نسبت سوژه و اقتدار ساختارمند در آرای آلتوسر و لاکان
الموضوعات :
پیمان زنگنه
1
(دانشجوی دکتری علوم سیاسی (اندیشه‌های سیاسی)، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد)
سید حسین اطهری
2
(دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد)
روح الله اسلامی
3
(استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد)
رضا نصیری حامد
4
(استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه تبریز، تبریز)
الکلمات المفتاحية: زبان, میل, آپاراتوس, ناخودآگاه و امر واقعی. ,
ملخص المقالة :
پارادایمها، الگوهای معنایی مشترکی هستند که نوع نگرش نسبت به جهان و کردارهای اجتماعی را جهت میدهند. معمولاً از پارادایمهای چندگانهای ذیل عنوان سنت، مدرنیسم و پستمدرنیسم برای اشاره به تطورات فکری صورت‌گرفته در مبانی و مفروضات و نیز تتبعات اندیشهورزی در طول تاریخ استفاده میشود. یکی از مهمترین اصول این تقسیمبندی پارادایمی، تحلیل نسبت ساختار با کارگزار و تقابل و تعامل آنها بوده است. بهویژه به نظر میرسد که نسبت ساختار و کارگزار در اندیشۀ معاصر، بسی پیچیدهتر از تقسیمبندی دوگانه و ذاتگرایانه متداول و مرسوم گردیده است؛ چنانکه برای نمونه، اندیشمندان پساساختارگرا و یا الهامبخش پستمدرنی همانند «ژاک لاکان»، مباحث خود را با استفاده از تلقی ناخودآگاه آدمی بهمثابۀ ساختاری مبتنی بر زبان به پیش بردهاند. از سوی دیگر اندیشمندان قابل دستهبندی در رویکرد مدرن همچون «لویی آلتوسر» با دیدگاه ساختارگرای خود، زمینههای تردید در هویت مستقل و خودبنیاد سوژه را فراهم آوردهاند. در این نوشتار با تمرکز بر خوانشی از آرای آلتوسر و لاکان به برخی از همانندیهای دیدگاه ایشان و تبعات آن بر نسبت بین سوژه با اقتدار پرداخته میشود. یافته‌های مطالعه بیانگر آن است که سوژه در فرایند تکوین خود در بستر زبان و ایدئولوژی و در نسبتی با ساختارهای اجتماعی، با همۀ نوسان‌ها و افت‌و خیزهایی که داشته، دچار مرگ نشده و قدرت درکنار وجه سرکوب‌گر و محدودکنندۀ خویش، به برساختن سوژه نیز می‌پردازد. از اینرو در اندیشه آلتوسر، ضمن بسیاری از تشابهات با اندیشه لاکان، مرجعیت اقتدار، بیشتر مورد توجه است و در نگرش لاکان، سوژه، امکان‌های بیشتری برای گریز از اقتدار دارد. پس آلتوسر با طرح بحث ایدئولوژی، سوژه را ذیل آن در نظر گرفته، هرچند از دید او در عرصه ایدئولوژی، امکان شکل‌گیری کانونهای مقاومت نیز وجود دارد. افزون بر این لاکان نیز زبان را به صورت ساختاری مسلط بر سوژه در نظر میگیرد که به کردارهایش جهت می‌دهد، اما متأثر از متحول بودن امر سیاسی در دیدگاه وی، نوعی وضعیت بی‌قراری وگریز از مرجع اقتدار در سوژه مشاهده میشود.
استاوراکاکیس، یانیس (1392) لاکان و امر سیاسی، ترجمه محمدعلی جعفری، تهران، ققنوس.
برمن، مارشال (1398) تجربه مدرنیته؛ هر آنچه سخت و استوار است، دود می¬شود و به هوا می¬رود، ترجمه مراد فرهادپور، چاپ چهارم، تهران، طرح نقد.
تورن، آلن (1380) نقد مدرنیته، ترجمه مرتضی مردیها، تهران، گام نو.
