تبیین «تصور» در جایگاه مقسم، قسم و قسیم از منظر ملاصدرا
الموضوعات :
1 - استادیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: تصور, تصدیق, مقسم, قسم, ابن‌سینا, ملاصدرا,
ملخص المقالة :
در تقسیم علم حصولی به تصور و تصدیق، علاوه بر اینکه یکی از اقسام، «تصور» است، مقسم نیز «تصور» است. قواعد تقسیم اقتضا میکند مقسم و قسم از لحاظ مفهومی، عین یکدیگر نباشند، از اینرو، برای دفع اشکال «اتحاد قسم و مقسم» یا «انقسام شیء به خود و غیر خود»، باید «تصور»ی که در مقسم است با «تصور»ی که در قسم است، تفاوت داشته باشد. این مقاله مهمترین تبیینهای منطقدانان مسلمان از این مطلب را بررسی کرده و مواجهۀ ملاصدرا با دیدگاه آنها را تحلیل نموده است. همچنین بر اساس عبارات ملاصدرا و نیز مبانی حکمت متعالیه، تصور در سه جایگاه قسم، قسیم و مقسم در دو مقام تبیین شده است: یکی مقام تقرر ماهوی ـ‌که مقتضای تقسیم تصور (مطلق علم حصولی) به دو قسم بسیط «تصور» و «تصدیق» است و چیستی آن‌دو را مشخص میکند‌ـ و دیگری مقام تحقق و وجود، که ابتنای تصدیق بر تصورِ قسمی را نشان میدهد و مستفاد از عبارات ابن‌سیناست.
ابن‌سینا (1364) منطق المشرقیین و القصیدة المزدوجة فی المنطق، قم: کتابخانه آيت‌الله مرعشى نجفی.
ابن‌سینا (1404الف) التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: مكتب الاعلام الاسلامى.
ابن‌سینا (1404ب) الشفاء (المنطق)، تحقیق سعید زاید، قم: کتابخانه آيت‌الله مرعشى نجفی.
جرجانی، علی‌بن محمد (1427ق) «حاشیۀ رساله شمسیه»، در قطب‌الدین رازی، شروح الشمسیة، قم: مدین.
حسین‌زاده، محمد (1400) «بازخوانی و تحلیل دیدگاه ملاصدرا دربارۀ تصدیق منطقی (با توجه به نظریۀ اصالت وجود)»، فلسفه و کلام اسلامی، دورۀ 54، شمارۀ 1، ص38ـ21.
خسروپناه، عبدالحسین؛ عاشوری، مهدی(1392) «مقسم تصور و تصدیق از منظر معرفت‌شناسی نوصدرایی»، فلسفه و کلام اسلامی، سال 46، شمارۀ 5، ص78ـ55.
رازی، فخرالدین (1373) شرح عیون الحکمة، تحقیق احمد الحجازی و احمد السقا، تهران: مؤسسة الصادق.
رازی، فخرالدین (1381) منطق الملخص، تحقیق و تعلیق احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق.
رازی، قطب‌الدین (1427ق) شروح الشمسیة (تحریر القواعد المنطقیة)، قم: مدین.
رازی، قطب‌الدین (بی¬تا) شرح المطالع فی المنطق، قم: کتبی نجفی.
ساوی، عمربن سهلان (1383) البصائر النصیریة فی علم المنطق، با تعلیقات شیخ محمد عبده، تحقیق حسن غفارپور مراغی، تهران: شمس تبریزی.
سلیمانی امیری، عسکری (1380) «تصور و تصدیق از دیدگاه صدرالمتألهین»، معرفت، شمارۀ 42، ص35ـ31.
سهروردی، شهاب‌الدین (1385) المشارع و المطارحات، تصحیح مقصود محمدی و اشرف عالی¬پور، تهران: حق یاوران.
شیرازی، قطب‌الدین (1388) شرح حکمة الاشراق، به‌انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، ج1، تحقیق سید محمد موسوی، تهران: حکمت.
فارابی، ابونصر محمد (1408ق) المنطقیات للفارابی، تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
فعالی، محمد تقی (1378) «تصور و تصدیق»، خردنامۀ صدرا، شمارۀ 18، ص57ـ40.
کاتبی قزوینی، نجیب‌الدین علی‌بن عمر (1427ق) الرسالة الشمسیة فی‌القواعد المنطقیة، در قطب‌الدین رازی، شروح الشمسیة، قم: مدین.
ملاصدرا (1363) رسالۀ التصور و التصدیق، بهمراه الجوهر النضید، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
ملاصدرا (1381) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1388) تعلیقات شرح حکمة الاشراق، در قطب‌الدین شیرازی، شرح حکمة الاشراق، ج1، تحقیق سید محمد موسوی، تهران: حکمت.
