جلوه‌های آشنایی‌زدایی در «عبهر العاشقین» با رویکرد قاعده‌افزایی و قاعده‌کاهی
الموضوعات :
منظر سلطانی
1
,
آذر فیروزی راد
2
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: عبهر العاشقین, روزبهان بقلی, آشنایی‌زدایی, قاعده‌کاهی و قاعده‌افزایی.,
ملخص المقالة :
بخشی از عرفان قرن ششم، حاصل اندیشه‌های «روزبهان بقلی» است. در کتاب «عبهر العاشقین»، روزبهان بقلی با بیان شاعرانه در قالب نثر، اندیشۀ پویا را با خلاقیت درآمیخته و مرزهای بین شعر منثور و نثر منظوم را درهم تنیده است. در بررسی زبان «عبهر العاشقین» در این پژوهش، مؤلفه‌های آشنایی‌زدایی در نثر او با تأکید بر آرای «لیچ» شناسایی شد. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و از ابزار منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. زبان روزبهان در این کتاب، نظامی ویژه دارد و شگردهای آشنایی‌زدایی، قاعده‌کاهی و قاعده‌افزایی زبانی، متأثر از تجربه¬های عرفانی روزبهان به خوبی نمود یافته است. قاعده‌افزایی از طریق فرایند تکرار کلامی به شکل توازن حاصل از تکرار واژگانی است و از این میان تکرار آوایی ناقص بیشتر از تکرار آوایی کامل در قالب کلمات مسجع (متوازی و مطرف) و متجانس وجود دارد. قاعده‌کاهی (هنجارگریزی) نیز به عنوان عاملی در ایجاد آشنایی‌زدایی در قالب تشخیص و تشبیه و استعاره، پربسامدترین صور خیال در «عبهر العاشقین» است و ترکیبات واژگان که به شکل هنری و بدیع درآمیخته‌اند از زبان آشنایی‌زدایی می‌نمایند. تتابع اضافات و به کارگیری آیه و حدیث و متناقض‌‌نمایی نیز از شگردهای او در این اثر به شمار می‌آید.
احمدی، بابک (۱۳۸۰) حقیقت و زیبایی، تهران، مرکز.
---------- (۱۳۸۲) ساختار و تأویل متن، چاپ ششم، تهران، مرکز.
ارنست، کارل (۱۳۷۷) روزبهان بقلی، تهران، مرکز.
بزرگ بیگدلی، سعید و دیگران (۱۳۸۵) «بررسی سبک نثر شاعرانه در عبهر العاشقین»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره ۶، بهار و تابستان، صص ۲۱- ۴۹.
بقلی شیرازی، روزبهان (۱۳۳۷) عبهر العاشقین، تهران، انستیتو ایران و فرانسه.
پورنامداریان، تقی (۱۳۷۴) سفر در مه، تأملی در شعر احمد شاملو، تهران، زمستان.
-------------- (۱۳۸۳) «بررسی جنبه‌های زیبایی شناختی معارف از دیدگاه (فرمالیستی)»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شماره ۴، تابستان، صص 59-۸۲.
تودوروف، تزوتان (۱۳۸۵) نظریه ادبیات متن‌هایی از فرمالیست‌های روس، تهران، اختران.
حق¬شناس، علی¬محمد (۱۳۶۹) آواشناسی، چاپ دوم، تهران، آگاه.
سپنتا، ساسان (۱۳۷۷) آواشناسی فیزیکی زبان فارسی، اصفهان، گل‌ها.
سلدن، رامان (۱۳۷۲) راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو.
سید قاسم، لیلا (۱۳۹۶) بلاغت ساختارهای نحوی در تاریخ بیهقی، تهران، هرمس.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۷۶) موسیقی شعر، تهران، آگاه.
-------------------- (۱۳۹۲) زبان شعر در نثر صوفیه، تهران، سخن.
-------------------- (۱۳۹۶) رستاخیز کلمات، چاپ چهارم، تهران، سخن.
شیری، علی¬اکبر (۱۳۸۰) «نقش آشنایی‌زدایی در آفرینش زبان ادبی»، آموزش زبان و ادب فارسی، شماره ۵۹، صص ۵۹-۷۱.
صفوی، کوروش (۱۳۹۴) از زبان¬شناسی به ادبیات، جلد ۱ و 2، تهران، سوره مهر.
علیپور، مصطفی (۱۳۷۸) ساختار زبان شعر امروز، تهران، فردوس.
غیاث‌الدین محمد (۱۳۳۷) غیاث‌اللغات، جلد ۲، به کوشش دبیرسیاقی، تهران، کانون معرفت.
فتوحی، محمود (۱۳۹۷) بلاغت تصویر، تهران، سخن.
قویمی، مهوش (۱۳۸۳) آوا و القا، تهران، هرمس.
متحدین، ژاله (۱۳۵۴) «تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره ۳، صص 483-530.
مکاریک، ایرناریما (۱۳۹۰) دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر، محمد نبوی، چاپ چهارم، تهران، آگه.
موریس، جورج (۱۳۷۲) «آثار صوفیه در قرون وسطی به نثر فارسی»، ترجمه امیره ضمیری، فرهنگ، شماره ۴، بهار، صص ۲۱۰- ۲۴۶.
