تحلیل روان‌زخم حاصل از جنگ در رمان «زمین سوخته»
الموضوعات :
اسد آبشیرینی
1
( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران)
قدرت قاسمی‌پور
2
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران )
زهرا سواعدی
3
(دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران)
الکلمات المفتاحية: روان‌زخم, جنگ, شخصیّت‌پردازی, احمد محمود و زمین سوخته,
ملخص المقالة :
روان‌زخم، آسیبی روان‌تنی- اجتماعی است که در اثر عوامل مختلفی بر ذهن فرد وارد می‌شود؛ تأثیری عمیق بر آن می‌گذارد و چه¬بسا زندگی و سرنوشت او را به سمت و سوی دیگری سوق می‌دهد. یکی از حوادثی که تأثیر طولانی‌مدّت بر روان فرد می‌گذارد، حوادث جنگ است. از این¬روی به واسطه جنگ‌های متعدّدی که همواره در طول تاریخ گریبانگیر کشور ما بوده، به‌ویژه جنگ تحمیلیِ هشت‌ساله، روایت ادبیِ روان‌زخم در آثار برخی نویسندگان ایرانی راه یافته است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی- توصیفی انجام شده و بر آن است که نمودهای بیان ادبی این ضایعۀ روانی را در رمان «زمین سوخته» احمد محمود بررسی کند و آسیب واردشده بر روان هر یک از شخصیّت‌ها را تحلیل نماید. برای همین، نخست به مباحث نظری درباره روان‌زخم پرداخته، سپس تأثیر آن را بر شخصیّت‌های رمان یادشده تحلیل و بررسی کرده است. در پایان، این نتیجه حاصل شد که واکنش هر یک از شخصیت¬ها، با دیگری متفاوت است؛ بدین ترتیب که بر اثر روان‌زخم‌های واردشده بر آنان، شخصیّت «شاهد» در آسایشگاه روانی بستری می‌شود؛ «ننه‌باران» از شخصیّت پیشین خود فاصله می‌گیرد؛ «نرگس» دچار افسردگی حاد می‌شود و «گلابتون» مشاعر خود را به‌کلّی از دست می‌دهد. بدیهی است در کنار آثار درخشان داستانی در ستایش از قهرمانی‌های ظهور یافته در دفاع مقدس این رمان از منظر چارچوب نظری مختار نیز در خور مطالعه می‌تواند باشد.
آقاخانی بیژنی، محمود (1396) «جلوه‌های ترس و اضطراب در رمان زمین سوخته»، نقد ادبی، سال دهم، شماره 37، صص 7-28.
آقایی، احمد (1383) بیداردلان در آینه، تهران، به¬نگار.
اسدی، مهدی (1395) «شخصیّت و شخصیّت‌پردازی در رمان «الطریق» نجیب محفوظ»، یازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادبیّات فارسی (دانشگاه گیلان)، صص 723-739.
انجمن روان‌پزشکی آمریکا (1393) ترجمه یحیی سیدمحمدی، چاپ سوم، تهران، روان.
براهنی، رضا (1368) قصه‌نویسی، چاپ چهارم، تهران، البرز.
بیهقی، محمّدبن¬حسین (1383) تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، چاپ چهارم، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
ترکمانی باراندورزی، وجیهه و پوران کبیری (1391) «بررسی شخصیّت زنان در پنج رمان احمد محمود»، بهارستان سخن (فصلنامه علمی- پژوهشی ادبیّات فارسی)، سال هشتم، شماره 19، صص 1-26.
حیدری‌‌زاده، نگین و دیگران (1394) «زن در ادبیّات از روان‌زخم (روان‌زخم) به خودشناسی رسیدن»، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، سال ششم، شماره 24، صص 67-79.
داد، سیما (1378) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.
سعیدی، مهدی (1395) ادبیّات داستانی جنگ در ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
شریفی، محمّد (1386) فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران، معین.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1391) رستاخیز کلمات، چاپ سوم، تهران، سخن.
