاریخی، نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 20(2)، صص 59-72.
پاکزاد، جهانشاه، بزرگ، حمیده (1397) الفبای روان‌شناسی محیط برای طراحان، تهران، آرمان‌شهر.
پوپ، آرتور آپم؛ و فيليپس اكرمن (1378) سيري در هنر ايران، از دوران پيش از تاريخ تا امروز؛ جلد سوم، معماري دوران اسلامي ويرايش سيروس پرهام، تهران، علمي و فرهنگي.
پورجعفر، محمدرضا و آرین امیرخانی و محمدرضا لیلیان (1390) معماری مساجد مدرن و معاصر آسیا، اروپا، امریکا، آفریقا و اقیانوسیه، تهران، طحان.
حاتمی‌نصاری، طیبه و آراز نجفی و سعید گلستانی و عیسی حجت و مهدی سعدوندی (1396) جستاری در مفهوم پیوستگی فضا و روند تحولات آن در مساجد ایران، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 22(4)، صص 29-44.
حجت، عيسي و مهدي ملكي (1391) هم گرايي سه گونه بنيادين هندسي و پيدايش هندسه ايراني، هنرهاي زيبا - معماري و شهرسازي، 17(4)، صص 5-16.
حمزه‌نژاد، مهدی و مائده عربی (1393) بررسی اصالت اسلامی ایرانی در مساجد نوگرای معاصر مطالعه موردی: طرح چهارراه ولی عصر تهران.
مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 15، صص 61-74.
دادفر، پیام و لیلی کریمی فرد و فریبرز دولت‌آبادی (1399) تبیین تأثیر تجربه فضایی مساجد بر ترمیم روان (مطالعه موردی مسجد گوهرشاد) پژوهشنامه خراسان بزرگ، 11(38) 1-16.
دبیاج، سید موسی (1391) ماهیت معماری: مجموعه مقالات، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
دری، علی و غلامرضا طلیسچی و فاطمه جباران (1397) کرانمندی و بیکرانی ساختار فضایی معماری اسلامی ایران در مساجد دوران صفوی (نمونه موردی مسجد شیخ لطف الله و امام اصفهان) پژوهش‌هاي معماري اسلامي، ۶ (۲)، صص 19-38.
دهواری، مینا و کاوه بذر افکن و مهرداد متین (1400) بررسی قیاسی فرم مساجد ایران مبتنی بر ترادیسی دستاورد معمارانه (نمونه موردی: مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد الرضا تهران) فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 11(44)، صص 225-240.
دی‌چینگ، فرانسیس (1943) معماری: فرم، فضا و نظم.
ترجمه کورش محمودی و رضا بصیری‌مژدهی، 1393، تهران، آینده‌سازان و شهرآب.
راهیل‌قوامی، فاطمه (1386) فرم و محتوا در دنیای افلاطون مجله خیال (21-22)، صص 118-163.
رحیمی اتانی، سمیرا و کاوه بذرافکن و ایمان رئیسی (1397) شیوۀ نوین خوانش متن معماری مبتنی بر نظریۀ بینامتنیت: (نمونۀ موردی: مسجد الغدیر) فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ۴ (۱)، صص 53- ۶۷.
رنجبر كرماني، علي محمد (1396) بازخواني الگوي فضاي مياني در معماري ايران زمين، مطالعات معماري ايران، 11، صص 23-41.
زمرشیدی، حسین (1393) معماری مساجد ایران و هنرهای قدسی آن، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 15، صص 5-20.
سامه، رضا (1393) معماری و کیفیت زندگی انسانی، رساله دکترا رشته معماری، تهران، دانشگاه هنرهای زیبا.
سلطانی، مهرداد و امیر منصوری و احمدعلی فرزین (1391) تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری، باغ نظر، 9(21)، صص 3-12.
سلیمانی صدر، ملیحه و مرجان خانمحندی و وحید قبادیان و فرهاد شفیع پور مطلق (1401) تحلیل معماری ایرانی- اسلامی دوره معاصر مبتنی بر دیدگاه استادکاران معماری سنتی به منظور ارائه یک مدل کیفی (نمونه موردی حرم حضرت معصومه) مطالعات هنر اسلامی، 19(45)، صص 341-363.
سیدیان، سیدعلی (1387) معماری (پرونده معماری امروز ایران و مسئله هویت): خوانش هویت در رویکرد فرهنگ گرایانه به تجدید حیات بافت‌های فرسوده، آینه خیال، 2، (10)، صص 69-77.
سیلوایه، سونیا و مازیار آصفی (1398) ارزیابی عوامل تأثیرگذار بر فرم در معماری بومی، (اقلیم سرد و کوهستانی)؛ پژوهش‌های معماری اسلامی 24 (7)، صص 17-36.
صفدریان، غزال و هوتن کوثری‌حقیقی (1396) تبیین جایگاه فرم در معماری معاصر ایران، تهران، اول و آخر.
طایفه، احسان، عیسی حجت و حمیدرضا انصاری (1394) تعریف و تدوین دستگاه واکاوی فرم معماری مبتنی بر تحلیل و بازاندیشی دستگاه نقد، مجله مطالعات معماری ایران 4 (8)، صص 73-88.
عالمی، بابک و شهرام پوردیهیمی و سعید مشایخ‌فریدنی (1395) سازه، فرم و معماری، مجله مطالعات معماری ایران 5، صص 123-140.
عالمی، بابک و مرتضی مجیدی (1401) ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های شکل‌دهنده فرم بر وجوه آن به منظور دستیابی به فرم معماری مطلوب، مورد مطالعاتی: ساختمان سازمان میراث فرهنگی، معماری و شهرسازی آرمان شهر، 15(40)، صص 129-147.
