نظریة قیام صدوری ملاصدرا: از تحلیل تا نقد مؤلفه‌های بنیادین آن
الموضوعات :عزیزه قائمی گرگری 1 , سحر کاوندی 2 , محسن جاهد 3
1 - دانش‌آموختۀ دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
2 - استاد گروه فلسفه، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
3 - دانشیار گروه حکمت و کلام، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ادراک, قیام صدوری, انشاء صور, عقل فعال, ملاصدرا,
ملخص المقالة :
مسئلۀ ادراک بعنوان مبنای معرفت، جایگاهی ویژه در فلسفۀ اسلامی دارد. ملاصدرا با بکارگیری اصول و مبانی فلسفی خویش، تبیین فلسفی متفاوتی از ادراک ارائه داده که میتوان آن را نظریۀ صدور ـ‌در مقابل نظریۀ حلول‌ـ نامید. بر اساس نظریۀ صدور، نفس با قدرت خالقیت خود و امداد مبادی عالیه و اِعداد معدات خارجی، صور ادراکی را انشاء میکند. نظریۀ صدور اگرچه نسبت به سایر نظریههای رایج، توانِ تبیینی بالاتری دارد، اما با ابهاماتی همراه است که به توضیح و بررسی بیشتر نیاز دارد. در راستای تبیین فرایند صدور و با محوریت مؤلفه‌های تأثیرگذار در این فرایند (اِعداد شی خارجی، امداد مبادی عالیه، مماثلت و مطابقت)، اگرچه ملاصدرا به چگونگی تحقق اعداد اشاره نکرده، اما بنظر میرسد میتوان بر اساس یافته‌های علوم شناختی جدید، در اینباره تبیین و توجیهی قابل قبول ارائه داد؛ گویی ملاصدرا آگاهانه و عامدانه، وجود اشیاء خارجی را صرفاً «معدّ» ادراک دانسته است، نه بیشتر. در مورد چگونگی تأثیر مبادی عالیه در امر ادراک نیز باید گفت انتساب صدور صور به مبادی عالیه بعنوان فاعل بعید، با نسبت دادن انشاء این صور به نفس بعنوان فاعل قریب، منافاتی ندارد. ملاصدرا در مورد نحوۀ ارتباط صور انشائی با صور خارجی، از «مماثلت» آندو سخن گفته است. اما بنظر میرسد نظریۀ وی در تبیین و توجیه تطابق حقیقی و عین به عین این صور، توفیق چندانی نداشته و صرفاً میتواند حاکی از تطابقٌ‌مّائی بین آندو باشد.
قرآن کریم.
ابن¬سینا (1379) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش¬پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن¬سینا (1395) النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
جلوه، محمدحسن (بی‌تا) مجموعه آثار حکیم جلوه، تهران: حکمت.
جوادی¬آملی، عبدالله (1376) رحیق مختوم، بخش پنجم از جلد دوم (ج10)، قم: اسراء.
جوادی¬آملی، عبدالله (1393) رحیق مختوم، بخش چهارم از جلد اول (ج4)، قم: اسراء.
جوادی¬آملی، عبدالله (1395) رحیق مختوم، بخش هفتم از جلد سوم (ج17)، قم: اسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1375) دروس اتحاد عاقل به معقول، قم: قیام.
زنوزی، آقاعلی (1398) تعلیقات بر اسفار، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
عبودیت، عبدالرسول (1393) درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، تهران: سمت.
کاوندی، سحر (1384) «معرفت‌شناسی ادراک عقلی از نظر ملاصدرا» نامه حکمت، شمارة 6، ص107ـ89.
کورن، استنلی و همکاران (1390) دریافت حسی و ادراک، ترجمة محمدعلی گودرزی، تهران: سمت.
گلدشتاین، ای. بروس (1384) روانشناسی احساس و ادراک، ترجمۀ همایون مهین، تبریز: دانشگاه تبریز.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393) شرح اسفار؛ جلد 8، تحقیق و نگارش محمد سعیدی‌مهر، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
ملاصدرا (1380) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج2، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ج) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفرشاه نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382ب) شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382ج) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج8، تصحیح و تحقیق علی‌اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1387) رسالة فی اتحاد العاقل و المعقول، تصحیح و تحقیق بیوک علیزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389) مجموعه رسائل فلسفی، ج1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391) مجموعه رسائل فلسفی، ج4، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نوری، ملاعبدالله؛ اصفهانی، ملااسماعیل؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین (1398) تعلیقات بر اسفار، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