شمیسا، سیروس (1387) انواع ادبی، چاپ سوم، تهران، میترا.
طایفی، شیرزاد و آذر صوابی اصفهانی (1401) «بازنمایی ترومای ناشی از جنگ و پی‌آمدهای آن در رمان دیوار»، ادبیّات پارسی معاصر، سال دوازدهم، شماره 2، صص 165-188.
عابدی، داریوش (1375) پلی به سوی داستان¬نویسی، تهران، مدرسه.
فروید، زیگموند (1382) «ورای اصل لذّت»، ترجمه یوسف اباذری، ارغنون بهار، شماره 21، صص 25-81.
قلاوندی، زیبا و دیگران (1397) «بررسی عناصر داستان «زمین سوخته» اثر احمد محمود»، قند پارسی، سال اول، شماره 1، صص 84-101.
قهاری، شهربانو (1401) اختلال استرس پس از سانحه، تهران، رشد.
کاپلان، هرولد و بنیامین سادوک (1369) نوروزها و اختلالات شخصیّت، ترجمه نصرت¬الله پورافکاری، تبریز، رسالت.
گلستان، لیلی (1374) حکایت حال، تهران، کتاب مهناز.
محمود، احمد (1378) زمین سوخته، چاپ سوم، تهران، معین.
موسوی‌نیا، سیّدرحیم و مهسا دهاقانی (1395) «روان‌زخم و بازنمایی آن در داستان «قورباغه عظیم توکیو را نجات می‌دهد»»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال دوازدهم، شماره 44، صص 199-219.
مولّلی، کرامت (1396) مبانی روان‌کاوی فروید- لکان، چاپ یازدهم، تهران، نشرنی.
میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1377) واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران، مهناز.
هومر، شون (1394) ژاک لاکان، ترجمه محمّدعلی جعفری و سید محمّدابراهیم طاهایی، چاپ چهارم، تهران، ققنوس.
Aldoory, H, Awfa (2019) “Verbalizing the Wounds, A Study of War Trauma in Selected Narratives.” Ph.D. Thesis, Tikrit University, University of Jordan.
Alexander, J (2004) "Toward a Theory of Cultural Trauma", in J. Alexander, R. Eyerman, B. Giesen, N. Smelser and P. Sztompka (eds) Cultural Trauma and Collective Identity, Berkeley, CA, University of California Press, 1-30.
-------------- (2012) Trauma A Social Theory. Cambridge, MA, Polity Press.
American Psychiatric Association (2014) Translated by Yahya Seyyed Mohammadi, Ch 3, Tehran, Nashr Ravan [In Persian].
BenEzer, G (1999) "Trauma Signals in Life Stories", in K. L. Rogers, S. Leydesdorff and G. Dawson (eds) Trauma and Life Stories, International Perspectives, London, Routledge, 29-44.
Colin, Davis & Hanna Meretoja (2020) The Routledge Companion to Literature and Trauma.
Freud, S (1953-74) The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, trans. J. Strachey, London, Hogarth Press.
----------- (1957) "Mourning and Melancholia [1915]", in The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, vol. 14 (1914-1916) J. Strachey and A. Freud (eds) London, The Hogarth Press, 237-260.
Heidarizadeh, Negin (2015) “The Significant Role of Trauma in Literature and Psychoanalysis”. Procedia-Social and Behavioral Sciences 192, 788-795.
Roger Kurtz. J. (2018) “Trauma and Literature” , pp. 349-380. Cambridge University Press. https, //doi.org/10.1017/9781316817155.025[Opens in a new window].
Luckhurst, R (2012) The Trauma Question. London and New York, Routledge. Mijolla, A (Ed) (2005) International Dictionary of Psychoanalysis, USA, Thomson Gale.
Zhukova, E (2016) "From Ontological Security to Cultural Trauma, The Case of Chernobyl in Belarus and Ukraine", Acta Sociologica 59(4), 332-346.