عزیزپور شوبی، عارف و احد نژادابراهیمی (1402) مطالعه تطبیقی برای شناخت معماری مساجد تیموری و ترکمانی بر اساس مولفه‌های کالبدی، جستارهای تاریخی، 14(1)، صص 161-187.
علی‌پور، لیلا و محسن فیضی و اصغر محمد مرادی و غلامرضا اکرمی (1395) برداشت صحیح از نمونه‌ها در ایده پردازی معماری، هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 21(3)، صص 81-90.
عماد، فاطمه و خسرو موحد و ملیحه تقی پور و علی اکبر حیدری (1399) بازشناسی اصول سلسله مراتب مکانی در مساجد سنتی ایران و تحلیل آن با روش نحو فضا (مطالعه موردی: مساجد شهر شیراز) مطالعات هنر اسلامی، 17(40)، صص 250-267.
فخار، زرین (1401) بررسی مسیر تکاملی گنبد در معماری ایرانی- اسلامی از منظر گونه شناسی، مطالعات هنر اسلامی، 19(45)، صص 134-149.
قدس، حسین، اصغرزاده، علی (1392) معماری مبتنی بر بوم، استفاده از مدل‌های شناختی لایه‌ای در روند طراحی پارامتریک (نمونه موردی: سایت در کویر مرنجاب) مسکن و محیط روستا، 32(144)، صص 33-48.
گرجی‌مهلبانی، یوسف و علی یاران و سمیرا پروردی‌نژاد و منیژه اسکندری (1390) ارزیابی معماری همساز با اقلیم در خانه‌های کاشان، مجله معماری و شهرسازی آرمان‌شهر 4 (7)، صص 31-40.
محمدپناه، بهنام (1395) اسرار تمدن یونان باستان، چاپ پنجم، تهران، سبزان.
محمدی، علیرضا و ابراهیم فیروزی مجنده (1394) تحلیل فضایی مسجد در شهر اردبیل در دوره معاصر، مطالعات شهری، 5 (17)، صص 55-66.
محمودی کامل آباد، مهدی و مهری محمدیان (1395) ترادیسی نور روز در معماری ایرانی، سومین همایش و نمایشگاه بین المللی روشنایی و نورپردازی ایران، تهران.
مطلبی، قاسم (1385) بازشناسی نسبت فرم و عملکرد در معماری، مجله هنرهای زیبا 55 (25)، صص 55-64.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد و محمد مشایخی و منیره بهرامی (1393) الگوهای طراحی مسجد در معماری معاصر، پژوهش‌های معماری اسلامی، 2(5)، صص 3-17.
مهدی‌نژاد، جمال‌الدین (1397) مطالعه تطبیقی بررسی معیارهای طراحی فضاهای مسجد بر اساس نحوفضا (موردمطالعه: مساجد سنتی، مدرن و معاصر) شهر ایرانی- اسلامی، 31، 63-74.
مير سجادي، سيد امير و هيرو فركيش (1395) بازشناسي الگوها و شناخت فاكتورهاي كالبدي تأثيرگذار در بافت مسكوني سنتي نيشابور، مجله پژوهش‌هاي معماري اسلامي، 4(4)، صص 72-90.
نقره‌کار، عبدالحمید (1387) مقایسه و ارزیابی معماری مساجد با معابد یونان و روم، مهندسی صنایع و مدیریت تولید، 16(1)، صص 123-141.
نقره‌کار، سلمان و فاطمه زارعي حاجي آبادي و فاطمه محمدگنجي و احمد دانايي‌نيا (1397) خواندن معماري؛ چيستي، چرايي و چگونگي در جستجوي مدلي براي آشنايي با تاريخ معماري ايران و نقش آن در سپهر معماري، فرهنگ معماري و شهرسازي اسلامي، 1، صص 69-83.
نقی‌زاده، عبدالحمید (1395) درآمدی بر تبیین معنای معماری، هنر مدرس، 1، صص 81-96.
نوايي، كامبيز و كامبيز حاجي قاسمي (1390) خشت و خيال؛ شرح معماري اسلامي ايران، تهران، سروش.
ويلبر، دونالد و ليزا گلمبك (1374) معماري تيموري در ايران و توران، مترجم كرامت اله افسر و محمد يوسف كياني، تهران، سازمان ميراث فرهنگي كشور.
Anderson, Cardweli Ross. )1962( Primitive Shelter. Ekistics 13 (78), 276-281.
Andjelkovic, V (2016) Transformation principles in the architectural design of a contemporary house, archi DOCT, The e-journal for the dissemination of doctoral research in architecture, Vol. 4 (1), 87-107.
Asefi، M (2012) Transformation and movement in architecture: the marriage among art، engineering and technology, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 51(2012), 1005 – 1010.
Broom, J (2015) Mass Housing Cannot Be Sustained.2st Edition, Blundel: Routledge.
De Marco Werner, C (2013) Transformable and transportable architecture: analysis of buildings components and strategies for project design. Master Thesis, Barcelona, Universidad Politécnica de Cataluña.
Durmus, S (2012) Change and Transformation in Architecture: On the Concept of Zeitgeist, Karadeniz Technical University.
Lang, Jon, Charles Burnette, Walte Moleski, and David Vachon)1974(. Designing for Human Behavior Architecture and The Behavioral Sciences. Stroudsburg, Pennsylvania: Dowden, Hutchinson & Ross.
Lazović, Z (1988) Prototip i njegov značaj u arhitektonskom projektovanju. IMS`88-teh¬nologija projektovanja i građenja, Beograd: IMS SR Srbije, str. 129-158. Shayan (2017) Greek temples. First edition, Tehran, Shabak Publications.
Soozhee, L (2008) Transformative design: understanding the principle, processes and products to create transformative design outcomes. Hoxton Park, N.S.W.
