درونمایه‌های فراروانشناسی در آراء ملاصدرا
الموضوعات :فروغ السادات رحیم پور 1 , مرضیه دژفر 2
1 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: فراروانشناسی, اتحاد عاقل و معقول, ملاصدرا, حکمت متعالیه,
ملخص المقالة :
مطالعات فراروانشناسی بدنبال تبیین آن‌دسته از قدرتهای فراروانی انسان است که با روشهای معمول علوم قابل بررسی نیستند. در این مقاله، با استفاده از منابع کتابخانه‌یی و رویکرد مقایسه‌یی، به بررسی درونمایه‌ها و پیشینه‌های این علم در آراء صدرالمتألهین پرداخته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آنست که مطالعات فراروانی با بحث از قوای نفس و حقیقت نبوت در آثار فلاسفۀ اسلامی قابل مقایسه و ارزیابی است. ملاصدرا و فراروانشناسان، هر دو بر این باورند که فرایند کسب آگاهی از راههایی همچون رؤیاهای صادقه و مراقبه، امکانپذیر است. همچنین دیدگاههای صدرالمتألهین در مباحثی مانند اتحاد عاقل و معقول و ارتباط مراتب هستی با یکدیگر، با تبیین دانشمندان غربی درباب اموری همچون دورآگاهی و تأثیر ذهن بر ماده، شباهت دارد. نقش برخی از عوامل مؤثر در پدیده‌های فراروانی، از قبیل تمرکز و کاهش اشتغالات نفس در کسب آگاهیهای غیبی، مورد تأکید صدرالمتألهین و فراروانشناسان بوده است. ملاصدرا اغلب از شیوۀ عقلی و استدلالی در تبیین امور فراروانی استفاده کرده، درحالیکه فراروانشناسان اغلب به شیوه‌های تجربی نظر داشته‌اند. همچنین، بُعد درمانی فراروانی بیشتر مورد توجه دانشمندان در سده‌های اخیر قرار گرفته، درحالیکه ملاصدرا به این جنبه از کاربرد مطالعات فراروانی توجه چندانی نداشته است.
براون، بت (1371) تله‌پاتی ذهنی، ترجمة غلامحسین اعرابی، تهران: آبتین.
دیباجی، محمدعلی (1387) «نبوات در فلسفه ملاصدرا»، قبسات، شمارة 50، ص 200ـ181.
رادین، دین (1393) ذهنهای در هم تنیده: تجربیات فراحسی در یک واقعیت کوانتومی، ترجمة فرهاد توحیدی، تهران: فرهاد توحیدی.
راین، جی. بی. (1371) درآمدی بر فراروانشناسی، ترجمة امیر راسترو، تهران: فراروان.
روگو، اسکات (1373) اثر روان بر ماده، ترجمة سیدرضا جمالیان، تهران: جمال‌الحق.
شایسته، ریحانه؛ علمی سولا، محمدکاظم؛ حسینی شاهرودی، سیدمرتضی (1398) «تأویل روان‌شناسانه اندیشۀ ملاصدرا در مسئلۀ خواب و بررسی مبانی فلسفی آن»، فصلنامه فلسفه، شمارة 34، ص105ـ85.
شرتوک، لئون (بی‌تا) روانشناسی و هیپنوتیزم، ترجمة جهانبخش قاسم‌زاده، تهران: سعیدی.
عطار، فرید‌الدین (1379) تذکرة الأولیاء، تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: اساطیر.
علیخواه، محمدمهدی (1371) نیروهای ناشناخته در انسان، تهران: جمال‌الحق.
لایف بوکس، تایم (1379) اسرار ذهنی، ترجمة رخشنده عظیم، تهران: نسل نواندیش.
مک‌گیل، اورماند (1372) دایرة‌المعارف هیپنوتیزم، پدیده‌های اصیل هیپنوتیزم آموزشی و نمایشی، ترجمة سیدرضا جمالیان، تهران: جمال‌الحق.
ملاصدرا (1366) عرفان و عارف نمایان (کسر اصنام الجاهلیة)، ترجمة محسن بیدارفر، تهران: الزهرا.
ملاصدرا (1381الف) المبدأ و المعاد، ج2، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1387) شرح اصول کافی، ج5، تصحیح و تحقیق سبحانعلی کوشا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389) اسرار الآیات و انوار البینات، تصحیح و تحقیق محمدعلی جاودان و سیدمحمد رضا احمدی بروجردی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا
ملاصدرا (1390) رسالۀ سه اصل، تصحیح و تحقیق سیدحسین نصر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
هیلگارد، ارنست و دیگران (1394) زمینه روانشناسی، ترجمة محمود ساعتچی و دیگران، تهران: گپ.
یونگ، کارل گوستاو (بی‌تا) تحلیل رؤیا، ترجمة رضا رضایی، تهران: افکار.
Tikkanen, Amy (1998). Franz Anton Mesmer. Britanica Encyclopedia; www.britannica.com:2023:8/5.
Tressoldi, Patrizio E.; Storm, Lance, and Dean Radin (2010) Extrasensory perception and quantum models of cognition. NeuroQuantology, vol. 8, pp. 81-87.