راگلند، الی (1384) «مفهوم رانه مرگ نزد لاکان»، ترجمه شهریار وقفی¬پور، ارغنون، شماره 26 و 27، بهار و تابستان، صص 341-382.
ریتزر، جورج (1385) نظریه جامعه¬شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ یازدهم، تهران، علمی.
عضدانلو، حمید (1400) از استعمار تا گفتمان استعمار: دریچه¬ای به ادبیات و نظریه¬های پساستعماری، تهران، نشرنی.
فینک، بروس (1397) سوژه لاکانی بین زبان و ژوئیسانس، ترجمه محمدعلی جعفری، چاپ دوم تهران، ققنوس.
کنوبلاخ، هوبرت (1391) مبانی جامعه¬شناسی معرفت، ترجمۀ کرامت¬الهن راسخ، چاپ دوم، تهران، نشرنی.
کوهن، توماس اس (1392) ساختار انقلاب¬های علمی، ترجمه عباس طاهری، چاپ سوم، تهران، قصه.
مولّلی، کرامت (1388) مقدماتی بر روان¬کاوی لکان؛ منطق و توپولوژی، تهران، دانژه.
Althusser, Louis (1969) For marx, Trans. By. Ben Brewester, London, Verso.
------------------- (1971) Lenin and Philosophy and Other Essays, Trans. By Ben Brewster, New York, Monthly Review Press.
------------------ (1996) Writings on Psychoanalysis: Freud and Lacan, Trans. By Jeffrey Mehlman, New York, Columbia University Press.
----------------- (2005) For Marx, Trans. By Ben Brewster, London, Verso.
----------------- (2015) Essays in Self-Criticism, Trans. By Grahame Lock, London, NLB.
Anderson, Benedict (2006) Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spred of Nationalism, London, Verso.
Chiesa, Lorenzo (2007) Subjectivity and Otherness: A Philosophical Reading of Lacan, Cambridge, The MIT Press.
Davies, Tony (2001) Humanism, London, Routledge.
Dowling, William C. (1984) Jameson, Althusser, Max: An Introduction to the Political Unconscious, Ithaca, Cornell University Press.
Eagleton, Terry (1996) Literary Theory An Introduction, Malden Blackwell Publishing.
Hall, Donald E. (2004) Subjectivity, New York, Routledge.
Ferretter, Luke (2006) Louis Althusser, Abingdon, Routledge.
Goldmann, Lucien (2009) Lukacs and Heidegger: Toward a New Philosophy, Trans. By William O. Boelhwer, New York, Routledge.
Homer, Sean (2005) Jacques Lacan, Abingdon, Routledge.
Lacan, Jacques (1991a) The Seminar Of Jacques Lacan; Book I Freud's Papers on Technique 1953-1954, Trans. By John Forrester, Edi. By Jacques-Alain Miller, New York, W. W. Norton & Company.
----------------- (1991b) The Seminar Of Jacques Lacan; Book II The Ego in Freud's Theory and in the Technique of Psychoanalysis 1954-1955, Trans. By Sylvana Tomaselli, Edi. By Jacques-Alain Miller, New York, W. W. Norton & Company.
----------------- (1999) Ecrits, Trans. By Bruce Fink, New York, W. W. Norton & Company.
---------------- (2004) The Four Fundamental Concepts Of Psycho-Analysis, Trans. by Alan Sheridan, Edited by Jacques-Alain Miller, London, , Karnac.
McLellan, David (1986) Ideology, Minneapolis, University of Minnesota Press.
Miller, Peter (2020) Domination and Power, Abingdon, Routledge.
Mouffe, Chantal (1993) The Return of The Political, London, Verso.
Nobus, Dany (2000) Jacques Lacan the Freudian Practice of Psychoanalysis, London, Rourledge.
Resch, Robert Paul (1992) Althusser and the Renewal of Marxist Social Theory, Berkeley, University of California Press.
Roudinesco, Elisabeth (1997) Jacques Lacan, Trans. Βy Barbara Bray, New York, Columbia University Press. Stavrakakis, Yannis (2002) Lacan and the Political, London, Routledge.
