تفسیر امام خمینی(ره) از احادیث توحیدی در پرتو فصوص‌الحکم ابن‌عربی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه عرفان، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ابن‌عربی, امام‌خمینی, وحدت وجود, امام معصوم, حدیث شیعی, فصوص الحکم,
ملخص المقالة :
توحید عرفانی در مکتب ابن‌عربی، گرچه بر اساس وحدت شخصی وجود بنا نهاده شده، اما در عین حال، در لسان عارفی شیعی، همچون امام خمینی(ره)، با استشهاد به احادیث ائمه اهل بیت(علیهم‌السلام) عجین شده است. در واقع امام درصدد است با استفاده از نظام فکری ابن‌عربی، به تفسیر و تبیین کلمات معصومین(علیهم‌السلام) بپردازد. بدین‌معنا، تبیین معنای اسم الهی، وحدت حقۀ حقیقیه، سریان اسم اعظم الله، تشبیه و تنزیه حق، موطن قضا و قدر و منشأ بداء، قرائت شیعیِ امام از فصوص‌الحکم ابن‌عربی ـ‌در مبحث توحیدـ را شکل میدهند. بدین لحاظ، از نظر امام، اگر اسم الهی از دیدگاه کثرت‌انگارانه در نظر گرفته شود، جلوه‌گاه است و تفاضل در آن واقع میشود، اما اگر از دیدگاه وحدت‌انگارانه ملاحظه شود، صورت است و تفاضلی نیز در آن واقع نمیشود. امام، مراد ابن‌عربی از یگانه‌گویی را وحدت حقّۀ حقیقیه صرف میداند، نه وحدت و توحید و تفریدی که همان ارجاع کثرات به وحدت است. امام معتقد است ـ‌بر اساس حدیث امام معصوم(ع)ـ در هر اسمی، بدلیل وجود ذات، اسم الله نیز حضور دارد؛ درنتیجه، اسم الله قبل از هر چیز، بعد از هر چیز و با هر چیز، حضور دارد. همچنین از نظر امام، این صاحبان قلوبند که حق‌تعالی را با هر دو تجلّی تنزیه و تشبیه میپذیرند. امام حضرت اعیان ثابته را نیز حضرت قضای الهی و قدر ربوبی و منشأ بداء میداند.
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
صحیفه سجادیه.
ابن‌سینا (1418ق) الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: مرکز نشر اسلامی.
ابن‌عربی (1380) فصوص‌الحکم، تصحیح و تعلیق ابوالعلاء عفیفی، تهران: الزهراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1362) وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، قم: فجر.
حسن‌زاده آملی، حسن (1373) انه الحق، قم: قیام.
حسن‌زاده آملی، حسن (1393) شرح فارسی الاسفار الاربعة، ج5، قم: بوستان کتاب.
خمینی، روح‌الله (1381) مصباح‌الهدایة الی الخلافة و الولایة، مقدمه سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
خمینی، روح‌الله (1385) سرّ الصلوة؛ معراج‌السّالکین و صلوةالعارفین، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، روح‌الله (1386) شرح دعای سحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، روح‌الله (بی‌تا) کشف اسرار، تهران: بی‌جا.
خمینی، روح‌الله (1410ق) تعلیقات علی شرح فصوص‌الحکم و مصباح‌الانس، قم: مؤسسة پاسدار اسلام.
قیصری، شرف‌الدین داوود (1397) شرح فصوص‌الحکم، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
کاشانی، عبدالرزاق (1383) شرح فصوص‌الحکم، مقدمه و تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1392) اصول کافی، ترجمة سیدعلی مرتضوی، قم: سرور.
مفید، ابوعبدالله محمد بن نعمان (1382) اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، به‌اهتمام مهدی محقق، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
مکدرموت، مارتین (1363) اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمة احمد آرام، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
ملاصدرا (1385) شرح الاصول الکافی، ج3، تصحیح و تحقیق محمود فاضل یزدی مطلق، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
یزدان‌پناه، یدالله (1395) فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت، تحقیق و نگارش سعید هلالیان، تهران: عروج.
