بررسی دیدگاه ملاصدرا پیرامون اراده الهی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ملاصدرا, ارادۀ الهی, صفات خداوند, صفت ذاتی, صفت فعلی, علم به نظام احسن, نظریه سلطنت,
ملخص المقالة :
ملاصدرا معتقد است با توجه به عدم امکان عروض ارادة حادث بر ذات الهی، سبب ایجاد اشیاء در زمانی خاص، علم الهی به نظام اتمّ و احسن است؛ هر چیزی که مطابق نظام اصلح باشد، ضرورتاً از خداوند صادر میشود و این همان ارادة الهی است. بنابرین، با توجه به بازگشت ارادۀ الهی به علم به نظام احسن، این صفت را باید ذاتی دانست، نه فعلی. مقالۀ پیش‌رو، ضمن پذیرش اصل دیدگاه ملاصدرا در مورد ارجاع اراده به علم به نظام احسن، بر لزوم توجه به اختیار ذاتی خداوند و نیز تمکّن خداوند بر ترک فعل، تأکید میکند؛ سپس به مهمترین ایراداتی که به دیدگاه ملاصدرا وارد شده، پاسخ میگوید و روشن میشود که تغایر مفهومی اراده در انسان و خداوند، بمعنای نفی نظریۀ ارجاع ارادۀ الهی به علم به نظام اصلح نیست. فعلی دانستن صفت اراده گرچه به یک معنا درست است، اما هرگز نمیتواند پاسخی به علت ایجاد اشیاء در زمانی خاص باشد. روایاتی که بر فعلی بودن صفت اراده تأکید داشته‌اند را نیز میتوان بصورتی تفسیر کرد که با نظریۀ ملاصدرا سازگار باشند.
ابن‌سینا (۱۳۷۹) النجاة، تهران: دانشگاه تهران.
تفتازانی، سعدالدین (۱۴۰۹ق) شرح المقاصد، قم: شریف رضی.
حسینی تهرانی، سیدهاشم (۱۳۶۵) توضیح المراد، تهران: مفید.
حلبی، ابوالصلاح (۱۴۰۴ق) تقریب المعارف، قم: دار الهادی للمطبوعات.
حلّی، حسن‌بن یوسف (۱۴۱۳ق) کشف المراد، قم: اسلامی.
خوئي، سیدابوالقاسم (۱۴۱۷ق) محاضرات فی اصول الفقه، قم: دار الهادی للمطبوعات.
زنوزی، ملاعبدالله (۱۳۸۱) لمعات الهیه، تهران: مؤسسة حکمت و فلسفه ایران.
سبحانی، جعفر (۱۳۸۸) الالهیات، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
صدر، سیدمحمدباقر (۱۴۱۷ق) بحوث فی علم الاصول، ترجمۀ محمود هاشمی شاهرودی، قم: مؤسسة دایرةالمعارف فقه اسلامی.
صدوق، محمدبن علی (۱۳۹۸) التوحید، قم: جامعة مدرسین.
طباطبایي، سیدمحمدحسین (۱۳۸۶) نهایة الحکمة، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۴۰۷ق) تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فیاض لاهیجی (بی‌تا) شوارق الالهام، اصفهان: مهدوی.
کلینی، محمدبن یعقوب (1381) الکافی، تهران: دار الکتب اسلامیه.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۴۰۵ق) تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسة در راه حق.
ملاصدرا (۱۳۸۱الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۱ب) المبدا و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۹) تفسیر القرآن الکریم، ج5، تصحیح محمد خواجوی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نائینی، محمدحسین (۱۳۷۶) فوائد الاصول، قم: جامعة مدرسین.
